Ауыз қуысына тұрақты тіршілік ететін стрептококтар
Кіріспе
Мен орнымнан тұрғанда, адам денесіндегі жасушаларынан 10 есе көп бактериялық жасушалар менімен бірге тұрады, - дейді доктор Брюс Биррен. Бұл ғалым бізде өмір сүретін ішкі және сыртқы микробтардың картасын жасаумен айналысатын жүздеген американдық ғалымдардың бірі болып табылады.
2007 жылы Құрама Штаттарда басталған Адам микробиомы "( Human Microbiome Project) жобасы бізбен тығыз байланыста тұратын көптеген бактериялар, вирустар және басқа микроорганизмдердің генетикалық сәйкестігін анықтады. Зерттеушілердің айтуы бойынша, бұл жоба зиянды микробтар туралы емес, бұл бізді адамға айналдыратын маңызды микрооргпаниздердің бір бөлігі екендігі туралы айтады. Алайда, соңғы уақытқа дейін, біздің ағзамызда тұратын триллиондық микроорганизмдер туралы аз білетінбіз.
Ғасырлар бойы біз лабораторияларда ғана аман қалатын микроорганизмдерді зерттей алдық және оларды тек бір-бірден зерттеу мүмкіндігі ғана болды. ДНК талдаулары барған сайын жетілдірілген әдістерінің пайда болуымен Human Microbiome жобасының қатысушылары бұрын соңды көрмеген микробтарды аңғарып, зерттеу жұмыстарын бастады. АҚШ Ұлттық денсаулық институттарымен басталған бесжылдық жұмыстың нәтижелері Nature, Genome Biology және PLoS журналдарында жарияланды. Жоба барысында АҚШ-тағы 200-ден астам сау ерлер мен әйелдердің денесінің түрлі бөліктерінен микробтар алынды. Түр-түрлі қарапайым прототиптер біздің тілдерімізде өмір сүре алады, бірақ олар бірге ортақ бір генге айнала алады.
Брюс Биррен , Массачусетс технологиялық институты. Зерттеушілер сау адам микробиомасында 10 мыңнан астам түрлі микроорганизмдер өмір сүретінін анықтады. Осы микробтардың көпшілігі мүлдем зиянсыз болып шықты, бұл ағзалар бізді көптеген пайдалы жолдармен қамтамасыз ете алатынын зерттеушілер дәлелдеді. Кейбір микробтар тамақтан пайдалы өнімдер алуға, ал басқалары витаминдер сияқты қоректік заттарды сіңіруге көмектеседі.
Біздің иммундық жүйені қалыптастыруда олардың рөлі маңызды екені күннен күнге айқындалып келеді - дейді Крейг Вент Институтының профессоры Барбара Мете.
Ғалымдар әртүрлі және түрлі бөліктерде өмір сүретін микроорганизмдердің бірегей қауымдастықтарында протозовтарды тапты. Бірақ микробиологтарды дененің кейбір бөліктерінде ұқсас микробтардың көптеген процестерге жауапты екендігі таңқалдырды. Әртүрлі қарапайым прототиптер біздің тілдерімізде өмір сүре алады, бірақ бірге бірдей гендерді ортақ коктейльге әкеледі және сол функцияны орындауға көмектеседі, мысалы, қантты жоюға көмектеседі, - деп түсіндіреді Брюс Биррен.
Гарвардтың қоғамдық денсаулық сақтау мектебінің докторы Кертис Хаттенхауэр былай дейді: Кейбір аурулар пайда болған жағдайда, бұл белгілі бір протозаудың түрі емес, микроорганизмдер тобын жалпы жұмыс істеуі нашарлағандығын білдіреді.
Микрофлораның көптеген процестерге қатыса алатыны жеткілікті дәрежеде белгілі болды: тұз-су алмасуы; газ алмасу;оның ас қорытудағы маңызы; ақуыздар, майлар және көмірсуларды ыдырату; микроорганизмдердің биологиялық белсенді заттарды- витаминдерді, гормондарды, антибиотиктерді синтездеу қабілеттілігі; оның иммуногендік рөлі, соның ішінде табиғи иммунитет қалыптастыруға қатысуы т.б.
Зерттеудің мақсаты: Ауыз қуысындағы микробиоталар ассоциациясының адам ағзасындағы алатын орынын микробиологиялық әдістер арқылы зерттеу.
Зерттеудің міндеттері:
1. Ауыз қуысының микрофлорасының доминанты түрлеріне зерттеулер жүргізу.
2. Асқазан ішек жолына түскен ауыз қуысындағы доминантты бактерияларының өзге бактериялармен реакциясын қарастыру.
3. Ауыз қуысы микрофлорасының микробиологиялық, физика-химиялық әдістер арқылы зерттеулер жүргізу.
Әдебиетке шолу
E.В. Лихорад, Н.В. Шаковец Белоруссия мемлекеттік медицина университеті ЕО зерттеуінше ауыз қуысындағы сілекейдің маңыздылығы туралы айтып кетті. Сілекей - ауыз қуысының гомеостазын сақтауға үлкен ықпал етеді. Қазіргі заманғы медицина әдебиетінде сілекейдің минералды құрамы мен қасиеттерін талдау арқылы жалпы ауруларды диагностикалау әдістеріне арналған көптеген жұмыстар бар. Кейбір сілекейлі индикаторлар - елеулі жүйелік аурулардың және дене жағдайының сезімтал көрсеткіштері. Түйінді сөздер: сілекей, сілекей секрециясының төмендеуі, тұзды минералдану қасиеттері, стоматологиялық жағдай, соматикалық патология. Сілекей - тұтқыр, түссіз сұйықтық. Үш түрлі сілекей (шықшыт, тіл асты, жақ асты) бездерден шығатын зат. Сілекейдің сутектік көрсеткіші -- рН (6,8 -- 7,0) аралығында, яғни бейтарап реакцияға жақын келеді. Құрамына органикалық және бейорганикалық заттар кіреді. Қалыпты жағдайда сілекей тіс эмаліне минерал тұздардың кіруіне, оның қатты болуына әрі эмаль үстінде рН өзгермеуіне ықмал жасайды. Бактерияға қарсы тұратын қасиеті зор. Cілекейдің аз бөлінуі (гипосаливация), мүлдем бөлінбей қалуы, ауыздын құрғауы (ксеростомия) деп аталады. Ауыз қуысында сілекейдің бөлінуінің маңызы зор. Шықшыт сілекей безі сау кезінде мөлдір зат болса, дертке шалдыққанда -- сілекейі қоюлана түседі. Осыған сәйкес, сілекей шамадан тыс бөлінсе -- гиперсаливация, аз бөлінсе -- гииосаливация делінеді. Сілекей - бұл үлкен және кіші сілекей бездерінің күрделі құпиясы болып табылатын биологиялық сұйықтық. Тіс және ауыз қуысының шырышты қабатында физиологиялық орта болу үшін сілекей - аузының мүшелеріндегі құрғақ тағамды ылғалдандырады, ас қорыту процесіне қатысады, трофикалық және қорғаныш функцияларды орындайды. Бұл кішкентай секрет ауыз қуысының барлық мүшелерінің және тіндерінің қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Сілекей паротидтің, субмандибулярлық және сублингвальды сілекей бездерінің жалпы секрециясынан, сондай-ақ тілдің кішкентай сілекейлі бездері, аузының және тамақтың қабатынан тұрады. Органикалық қоспалар микробтық, эпителиалдық жасушалар, сарысу компоненттері, қан клеткалары, тамақ қалдықтарынан тұрады. Ауыз суының 99% судан және оның бірегей қасиеттері мен функцияларын анықтайтын минералды және органикалық заттардың тек 1% құрайды. Бүлінген сілекейлік науқастың өмір сапасына теріс әсер етуі мүмкін. Тұтқаны дұрыс білу және оның ауыз қуысының саулығын қамтамасыз етудегі рөлі тіс дәрігерлерінің нормадан мүмкін ауытқуларды дер кезінде анықтау және емдеуі үшін қажет. Клод Бернар атап өткендей, біз оның болмау салдарын анықтау арқылы органның функцияларын мойындаймыз. Сілекейдің маңызды рөлі науқастарда жақсы көрінеді. Гипосаливация және херостомия өмір сүру ұзақтығы жоғары дамыған елдердің тұрғындарында жиі кездеседі. Сиыр секрециясының төмендеуі Шегрен синдромында, қант диабеті кезінде, бас және мойынның сәулелік терапиясының онкологиялық ауруларды емдеудегі жағдайында, шайнау функциясының, психикалық бұзылыстың төмендеуімен байқалады . Гипосаливация сілекейді тазарту қабілетінің төмендеуіне, оның микробқа қарсы, буферлік, ременерализациялау функцияларының нашарлауына және соның салдарынан оның кариес-қорғаныш қасиеттерінің төмендеуіне алып келеді. Неғұрлым аз сілекей шығарылады, оның буферлік сыйымдылығы кем болса және биологиялық фильмнің рН-ні ұзағырақ болса, әр тағамнан кейін қышқыл аймақта қалады. Бұл кариестің даму қаупін арттырады . Тістің эмаль күйі көбінесе сілекей сұйықтық сипаттамасымен анықталады.
1.1Ауыз қуысындағы микробиоталар ассоциацияларын қарастыру.
Микрофлора (микро... және флора) - белгілі бір ортада кездесетін микроорганизмдер жиынтығы. Ауыз қуысының көптеген микроорганизмдердің негізгі кіретін жолы тамақ қалдықтары. Ауыз қуысының келесі факторлары - тұрақты температура, ылғалдық, тамақ қалдықтары - микробтардың дамуына ықпал жасайды.
Көптеп кездесетің микробтар: стрептококктар, стафилококктар, нейссериялар, вейлонеллалар, фузобактериялар, бактероидтар, лактобацилдер, спириллалар, вибриондар және ашытқылар.
Ауыз қуысында жиі кездесетін бактерияларға кокктар жатады олар 85-90 % құрайды. Ауыз қуысына тұрақты тіршілік ететін стрептококтар. 1 мл сілекейде 109 дейін стрептококктар кездеседі. Көп стрептококктар факультативті анаэробтар, бірақ облигатты анаэробтар яғни пептококктарда кездеседі. Спирохеталар ауыз қуысына бала кезде сүт тістері шыққан кезден бастап пайда болады және сол жерде тұрақтанып қалады.
Ауыз қуысы, оның шырышты қабаты және жақ-бет аймағының лимфатикалық аппараты адам ағзасының қоршаған ортамен қарым-қатынасында негізгі роль атқарады.Микробтар ас қорытуы мен витаминдер синтезіне қатысады және де кариесті түзетін органикалық қышқылдарды өндіреді, олар ағзаның иммундық жүйесіне күшті позитивті модульдеуші әсер етеді және сонымен бірге тіс бляшкасында адьюванттардың жиналуын қамтамасыз етеді. Олар патогенді флораның күшті антогонистері болып табылады.
Ауыз қуысындағы микрофлораларды белгілі бір орындарда орналасуына байланысты бірнеше биотоптарға бөлуге болады. Бірінші биотопқа сілекейді жатқызамыз. Оның құрамына көптеген бактериялар жатады. Оған грамтеріс анаэробтар және стрептококктар жатады. Тіл астандағы қатпаршаларда және сілекейлі криптерде облигатты анаэробтар, ал сілекейлі қабатта және жұмсақ аспанда стрептококктар мен коринобактериялар кездеседі. Екінші биотопқа қызыл иек қуысы және сол жерде болатын сілекей сұйықтығы жатады. Оған : бактероидтар, порфиромонадалар, превотелла интермедия, актинобациллюс, актиномицетемкомитанс, дрожды саңырауқұлақтар, микоплазмалар және де нейссериялар жатады.
Үшінші биотопқа тіл бляшкасы жатады. Бұл бактериялардың кп шоғырланған жері. Ол жерде кездесетін микроорганизмдер саны 100 ден 300 млн ға дейін 1 мг. Ауыз сұйықтығына ауыз қуысының шырышында, қызылиекте, қалтада, қатпарлар мен тіс дағында көбейетін микробтар үнемі түсіп отырады. Ауыз сұйықтығында көп уақытқа дейін тіршілік қабілетін сақтайды, ал көптеген түрлері (эмальға адгезиялық факторлары жоқ) белсенді түрде көбейеді. Бұлар вибриондар, факультативті-анаэробты Адам ағзасының бейспецификалық резистенттілігін қамту жолдарында, стоматологиялық аурулардың дамуында ауыз қуысы микробиоценозының маңызы зор. Қазіргі таңда тіс жабындының бактериялық микрофлорасы кариесті, гингивит және пародонтит кезіндегі пародонттың зақымдалуын, стоматит, актиномикоз, фузоспирохетоз кезіндегі ауыз қуысының шырышты қабықтарының зақымдалуын тудыратын біріншілік фактор болып қарастырылады. Иммундық тапшылық, дисбиоз болған жағдайларда ауыз қуысының шырышты қабықтарының микрофлорасы кандидоз қоздыруға себепкер болатыны белгілі.
Сонымен қатар, ауыз қуысы аэрогенді, алиментарлық, жанасу жолдарымен жұғатын көптеген инфекция қоздырғыштарының кіру қақпасы болып есептеледі (туберкулез, алапес, күл, кокжөтел, жедел респираторлық вирустық инфекция, ұшық, вирустық гепатит ж.т.б.).
Патологиялық үрдісті немесе ауруды уақтысында анықтау үшін, пациентті дұрыс тексеру, тиімді емдеуді тағайындау, ауру қайталуының алдын алу үшін тіс дәрігері ауыз қуысында кездесетін микробтармен қоздырылған зақымдалулардың этиологиясын, патогенезін, клиникалық көріністерін білуге міндетті. Сонымен қатар, микробтық зақымданулар туралы білімдер биологиялық қауіпсіздік ережелерін тиімді пайдалану үшін тіс дәрігерге өте қажет. Дезинфекциялық - стерилизациялық режим мен биологиялық қауіпсіздіктің ережелерін бұзатын біліктілігі төмен тіс дәрігер стоматологиялық жәрдем көрсеткен кезде өзіне және пациентке инфекциялық ауруды (мерез, туберкулез, вирустық гепатит, АИВ инфекциясы, герпес ж.т.б.) жұқтыруы мүмкін, нәтижесінде инфекциялардың адам арасында тарауы мүмкін.
Ұсынылып отырған оқулықта ауыз қуысының қалыпты микрофлорасы туралы, патогенді және шартты патогенді микроорганизмдердің стоматологиялық аурулар дамуында маңызы туралы, адамдар арасында кең таралған бактериялық, вирустық және саңырауқұлақтық инфекциялық аурулар кезінде ауыз қуысында пайда болатын көріністер және олардың патогенезі туралы ақпараттар енгізілген. Сонымен қатар осы ауруларды емдеу және алдын алу жолында пайдаланылатын микробтарға қарсы (антибиотиктер, антисептиктер) және биологиялық препараттар бойынша ұсыныстар берілген. Приондық аурулардың стоматологиялық емшаралар кезінде жұғу мүмкіншілігі туралы мәліметтер беріліп отыр.стрептококтар, аэрококтар мен микоплазмалар.
Стрептококтар Streptococcaceae тұқымдастығы. Ауыз-жұтқыншақ микрофлорасының 30-60 %-ың вируленттігі шамалы көгерткіш стрептококтар құрайды. Жасушалары шар тәрізді, тізбектеліп орналасады Қосымша, 21- сурет. Көмірсуларды қышқышға дейін ыдыратады. Сахарозадан жасушадан тыс декстран глюкан және леван фруктан деген полисахаридтерді түзеді. Декстран стрептококтардың адгезиялануына, тістің бетінде микробтық тандақтардың түзілуіне әкеледі, ал леван қышқылға дейін ыдырайды. Ұзақ мерзімде тандақтың астында қышқылдың көбеюі тістің қатты тіндерін зақымдап, кейін пародонтта аурулардың дамуына алып келеді. Әр түрдегі стрептококтар эволюция барысында белгілі бір географиялық мамандануға ие болуға икемделген. Мысалы, S.mitis, S.hominis ұрт эпителийінде , S.salivarius - тіл бүртіктерінде, S. sanguis, S. mutans - тістердің бетінде мекен етеді. Стрептококтардың аталған түрлері әртүрлі сандық қарым-қатынаста кездеседі, ол диетаға, ауыз қуысының гигиеналық жағдайына ж.т.б. факторлардың әсеріне байланысты болады.
Нейссериялар Neisseriaceae тұқымдастығы. Ауыз қуысының басқа аэробты флорасының арасында екінші орынды алады 5 %. Грамтеріс. Кофе дәні тәріздес, жұп коктар. Мұрын - жұтқыншақ және тіл үстінде кездеседі. Көбінесе N.sicca 45 % , N.perflava 40 %, N. subflava 7 %, N.cinerea 3 %, N. flavescens, N. mucosa түрлері кездеседі. Олар осы тұқымдастықтың патогенді өкілдерінен қарапайым көректік орталарда 22 0С өсуімен, сары түсті пигмент түзуімен, нитраттарды қалыпына келтіруімен, H2S түзуімен ерекшеленеді. Ауыз қуысының гигиенасы толық сақталмаған жағдайда және қабыну үрдістері пайда болғанда олардың саны артады.
Вейлонеллалар Veillonellaceae тұқымдастығы. Ұсақ, грам - теріс, қозғалмайтын, анаэробты коктар, жұпталып немесе шынжырланып орналасады. Ауыз қуысында тұрақты мекендейді, көбінесе бадамша бездерде көптеп дақылданады. ДНҚ-ның Г+Ц мөлшері 40-44 мол % құрайды. Өсуіне қолайлы температурасы 30-37 0С, рН - 6,5-8,0. Күрделі қоректік ортаны қажет ететін хемоорганотрофтар.
Таза дақылын бөліп алу үшін құрамына лактат және ванкомицин 7,5 мкгмл қосылған агар орталарын пайдаланады,. Вейлонеллалар ванкомициннің 500 мкгмл канықпасына төзімді болады. Агарда ұсақ 1-3 мм, беті тегіс, жасымық, ромб немесе жүрекше пішінді, ақшыл-сұр түсті, майлы колониялар түзеді.
Көмірсуларды ыдыратпайды, нитраттарды қалыптандырады, қорғасыны бар амин қышқылдарынан Н2S түзеді. Лактатты ацетат, пропионат, СО2 және Н2О дейін ыдыратады. Аталған заттар ортаның рН- ын жоғарылатып басқа микроорганизмдердің өсуіне қарсы әсер етеді. Сілекейдегі вейлонеллалардың саны көгерткіш стрептококтардың санымен тең болады. Көгерткіш стрептококтармен түзелетін сүт қышқылдың катаболизмі арқасында вейлонеллалар тіс жиегіне қарсы әсер етеді.
Коринебактериялар Corynebacterium туыстастығы. Грам - оң таяқшалардың едәуір көп бөлігін құрайды. Оларды көп мөлшерде сау адамдарда анықтайды. Коринебактерияларға тән қасиет - ортаның тотығу-тотықсыздану потенциалын төмендету, осының нәтижесінде анаэробты бактериялардың көбеюіне қолайлы жағдай жасалынады. Пародонт аурулары тап болған кезінде фузобактериялармен, спирохеталармен біріккен түрде байқалады.
Лактобациллалар Lactobacillus туыстастығы - қысқаша түрден коккобактерия типті ұзыншаға дейін пішінді жіңішке грамоң таяқшалар. Көптеген жағдайда тізбектеліп орналасады. Қозғалмайды. Кейбір штамдарда түйіршіктелген, биполярлы орналасқан қосындылар немесе грамша немесе метиленді көгімен бояған кезде жолақ пайда болуы мүмкін. Қоректік ортада өскенде сарыдан бастап тотық түске дейің пигмент түзуі мүмкін. Өсу температураның шекарасы 5-53 0С, ең қолайлысы - 30-40 0С. Қышқылға төзімді, қолайлы рН - 5,5-5,8. Метаболизмі ашыту түрде өтеді, бірақ та ауа бар жерде де өсе алады, кейбір түрлері - қатаң анаэробты. Лактобациллалардың саны ауыз қуысының жағдайына тікелей байланысты болады. Қазіргі кезде ауыз қуысына тән осы лактобациллалардың түрлеріне жатады: L. acidophilus, L. casei үнемі сілекейде мекен етеді, сонымен қатар L. fermentum, L. salivarius, L. plantarum, L. brevis. Лактобациллалардың ең маңызды қасиеттерінің бірі - сүт қышқылын көп мөлшерде түзе отырып, қанттарды ыдыратады соның нәтижесінде рН-тің төмендеуі лактобациллалардың әрі қарай тіршілік етуіне әсер етпейді. Бұл кариеске алып келетін факторлардың бірі болып саналады, сондықтан лактобациллаларды кариесогенді тіс жиегін тудыратын микроорганизмдерге жатқызады.
Гемофилдер Haemophilus туыстастығы. Грам - теріс таяқшалар. Адамдардың 50 % - да H. іnfluenza-ның капсуласыз штамдары кездеседі. Суық мезгілде бактериялар жиірек анықталады, кейбір адамдарда ұзақ мерзімді гемофилдерді тасымалдаушылық байқалады. Сирек жағдайларда H. parainfluenzae, H. haemolyticus, H. parahaemolyticus кездеседі. Арнайы қоректік орталарда өсіп-көбейеді.
Актиномицеттер Actinomycetaceae тұқымдастығы. Грам - оң, бояған кезде бір текті боялмайтын, қозғалмайтын, V-, Y- немесе T-тәрізді тармақталған таяқшалар. Хемоорганотрофтылар. Факультативті анаэробтар, СО2 қатысуымен жақсы өседі. Актиномицеттер ақуыздарды ферменттейді, көмірсуларды қышқылға дейін ыдыратады, қышқыл - тіс эмалінің зақымдалуына әкеліп соғады. Актиномицеттердың адгезиялық қабілеті жоғары болғандықтан, олар тез арада тістердің және шырышты қабығының үстіне жабысады. Актиномицеттерді тіс жиегінен, сілекей бездердің ағымдарынан және пародонттан жие бөліп алады. Осы микробтардың тістік таңдақтардың пайда болуына, тіс жиегі, пародонтта аурулардың дамуына тікелей қатысы бар. Патологиялық үрдістер дамыған кезде Actinomyces viscosus, A.israelii көп кездеседі. Тістік тастардан, тіс жабындысынан бөлінетін негізгі бактериялар тобы - актиномицеттер.
Бактероидтар Bacteroidaceae тұқымдастығы. Спора түзбейтін грам-теріс анаэробты және микроаэрофилді таяқша тәріздес бактериялар, олар негізінде қызыл иек қалталарында тіршілік етеді. 3 туыстастыққа бөлінеді: меншікті бактероидтар, фузобактериялар, лептотрихиялар.
Бактероидтар Bacteroides туыстастығы. Қозғалғыш перитрихтар немесе қозғалмайтын таяқшалар, қатаң анаэробтар. ДНҚ құрамындағы Г+Ц мөлшері 40-55 мол %. Хемоорганотрофтылар. Көмірсулардың ашыту метаболизмінің нәтижесінде майлы, сүтті, кәріптасты, пропионды, сірке, құмырсқа қышқылдары мен газ пайда болады. Пептондарды ферменттеу барысында жағымсыз иіспен сипатталатын амин қышқылдар пайда болады. Сондықтан бактероидтардың ауыз қуысында кобеюі әдетте халитозиске қалыпсыз тыныс алу әкеліп соғады. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,0. Көбінесе патологиялық үрдістің дамуына Bacteroides melaninogenicus, B. oralis, B. gingivalis, B. fragilis, Porphyromonas (P. asaccharolytica, P. Endodontalis, P. gingivalis), Prevotella melaninogenica түрлері қатысады.
Гемин және менадион қажет еткендіктен B. melaninogenicus тек қаны бар агарларда жақсы өседі. Инкубация 5-14 күн кезінде қара пигмент түзеді. Ферменттік белсенділігіне байланысты B. мelaninogenicus-тың үш түршесін ажыратады:
1. B. melaninogenicus subsp. melaninogenicus - көмірсуларды ыдырату қасиеті жоғары, ақуыздарды ыдыратпайды;
2. B. melaninogenicus subsp. intermedius - көмірсуларды және ақуыздарды ыдырату қасиеттері орташа;
3. B. melaninogenicus subsp. asaccharalyticus - көмірсуларды ыдыратпайды.
B. oralis қара пигмент түзбейді, көмірсуларды кәріптасты және т.б. қышқылдарға дейін белсенді түрде ыдыратады. Өсуіне гемин қажет етпейді. Тығыз қоректік ортада 2 күннен кейін домалақ, беті тегіс, шығынқы, жартылай мөлдір, көлемі 0,5-2,0 мм колониялар түзеді. Адам денесінің қалыпты микрофлора өқілі болып табылса да, бактероидтар үлкен патогендік потенциалға ие. Бактероидтардың протеолитикалық ферменттері коллагеназа, хондроитинсульфатаза, гиалуронидаза, липаза, нуклеаза, протеиназа ж.т.б. пародонтта аурулардың дамуында үлкен патогенетикалық рөлі атқарады. Бактероидтардың метаболизм нәтижесінде пайда болатын май лы қышқылдары және протеаза деген ферменті секреторлық антиденелерді бұзып ауыз қуысының шырышты қабығының жергілікті иммунитетің нашарлатады. Ауыз қуысының гигиенасын сақтамаған, тістері зақымдалған адамдардан көп мөлшерде бөлінеді.
Фузобактериялар Fusobacterium туыстастығы. Биотоптың анаэробтық флорасының 1 %-на дейін құрайды. Қозғалмалы перитрихтар және қозғалмайтын ұршық тәрізді таяқшалар. Қатаң анаэробтар. Хемоорганотрофтылар. Пептондарды, көмірсуларды ферменттеген кезде сүт, май, сірке қышқылдары көп мөлшерде түзіледі. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 С, рН - 7,0. ДНҚ құрамында Г+Ц мөлшері 26-34 мол %. Қызыл иек қалталарында фузобактериялар спирохеталармен бірге тіршілік етеді. Ультрамембранозды стоматит, тамырлық гранулемаларды, қызыл иектің қабынуын тудыруы мүмкін. Fusobacterium plauti, F. nucleatum түрлерінің патогенетикалық маңызы жоғары.
Лептотрихиялар Leptotrichia туыстастығы. Тіке иә сәл майысқан бір немесе екі шеті домалақтанған, ал көбінесе үшкірленген таяқшалар. Екі және одан көп жасушалары септаланған, үзындығы әр түрлі жіпшелер тәріздес. Ескі дақылдарда жіпшелер бір-бірімен қапсырмалана алады. Жасушалары лизиске ұшыраған кезде жіпшелерде домалақ шар тәрізді немесе пиязшық тәрізді қампаюлар пайда болады. Қозгалмайды. Қатаң анаэробтар. Ерекше белгілері: агардың бағанасында Медузаның басына ұқсайтын бөліктік бұрмаланған иректелген колониялар түзеді; кристалды көгілдір бар ортада колониялардың түрі құбылмалы. Колониялардың келбеті консистенциясы бойынша кейде майлы кейде нәзік болып көрінуі мүмкін. Сарысу, асцит сұйығы немесе крахмал қосылған ортада 5 % СО2 бар жағдайда жақсырақ өседі. Күрделі қорек тік ортаны қажет ететін гетеротрофтар. Көп мөлшерде сүт және сірке қышқылдарын түзеп глюкозаны ферменттейді, ол ортаның рН-ың 4,5 дейін түсіреді. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,2-7,4. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 32-34 мол %. Пульпит, пародонтит, абсцесс болған кезде спирохеталармен, фузобактериялармен біріккен түрде жие бөлініп тұрады. Пародонт аурулары дамыған кезде ауыз қуысындағы лептотрихиялардың саны артады. L. buccalis үшінтіс жабындысы мен тістің тасы пайда болатын орталығы. Көп мөлшерде қышқыл түзу қабілеті бар болғандықтан осы микроб тіс жегісіне алып келетіні дәлелденген, L. buccalis лактобациллалардың синергисі болып табылады және олардың екеунің де тіс тіндерінің деминерализациясына қатысы бар.
Пептококтар Peptococcus туыстастығы. Грам - оң анаэробты коктар, жүзім тәрізді шоғырланып орналасады. Сахаролитикалық белсендігі әлсіз байқалады, белсенді түрде пептондарды, амин қышқылдарын ыдыратады. Тіс жегісі, пульпит, пародонтит, бет-жақ аймағындағы абсцесс кезінде фузобактериялар және спирохеталармен біріккен түрде Peptococcus niger жиірек кездеседі.
Пептострептококтар Peptostreptococcus туыстастығы. Жұпталып немесе шынжырланып орналасатын грам-оң анаэробты коктар. Хемоорганотрофтылар. Көмірсуларды қышқылға және қышқыл мен газға дейін ыдырату мүмкіндігі бар. Кейбір түрлері көмірсусыз пептондық суда газды өндіреді. Сирек жағдайда гемолитикалық қасиетке ие болады. Ірінді инфекция кезінде Peptostreptococcus prevotii бөлінген жағдайлар белгілі.
Пропионибактериялар Propionibacterium туыстастығы - анаэробты бактериялар. Глюкозаны ыдыратқан кезде пропион және сірке қышқылдарды түзеді. Қабыну үрдістер кезінде ауыз қуысында жиі байқалады.
Спирохеталар Spirochetaceae тұқымдастығы Leptospira L. dentium, L. buccalis, Borrelia және Treponema (T.macrodentium, T. Microdentium, T. denticola, T. mucosum) туыстастықтарына жататын иректелген микроорганизмдер.
T. denticola жасушалары жіңішке иректелген. Жасушаның шеттері шамалы майысқан. Қозғалғыш. Жас жасушалары тез арада айналмалы қозғалады. Пептон, ашытқы экстракты және сарысу қосылған ортада анаэробты жағдайда жақсы өседі. Дақылдандырудың- 2 аптасынан кейін ақ түсті, диффузды, мөлшері 0,3-1,0 мм колониялары өсіп шығады. Өсу температураның шекарасы 25-45 0С, ең қолайлысы - 370С, рН - 7,0. Көмірсуларды ферменттемейді. Желатин, эскулин, декстрин, гликоген, крахмал сияқты заттарды гидролиздейді. Көптеген штамдары индол және Н2S түзеді. ДНҚның құрамында Г+Ц мөлшері 37-38 мол %. Әдетте тістердің қызыл иектерімен байланысты жерлерде анықталады.
T. orale - тізбектелген, жіңішке, иректелген жасушалар. Сұйық ортада өскен дақылдардың жасушаларында шет жақтары түйіршіктенумен сипатталады. Қозғалысы белсенді. Пептон, ашытқы экстракты бар ортада өседі. Көмірсуларды ферменттемейді, амин қышқылдарды индол және Н2S түзумен ферменттейді. Желатинді гидролиздейді. Ең қолайлы өсу температурасы - 370 С, рН - 7,0. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 37 мол %. Қызыл иектерде табылады.
T. macrodentium жіңішке, иректелген, екі шеті үшкірленген жасушалар. Жас жасушалары өте қозғалмалы, тез айналады. Пептон, ашытқы экстракты, 10 % сарысу және асцит сұйығы қосылған, кокарбоксилаза, глюкоза, цистеин бар ортада өседі. Көмірсуларды қышқылға дейін ферменттеп қуат көзі ретінде оларды пайдаланады. Желатинді гидролиздейді. Н2S өндіреді. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,0. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 39 мол %. Қызыл иектерде мекен етеді.
Borrelia buccalis - жасушалары иректелген микробтар. Ауызда мекен ететін ірілеу спирохеталардың бірі, қозғалысы әлсіз: иолген толқынды және айналмалы. Фузиформды бактериялармен біріккен түрде жиі кездеседі. Негізгі мекендеу орыны қызыл иек қалталары болып есептеледі.
Бактериялардан басқа ауыз қуысының микробиоценоз құрамына тағы да микоплазмалар, саңырауқұлақтар, қарапайымдылар, вирустар кіреді (31 - сызбанұсқа).
Микоплазмалар - (Mоllicutes сыныпы, Mycoplasmataceae тұқымдастастығы) ауыз қуысында жиі кездесетін, жасушалық қабыршағынан айырылған, ұсақ микроорганизмдер. Олардың жасушалары тек қана цитоплазматикалық мембранамен қоршалған. Сондықтан бұл микроорганизмдер плеоморфты тұрақты пішіні жоқ, пенициллинге және басқа жасушалық қабыршақтың синтезін тоқтататын антибиотиктерге тұрақты болып келеді. Микоплазмалардың көптеген түрлері өсуіне стерол және майлы қышқылдарды қажет етеді. Тығыз қоректік ортада қуырылған жұмыртқаға ұқсас колониялар түзеді. Факультативті анаэробтар. Ауыз қуысында Mycoplasma orale және M. salivarium түрлері тұрақты мекен етеді. Олардың жалпы қасиеттері - аргининді гидролиздейді, ал глюкозаны ферменттей алмайды, бірақ олардың кейбір биохимиялық ерекшеліктері де бар.
Коллектив авторов 2018 жылғы 4 шығарылымында жазған мақаласында ауыз қуысының шырышты қабығының созылмалы кондиозының қазіргі заманғы аспектілері жайында айтып кеткен.
Ұсынылған мақала СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың антимикотикалық резистенттілігінің негізгі
аспектілеріне қатысты заманауи әдеби деректерге шолу жүргізуге арналған. Мақалада ауыз қуысының шырышты
қабығының созылмалы кандидозының этиологиялық құрылымы және СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың
биоүлбіртүзуші белсенділігі туралы мәселелер қарастырылды. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың
саңырауқұлақтарға қарсы препараттарға төзімділігі заманауи медици-наның өзекті мәселелерінің бірі болып
табылады.
Кілт сөздер: кандидоз, ауыз қуысының шырышты қабығы, СапСіСа туыстастығының саңы-рауқұлағы,
биоүлбіртүзу, саңырауқұлақтарға қарсы (антимикотикалық) препараттар, төзімділік (резистенттілік) Соңғы онжылдықта микоздар маңызды клиникалық мәселеге және оның ішінде СапССа тектес саңырауқұлақтардан туындаған инфекциялар өзекті талқылау тақырыбына айналды. Алдыңғы онжылдықта әлемде кандидоздың жедел, созылмалы және қайталанатын түрімен ауратын науқастардың саны айтарлықтай өсті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикалық мәліметтері бойынша Жер тұрғындарының 33-тен -40%-ға дейін тұрғыны саңырауқұлақ ауруларымен зақымдалған [1 1 ]. Саңырауқұлақ инфекцияларына қарсы күрес жөніндегі Жаһандық қордың (СіоЬаі Асііоп ҒипС іог Ғипдаі Іпіесііоп5, САҒҒІ) деректеріне сәйкес әлемде жыл сайын инвазивті кандидоз (ИК) 750 000-нан астам адамды зақымдайды және 350 000 адамда - өлімнің себебі болып табылады [4, 13]. Канди-доздардың үлесіне барлық жұқпалы аурулардың 37% және адамның саңырауқұлақ ауруларының 86% келеді [25]. Жүргізілген зерттеулерге сәйкес, 2015 жылы Қазақстан Республикасында ауыр және созылмалы микотикалық аурулармен ауыратын науқастар саны 296 273 (1,7% халық) құрады. Оның ішінде жедел микотикалық аурулар - 14 401, созылмалы аурулар - 281 872. Ең көп таралған: созылмалы қайталанатын кандидозды вульвовагинит (273 258 жағдай), бастың шаш бөлігінің микозы (11 847) және ауыз қуысының қайталанатын кандидозы (5 814). ҚР-да ауыз қуысының қайталанатын кандидозының таралу нәтижесі бойынша 100 000 адамға шаққанда 32,8 жағдай байқалған [10]. Жуырдағы уақытқа дейін жүйелі саңырауқұлақты инфекцияларды негізінен иммунитеті төмен тұлғалардың үлесінде көп кездеседі деп саналды, бірақ қазір оларды терапевтік және хирургиялық бейіндегі науқастарда да жиі тіркейді, бұл бірқатар факторларға байланысты [3, 12, 22]. Ғылыми әдебиеттердің мәліметтері бойынша ауыздың шырышты қабығының кандидозының созылмалы және жүйелі формаларының дамуының негізгі факторлары болып табылады: белгілі бір физиологиялық жағдай (жүктілік, кәрілік жас), ұзаққа созылған иммуносупрессия, соматикалық патология, антибактериалды және гормоналды препараттарды ұтымсыз қолдану, көмірсулар басым үйлесімсіз диета, иммундық жүйенің әлсіреуі [14, 15, 17]. Жергілікті факторларға: ішінара адентия, ауыз қуысында алмалы-салмалы және алынбайтын ортопедиялық және ортодонтикалық конструкциялардың болуы, сапасыз пломбалар, ауыз қуысының нашар гигиенасы, тіс шөгінділерінің болуы, сондай-ақ химиялық зақымданулар, ауыз қуысының шырышты қабығының жарақаттары, зиянды әдеттер (темекі шегу, ішімдікті қабылдау) жатады [6, 15]. Тіс протездері СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың көбеюі үшін қолайлы микроорта жасайды. Протездер бар егде адамдардың шамамен 65% ауыз қуысының шырышты қабығының созылмалы кандидозына бейім. Тіс протездерін кию кезінде оттегінің мөлшері, рН, төмендейді және анаэробты жағдай қалыптасады, бұл жағдайда кандидалардың өсуіне ықпал ететін микроорта туындайды. СапСіСа тектес саңырауқұлақтар акрилдік нашар бейімделген аспаптармен біріге отырып протез бетінде сілекей ағынының төмендеуіне немесе ауыз қуысының гигиенасының бұзылуына әкеледі деген пайымдаулар бар [37]. Көптеген кең спектрлі әсер ететін антибиотиктер, иммуномодуляторлар және ксеростомикалық жанама әсерлері бар дәрілер сияқты жүйелі дәрілерді ұзақ уақыт пайдалану жергілікті ауыз флорасын өзгертеді, шырышты қабықтың бетін бұзады, сілекей ағынын азайтады, СапССа тектес саңырауқұлақтардың өсуіне қолайлы орта жасайды [36]. Пероральді кандидоздың пайда болу қаупін арттыратын тағы бір маңызды жергілікті фактор ол жергілікті немесе ингаляциялық кортикостероидтерді пайдалану және ауызды шаюға арналған антимикробты заттарды артық қолдану болып табылады. Олар жергілікті иммунитетті уақытша төмендетеді және ауыз қуысының флорасының өзгерісіне әкеледі [23]. Сілекей безінің дисфункциясы ауыз қуысының кандидозының туындатады. Гистидин, лизоцим, лактоферрин және полипептид сияқты бейорганикалық сілекей компоненттері кандиданың өсуін тежейді. Сондықтан, сілекей секрецияларының саны мен сапасына әсер ететін жағдайлар ауыз қуысында кандидоздың пайда болу қаупін арттыруы мүмкін [34, 35]. Кейбір зерттеулер көрсеткендей, шылымның өзін немесе басқа да факторлармен қоса шегу ауыз қуысының шырышты қабығында кандидоздың дамуына айтарлықтай әсер етеді, бірақ оның нақты механизмі жоқ, бірақ олар туралы әртүрлі теориялар негізделген. Олар: кандидоздың колонизациясын, шылым шегуден туындаған оқшауланған эпителиалды өзгерістерді туындатады; протез бар адамдар-да шылым шегу шырышты қабықтың бетін өзгертеді; жергілікті иммунитетті басады және қызыл иектің экссудатын төмендетеді; қандағы глюкоза деңгейіне жанама әсер ете отырып, қандағы адреналин деңгейін арттыратын гликозилденген гемоглобин және темекі түтінінің деңгейін арттырады [38]. Тазартылған қанттарды, көмірсуларды және сүт өнімдерін (құрамында лактозаның жоғары құрамы бар) көп тұтыну СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың дамуына қолайлы, себебі бұл жағдай ортаның рН деңгейі төмендету арқылы СапССа тектес саңырауқұлақтардың өсуін ынталандырушы ретінде болуы мүмкін [36]. Темір микроэлементі тапшы ағзада СапСіСа тектес саңырауқұлақтар жиі колонизацияланады. Темір тапшылығы трансферриннің және басқа да темірге тәуелді ферменттердің фунгистатикалық әсерін азайтады. Сонымен қатар, созылмалы кандидозда басқа да қоректік заттар жиі тапшы болып келеді - алмастырылмайтын май қышқылдары, фолий қыш қылы, А және В6 витаминдері, магний, селен және мырыш [36,42]. Ауыз қуысы микрофлораға арналған бірегей ашық экожүйе болып табылатыны белгілі, ол жалпы ағзаның және тіс-жақ жүйесінің жағдайының жоғары ақпараттық көрсеткіші болып табылады. Ауыз қуысының резиденттік микрофлорасы құрамының бұзылуы (дисбактериоз) ең алдымен қалыпты микрофлораның азаюынан және шарттыпатогенді және патогенді микрофлораның, оның ішінде бірінші кезекте СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың санының ұлғаюынан байқалады [14, 20]. Ауыз қуысының шырышты қабығындағы шартты-патогенді микроорганизмдер өкілдерінің арасында СапСіСа тектес ашытқы тәрізді саңырауқұлақтар клиникалық мәнге ие. СапССа тектес саңырауқұлақтар - саңырауқұлақтар патшалығының эукариоттар өкілі болып табылады, шамамен 150-200 түрге топтастырылады [32], СапСіСа тектес саңырауқұлақтың келесі 15 түрі адам үшін патогенді болып саналады: С аІЬісапз, С. дІаЬгаІа, С. ІгорісаИз С рагарзііозіз, С сгизеі, С диіИіегтопСіі, С іизііапіае, С СиЫіпіепзіз, С реИісиіоза, С кеіуг, С ііроіуИса, С іатаіа, С іпсопврісиа, С. гидова және С помедепвів, бұлардың арасында ең жиі кздесетін инфекциялық агент С аіЬісапз болып табылады [26]. СапССа тектес саңырауқұлақтар ауыз қуысының шырышты қабығы микроорганизмдерінің транзиторлық тобының ең жиі диагностикаланатын 10 өкілдерінің санының құрамына кіреді [2]. Олар ауыз қуысының микрофлорасы мен ағзаның жергілікті иммундық жүйесі арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуын алғашқылардың бірі болып сезінеді, қысқа мерзімде белсенсіз кезеңнен белсенді бүршіктену сатысына өтеді [19]. Макроағзаның патологиялық жағдайында СапСіСа саңырауқұлақтары колониялар мен биоүлбір түзе отырып өсе бастайды. СапССа тектес саңырауқұлақтар тудыратын аурулардың патогенезінде саңырауқұлақтың патогендік факторлары маңызды рөл атқарады. Ашытқы тәрізді жасушалардың иесінің эпителиоциттеріне енуін қамтамасыз етуі, саңырауқұлақтардың адгезиялануға жоғары қабілеттілігі маңызды фактор болып табылады. Саңырауқұлақтардың персистенциясы, олардың саңырауқұлаққа қарсы препараттарға төзімділігінің дамуы биоүлбір қалыптастыру қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Биоүлбір туралы алғашқы құжатталған ғылыми есеп 1683 жылы Антонио ван Левенгук Лондондық корольдік қоғам үшін жазылған мақалада көрсеткен, ол тіс қағына микроскопиялық бақылау жүргізе отырып: "ер адамның тістеріндегі тығыздалған жасушалардың саны, патшалықтағы адамдардың санынан асып түседі" [39] деп жазба қалдырған. Содан бері биоүлбірдің анықтамасы эволюцияланды және қазіргі уақытта тірі жасушалардан (көлемі бойынша шамамен 15%) және экзополимерге батырылған - полисахаридті матрикстен (85%) тұратын өсім болып табылады. СапССа тектес саңырауқұлақтар жасушалардың (дөңгелек бүршіктенген ашытқы тәрізді жасушалар, сопақша жалған гифалы жасушалар және ұзартылған гифалы жасушалар) бірнеше түрінен тұратын жасушадан тыс матриксте топтасқан жоғары құрылымдалған биоүлбір түзеді [18, 24]. Бүгінгі таңда микробтық биоүлбір әртүрлі ортада байқалады: биотикалық ортада (мысалы, су ортасында, өсімдік ұлпаларында және сүтқоректілердің тіндерінде), сондай-ақ абиотикалық орталарда (мысалы, катетерлер, протез құрылғылары мен биоматериалдар). Ұлттық денсаулық институттарының соңғы бағалаулары бойынша патогенді биоүлбірлер барлық микробтық инфекциялардың 80% - дан астамына тікелей немесе жанама жауапты екенін көрсетеді [30, 40]. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың биоүлбір түзуі туралы көптеген ғылыми зерттеулер іп Сііго және іп Смо жүйелерінде байқалған биоүлбірді зерттеуден басталады және ол төрт жеке даму фазасынан тұрады. СапССа тектес саңырауқұлақтардың биоүлбірді түзуі дөңгелек ашытқы жасушаларының бір-біріне және қатты беткейге (протезді құрылғы немесе протездің бетінің бөлігі болып табылатын биоматериалдар) немесе жұмсақ беткейлерге (ауыз қуысының немесе қынаптың шырышты қабығының эпителиалды қабаты) жабысуынан басталады. Бұл кезең биоүлбір түзілуінің бірінші фазасы болып табылады және биоүлбір түзуінің кейінгі кезеңдері үшін маңызды. Басты реттегіш Всг1, сондай-ақ оның кейбір төменгі нысандары, жасуша қабырғасының ақуыздары А51, А53 және Нмр1 биоүлбір түзу кезінде жабысу үшін қажет [41,45]. Екінші кезеңде дөңгелек ашытқы жасушаларының базальді қабат түзе отырып беткейге бастапқы адгезиялануы болады. СапСіСа тектес саңырауқұлақтар полиморфты саңырауқұлақтар болып табылады және басқа да көптеген саңырауқұлақ қоздырғыштарынан ашытқы және гифалы жасушаларды қалыптастыру қабілеттілігімен ерекшеленеді. Гифалар биоүл бірдің жалпы архитектуралық тұрақтылығына ықпал ететін және тірек қаңқасы ретінде маңызды құрылымдық компоненті және өзіне тән сипаты болып табылады. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың гифаларды құру, сондайақ осы гифалар бір-бірін және басқа да жасушаларды ұстап тұру қабілеті биоүлбірдің қалыпты дамуы үшін маңызды [40]. Биоүлбір дамуындағы келесі кезең жасуша пролиферациясы мен жапсырылған жасушалардың филаментациясының ерте сатысынан тұрады, топтасып адгезияланған жасушалар микроколония түзеді. Бұдан кейін биоүлбірдің жетілуі жүреді, соның нәтижесінде полиморфты жасушалардың бірнеше қабаттарынан тұратын күрделі жүйе пайда болады, бұл жүйе гифалы жасушалардан (цилиндрлік жасушалардан жасалған тізбектер), жалған гифалы жасушалардан (бір-бірімен байланысқан эллипс тәрізді жасушалар) және жасушадан тыс матрикске жабысқан дөңгелек ашытқы жасушалардан тұрады, олар биоүлбірге қалың және құрылымдалған түр береді, сондай-ақ химиялық және физикалық факторлардан қорғауды қамтамасыз етеді. Ересек биоүлбір әдетте 24 сағатта түзіледі және қатты беткейдің бетінде ақ бұлтты беткейлік құрылым ретінде көрінуі мүмкін. Биоүлбірдің түзілуінің соңғы сатысы жайылып таралуы деп аталады, кейбір дөңгелек ашытқы жасушалары биоүлбірден бөлшектеніп жаңа аумаққа тарайды, бұл биоүлбірдің дамуының ең аз зерттелген кезеңі [45]. Биоүлбір түзбейтін формалармен салыстырғанда биоүлбір ішіндегі ашытқы саңырауқұлақтары сапалы жаңа қасиеттерге ие және адамның иммундық жүйесі факторларының әсері мен антибиотиктерге төзімділігі жоғары болады. Ашытқы саңырауқұлақтарының тіршілік-ке қабілеттілігі жоғары болуы, инфекциялық үдерістің қайталануы мен оның созылмалы түрге айналуы биоүлбір түзу қабілетілігіне байланысты. Биоүлбір кандидозды емдеу тиімділігін 100- 1000 есе төмендетеді, бұл биоүлбірдің жетілу дәрежесіне байланысты болып келеді. Биоүлбір құрамындағы микробтар иммундық жүйенің эффекторлық әсерлеріне, антибиотиктер мен дезинфектанттардың әсеріне жоғары төзімділікке ие болуы мүмкін [1, 43, 46]. Мысалы, биоүлбір құрамындағы С. аіЬісапз клотримазолге тұрақтылығы 10-32 есе артады [40] және флуконазолға 2-4 есе артады [5]. Клиникалық жағдайларда биоүлбірдегі микробтардың жоғары тіршілікке қабі леттілігі инфекциялық үдерістің қайталануы мен созылмалы болуына алып келеді [31]. Әрине, биоүлбірдің антибиотиктерге сезімталдығы көптеген параметрлерге байланысты болады, олардың қатарына: микробтардың биоүлбірді қалыптастыратын түрлік және штаммдық қасиеттері, биоүлбірдің оқшаулануы және ағзаның биоүлбірге жергілікті реакциясының ерекшеліктері жатады [21, 22, 33]. СапССа тектес саңырауқұлақтарға қарсы қолданылатын антимикотикалық және антисептикалық препараттардың сезімталдығы әртүрлі. Кандидозды инфекцияны емдеудің тиімді тәсілінің өзекті негізі этиологиялық агенттің көбеюін жоюға немесе тежеуге ықпал ететін антимикотикалық препараттарды пайдалану болып табылады. Липофильділік қасиеттеріне ие бола отырып, саңырауқұлаққа қарсы препараттар ұзақ уақыт бойы тіндерде жинақталып, дәріні қабылдау аяқталғаннан кейін баяу шығарылады және бұл кезде минималды тежеуші концентрациясы (МТК) да сақталады. Мұндай препараттармен емдеу кезінде концентрацияларда кумулятивті қасиеттер де байқалады, саңырауқұлақтың өсуіне минималды тежеуші концентрация (МТК) сәл жоғары болса, штаммдар үшін бұл тұрақтылық көрсеткіші болып табылады [12]. Жиі стоматологиялық практикада қолданылатын ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының дәстүрлі емі тиімсіз болып табылады, ол бірқатар жағдайларда қоздырғыштың одан әрі инвазиясына және клиникалық көріністің нашарлауына әкеледі [8]. Ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозы диагнозы бар науқастарды ем беру және оларды емдеуде тиімді әдісті таңдау үшін резистенттілік себебі мен механизмін білу қажет [7,44]. Тәжірибеде жаңа препараттардың едәуір санын енгізу және оларды кеңінен қолдану, өз кезегінде, төзімділіктің қалып-тасуына алып келді. СапССа тектес саңырауқұлақтардың саңырауқұлақтарға қарсы препараттарға төзімділігі заманауи медицинаның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады [16]. Соңғы үш онжылдықта СапСіСа поп-аіЬісапз түрлерінен туындаған инфекция - 20,47-30,6%-ға дейін өскені анықталды, тек қана кейбір саңырауқұлаққа қарсы препараттарға аз ғана сезімталдық байқалды [27, 30]. Антимикотикалық препараттарға төзімділік екіге бөлінеді: бастапқы және жүре пайда болған. Бастапқы табиғи резистенттілік кезінде саңырауқұлаққа қарсы препараттар клиникалық тұрғыдан тиімсіз, себебі бастапқы өткізгіш тігі төмен немесе ферментативті инактивация салдарынан микроорганизмдерде әсер ететін нысаны жоқ болып табылады . Жүре пайда болған резистенттілік кезінде, емдеу барысында мутацияланған саңырауқұлақтар ерекше жоғары МТК бар іріктелген штаммдардың пайда болуына әкеледі. Әсер ету механизмі бойынша саңырауқұлаққа қарсы препараттардың көп мөлшері эргостерол синтезіне қарсы бағытталған, ол өз кезегінде күрделі гликопротеин кешеніне, яғни СапСіСа саңырауқұлақтарының жасушалық қабырғасының жағдайына әсер етеді [9]. Әдеби көздерге шолу жүргізу барысында микологиялық аурулардың ішінен ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының таралуы жоғары екені байқалып отыр. Ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының мәселесі маңызды эпидемиологиялық мәнге ие, ол сырқаттанушылықтың жоғары деңгейіне, қоздырғыштардың түрлік әртүрлілігіне, созылмалы қайталанатын түрлер санының өсуіне және СапСіСа текті саңырауқұлақтардың дәрілік тұрақтылығының дамуына байланысты. Әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша, жергілікті және жалпы факторлар кандидозды дамытуға қатысады, алайда, әдебиет мәліметтеріне сәйкес, жетекші рөл резистенттік механизмдердің бұзылуына әкеледі. Қабыну процесінің іске қосу механизмі макро-және микроорганизмдер арасындағы өзара қарым-қатынас болып табылады. Бірінші болып кандидоздық инфекцияның әсеріне жауап ретінде мукозальды иммунитет жүйесі қосылады, ал одан әрі жүйелі иммунитеттің толық болмауы артады. Иммунорегуляция реакцияларының бұзылуы және макроорганизмнің резистенттілігі факторларының өзгеруі бір жағынан, микроорганизмдердің микробқа қарсы препараттарға төзімділігінің өсуі-екінші жағынан, ұтымды емдеу схемаларын әзірлеуде қиындықтар туғызуы, бұл деректерді емдеу жоспарын жасау кезінде ескеру қажет. Қорытынды. Аурудың біртекті емес түрлік құрылымы және СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың резистенттілік көрсеткіштерінің артуы терапияда кеңінен қолданылатын антимикотиялық препараттарға инфекциялық агенттердің антимикотиялық дәрілерге сезімталдығына негізделеді, оларға тұрақты мониторинг жүргізу және осы көрсеткіштерді ескере отырып, терапия схемаларын оңтайландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мен орнымнан тұрғанда, адам денесіндегі жасушаларынан 10 есе көп бактериялық жасушалар менімен бірге тұрады, - дейді доктор Брюс Биррен. Бұл ғалым бізде өмір сүретін ішкі және сыртқы микробтардың картасын жасаумен айналысатын жүздеген американдық ғалымдардың бірі болып табылады.
2007 жылы Құрама Штаттарда басталған Адам микробиомы "( Human Microbiome Project) жобасы бізбен тығыз байланыста тұратын көптеген бактериялар, вирустар және басқа микроорганизмдердің генетикалық сәйкестігін анықтады. Зерттеушілердің айтуы бойынша, бұл жоба зиянды микробтар туралы емес, бұл бізді адамға айналдыратын маңызды микрооргпаниздердің бір бөлігі екендігі туралы айтады. Алайда, соңғы уақытқа дейін, біздің ағзамызда тұратын триллиондық микроорганизмдер туралы аз білетінбіз.
Ғасырлар бойы біз лабораторияларда ғана аман қалатын микроорганизмдерді зерттей алдық және оларды тек бір-бірден зерттеу мүмкіндігі ғана болды. ДНК талдаулары барған сайын жетілдірілген әдістерінің пайда болуымен Human Microbiome жобасының қатысушылары бұрын соңды көрмеген микробтарды аңғарып, зерттеу жұмыстарын бастады. АҚШ Ұлттық денсаулық институттарымен басталған бесжылдық жұмыстың нәтижелері Nature, Genome Biology және PLoS журналдарында жарияланды. Жоба барысында АҚШ-тағы 200-ден астам сау ерлер мен әйелдердің денесінің түрлі бөліктерінен микробтар алынды. Түр-түрлі қарапайым прототиптер біздің тілдерімізде өмір сүре алады, бірақ олар бірге ортақ бір генге айнала алады.
Брюс Биррен , Массачусетс технологиялық институты. Зерттеушілер сау адам микробиомасында 10 мыңнан астам түрлі микроорганизмдер өмір сүретінін анықтады. Осы микробтардың көпшілігі мүлдем зиянсыз болып шықты, бұл ағзалар бізді көптеген пайдалы жолдармен қамтамасыз ете алатынын зерттеушілер дәлелдеді. Кейбір микробтар тамақтан пайдалы өнімдер алуға, ал басқалары витаминдер сияқты қоректік заттарды сіңіруге көмектеседі.
Біздің иммундық жүйені қалыптастыруда олардың рөлі маңызды екені күннен күнге айқындалып келеді - дейді Крейг Вент Институтының профессоры Барбара Мете.
Ғалымдар әртүрлі және түрлі бөліктерде өмір сүретін микроорганизмдердің бірегей қауымдастықтарында протозовтарды тапты. Бірақ микробиологтарды дененің кейбір бөліктерінде ұқсас микробтардың көптеген процестерге жауапты екендігі таңқалдырды. Әртүрлі қарапайым прототиптер біздің тілдерімізде өмір сүре алады, бірақ бірге бірдей гендерді ортақ коктейльге әкеледі және сол функцияны орындауға көмектеседі, мысалы, қантты жоюға көмектеседі, - деп түсіндіреді Брюс Биррен.
Гарвардтың қоғамдық денсаулық сақтау мектебінің докторы Кертис Хаттенхауэр былай дейді: Кейбір аурулар пайда болған жағдайда, бұл белгілі бір протозаудың түрі емес, микроорганизмдер тобын жалпы жұмыс істеуі нашарлағандығын білдіреді.
Микрофлораның көптеген процестерге қатыса алатыны жеткілікті дәрежеде белгілі болды: тұз-су алмасуы; газ алмасу;оның ас қорытудағы маңызы; ақуыздар, майлар және көмірсуларды ыдырату; микроорганизмдердің биологиялық белсенді заттарды- витаминдерді, гормондарды, антибиотиктерді синтездеу қабілеттілігі; оның иммуногендік рөлі, соның ішінде табиғи иммунитет қалыптастыруға қатысуы т.б.
Зерттеудің мақсаты: Ауыз қуысындағы микробиоталар ассоциациясының адам ағзасындағы алатын орынын микробиологиялық әдістер арқылы зерттеу.
Зерттеудің міндеттері:
1. Ауыз қуысының микрофлорасының доминанты түрлеріне зерттеулер жүргізу.
2. Асқазан ішек жолына түскен ауыз қуысындағы доминантты бактерияларының өзге бактериялармен реакциясын қарастыру.
3. Ауыз қуысы микрофлорасының микробиологиялық, физика-химиялық әдістер арқылы зерттеулер жүргізу.
Әдебиетке шолу
E.В. Лихорад, Н.В. Шаковец Белоруссия мемлекеттік медицина университеті ЕО зерттеуінше ауыз қуысындағы сілекейдің маңыздылығы туралы айтып кетті. Сілекей - ауыз қуысының гомеостазын сақтауға үлкен ықпал етеді. Қазіргі заманғы медицина әдебиетінде сілекейдің минералды құрамы мен қасиеттерін талдау арқылы жалпы ауруларды диагностикалау әдістеріне арналған көптеген жұмыстар бар. Кейбір сілекейлі индикаторлар - елеулі жүйелік аурулардың және дене жағдайының сезімтал көрсеткіштері. Түйінді сөздер: сілекей, сілекей секрециясының төмендеуі, тұзды минералдану қасиеттері, стоматологиялық жағдай, соматикалық патология. Сілекей - тұтқыр, түссіз сұйықтық. Үш түрлі сілекей (шықшыт, тіл асты, жақ асты) бездерден шығатын зат. Сілекейдің сутектік көрсеткіші -- рН (6,8 -- 7,0) аралығында, яғни бейтарап реакцияға жақын келеді. Құрамына органикалық және бейорганикалық заттар кіреді. Қалыпты жағдайда сілекей тіс эмаліне минерал тұздардың кіруіне, оның қатты болуына әрі эмаль үстінде рН өзгермеуіне ықмал жасайды. Бактерияға қарсы тұратын қасиеті зор. Cілекейдің аз бөлінуі (гипосаливация), мүлдем бөлінбей қалуы, ауыздын құрғауы (ксеростомия) деп аталады. Ауыз қуысында сілекейдің бөлінуінің маңызы зор. Шықшыт сілекей безі сау кезінде мөлдір зат болса, дертке шалдыққанда -- сілекейі қоюлана түседі. Осыған сәйкес, сілекей шамадан тыс бөлінсе -- гиперсаливация, аз бөлінсе -- гииосаливация делінеді. Сілекей - бұл үлкен және кіші сілекей бездерінің күрделі құпиясы болып табылатын биологиялық сұйықтық. Тіс және ауыз қуысының шырышты қабатында физиологиялық орта болу үшін сілекей - аузының мүшелеріндегі құрғақ тағамды ылғалдандырады, ас қорыту процесіне қатысады, трофикалық және қорғаныш функцияларды орындайды. Бұл кішкентай секрет ауыз қуысының барлық мүшелерінің және тіндерінің қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Сілекей паротидтің, субмандибулярлық және сублингвальды сілекей бездерінің жалпы секрециясынан, сондай-ақ тілдің кішкентай сілекейлі бездері, аузының және тамақтың қабатынан тұрады. Органикалық қоспалар микробтық, эпителиалдық жасушалар, сарысу компоненттері, қан клеткалары, тамақ қалдықтарынан тұрады. Ауыз суының 99% судан және оның бірегей қасиеттері мен функцияларын анықтайтын минералды және органикалық заттардың тек 1% құрайды. Бүлінген сілекейлік науқастың өмір сапасына теріс әсер етуі мүмкін. Тұтқаны дұрыс білу және оның ауыз қуысының саулығын қамтамасыз етудегі рөлі тіс дәрігерлерінің нормадан мүмкін ауытқуларды дер кезінде анықтау және емдеуі үшін қажет. Клод Бернар атап өткендей, біз оның болмау салдарын анықтау арқылы органның функцияларын мойындаймыз. Сілекейдің маңызды рөлі науқастарда жақсы көрінеді. Гипосаливация және херостомия өмір сүру ұзақтығы жоғары дамыған елдердің тұрғындарында жиі кездеседі. Сиыр секрециясының төмендеуі Шегрен синдромында, қант диабеті кезінде, бас және мойынның сәулелік терапиясының онкологиялық ауруларды емдеудегі жағдайында, шайнау функциясының, психикалық бұзылыстың төмендеуімен байқалады . Гипосаливация сілекейді тазарту қабілетінің төмендеуіне, оның микробқа қарсы, буферлік, ременерализациялау функцияларының нашарлауына және соның салдарынан оның кариес-қорғаныш қасиеттерінің төмендеуіне алып келеді. Неғұрлым аз сілекей шығарылады, оның буферлік сыйымдылығы кем болса және биологиялық фильмнің рН-ні ұзағырақ болса, әр тағамнан кейін қышқыл аймақта қалады. Бұл кариестің даму қаупін арттырады . Тістің эмаль күйі көбінесе сілекей сұйықтық сипаттамасымен анықталады.
1.1Ауыз қуысындағы микробиоталар ассоциацияларын қарастыру.
Микрофлора (микро... және флора) - белгілі бір ортада кездесетін микроорганизмдер жиынтығы. Ауыз қуысының көптеген микроорганизмдердің негізгі кіретін жолы тамақ қалдықтары. Ауыз қуысының келесі факторлары - тұрақты температура, ылғалдық, тамақ қалдықтары - микробтардың дамуына ықпал жасайды.
Көптеп кездесетің микробтар: стрептококктар, стафилококктар, нейссериялар, вейлонеллалар, фузобактериялар, бактероидтар, лактобацилдер, спириллалар, вибриондар және ашытқылар.
Ауыз қуысында жиі кездесетін бактерияларға кокктар жатады олар 85-90 % құрайды. Ауыз қуысына тұрақты тіршілік ететін стрептококтар. 1 мл сілекейде 109 дейін стрептококктар кездеседі. Көп стрептококктар факультативті анаэробтар, бірақ облигатты анаэробтар яғни пептококктарда кездеседі. Спирохеталар ауыз қуысына бала кезде сүт тістері шыққан кезден бастап пайда болады және сол жерде тұрақтанып қалады.
Ауыз қуысы, оның шырышты қабаты және жақ-бет аймағының лимфатикалық аппараты адам ағзасының қоршаған ортамен қарым-қатынасында негізгі роль атқарады.Микробтар ас қорытуы мен витаминдер синтезіне қатысады және де кариесті түзетін органикалық қышқылдарды өндіреді, олар ағзаның иммундық жүйесіне күшті позитивті модульдеуші әсер етеді және сонымен бірге тіс бляшкасында адьюванттардың жиналуын қамтамасыз етеді. Олар патогенді флораның күшті антогонистері болып табылады.
Ауыз қуысындағы микрофлораларды белгілі бір орындарда орналасуына байланысты бірнеше биотоптарға бөлуге болады. Бірінші биотопқа сілекейді жатқызамыз. Оның құрамына көптеген бактериялар жатады. Оған грамтеріс анаэробтар және стрептококктар жатады. Тіл астандағы қатпаршаларда және сілекейлі криптерде облигатты анаэробтар, ал сілекейлі қабатта және жұмсақ аспанда стрептококктар мен коринобактериялар кездеседі. Екінші биотопқа қызыл иек қуысы және сол жерде болатын сілекей сұйықтығы жатады. Оған : бактероидтар, порфиромонадалар, превотелла интермедия, актинобациллюс, актиномицетемкомитанс, дрожды саңырауқұлақтар, микоплазмалар және де нейссериялар жатады.
Үшінші биотопқа тіл бляшкасы жатады. Бұл бактериялардың кп шоғырланған жері. Ол жерде кездесетін микроорганизмдер саны 100 ден 300 млн ға дейін 1 мг. Ауыз сұйықтығына ауыз қуысының шырышында, қызылиекте, қалтада, қатпарлар мен тіс дағында көбейетін микробтар үнемі түсіп отырады. Ауыз сұйықтығында көп уақытқа дейін тіршілік қабілетін сақтайды, ал көптеген түрлері (эмальға адгезиялық факторлары жоқ) белсенді түрде көбейеді. Бұлар вибриондар, факультативті-анаэробты Адам ағзасының бейспецификалық резистенттілігін қамту жолдарында, стоматологиялық аурулардың дамуында ауыз қуысы микробиоценозының маңызы зор. Қазіргі таңда тіс жабындының бактериялық микрофлорасы кариесті, гингивит және пародонтит кезіндегі пародонттың зақымдалуын, стоматит, актиномикоз, фузоспирохетоз кезіндегі ауыз қуысының шырышты қабықтарының зақымдалуын тудыратын біріншілік фактор болып қарастырылады. Иммундық тапшылық, дисбиоз болған жағдайларда ауыз қуысының шырышты қабықтарының микрофлорасы кандидоз қоздыруға себепкер болатыны белгілі.
Сонымен қатар, ауыз қуысы аэрогенді, алиментарлық, жанасу жолдарымен жұғатын көптеген инфекция қоздырғыштарының кіру қақпасы болып есептеледі (туберкулез, алапес, күл, кокжөтел, жедел респираторлық вирустық инфекция, ұшық, вирустық гепатит ж.т.б.).
Патологиялық үрдісті немесе ауруды уақтысында анықтау үшін, пациентті дұрыс тексеру, тиімді емдеуді тағайындау, ауру қайталуының алдын алу үшін тіс дәрігері ауыз қуысында кездесетін микробтармен қоздырылған зақымдалулардың этиологиясын, патогенезін, клиникалық көріністерін білуге міндетті. Сонымен қатар, микробтық зақымданулар туралы білімдер биологиялық қауіпсіздік ережелерін тиімді пайдалану үшін тіс дәрігерге өте қажет. Дезинфекциялық - стерилизациялық режим мен биологиялық қауіпсіздіктің ережелерін бұзатын біліктілігі төмен тіс дәрігер стоматологиялық жәрдем көрсеткен кезде өзіне және пациентке инфекциялық ауруды (мерез, туберкулез, вирустық гепатит, АИВ инфекциясы, герпес ж.т.б.) жұқтыруы мүмкін, нәтижесінде инфекциялардың адам арасында тарауы мүмкін.
Ұсынылып отырған оқулықта ауыз қуысының қалыпты микрофлорасы туралы, патогенді және шартты патогенді микроорганизмдердің стоматологиялық аурулар дамуында маңызы туралы, адамдар арасында кең таралған бактериялық, вирустық және саңырауқұлақтық инфекциялық аурулар кезінде ауыз қуысында пайда болатын көріністер және олардың патогенезі туралы ақпараттар енгізілген. Сонымен қатар осы ауруларды емдеу және алдын алу жолында пайдаланылатын микробтарға қарсы (антибиотиктер, антисептиктер) және биологиялық препараттар бойынша ұсыныстар берілген. Приондық аурулардың стоматологиялық емшаралар кезінде жұғу мүмкіншілігі туралы мәліметтер беріліп отыр.стрептококтар, аэрококтар мен микоплазмалар.
Стрептококтар Streptococcaceae тұқымдастығы. Ауыз-жұтқыншақ микрофлорасының 30-60 %-ың вируленттігі шамалы көгерткіш стрептококтар құрайды. Жасушалары шар тәрізді, тізбектеліп орналасады Қосымша, 21- сурет. Көмірсуларды қышқышға дейін ыдыратады. Сахарозадан жасушадан тыс декстран глюкан және леван фруктан деген полисахаридтерді түзеді. Декстран стрептококтардың адгезиялануына, тістің бетінде микробтық тандақтардың түзілуіне әкеледі, ал леван қышқылға дейін ыдырайды. Ұзақ мерзімде тандақтың астында қышқылдың көбеюі тістің қатты тіндерін зақымдап, кейін пародонтта аурулардың дамуына алып келеді. Әр түрдегі стрептококтар эволюция барысында белгілі бір географиялық мамандануға ие болуға икемделген. Мысалы, S.mitis, S.hominis ұрт эпителийінде , S.salivarius - тіл бүртіктерінде, S. sanguis, S. mutans - тістердің бетінде мекен етеді. Стрептококтардың аталған түрлері әртүрлі сандық қарым-қатынаста кездеседі, ол диетаға, ауыз қуысының гигиеналық жағдайына ж.т.б. факторлардың әсеріне байланысты болады.
Нейссериялар Neisseriaceae тұқымдастығы. Ауыз қуысының басқа аэробты флорасының арасында екінші орынды алады 5 %. Грамтеріс. Кофе дәні тәріздес, жұп коктар. Мұрын - жұтқыншақ және тіл үстінде кездеседі. Көбінесе N.sicca 45 % , N.perflava 40 %, N. subflava 7 %, N.cinerea 3 %, N. flavescens, N. mucosa түрлері кездеседі. Олар осы тұқымдастықтың патогенді өкілдерінен қарапайым көректік орталарда 22 0С өсуімен, сары түсті пигмент түзуімен, нитраттарды қалыпына келтіруімен, H2S түзуімен ерекшеленеді. Ауыз қуысының гигиенасы толық сақталмаған жағдайда және қабыну үрдістері пайда болғанда олардың саны артады.
Вейлонеллалар Veillonellaceae тұқымдастығы. Ұсақ, грам - теріс, қозғалмайтын, анаэробты коктар, жұпталып немесе шынжырланып орналасады. Ауыз қуысында тұрақты мекендейді, көбінесе бадамша бездерде көптеп дақылданады. ДНҚ-ның Г+Ц мөлшері 40-44 мол % құрайды. Өсуіне қолайлы температурасы 30-37 0С, рН - 6,5-8,0. Күрделі қоректік ортаны қажет ететін хемоорганотрофтар.
Таза дақылын бөліп алу үшін құрамына лактат және ванкомицин 7,5 мкгмл қосылған агар орталарын пайдаланады,. Вейлонеллалар ванкомициннің 500 мкгмл канықпасына төзімді болады. Агарда ұсақ 1-3 мм, беті тегіс, жасымық, ромб немесе жүрекше пішінді, ақшыл-сұр түсті, майлы колониялар түзеді.
Көмірсуларды ыдыратпайды, нитраттарды қалыптандырады, қорғасыны бар амин қышқылдарынан Н2S түзеді. Лактатты ацетат, пропионат, СО2 және Н2О дейін ыдыратады. Аталған заттар ортаның рН- ын жоғарылатып басқа микроорганизмдердің өсуіне қарсы әсер етеді. Сілекейдегі вейлонеллалардың саны көгерткіш стрептококтардың санымен тең болады. Көгерткіш стрептококтармен түзелетін сүт қышқылдың катаболизмі арқасында вейлонеллалар тіс жиегіне қарсы әсер етеді.
Коринебактериялар Corynebacterium туыстастығы. Грам - оң таяқшалардың едәуір көп бөлігін құрайды. Оларды көп мөлшерде сау адамдарда анықтайды. Коринебактерияларға тән қасиет - ортаның тотығу-тотықсыздану потенциалын төмендету, осының нәтижесінде анаэробты бактериялардың көбеюіне қолайлы жағдай жасалынады. Пародонт аурулары тап болған кезінде фузобактериялармен, спирохеталармен біріккен түрде байқалады.
Лактобациллалар Lactobacillus туыстастығы - қысқаша түрден коккобактерия типті ұзыншаға дейін пішінді жіңішке грамоң таяқшалар. Көптеген жағдайда тізбектеліп орналасады. Қозғалмайды. Кейбір штамдарда түйіршіктелген, биполярлы орналасқан қосындылар немесе грамша немесе метиленді көгімен бояған кезде жолақ пайда болуы мүмкін. Қоректік ортада өскенде сарыдан бастап тотық түске дейің пигмент түзуі мүмкін. Өсу температураның шекарасы 5-53 0С, ең қолайлысы - 30-40 0С. Қышқылға төзімді, қолайлы рН - 5,5-5,8. Метаболизмі ашыту түрде өтеді, бірақ та ауа бар жерде де өсе алады, кейбір түрлері - қатаң анаэробты. Лактобациллалардың саны ауыз қуысының жағдайына тікелей байланысты болады. Қазіргі кезде ауыз қуысына тән осы лактобациллалардың түрлеріне жатады: L. acidophilus, L. casei үнемі сілекейде мекен етеді, сонымен қатар L. fermentum, L. salivarius, L. plantarum, L. brevis. Лактобациллалардың ең маңызды қасиеттерінің бірі - сүт қышқылын көп мөлшерде түзе отырып, қанттарды ыдыратады соның нәтижесінде рН-тің төмендеуі лактобациллалардың әрі қарай тіршілік етуіне әсер етпейді. Бұл кариеске алып келетін факторлардың бірі болып саналады, сондықтан лактобациллаларды кариесогенді тіс жиегін тудыратын микроорганизмдерге жатқызады.
Гемофилдер Haemophilus туыстастығы. Грам - теріс таяқшалар. Адамдардың 50 % - да H. іnfluenza-ның капсуласыз штамдары кездеседі. Суық мезгілде бактериялар жиірек анықталады, кейбір адамдарда ұзақ мерзімді гемофилдерді тасымалдаушылық байқалады. Сирек жағдайларда H. parainfluenzae, H. haemolyticus, H. parahaemolyticus кездеседі. Арнайы қоректік орталарда өсіп-көбейеді.
Актиномицеттер Actinomycetaceae тұқымдастығы. Грам - оң, бояған кезде бір текті боялмайтын, қозғалмайтын, V-, Y- немесе T-тәрізді тармақталған таяқшалар. Хемоорганотрофтылар. Факультативті анаэробтар, СО2 қатысуымен жақсы өседі. Актиномицеттер ақуыздарды ферменттейді, көмірсуларды қышқылға дейін ыдыратады, қышқыл - тіс эмалінің зақымдалуына әкеліп соғады. Актиномицеттердың адгезиялық қабілеті жоғары болғандықтан, олар тез арада тістердің және шырышты қабығының үстіне жабысады. Актиномицеттерді тіс жиегінен, сілекей бездердің ағымдарынан және пародонттан жие бөліп алады. Осы микробтардың тістік таңдақтардың пайда болуына, тіс жиегі, пародонтта аурулардың дамуына тікелей қатысы бар. Патологиялық үрдістер дамыған кезде Actinomyces viscosus, A.israelii көп кездеседі. Тістік тастардан, тіс жабындысынан бөлінетін негізгі бактериялар тобы - актиномицеттер.
Бактероидтар Bacteroidaceae тұқымдастығы. Спора түзбейтін грам-теріс анаэробты және микроаэрофилді таяқша тәріздес бактериялар, олар негізінде қызыл иек қалталарында тіршілік етеді. 3 туыстастыққа бөлінеді: меншікті бактероидтар, фузобактериялар, лептотрихиялар.
Бактероидтар Bacteroides туыстастығы. Қозғалғыш перитрихтар немесе қозғалмайтын таяқшалар, қатаң анаэробтар. ДНҚ құрамындағы Г+Ц мөлшері 40-55 мол %. Хемоорганотрофтылар. Көмірсулардың ашыту метаболизмінің нәтижесінде майлы, сүтті, кәріптасты, пропионды, сірке, құмырсқа қышқылдары мен газ пайда болады. Пептондарды ферменттеу барысында жағымсыз иіспен сипатталатын амин қышқылдар пайда болады. Сондықтан бактероидтардың ауыз қуысында кобеюі әдетте халитозиске қалыпсыз тыныс алу әкеліп соғады. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,0. Көбінесе патологиялық үрдістің дамуына Bacteroides melaninogenicus, B. oralis, B. gingivalis, B. fragilis, Porphyromonas (P. asaccharolytica, P. Endodontalis, P. gingivalis), Prevotella melaninogenica түрлері қатысады.
Гемин және менадион қажет еткендіктен B. melaninogenicus тек қаны бар агарларда жақсы өседі. Инкубация 5-14 күн кезінде қара пигмент түзеді. Ферменттік белсенділігіне байланысты B. мelaninogenicus-тың үш түршесін ажыратады:
1. B. melaninogenicus subsp. melaninogenicus - көмірсуларды ыдырату қасиеті жоғары, ақуыздарды ыдыратпайды;
2. B. melaninogenicus subsp. intermedius - көмірсуларды және ақуыздарды ыдырату қасиеттері орташа;
3. B. melaninogenicus subsp. asaccharalyticus - көмірсуларды ыдыратпайды.
B. oralis қара пигмент түзбейді, көмірсуларды кәріптасты және т.б. қышқылдарға дейін белсенді түрде ыдыратады. Өсуіне гемин қажет етпейді. Тығыз қоректік ортада 2 күннен кейін домалақ, беті тегіс, шығынқы, жартылай мөлдір, көлемі 0,5-2,0 мм колониялар түзеді. Адам денесінің қалыпты микрофлора өқілі болып табылса да, бактероидтар үлкен патогендік потенциалға ие. Бактероидтардың протеолитикалық ферменттері коллагеназа, хондроитинсульфатаза, гиалуронидаза, липаза, нуклеаза, протеиназа ж.т.б. пародонтта аурулардың дамуында үлкен патогенетикалық рөлі атқарады. Бактероидтардың метаболизм нәтижесінде пайда болатын май лы қышқылдары және протеаза деген ферменті секреторлық антиденелерді бұзып ауыз қуысының шырышты қабығының жергілікті иммунитетің нашарлатады. Ауыз қуысының гигиенасын сақтамаған, тістері зақымдалған адамдардан көп мөлшерде бөлінеді.
Фузобактериялар Fusobacterium туыстастығы. Биотоптың анаэробтық флорасының 1 %-на дейін құрайды. Қозғалмалы перитрихтар және қозғалмайтын ұршық тәрізді таяқшалар. Қатаң анаэробтар. Хемоорганотрофтылар. Пептондарды, көмірсуларды ферменттеген кезде сүт, май, сірке қышқылдары көп мөлшерде түзіледі. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 С, рН - 7,0. ДНҚ құрамында Г+Ц мөлшері 26-34 мол %. Қызыл иек қалталарында фузобактериялар спирохеталармен бірге тіршілік етеді. Ультрамембранозды стоматит, тамырлық гранулемаларды, қызыл иектің қабынуын тудыруы мүмкін. Fusobacterium plauti, F. nucleatum түрлерінің патогенетикалық маңызы жоғары.
Лептотрихиялар Leptotrichia туыстастығы. Тіке иә сәл майысқан бір немесе екі шеті домалақтанған, ал көбінесе үшкірленген таяқшалар. Екі және одан көп жасушалары септаланған, үзындығы әр түрлі жіпшелер тәріздес. Ескі дақылдарда жіпшелер бір-бірімен қапсырмалана алады. Жасушалары лизиске ұшыраған кезде жіпшелерде домалақ шар тәрізді немесе пиязшық тәрізді қампаюлар пайда болады. Қозгалмайды. Қатаң анаэробтар. Ерекше белгілері: агардың бағанасында Медузаның басына ұқсайтын бөліктік бұрмаланған иректелген колониялар түзеді; кристалды көгілдір бар ортада колониялардың түрі құбылмалы. Колониялардың келбеті консистенциясы бойынша кейде майлы кейде нәзік болып көрінуі мүмкін. Сарысу, асцит сұйығы немесе крахмал қосылған ортада 5 % СО2 бар жағдайда жақсырақ өседі. Күрделі қорек тік ортаны қажет ететін гетеротрофтар. Көп мөлшерде сүт және сірке қышқылдарын түзеп глюкозаны ферменттейді, ол ортаның рН-ың 4,5 дейін түсіреді. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,2-7,4. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 32-34 мол %. Пульпит, пародонтит, абсцесс болған кезде спирохеталармен, фузобактериялармен біріккен түрде жие бөлініп тұрады. Пародонт аурулары дамыған кезде ауыз қуысындағы лептотрихиялардың саны артады. L. buccalis үшінтіс жабындысы мен тістің тасы пайда болатын орталығы. Көп мөлшерде қышқыл түзу қабілеті бар болғандықтан осы микроб тіс жегісіне алып келетіні дәлелденген, L. buccalis лактобациллалардың синергисі болып табылады және олардың екеунің де тіс тіндерінің деминерализациясына қатысы бар.
Пептококтар Peptococcus туыстастығы. Грам - оң анаэробты коктар, жүзім тәрізді шоғырланып орналасады. Сахаролитикалық белсендігі әлсіз байқалады, белсенді түрде пептондарды, амин қышқылдарын ыдыратады. Тіс жегісі, пульпит, пародонтит, бет-жақ аймағындағы абсцесс кезінде фузобактериялар және спирохеталармен біріккен түрде Peptococcus niger жиірек кездеседі.
Пептострептококтар Peptostreptococcus туыстастығы. Жұпталып немесе шынжырланып орналасатын грам-оң анаэробты коктар. Хемоорганотрофтылар. Көмірсуларды қышқылға және қышқыл мен газға дейін ыдырату мүмкіндігі бар. Кейбір түрлері көмірсусыз пептондық суда газды өндіреді. Сирек жағдайда гемолитикалық қасиетке ие болады. Ірінді инфекция кезінде Peptostreptococcus prevotii бөлінген жағдайлар белгілі.
Пропионибактериялар Propionibacterium туыстастығы - анаэробты бактериялар. Глюкозаны ыдыратқан кезде пропион және сірке қышқылдарды түзеді. Қабыну үрдістер кезінде ауыз қуысында жиі байқалады.
Спирохеталар Spirochetaceae тұқымдастығы Leptospira L. dentium, L. buccalis, Borrelia және Treponema (T.macrodentium, T. Microdentium, T. denticola, T. mucosum) туыстастықтарына жататын иректелген микроорганизмдер.
T. denticola жасушалары жіңішке иректелген. Жасушаның шеттері шамалы майысқан. Қозғалғыш. Жас жасушалары тез арада айналмалы қозғалады. Пептон, ашытқы экстракты және сарысу қосылған ортада анаэробты жағдайда жақсы өседі. Дақылдандырудың- 2 аптасынан кейін ақ түсті, диффузды, мөлшері 0,3-1,0 мм колониялары өсіп шығады. Өсу температураның шекарасы 25-45 0С, ең қолайлысы - 370С, рН - 7,0. Көмірсуларды ферменттемейді. Желатин, эскулин, декстрин, гликоген, крахмал сияқты заттарды гидролиздейді. Көптеген штамдары индол және Н2S түзеді. ДНҚның құрамында Г+Ц мөлшері 37-38 мол %. Әдетте тістердің қызыл иектерімен байланысты жерлерде анықталады.
T. orale - тізбектелген, жіңішке, иректелген жасушалар. Сұйық ортада өскен дақылдардың жасушаларында шет жақтары түйіршіктенумен сипатталады. Қозғалысы белсенді. Пептон, ашытқы экстракты бар ортада өседі. Көмірсуларды ферменттемейді, амин қышқылдарды индол және Н2S түзумен ферменттейді. Желатинді гидролиздейді. Ең қолайлы өсу температурасы - 370 С, рН - 7,0. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 37 мол %. Қызыл иектерде табылады.
T. macrodentium жіңішке, иректелген, екі шеті үшкірленген жасушалар. Жас жасушалары өте қозғалмалы, тез айналады. Пептон, ашытқы экстракты, 10 % сарысу және асцит сұйығы қосылған, кокарбоксилаза, глюкоза, цистеин бар ортада өседі. Көмірсуларды қышқылға дейін ферменттеп қуат көзі ретінде оларды пайдаланады. Желатинді гидролиздейді. Н2S өндіреді. Ең қолайлы өсу температурасы - 37 0С, рН - 7,0. ДНҚның құрамындағы Г+Ц мөлшері 39 мол %. Қызыл иектерде мекен етеді.
Borrelia buccalis - жасушалары иректелген микробтар. Ауызда мекен ететін ірілеу спирохеталардың бірі, қозғалысы әлсіз: иолген толқынды және айналмалы. Фузиформды бактериялармен біріккен түрде жиі кездеседі. Негізгі мекендеу орыны қызыл иек қалталары болып есептеледі.
Бактериялардан басқа ауыз қуысының микробиоценоз құрамына тағы да микоплазмалар, саңырауқұлақтар, қарапайымдылар, вирустар кіреді (31 - сызбанұсқа).
Микоплазмалар - (Mоllicutes сыныпы, Mycoplasmataceae тұқымдастастығы) ауыз қуысында жиі кездесетін, жасушалық қабыршағынан айырылған, ұсақ микроорганизмдер. Олардың жасушалары тек қана цитоплазматикалық мембранамен қоршалған. Сондықтан бұл микроорганизмдер плеоморфты тұрақты пішіні жоқ, пенициллинге және басқа жасушалық қабыршақтың синтезін тоқтататын антибиотиктерге тұрақты болып келеді. Микоплазмалардың көптеген түрлері өсуіне стерол және майлы қышқылдарды қажет етеді. Тығыз қоректік ортада қуырылған жұмыртқаға ұқсас колониялар түзеді. Факультативті анаэробтар. Ауыз қуысында Mycoplasma orale және M. salivarium түрлері тұрақты мекен етеді. Олардың жалпы қасиеттері - аргининді гидролиздейді, ал глюкозаны ферменттей алмайды, бірақ олардың кейбір биохимиялық ерекшеліктері де бар.
Коллектив авторов 2018 жылғы 4 шығарылымында жазған мақаласында ауыз қуысының шырышты қабығының созылмалы кондиозының қазіргі заманғы аспектілері жайында айтып кеткен.
Ұсынылған мақала СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың антимикотикалық резистенттілігінің негізгі
аспектілеріне қатысты заманауи әдеби деректерге шолу жүргізуге арналған. Мақалада ауыз қуысының шырышты
қабығының созылмалы кандидозының этиологиялық құрылымы және СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың
биоүлбіртүзуші белсенділігі туралы мәселелер қарастырылды. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың
саңырауқұлақтарға қарсы препараттарға төзімділігі заманауи медици-наның өзекті мәселелерінің бірі болып
табылады.
Кілт сөздер: кандидоз, ауыз қуысының шырышты қабығы, СапСіСа туыстастығының саңы-рауқұлағы,
биоүлбіртүзу, саңырауқұлақтарға қарсы (антимикотикалық) препараттар, төзімділік (резистенттілік) Соңғы онжылдықта микоздар маңызды клиникалық мәселеге және оның ішінде СапССа тектес саңырауқұлақтардан туындаған инфекциялар өзекті талқылау тақырыбына айналды. Алдыңғы онжылдықта әлемде кандидоздың жедел, созылмалы және қайталанатын түрімен ауратын науқастардың саны айтарлықтай өсті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикалық мәліметтері бойынша Жер тұрғындарының 33-тен -40%-ға дейін тұрғыны саңырауқұлақ ауруларымен зақымдалған [1 1 ]. Саңырауқұлақ инфекцияларына қарсы күрес жөніндегі Жаһандық қордың (СіоЬаі Асііоп ҒипС іог Ғипдаі Іпіесііоп5, САҒҒІ) деректеріне сәйкес әлемде жыл сайын инвазивті кандидоз (ИК) 750 000-нан астам адамды зақымдайды және 350 000 адамда - өлімнің себебі болып табылады [4, 13]. Канди-доздардың үлесіне барлық жұқпалы аурулардың 37% және адамның саңырауқұлақ ауруларының 86% келеді [25]. Жүргізілген зерттеулерге сәйкес, 2015 жылы Қазақстан Республикасында ауыр және созылмалы микотикалық аурулармен ауыратын науқастар саны 296 273 (1,7% халық) құрады. Оның ішінде жедел микотикалық аурулар - 14 401, созылмалы аурулар - 281 872. Ең көп таралған: созылмалы қайталанатын кандидозды вульвовагинит (273 258 жағдай), бастың шаш бөлігінің микозы (11 847) және ауыз қуысының қайталанатын кандидозы (5 814). ҚР-да ауыз қуысының қайталанатын кандидозының таралу нәтижесі бойынша 100 000 адамға шаққанда 32,8 жағдай байқалған [10]. Жуырдағы уақытқа дейін жүйелі саңырауқұлақты инфекцияларды негізінен иммунитеті төмен тұлғалардың үлесінде көп кездеседі деп саналды, бірақ қазір оларды терапевтік және хирургиялық бейіндегі науқастарда да жиі тіркейді, бұл бірқатар факторларға байланысты [3, 12, 22]. Ғылыми әдебиеттердің мәліметтері бойынша ауыздың шырышты қабығының кандидозының созылмалы және жүйелі формаларының дамуының негізгі факторлары болып табылады: белгілі бір физиологиялық жағдай (жүктілік, кәрілік жас), ұзаққа созылған иммуносупрессия, соматикалық патология, антибактериалды және гормоналды препараттарды ұтымсыз қолдану, көмірсулар басым үйлесімсіз диета, иммундық жүйенің әлсіреуі [14, 15, 17]. Жергілікті факторларға: ішінара адентия, ауыз қуысында алмалы-салмалы және алынбайтын ортопедиялық және ортодонтикалық конструкциялардың болуы, сапасыз пломбалар, ауыз қуысының нашар гигиенасы, тіс шөгінділерінің болуы, сондай-ақ химиялық зақымданулар, ауыз қуысының шырышты қабығының жарақаттары, зиянды әдеттер (темекі шегу, ішімдікті қабылдау) жатады [6, 15]. Тіс протездері СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың көбеюі үшін қолайлы микроорта жасайды. Протездер бар егде адамдардың шамамен 65% ауыз қуысының шырышты қабығының созылмалы кандидозына бейім. Тіс протездерін кию кезінде оттегінің мөлшері, рН, төмендейді және анаэробты жағдай қалыптасады, бұл жағдайда кандидалардың өсуіне ықпал ететін микроорта туындайды. СапСіСа тектес саңырауқұлақтар акрилдік нашар бейімделген аспаптармен біріге отырып протез бетінде сілекей ағынының төмендеуіне немесе ауыз қуысының гигиенасының бұзылуына әкеледі деген пайымдаулар бар [37]. Көптеген кең спектрлі әсер ететін антибиотиктер, иммуномодуляторлар және ксеростомикалық жанама әсерлері бар дәрілер сияқты жүйелі дәрілерді ұзақ уақыт пайдалану жергілікті ауыз флорасын өзгертеді, шырышты қабықтың бетін бұзады, сілекей ағынын азайтады, СапССа тектес саңырауқұлақтардың өсуіне қолайлы орта жасайды [36]. Пероральді кандидоздың пайда болу қаупін арттыратын тағы бір маңызды жергілікті фактор ол жергілікті немесе ингаляциялық кортикостероидтерді пайдалану және ауызды шаюға арналған антимикробты заттарды артық қолдану болып табылады. Олар жергілікті иммунитетті уақытша төмендетеді және ауыз қуысының флорасының өзгерісіне әкеледі [23]. Сілекей безінің дисфункциясы ауыз қуысының кандидозының туындатады. Гистидин, лизоцим, лактоферрин және полипептид сияқты бейорганикалық сілекей компоненттері кандиданың өсуін тежейді. Сондықтан, сілекей секрецияларының саны мен сапасына әсер ететін жағдайлар ауыз қуысында кандидоздың пайда болу қаупін арттыруы мүмкін [34, 35]. Кейбір зерттеулер көрсеткендей, шылымның өзін немесе басқа да факторлармен қоса шегу ауыз қуысының шырышты қабығында кандидоздың дамуына айтарлықтай әсер етеді, бірақ оның нақты механизмі жоқ, бірақ олар туралы әртүрлі теориялар негізделген. Олар: кандидоздың колонизациясын, шылым шегуден туындаған оқшауланған эпителиалды өзгерістерді туындатады; протез бар адамдар-да шылым шегу шырышты қабықтың бетін өзгертеді; жергілікті иммунитетті басады және қызыл иектің экссудатын төмендетеді; қандағы глюкоза деңгейіне жанама әсер ете отырып, қандағы адреналин деңгейін арттыратын гликозилденген гемоглобин және темекі түтінінің деңгейін арттырады [38]. Тазартылған қанттарды, көмірсуларды және сүт өнімдерін (құрамында лактозаның жоғары құрамы бар) көп тұтыну СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың дамуына қолайлы, себебі бұл жағдай ортаның рН деңгейі төмендету арқылы СапССа тектес саңырауқұлақтардың өсуін ынталандырушы ретінде болуы мүмкін [36]. Темір микроэлементі тапшы ағзада СапСіСа тектес саңырауқұлақтар жиі колонизацияланады. Темір тапшылығы трансферриннің және басқа да темірге тәуелді ферменттердің фунгистатикалық әсерін азайтады. Сонымен қатар, созылмалы кандидозда басқа да қоректік заттар жиі тапшы болып келеді - алмастырылмайтын май қышқылдары, фолий қыш қылы, А және В6 витаминдері, магний, селен және мырыш [36,42]. Ауыз қуысы микрофлораға арналған бірегей ашық экожүйе болып табылатыны белгілі, ол жалпы ағзаның және тіс-жақ жүйесінің жағдайының жоғары ақпараттық көрсеткіші болып табылады. Ауыз қуысының резиденттік микрофлорасы құрамының бұзылуы (дисбактериоз) ең алдымен қалыпты микрофлораның азаюынан және шарттыпатогенді және патогенді микрофлораның, оның ішінде бірінші кезекте СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың санының ұлғаюынан байқалады [14, 20]. Ауыз қуысының шырышты қабығындағы шартты-патогенді микроорганизмдер өкілдерінің арасында СапСіСа тектес ашытқы тәрізді саңырауқұлақтар клиникалық мәнге ие. СапССа тектес саңырауқұлақтар - саңырауқұлақтар патшалығының эукариоттар өкілі болып табылады, шамамен 150-200 түрге топтастырылады [32], СапСіСа тектес саңырауқұлақтың келесі 15 түрі адам үшін патогенді болып саналады: С аІЬісапз, С. дІаЬгаІа, С. ІгорісаИз С рагарзііозіз, С сгизеі, С диіИіегтопСіі, С іизііапіае, С СиЫіпіепзіз, С реИісиіоза, С кеіуг, С ііроіуИса, С іатаіа, С іпсопврісиа, С. гидова және С помедепвів, бұлардың арасында ең жиі кздесетін инфекциялық агент С аіЬісапз болып табылады [26]. СапССа тектес саңырауқұлақтар ауыз қуысының шырышты қабығы микроорганизмдерінің транзиторлық тобының ең жиі диагностикаланатын 10 өкілдерінің санының құрамына кіреді [2]. Олар ауыз қуысының микрофлорасы мен ағзаның жергілікті иммундық жүйесі арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуын алғашқылардың бірі болып сезінеді, қысқа мерзімде белсенсіз кезеңнен белсенді бүршіктену сатысына өтеді [19]. Макроағзаның патологиялық жағдайында СапСіСа саңырауқұлақтары колониялар мен биоүлбір түзе отырып өсе бастайды. СапССа тектес саңырауқұлақтар тудыратын аурулардың патогенезінде саңырауқұлақтың патогендік факторлары маңызды рөл атқарады. Ашытқы тәрізді жасушалардың иесінің эпителиоциттеріне енуін қамтамасыз етуі, саңырауқұлақтардың адгезиялануға жоғары қабілеттілігі маңызды фактор болып табылады. Саңырауқұлақтардың персистенциясы, олардың саңырауқұлаққа қарсы препараттарға төзімділігінің дамуы биоүлбір қалыптастыру қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Биоүлбір туралы алғашқы құжатталған ғылыми есеп 1683 жылы Антонио ван Левенгук Лондондық корольдік қоғам үшін жазылған мақалада көрсеткен, ол тіс қағына микроскопиялық бақылау жүргізе отырып: "ер адамның тістеріндегі тығыздалған жасушалардың саны, патшалықтағы адамдардың санынан асып түседі" [39] деп жазба қалдырған. Содан бері биоүлбірдің анықтамасы эволюцияланды және қазіргі уақытта тірі жасушалардан (көлемі бойынша шамамен 15%) және экзополимерге батырылған - полисахаридті матрикстен (85%) тұратын өсім болып табылады. СапССа тектес саңырауқұлақтар жасушалардың (дөңгелек бүршіктенген ашытқы тәрізді жасушалар, сопақша жалған гифалы жасушалар және ұзартылған гифалы жасушалар) бірнеше түрінен тұратын жасушадан тыс матриксте топтасқан жоғары құрылымдалған биоүлбір түзеді [18, 24]. Бүгінгі таңда микробтық биоүлбір әртүрлі ортада байқалады: биотикалық ортада (мысалы, су ортасында, өсімдік ұлпаларында және сүтқоректілердің тіндерінде), сондай-ақ абиотикалық орталарда (мысалы, катетерлер, протез құрылғылары мен биоматериалдар). Ұлттық денсаулық институттарының соңғы бағалаулары бойынша патогенді биоүлбірлер барлық микробтық инфекциялардың 80% - дан астамына тікелей немесе жанама жауапты екенін көрсетеді [30, 40]. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың биоүлбір түзуі туралы көптеген ғылыми зерттеулер іп Сііго және іп Смо жүйелерінде байқалған биоүлбірді зерттеуден басталады және ол төрт жеке даму фазасынан тұрады. СапССа тектес саңырауқұлақтардың биоүлбірді түзуі дөңгелек ашытқы жасушаларының бір-біріне және қатты беткейге (протезді құрылғы немесе протездің бетінің бөлігі болып табылатын биоматериалдар) немесе жұмсақ беткейлерге (ауыз қуысының немесе қынаптың шырышты қабығының эпителиалды қабаты) жабысуынан басталады. Бұл кезең биоүлбір түзілуінің бірінші фазасы болып табылады және биоүлбір түзуінің кейінгі кезеңдері үшін маңызды. Басты реттегіш Всг1, сондай-ақ оның кейбір төменгі нысандары, жасуша қабырғасының ақуыздары А51, А53 және Нмр1 биоүлбір түзу кезінде жабысу үшін қажет [41,45]. Екінші кезеңде дөңгелек ашытқы жасушаларының базальді қабат түзе отырып беткейге бастапқы адгезиялануы болады. СапСіСа тектес саңырауқұлақтар полиморфты саңырауқұлақтар болып табылады және басқа да көптеген саңырауқұлақ қоздырғыштарынан ашытқы және гифалы жасушаларды қалыптастыру қабілеттілігімен ерекшеленеді. Гифалар биоүл бірдің жалпы архитектуралық тұрақтылығына ықпал ететін және тірек қаңқасы ретінде маңызды құрылымдық компоненті және өзіне тән сипаты болып табылады. СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың гифаларды құру, сондайақ осы гифалар бір-бірін және басқа да жасушаларды ұстап тұру қабілеті биоүлбірдің қалыпты дамуы үшін маңызды [40]. Биоүлбір дамуындағы келесі кезең жасуша пролиферациясы мен жапсырылған жасушалардың филаментациясының ерте сатысынан тұрады, топтасып адгезияланған жасушалар микроколония түзеді. Бұдан кейін биоүлбірдің жетілуі жүреді, соның нәтижесінде полиморфты жасушалардың бірнеше қабаттарынан тұратын күрделі жүйе пайда болады, бұл жүйе гифалы жасушалардан (цилиндрлік жасушалардан жасалған тізбектер), жалған гифалы жасушалардан (бір-бірімен байланысқан эллипс тәрізді жасушалар) және жасушадан тыс матрикске жабысқан дөңгелек ашытқы жасушалардан тұрады, олар биоүлбірге қалың және құрылымдалған түр береді, сондай-ақ химиялық және физикалық факторлардан қорғауды қамтамасыз етеді. Ересек биоүлбір әдетте 24 сағатта түзіледі және қатты беткейдің бетінде ақ бұлтты беткейлік құрылым ретінде көрінуі мүмкін. Биоүлбірдің түзілуінің соңғы сатысы жайылып таралуы деп аталады, кейбір дөңгелек ашытқы жасушалары биоүлбірден бөлшектеніп жаңа аумаққа тарайды, бұл биоүлбірдің дамуының ең аз зерттелген кезеңі [45]. Биоүлбір түзбейтін формалармен салыстырғанда биоүлбір ішіндегі ашытқы саңырауқұлақтары сапалы жаңа қасиеттерге ие және адамның иммундық жүйесі факторларының әсері мен антибиотиктерге төзімділігі жоғары болады. Ашытқы саңырауқұлақтарының тіршілік-ке қабілеттілігі жоғары болуы, инфекциялық үдерістің қайталануы мен оның созылмалы түрге айналуы биоүлбір түзу қабілетілігіне байланысты. Биоүлбір кандидозды емдеу тиімділігін 100- 1000 есе төмендетеді, бұл биоүлбірдің жетілу дәрежесіне байланысты болып келеді. Биоүлбір құрамындағы микробтар иммундық жүйенің эффекторлық әсерлеріне, антибиотиктер мен дезинфектанттардың әсеріне жоғары төзімділікке ие болуы мүмкін [1, 43, 46]. Мысалы, биоүлбір құрамындағы С. аіЬісапз клотримазолге тұрақтылығы 10-32 есе артады [40] және флуконазолға 2-4 есе артады [5]. Клиникалық жағдайларда биоүлбірдегі микробтардың жоғары тіршілікке қабі леттілігі инфекциялық үдерістің қайталануы мен созылмалы болуына алып келеді [31]. Әрине, биоүлбірдің антибиотиктерге сезімталдығы көптеген параметрлерге байланысты болады, олардың қатарына: микробтардың биоүлбірді қалыптастыратын түрлік және штаммдық қасиеттері, биоүлбірдің оқшаулануы және ағзаның биоүлбірге жергілікті реакциясының ерекшеліктері жатады [21, 22, 33]. СапССа тектес саңырауқұлақтарға қарсы қолданылатын антимикотикалық және антисептикалық препараттардың сезімталдығы әртүрлі. Кандидозды инфекцияны емдеудің тиімді тәсілінің өзекті негізі этиологиялық агенттің көбеюін жоюға немесе тежеуге ықпал ететін антимикотикалық препараттарды пайдалану болып табылады. Липофильділік қасиеттеріне ие бола отырып, саңырауқұлаққа қарсы препараттар ұзақ уақыт бойы тіндерде жинақталып, дәріні қабылдау аяқталғаннан кейін баяу шығарылады және бұл кезде минималды тежеуші концентрациясы (МТК) да сақталады. Мұндай препараттармен емдеу кезінде концентрацияларда кумулятивті қасиеттер де байқалады, саңырауқұлақтың өсуіне минималды тежеуші концентрация (МТК) сәл жоғары болса, штаммдар үшін бұл тұрақтылық көрсеткіші болып табылады [12]. Жиі стоматологиялық практикада қолданылатын ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының дәстүрлі емі тиімсіз болып табылады, ол бірқатар жағдайларда қоздырғыштың одан әрі инвазиясына және клиникалық көріністің нашарлауына әкеледі [8]. Ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозы диагнозы бар науқастарды ем беру және оларды емдеуде тиімді әдісті таңдау үшін резистенттілік себебі мен механизмін білу қажет [7,44]. Тәжірибеде жаңа препараттардың едәуір санын енгізу және оларды кеңінен қолдану, өз кезегінде, төзімділіктің қалып-тасуына алып келді. СапССа тектес саңырауқұлақтардың саңырауқұлақтарға қарсы препараттарға төзімділігі заманауи медицинаның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады [16]. Соңғы үш онжылдықта СапСіСа поп-аіЬісапз түрлерінен туындаған инфекция - 20,47-30,6%-ға дейін өскені анықталды, тек қана кейбір саңырауқұлаққа қарсы препараттарға аз ғана сезімталдық байқалды [27, 30]. Антимикотикалық препараттарға төзімділік екіге бөлінеді: бастапқы және жүре пайда болған. Бастапқы табиғи резистенттілік кезінде саңырауқұлаққа қарсы препараттар клиникалық тұрғыдан тиімсіз, себебі бастапқы өткізгіш тігі төмен немесе ферментативті инактивация салдарынан микроорганизмдерде әсер ететін нысаны жоқ болып табылады . Жүре пайда болған резистенттілік кезінде, емдеу барысында мутацияланған саңырауқұлақтар ерекше жоғары МТК бар іріктелген штаммдардың пайда болуына әкеледі. Әсер ету механизмі бойынша саңырауқұлаққа қарсы препараттардың көп мөлшері эргостерол синтезіне қарсы бағытталған, ол өз кезегінде күрделі гликопротеин кешеніне, яғни СапСіСа саңырауқұлақтарының жасушалық қабырғасының жағдайына әсер етеді [9]. Әдеби көздерге шолу жүргізу барысында микологиялық аурулардың ішінен ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының таралуы жоғары екені байқалып отыр. Ауыз қуысының шырышты қабығының кандидозының мәселесі маңызды эпидемиологиялық мәнге ие, ол сырқаттанушылықтың жоғары деңгейіне, қоздырғыштардың түрлік әртүрлілігіне, созылмалы қайталанатын түрлер санының өсуіне және СапСіСа текті саңырауқұлақтардың дәрілік тұрақтылығының дамуына байланысты. Әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша, жергілікті және жалпы факторлар кандидозды дамытуға қатысады, алайда, әдебиет мәліметтеріне сәйкес, жетекші рөл резистенттік механизмдердің бұзылуына әкеледі. Қабыну процесінің іске қосу механизмі макро-және микроорганизмдер арасындағы өзара қарым-қатынас болып табылады. Бірінші болып кандидоздық инфекцияның әсеріне жауап ретінде мукозальды иммунитет жүйесі қосылады, ал одан әрі жүйелі иммунитеттің толық болмауы артады. Иммунорегуляция реакцияларының бұзылуы және макроорганизмнің резистенттілігі факторларының өзгеруі бір жағынан, микроорганизмдердің микробқа қарсы препараттарға төзімділігінің өсуі-екінші жағынан, ұтымды емдеу схемаларын әзірлеуде қиындықтар туғызуы, бұл деректерді емдеу жоспарын жасау кезінде ескеру қажет. Қорытынды. Аурудың біртекті емес түрлік құрылымы және СапСіСа тектес саңырауқұлақтардың резистенттілік көрсеткіштерінің артуы терапияда кеңінен қолданылатын антимикотиялық препараттарға инфекциялық агенттердің антимикотиялық дәрілерге сезімталдығына негізделеді, оларға тұрақты мониторинг жүргізу және осы көрсеткіштерді ескере отырып, терапия схемаларын оңтайландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz