Отандық тарихшылардың Әмір Темірді зерттеу тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

3.2. Отандық тарихшылардың Әмір Темірді зерттеу тарихы
Шағатай мемлекеті XIV ғасырда екіге бөлінді. Батыс және Шығыс мемлекеті болып .Шағатай әулеті біраз қалаларына үстемдік етуден қалды. Мәселен Батыс бөліктегі Мауераннаһр қаласы. Мемлекетті басқару түркі- моңғолдық билеушілердің қолында болды.
Бұлардың ішінде түркіге айналған шағатайлық барлас руынан шыққан Ұлы қолбасшы Әмір Темір шықты. Сонымен Әмір Темір Тебриз оқиғасын себепкер етіп Алтын ордаға қарсы күреске дайындалды. Бұл екі күште осал емес, аса қуатты бір- біріне қарсы күреске дайындалды.Әмір Темір бүкіл әлемді қолына алмақшы болған , өзіне бағындыруды мақсат етті. Бұл екі мемлекеттің де күші бір еді. Тоқтамыс барлық жауынгерлерді жинап, мергендермен аттың құлағында ойнайтын жауынгерлері көп болды. Бірақ олар жанын беруге дайын болмады. Ал Әмір Темірдің жанкешті сарбаздардан құралған әскері өте көп болды. Бұл қақтығыс өте ұзаққа созылды. Кавказдағы Терек өзені жағасында кездесіп, Тоқтамыс әскері ойсырата жеңіледі . Әріқарай Әмір Темір әскері жеңіске жетіп , Дешті Қыпшақ аймағына шабуылдауды бастайды. Қалаларды өртеп, халықты тонап, мал мүлкін талан таражға салады. Сонымен қатар жазықсыз адамдарда құрбан болды. Ол кезде адамдар түркі ата бабаларынан көрмеген зорлық зомбылықты бастан кешті. Әмір Темір орыс жеріне шабуыл жасауға дайын болмады. Оны жан жақтан қысым көрсете бастады. Себебі Әмір Темір Дешті Қыпшақ жерін талқандап қырып салған соң, орыстар еркінсініп қалды. Дешті Қыпшақты талқандап кеткен соң, халық әр жерге қоныс аударып ыдырап кетті. Қанша жерден бірігуге тырысқанмен бірліктері жараспады.
Әмір Темірмен соғысқан 1393 жылы Тоқтамыстың ауыр халін пайдаланып орыстар өздеріне тар та бастады. I Василий Муром және Нижгород княздықтарын Мәскеу князьдығымен бірікті . Орыстар осылайша өздерінің жерін кеңейтіп алуды мақсат еттті. Әмір Темірмен болған шайқастан соң Тоқтамыс хан тығылған жерінен шығып қайтадан әскерін жиып дайындала бастады. Өзінің ордасына келіп , өзінің әлі хан екенін жариялады. Әмір Темір әрдайым жасырын адамдар жіберіп Тоқтамыс ханның жоспарын біліп отырды. Жасырын адамдар жіберіп өзіне адамдар тартып отырды. Сөйтіп Тоқтамыс хан өз тағынан айырылып қалады. Ары қарай өмірінің соңына дейін тағын қайтарып алу үшін күреседі.
Сонымен 1404 жылы Тоқтамыс хан қайтыс болды. Тоқтамыс хан қайтыс болған соң балалары жан- жаққа шашырап кетеді. Жалал- ад - Дин орыс жеріне қашады. Жалал-ад-Дин өз туысының қолынан қаза табады.Тоқтамыс хан Әмір Темір мен князь Дмитрийдің көмегіне зәру болады. XIV ғасырдың сексенінші жылдарда XII ғасырда Азияда болған саяси қайшылықтар қайта басталды. XIV ғасырдың 70-ші жылдарында Сыр бойына қарайтын қалаларды Орта Азия билеушісі Әмір Темір өзіне қаратуға кірісті. Ташкентті 1370 жылы толықтай басып алды. Сонымен қатар Шағатай ұлысының шығыс бөлігін жаулап алды. Темірдің Орыс ханға жеке өзі бастауына тура келді. Бұл туралы Шараф ад - Дин Әли Иезди былай баяндайды: Собрав весь улус Чагатайский он...двинулся Урус хана...Когда ,после перехода через Сейхун , степь Отрарская сделалась ставкою победоносных войск Тимура , то с этой стороны Урус хан собрав весь улус Джучи , дойдя до Сыгнака ...
Үш айға созылған әскелер соғысқа дайындалғанымен , соғысқа шықпады. Орыс хан артқа шегініп әскерін қайтарып , көп өтпей қайтыс болады. Әмір Темір Сауранға Тоқтамысты хан етіп отырғызып,біраз жерлерді сыйға тартады. Тоқтамыс хан 1377 жылы Темір сарбаздарының көмегімен Сығанақ қаласын басып алды. Алғашқы кезде Тоқтамыс Әмір Темірдің айтқанын орындап , тапсырмаларын орындап жүрді. Темірдің қоластына Қазақстанның біраз жерлері , Батыс Жетісу аймағы қарады. Бұл жаулап алған мемлекеттерде билігін күшейтті. Әмір Темірдің саясатының негізі діни мекемелер, мавзолейлер, мешіттер тұрғызу еді. Құрылыстар Әмір Темір иелігінің Солтүстік шекараларында бой көтере бастады. Бүкіл әлемді жаулап алушы Әмір Темір өзі жаулап отырған халықтарды рухани дүние танымы жағынан да бір мемлекетке біріктірмекші еді.
XIV ғ. Соңында Яссы қаласында Қожа Ахмет Иасауиге арналған өте үлкен кешенді құрылыс салына бастады. Әмір Темірдің өмір тарихын баяндайтын ресми құжат Жеңіс кітабы , Зафар-наме Шараф ад- Дин Әли Иезди бұл оқиғаның барлығы жазылған. Әмір Темір 1397 жылы Моғолстан билеушісі Қызыр Қожа ханның қызы Тәуекелге ханымға үйленеді. Тәуекел ханымға бара жатқан жолда Әмір Темір Яссыға соғып Ахмет Иассауидің мазарына барып мінажат етеді. Бүкіл әлемді жаулап алушы Әмір Темір зияратын орындап болған соң шырақшыларға, оған қатысты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.