ТРОПИКАЛЫҚ АУРУЛАР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІП
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
Б.Н. КОШЕРОВА, М.С. СРЫМБЕТОВ, Г.Р. БЕЙСЕНОВА
ТРОПИКАЛЫҚ АУРУЛАР
оку-әдістемелік құрал
ҚАРАҒАНДЫ, 2008
ӘОЖ 616.9
КБЖ 55.1 я 7
К 76
ПІКІР БЕРУШІЛЕР:
С.Т. Доскожаева – м.ғ.к., доцент жұқпалы және тропикалық аурулар ҚазҰМУ
С.Д.Асфендияров атындағы.
Р.Х. Бегайдарова – м.ғ.д., профессор, ҚММА балалар жұқпалы аурулар
кафедрасы меңгерушісі.
Р.З. Балтынова – м.ғ.к. облыстық инфекция аурулар бас дәрігері.
К 76 Кошерова Б.Н., Срымбетов М.С., Бейсенова Г.Р. Тропикалық аурулар
: Қараганды. 2008ж. - 69 б.
КБЖ 55.1 я 7
Бұл оқу-әдістемелік кұрал ішек тропикалық аурулар туралы жазылған. Бұл
жұмыста кәзіргі кезеңдегі тропикалық аурулардың этиологиясы,
эпидемиологиясы, патогенезі және емі қарастырылған. Сонымен қатар тесттік
сұрақтар енгізілген.
Оқу-әдістемелік құрал медициналық жоғарғы оқу орындарының
студенттеріне, дәрігер-интерндерге, дәрігер-инфекционистерге, жанұя
дәрігерлеріне арналған.
Бұл әдістемелік-оқу құралды ҚММА Әдістемелік Кеңесіне бекітуге
ұсынылсын басып шығару үшін бекіткен және ұсынған Хаттама №8 28 02
2008ж.
Әдістемелік ҚММА – ң Ғылыми кеңесінде бекітіліп, баспаға ұсынылды
Хаттама № 6. 13.02.2008 ж.
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН АТАУЛАР СӨЗДІГІ
АЛАТ – аланинаминтрансфераза
ГАТР – гемагглютинацияны тежейтін реакция
ДДҰ – дүниежүзілік денсаулықсақтау ұйымы
ДТҚ – диссиминирленген тамырішілік қанұюы
ДЭК – диэтилкарбамазин
ЖҚТЖ - жүрек қан-тамыр жүйесі
ИТШ – инфекциялы-токсикалық шок
ИФА – иммунды ферменттер анализы
ҚБР – комплемент байланыстыратын реакция
МФЖ – моноцитты фагоциттар жүйесі
НР – нейтрализация бейтараптауреакциясы
ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі
ПГАТР – пассивті гемагглютинацияны тежейтін реакция
ПҰАР –пассивті ұзақ агглютинация реакциясы
РИФ – реакция иммунды флюоресцент әдісі
РНҚ – рибонуклеин қышқылы
УКС – ультракулгін сауле
ФАР – флюоресценциялық антидене реакциясы
ЭТЖ – эритроциттердің тұну жылдамдығы
RRS – ректороманоскопия
Алғысөз
Тропикалық аурулар кәзіргі таңда өз маңызын жоғалтқан жоқ, бұл инфекция
тұрғындардың денсаулығына және экономикасына жұқпалы ауруларға қарағанда
көп зиян әкеледі.
Тропикалық және субтропикалық елдерде тропикалық аурулардың өте көп
таралуы бұл елдердегі климаттық жағдайлар қоздырғыштың өсіп - өнуіне әкеліп
соқтырады.
Аталған патологияны Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарында оқу
өте маңызды болу себебі, сыртқы экономикалық қарым – қатынастардың
көрсетілген региондармен дамуына байланысты. Тропикалық аурулар Қазақстан
Республикасында сирек жағдайда кездесіп түрады.
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып авторлар тропикалық
аурулардың этиологиясы, эпидемиологиясы, клиникасы, кәзіргі таңдағы емі мен
алдын-алуы туралы оқу әдістемелік құралды жазуды ұйғардық.
Авторлар пікір берушілерге өз алғыстарын білдіреді.
Тропикалық инфекциялардың географиялық таралуы
Азия, Африка, Тынық Мұхит елдерінде тұрғындардың денсаулық денгейі мен
өмір ұзақтығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі кәзіргі кезенде
тропикалық инфекция болып табылады. Лепра, лейшманиоз, трипаносомоздар
(африкалық және америкалық), филяриидоздар, шистосомоздар, безгек - бұл 6
негізгі инфекцияға қарсы күресу бағдарламасын жыл сайынғы есебіне
байланысты, кейбір елдерде ДДҰ мәліметі бойынша эпидемиологиялық жағдайлар
кәзіргі кезеңде жақсарды. Көрсетілген ауруларды емдеуде арсенальдағы
дәрілік препараттар толық тиімді емес, кәзіргі таңдағы алдын-алуы әдістері
тропикалық ауруларды азайту және олардың асқынуларының алдын ала алмайды.
Климаты тропикалық және субтропикалық елдерде алиментарлы, ауа-тамшылы,
жанаспалы, трансмиссивті жұғу жолымен берілетін инфекция кеңінен таралған.
Сонымен қатар парентеральды жолмен берілетін инфекцияларда байқалады.
Вирусты инфекциялардан арбовирусты инфекциялар, сары қызба, Денге қызбасы,
флеботомды арбовирусты энцефалиттер маңызды роль атқарады.
Тропикалық және субтропикалық белдеулерде шыңды таулардың дақты қызбасы,
Марсель қызбасы, Цуцугамуши қызбасы және тағы басқалар кеңінен таралған.
Көптеген Азия, Африка, Тынық Мұхит елдерінде кәзіргі таңда
спирохетоздар, жеке атап айтқанда боррелиоздар (эпидемиялық қайталмалы
сүзек, кенелік қайталмалы сүзек) сонымен қатар трематодоздар медициналық
мәселе болып табылады.
Тропикалық белдеулерде маңызды мәселе болып табылатын және миллиондаған
адамдар ауыратын трипаносомоздар: Африкалық ұйқы ауруы және Оңтүстік
Америкадағы Чагас ауруы. Осы елдерде лейшманиоз мәселесі маңызды болып
қалып отыр.
Шистосомоз және филяриидозбен тропикалық және субтропикалық аудандар
тұрғындардың көптеген бөлігі, құрттар инвазиясымен ауыратына көңіл бөлуге
болады.
Трематодоздар: (шистосомоздар, описторхоз, клонорхоз, фасциолез)
Шистомоздар – тропикалық гельминттер тобына жатады, созылмалы ағымды,
ұсақ қан тамырларын зақымдаумен, несеп-жыныс жүйесін, асқорыту жүйесі мен
бауыр, кейде өкпені зақымдаумен жүреді. Ең жиі таралған шистосомалардың 4
түрі бар:
1. Schistosoma hemotobium
2. Schistosoma mansoni
3. Schistosoma intercolotum
4. Schistosoma japonicum
Несеп шистосомозы (Schistosomosis urogenitalis)
Этиологиясы. Қоздырғыш Schistosoma hemotobium, қансорғыш,
аналығының көлемі – 10-18×25 мм, аталығының көлемі – 4-15×10 мм. Іш жағында
дене бойымен кутикулярлы желоб өтеді, онда аналығы орналасқан. Аталығы ішкі
жағындағы сорғышы арқылы қан ағымында тұрақталып тұрады. Жұмыртқасының
терминальді қорғаны бар, құрамында личинка – мироцидий. Шистосоманың
жыныстық дамыған особь кіші жамбас қан тамырларында, әсіресе қуықта,
жұмыртқа салып, қан тамырының қабырғасына еніп, несеп арқылы қоршаған
ортаға бөлінеді. Аналығы сыртқы ортаға 300 жұмыртқаға дейін бөледі.
Тоғанды суларда мироцидий өз қабығын тастап аралық иесі – тоған
моллюскаларына енеді. Соңғы иесі – адамға церкария тері және шырышты
қабаттар арқылы енеді, лимфа және қан тамырлары арқылы миграция жасайды -
өкпе арқылы үлкен қан айналымына, бауыр венасына, одан шажырқай венасына
және несеп-жыныс жүйесі веналарына өтеді, ересек особьтар адам организмінде
40 жыл өмір сүреді.
Эпидемиологиясы. Зоонозды инфекция тобына жатады, омыртқасыз
тасымалдаушылар арқылы беріледі. Ауру көзі – адам.
Церкарий өзінің аралық иесі моллюск денесінде 4-5 апта өмір сүріп, суға
шығады да, адамға церкариймен тікелей жанасқанда жұғады.
Жиі 10-16 жас, яғни жас балалар арасында жиі кездеседі. Ауырғаннан
кейін жартылай иммунитет қалыптасады. Инвазия Африка, Мадагаскар, Иран,
Кипр, Ливан, Сауд Аравиясы, Сирия, Судан, Турция, Ирак, т.б. елдерде
кездеседі.
Патогенезі. Алғашқы кезеңіндегі негізгі патогенетикалық механизм –
шистосома антигендерінің метаболиттік әсері, яғни сенсибилизация.
Созылмалы кезеңінде – механикалық фактор бауыр тамырларының фиброзын,
кіші жамбастың иммунды нефропатиялар туғызады. Көп жағдайда зәр шығару
жйесінде екіншілік инфекциясы пиелонефрит дамиды. Созылмалы түрінде
жартылай иммунитеттің қалыптасуы, көп реттік суперинвазияға әкеледі.
Қуықта, несепағарда шистосомоздық гранулема түзіледі, ол перифокальді
плазмаклеткалық, лимфоидтық, эозинофильді жұмыртқа инфильтраттан тұрады.
Біртіндеп қуықта фиброз, деформация дамиды, жұмыртқаның барлығы қуысқа
бөлінбегендіктен, қабырғада қаны кальцификацияланады, несеп жолдарын
зақымдағанда оның стриктурасына, гидронефроз дамуына әкеліп соқтырады,
қуықта жаралар, несеп шығару жолдарының өзегінде полиптер пайда болады.
Клиникасы. Негізгі патогномды симптомы – терминальді гематурия, яғни
зәр шыққаннан кейін, қан тамшылайды. Гематурия дизуриямен жүрмейді. Кейбір
ауруларда кіші дәретке отырғанда қуықта, шапта, шат үстінде ауырсыну, бел
аймағында ауырсыну болады.
Созылмалы кезінде жара тыртыққа айналады, полип тәрізді түзілістер
пайда болады, дизурия мен гематурияның азаюына алып келеді. Несеп шығару
жолының пиелоэктазиясы, стеноз, үдемелі гидронефроз жедел бүйрек
жетіспеушілігіне әкеліп соқтырады.
Асқынулары:
1. нефролитиаз
2. өрлемелі бактериурия, уросепсис
3. қуық ісігі
Жыныс мүшелері сирек зақымдалады. Әйелдерде – кольпит, эрозия, жатыр
мойыны мен қынапта полип түзілуі мүмкін. Еркектерде – эпидидимит, простатит
дамиды.
Кіші жамбастағы венозды анастомоздарға байланысты шистосомалар ішекке-
тусуі мүмкін, төменгі қуыс венасы мен қақпа V. Portae вена арасындағы
тікелей байланыс кез келген мүшеге миграция жасауына мүмкіндік береді.
Диагностика
1. Эпидемиологиясы, клиникалық көрінісі
2. Созылмалы кезінде несептен Schistosoma hemotobium жұмыртқасын табу
3. Цистоскопия – шырышты қабаттағы тән көрініс
4. Толық урологиялық тексеру – цистоскопия, биопсия, қуық
рентгенографиясы, экскреторлық урография
Ішек шистомозы (Schistosomosis intestinalis)
Ішек шистосомозы – созылмалы түрде өтетін гельминтоз, ішек, бауыр,
өкпені зақымдаумен өтеді. Өмірлік циклі Schistosoma intestinаtis аналығы –
6 -10×1,2 мм, аталығы – 7-15×0,17 мм. Соңғы иесі кейбір кемірушілер, ірі
қара мал, ит, маймылдар, аралық иесі – моллюск. Ересек гельминттің адам
организмінде 8-30 жыл өмір сүруі мүмкін.
Эпидемиологиясы. Несеп жыныс шистосомоздардан айырмашылығы адамға
жұқтыру жолында (ірі қара мал, ит, жабайы сүтқоректілер, т.б.).
Патогенез: 1) аллергиялық реакция, 2) ауыр мүшелік зақымдалулар.
Созылмалы кезеңінде паразиттің орналасуына байланысты теріге, тері асты
қабаттан лимфа арқылы гематогенді жолмен өкпеге, кейін бауырға өтіп,
некроз, васкулит тудырады. Гельминт жетілгеннен кейін тоқ ішек венасына,
ішек шажырқайына тұрақтанып, 26-42 күн жұмыртқа салады шипа мен механикалық
заттар арқасында ішек кеңістігіне өтеді. 50% ішек қабырғасында, 25%
бауырға, 20-30% басқа мүшелерге өкпеге өтеді.
Бауырда гранулематозды зақымдану, кейін фиброз Симмерс типті (трубалық-
индурациялы некроз). Жұмыртқа кіші қан айналысына түскенде өкпе зақымдалуы,
өкпе гипертензиясы, өкпелік жүрек, өкпе эмболиясымен сипатталады,
гломерулонефрит дамуы мүкін.
Клиникасы. Кейде инвазия симптомсыз, көмескі, субклиникалық формада
өтеді. Жедел және созылмалы кезеңнен тұрады.
Алғашқы симптом – дерматит, теріге енгеннен кейін болады, қышиды, 2-3
күннен кейін басылады.
Жедел кезеңінде миграцияға байланысты қысқа уақытқа қалтырау, қызба,
буын ауыруы, уртикарлы бөртпе, өкпелік синдром пайда болуы мүмкін
(бронхпневмония).
Абдоминальді синдром, гепатоспленомегалия, лимфаденит, менингоэнцефалит
дамиды. Қанда лейкоцитоз, эозинофилия, ЭТЖ жоғарылауы. Бұл өзгеріс 2-3
аптаға созылады, біртіндеп төмендейді. Ішектегі өзгерістер: бірінші
жұмыртқа салғаннан инвазияның 6-8 аптасына созылады. Аллергиялық реакциямен
бірге іш өтуі, нәжісте, қан, шырыш, ірің араласады. Аймақтық гиперемия,
ісіну, эрозия, аздаған жара, кейде полиптер пайда болуы мүмкін.
Созылмалы кезеңінде бауыр зақымдалуы, портальді гипертензия, созылмалы
ішек зақымдалуы мен оның көріністері болады.
Диагностика. Клиникасы, эпидемиялық анамнез, RRS. Нәжісте, ішек
биоптатынан шистосома жұмыртқасын табу. Иммунологиялық тәсіл ҚБР, РИФ, т.б.
Жапон шистосомозы (Schistosoma japonicum)
Созылмалы гельминтоз, ауыр ағымды, бауыр, ішек зақымдалуымен
сипатталады, кейде ОЖЖ.
Этиологиясы. Қоздырғыш Schistosoma japonicum. Жыңыстық жетілген
формасы адам организмінде үй жануарлары арасында, аралық иесі – моллюск,
Oncomelania тұқымына жатады.
Эпидемиологиясы. Зооноз, адам моллюскамен қатынаста болғанда
зақымдалады.
Патогенезі. Шистосомоздың ішіндегі ең аз кездесетін түрі. Ішек
шистосомозынан айырмашылығы:
1. Созылмалы кезеңі ерте дамиды, бұл Schistosoma japonicum тез жетілуіне
және ерте жұмыртқа салуына байланысты.
2. Барлық кезеңінде клиникалық симптомдары айқын.
3. Schistosoma japonicum жұмыртқасының қарқынды және массивті бауыр,
өкпе, бүйрек, тамыр және паренхиманың ауыр зақымдалуына байланысты
ауыр өтеді және шистосома бас миына өтіп, парез, салдану, эпилепсиялық
ұстама, соқырлыққа әкеліп соқтырады.
Диагнозы
1. Ластанған суда шомылғаннан кейін, церкарий дерматиті
2. Несепті центрифугадан өткізгеннен кейін зерттейді, максимальді
жұмыртқа болу уақыты 10-12 сағ күндіз
3. Цистоскопияда қуықтың шырышты қабатындағы гранулема, құмдық дақ,
қара микрогранулема, инфильтрат көруге болады
4. Жалпы рентгенографияда қуық қабырғасына тұздар шөгуі
5. Контрастілі урографияда несепағар стриктурасы
6. Копроовоскопия: Като бойынша жұғынды тексеру
7. Иммунологиялық тест (ҚБР, флюоресцирлеуші антиденелердің тікелей емес
реакциясы)
Описторхоз
Описторхоз – гельминтоз, ұйқы безі және гепатобилиарлы жүйелерді
зақымдаумен жүретін, ұзақ созылмалылығымен ерекшеленеді, қайталамалы
қабынуға, біріншілік бауыр ісігі мен ұйқы безінің қабынуына бейім.
Этиология. Описторхоздың қоздырғышы болып opisthorchidae
тұқымдастығына жататын трематод тобының екі түрі opisthorchis viverrini
және opisthorchis felineus (синонимдері: мысықтың немесе 2 шұртты сібірлік)
ұсақ ұзындығы 4-13 мм. Гельминттің ұзындығы 5,4-10,2 мм.
Эпидемиология. Описторхоз табиғи ошақтық ауру. Инвазия көзі
описторхозбен инвазирленген адам, үй және жабайы жануарлары. Оның дәретімен
шығатын гельминт жұмыртқалары ауыз су қоймаларына түсіп, моллюскалармен
жұтылады. Ең соңғы дамуы болып личинкалы кезеңнің көбеюі, алдында личинка
өсіндісі бар церкарийлер. Церкарий карп балықтарына белсенді өте алады және
оның тері асты бұлшық ет клетчаткасында цистаға айналады, кейін
метацеркарийге ауысады.
Патогенезі. Описторхоз личинкасы жеген балықпен түскен кезде
адамның ащы ішігіне өтеді. Описторхоз патогенезінде негізгі рольді
атқарады:
- аллергиялық реакция (аурудың алғашқы сатысында) шығарыстары
гельминттердің зат алмасуы, метаболиттеріне байланысты
- гельминттердің механикалық әсері, зақымдалатын орны ұйқы безінің және өт
жолдарының қабырғасы, өт бездерінің бүртікшелері;
- нервтік рефлекторлы әсер етуінің зақымдауы (гельминттері тітіркендіреді)
гельминттердің нерв жолдарын тітіркендіреді, соның нәтижесінде патологиялық
нервтік импульстер пайда болады;
-өт жолдарының секрециясы мен моторикасының бұзылуына байланысты (өт шығару
жолдарының дискинезиясы, паразиттердің соларға жиналуы);
- безді эпителидің пролиферациясы, өттің және ұйқы безінің жолдарына (рак
жағдайына) қарау керек.
Клиникалық белгілері. Описторхозда инкубациялық кезең 2-4 аптаға
созылады. Описторхоздың ерте кезеңінде дене температурасының жоғарлауы
болуы мүмкін, бұлшық ет пен буындардың ауыруы, құсу, іш өту, бауырдың
ұлғаюы, кейде көкбауыр да ұлғаяды, теріде аллергиялық белгілер, қанында
лейкоцитоз бен эозинофилия, жиі лейкемоидтық және эозинофильдік реакциялар
байқалады.
Описторхоздың кеш сатысында аурулардың негізгі шағымы эпигастрий және оң
жақ қабырға астының ауыруы, кей кезде ауру арқаға және сол жақ қабырға
астына таралуы мүмкін. Көп жағдайда бас айналу, бас ауыру, диспепсия
белгілері көрініс береді.
Анамнез жинағанда вирустық гепатит және бактериальды екіншілік инфекциямен
өт жолдарының қабынуы бауыр қызметін бұзады. Өт қабы айтарлықтай үлкейген
және тығыз.
Асқазан сөлі жағынан кейбір описторхозбен наукастарда қышқылдық
төмендеу немесе ахилия байқалады.
Диагностикасы. Описторхоз диагностикасында клиникалық көріністері
қиын симптомдар және синдромдар болмайды, тек сол ауруға ғана тәуелді.
Описторхоз инвазиясы жұқтырғаннан бір айдан кейін гельминт жұмыртқа шашар
кезінде копроскопиялық тексеру және науқастың дуоденальды сөлінен
анықталады.
Емі. Хлоксил тағайындайды (гексахлор параксилол), емдеу уақыты 2
күн өткеннен кейін емдеу кезінде майлы тағамдар қабылдауға және алкоголь
ішуге тиым салынады. Дәріні сүтпен берген тиімді. Хлоксилмен емдеу уақыты 5
күн, тәуліктік мөлшері (60 мгкг).
Описторхоз кезінде празиквантель (бильтрицид) қолданады, 600 мг 1 рет
береді.
Клонорхоз (clonorchosis)
Клонорхоз – билиарлы жүйенің және ұйқы безінің зақымдауымен
жүретін.
Этиология. Клонорхоз қоздырғышы трематода туыстастығына жатады.
Opisthorchidae – clonorchis sinensis (син. Қытайлы екі мүртты) 1874ж. Мс.
Connell бірінші рет сипаттаған, 1910ж. Kobajashi жақсылап зерттеген. Денесі
жалпақ, үзындығы 10-20 мм, ені 2-4 мм. Алдынғы бөлігінің ұшында ауыз
сорғышы, дененің бірінші және екінші бөлігінде ілетін сорғышы орналасқан.
Эпидемиология. Негізгі көзі инфицирленген адам (негізінде), мысықтар,
иттер. Фекалий арқылы гельминт жұмыртқасы суға түскеннен кейін моллюскалар
жұтады, 2 аптадан кейін жұмыртқалар-церкарийге айналады.
Патогенезі. Эндемиялық аудандарда тұратын тұрғындарда трансплацентарлы
берілетін иммунитет қалыптасады, оларда ауру жеңіл ағымды түрде өтеді.
Клонорхоз ошағында зақымдалу аз болады және ауру анықталмаған, жедел
формада өтеді. Негізгі патогенезі болып жолдары эпителийнінің адематозды
пролиферациясы (рак алды жағдай), екіншілік микробты формасында гельминттің
енген орнында механикалық токсико-аллергиялық реакция, нейротрофикалық
өзгерістер қосылады.
Ағымы мен симптомдары. Клонорхоз және описторхоз қоздырғыштарының
биологиясы және эпидемиологиясы жалпы гельминтоздың белгілері ұқсас болып
табылады, гельминтоз тұрған ошақта ауру жедел аллергоз түрінде өтеді
(әлсіздік, жоғарғы қызба, бауырдың, кейде кокбауырдың, ұлғаюы, лимфаденит,
эозинофилия, кейде 80% склера сарғаюы, байқалады. 2-4 апта кейін жедел
белгілері төмендейді, осы уақытта ауруда клонорхистердің жұмыртқасы пайда
болады. Аурудың кезеңдерінде ангиохолит, өт болу жолдарының дискинезіясы,
созылмалы гепатит және панкреатит байқалады, өтіп кеткен жагдайда бауыр
циррозы дамуы мүмкін. Ауру ағымы созылмалы, асқынған түрде жүреді.
Емі. Папоротник экстрактісі бір ретті немесе екі рет, 2-3 апта
никлофоланмен 3г (үлкендерге) және нафтамон 2,5-5 г тәулігіне.
Фасциолез
Фасциолез – от шығару жолдарын басым зақымдап, узақ созылмалы түрде
өтетін адам, жиі жануар гельминтозы.
Этиологиясы. Фасциолез қоздырғышының 2 түрі белгілі: 1) Fasciola
hepatica 2) Fasciola qiqantica Fasciola hepatica – жазық жапырақ тәрізді
болып келген, ұзындығы 20-30 мм, ені 8-12 нм жетеді. Fasciola qiqantica -
өте үлкен болып келеді, ұзындығы 33-76 нм.
Эпидемиология. Фасциолез зоонозды инфекция. Ауру көзі – жануар
т.б. Бұл ауру кобінесе үй жануарлары және жабайы жануарлар арасынде кең
таралған. Көп жағдайда қой, ешкі, ірі қара мал, сирегірек жағдайда шошқа,
жылқы, иттер ауырады. Негізгі берілу жолдары: су, ластанган су қоймалары
бар жерде өсетін шөптер және гельминттің личинкалармен ластанған сумен
жуылған көкөністер мен жемістер арқылы.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі 1-8 апта. Ауру жедел продромальды
кезеңсіз басталады. Температура бірден 38-39°С-қа көтеріледі. Оң жақ
қабырға астында ұстама тәрізді ауырсыну болады. Бауыр көбінесе әсіресе сол
жағы ұлғайып қысқа уақытқа ауырсынып, бірақ өз бетінше қайтып кетеді, мұны
Крюков симптомы деп атайды. Сирек көкбауыры ұлғаяды. Аурудың бірінші
күндерінде склераның кілегейлі қабықтарының, терінің сарғаюы байқалады.
Сарғаю бір аптадан аспайды.
Созылмалы фазасында 2 негізгі клиникалық вариантын бөлеміз:
1) созылмалы асқынбаған түрі; 2) созылмалы бактериальды инфекциямен ас-
қынған түрі.
Диагностикасы. Гельминт жұмыртқаларының аз мөшерде және кезеңдік
бөлінуіне байланысты диагноз қою қиынға түседі. Он екі елі ішек құрамын
тексеру жақсы нәтиже береді. Лабораторлық тексергенде: биохимиялық қан
анализінде АЛАТ, сілтілі фосфотазаның белсінділігі жоғарылайды,
гипопротеинемия, қанда байланысқан билирубиннің мөлшері жоғарылайды.
Емі. Фасциолез кезінде арнайы емді аллергиялық көріністерді, яғни
жоғары температураны, ауырсыну синдромын, гемодинамика бұзылыстарын
жойғаннан кейін ғана тағайындайды. Ол үшін гипосенсибилизирлеуші
антигистаминдық дәрілер беріледі. Ауыз арқылы хлоксил 0,3 гкг қабылдайды.
Өт жолдарында микрофлора анықталған жағдайда қоздырғышқа сезімтал
антибиотиктер тағайындайды.
Тропикалық немотодоздар:
Тропикалық нематоздарға жататандар:
- лимфатикалық филяриидоздар (вухерериоз, бругиоз)
Вухерериоз Орталық Африка мен Батыс саванналарының ылғалды аймақтарында
кеңінен тараған. Ал Оңтүстік-Шығыс Азияда вухерериоз қала тұрғындарын
зақымдаған, онда Culeх pipiens таратушысы негізгі рольді атқарады. Америка
аймағында вухерериоз аздап кездеседі және қала тұрғындарын зақымдайды. ДДҰ
мәліметті бойынша лимфа жүйесінің филяриидозы 25 млн құрайды делінген.
Инвазия көзі тек адам. Бірақта лабораториялық зерттеулерде W. Bancrofti
тайвандық макакалар кезектік штаммен беріледі. Африканың көптеген ауылдық
аймақтарында вухерериоздің ошақтары бар деген және олар жануарлар
ағзасында анықталған.
Вухерериоз
Вухерериоз. (Wuchereriosis) – лимфа жүйесін зақымдап созылмалы түрде
өтетін гельминтоз.
Этиология. Wuchereriosis - жіптәрізді нематод. Еркек нематод мөлшері
- 80-100х0,24-0,3 мм, ұрғашысының ұзындығы 40х0,1 мм, личинка
(микрофилярия) – 0,127-0,32х0,007-0,1 мм. Еркегі өте тез ұрықтанады.
Вухерерийдің аралық қожайыны – маса тұқымдастары. Адамда жынысты жетілген
гельминт формасы лимфа жүйесінде және тамырларында, ал личинкасы
қантамырларда өсіп жетіледі.
Эпидемиология. Инвазия көзі тек адам. Бірақта лабораториялық
зерттеулерде W. Bancrofti тайвандық маймылдар кезектік штаммен беріледі,
Африканың көптеген ауылдық аймақтарында вухерериоздің ошақтары бар деген
және олар жануарлар ағзасында анықталған. Вухерериоз Орталық Африка мен
Батыс саванналарының ылғалды аймақтарында кеңінен тараған. Ал Оңтүстік-
Шығыс Азияда вухерериоз қала тұрғындарын зақымдаған, онда Culeх pipiens
таратушысы негізгі рольді атқарады. Америка аймағында вухерериоз аздап
кездеседі және қала тұрғындарын зақымдайды. ДДҰ мәліметіне әлем сәйке лимфа
жүйесінің филяриидозы 25 млн құрайды.
Клиникалық көрінісі. Тұрғылықты тұрғындарда аурудың инкубациялық
кезеңі 12-18 айды құрайды. Иммундық жүйесі әлсіз адамдарда кезең 3-6 айды
құрайды әсіресе жан-жақтан келген тұрғындарда. Ал инвазия ошағында
клиникалық симптоматика 3-4 жастағы кезде болады. Клиникалық ағымда
вухерериоз бірнеше кезеңдерден өтеді, ал патологиялық өзгерістер дәрежесіне
байланысты өсіп отырады. Аурудың ерте кезеңінде ағзада: қызба, уртикарлы
бөрткен, конъюнктивит, жекелеген ісінулер, лимфаденопатия, кейде
спленомегалия, өкпелік синдром (пневмония, астмоидты бронхит), қанда
гиперэозинофилия болады.
Емдеу. Спецификалық емдеу жүргізіледі. Егер бактериальды инфекция
қосылып келетін болса онда антибиотиктер тағайындаған жөн. Элефантиаздың
бастапқы кезеңінде кейбір терапиялық нәтиже беруі үшін глюкокортикойдты
гормондар қоса беріледі.
Сондай-ақ эластикалық маталар мен бандаждар да киген дұрыс деп
саналады. Зақымдалған теріні кесу мен қатар терінің пластикалық операциясы
және бірден өзгерген ағзаларды ампутация жасау көрсетілген.
Бругиоз (Brugiosis)
Бругиоз. Лимфа жүйесінің филяриидозына жататын созылмалы гельминтоз.
Этиология. Қоздырғышы – (Brugia malayi) жіптәрізді құрт. Аталығының
мөлшері – 55х0,16 мм, ұрғашысының мөлшері – 22-23х0,088 мм.
Эпидемиология. Бругиоз – перкутанды трансмиссивті биогельминтоз.
Инвазия көзі мен аралық қожайыны адам болып саналады: Mansonia, Anopheles,
Aedes масалары. Кезектік бругиоз – трансмиссивті антропоноз.
Субкезектік штаммның соңғы және инвазия көзі жабайы, үй жануарлары,
иттер, мысықтар, маймылдардың кейбір түрлері осылайша адамдар да
зақымдалады. Тасымалдаушы Mansonia, Anopheles, тұқымдасының масалары.
Субпериодтық бругиоз – табиғи-ошақты инвазиялық зооноз.
Клиникалық суреті. Тұрғылықты тұрғындарда аурудың инкубациялық кезеңі
12-18 айды құрайды. Иммундық жүйесі әлсіз адамдарда кезең 3-6 айды құрайды
әсіресе жан-жақтан келген тұрғындарда. Ал инвазия ошағында клиникалық
симптоматика 3-4 жастағы кезде болады. Клиникалық ағымда вухерериоз бірнеше
кезеңдерден өтеді ал патологиялық өзгерістер дәрежесіне байланысты өсіп
отырады. Аурудың ерте кезеңінде ағзада: қызба, уртикарлы бөрткен,
конъюнктивит, жекелеген ісінулер, лимфаденопатия, кейде спленомегалия,
өкпелік синдром (пневмония, астмоидты бронхит).
Емдеуі. Филяриидоздардың негізгі емдік дәрімен – диэтилкарбамазин
(ДЭК). Бұл препараттар дитразин цитрат. Дитразин цитрат ішке 0,1 грх3
реттен күніне тамақтан соң беріледі (0,4 г тәулігіне). Бұл дәрі ағзаға тез
сіңеді де 1-2 тәуліктен соң бүйрек арқылы далаға шығады. Емдеу курсы 10-14
күн. Қайталамалы курс 10 күн интервалмен қайталанады.
- Дәнекер тіннің филяриидоздары (лоаоз, онхоцеркоз, дракункулез)
Филяриилер – биогельминттер, олардың дамуы иелерін ауыстырумен жүреді.
Филяриидоздар – қоздырғышы трансмиссивті жолмен берілетін дөнгелек құрттар
болып табылатын, созылмалы ағыммен сипатталатын тропикалық
гельминтоздардың тобы. Қазіргі уақытта Қазақстанда туристтік бизнес
дамыған түрғындардың миграциялық белсенділігі жоғарылаған, соған
байланысты филяриидоздар елімізге тасымалданып келуі мүмкін болғандықтан
бұл тақырып маңызды болып табылады.
Филяриидоздар – қоздырғышы транмиссивті жолмен берілетін дөңгелек құрттар
болып табылатын, созылмалы ағыммен сипатталатын тропикалық
гельминтоздардың тобы. Филяриилер – биогельминттер, олардың дамуы иелерін
ауыстырумен жүреді. Даму локализациясына байланысты филяриилер үш топқа
бөлінеді:
а) лимфатикалық филяриилер
б) дәнекер тінді филяриилер
в) басқа да филяриилер
Дәнекер тінді филяриилердің жіктемесі:
1) лоаоз
2) онхоцеркоз
3) дракункулез
Лоаоз
Синоним Калабарлы ісік, Калабарлы ісіну. Лоаоз – созылмалы гельминтоз,
дененің әртүрлі бөліктерінің тіндерінің локальды ісінуінің дамуымен және
көру жүйесінің зақымдалуы мүмкіндігімен сипатталады (африкандық көзді
гельминтоз).
Этиология. Қоздырғышы ақ жартылай мөлдір нематода. Жыныстық жетілген
гельминттер адамның тері асты клетчаткасында, көз конъюнктивасы астында,
сірлі қабықшалар арасында (паразиттерленеді) орналасады. Микрофиляриялар
қанда күндіз пайда болады.
Эпидемиологиясы. Жұғу көзі лоаозбен зақымдалған адам. Маймылдар мен
адамдар арасында қоздырғыш жұғуы мүмкін деген дәлелдемелер жоқ. Адамдар
мен приматтардың лоаоз қоздырғышының арасында морфологиялық және
биологиялық ерекшелектері бар. Қоздырғыш тасымалдаушысы болып жабысқақтар
(слепнир) табылады. Жабысқақтардың кездесетін жерлері ұсақ балдырлы су
қоймалар. Кей жердегі тұрғындардың зақымдамуы 70-90%-ке жетеді.
Патогенезі. Маңызды орынды адам организімінің гельминттер антигендерімен
сенсибилизациясы алады, сонымен бірге тіндердің қозғалмалы паразиттермен
механикалық зақымдалуы. Локальды ісінулер гельминттердің миграциясына
аллергиялық реакция болып табылады. Олар көзде локализацияланғанда қабыну
процессі жергілікті аллергиялық реакциясы конъюнктивит, көру нерві
дискісінің ісінуі, көз қозғалтқыш нервтердің парезі ретінде көрінеді.
Клиникалық көрінісі. Инкубациялық кезең 4 айдан жылға дейін немесе
одан да жоғары. Личинкалардың енуінен және олардың миграциясынан кейін,
жалпы және жергілікті аллергиялық реакциялар, қызба, есекжем, терінін
қышуы, невралгия, гиперэозинофилия ретінде көрініс береді. 1-3 жылдан
кейін теріде және тері асты май шелінде тығыз ауырсынусыз ақшыл немесе
қызғылт локальды ісінулер пайда болады, олар бірнеше күнге, аптаға
созылып, кейін кетеді. Ісінулер жиі қолда пайда болып, біртіндеп аяқ-
қолға таралады.
Болжамы. Әдетте жақсы. Бірақта олар миға түскенде туындайтын
менингиттен, менингоэнцефалиттен науқастың өліп кетуі мүмкін.
Диагностикасы. Диагностикасы клинико-эпидемиологиялық мәліметтерге және
лабораториялық зерттеулерге негізделеді. Микрофилярийлерді күндізгі
уақытта алынған қаннан анықтауға болады. ҚБР және тері-ллергиялық
сынамалар қолданылады.
Емі. Дегельминтизация дитразинмен жүргізіледі (диэтилкарбамазин), ол
гельминттердің барлық даму сатысында белсенділік көрсетеді. Дитразин
мөлшелері ер адамдар үшін 0,4, ал әйелдер үшін 0,3 тәулігіне 14-20 күн
көлемінде. Кеменді емдеуде аллергияға қарсы препараттар және
антибиотиктер қолданылады.
Алдын-алуы. Инвазирленген науқастарды анықтау және емдеу.
Химиопрофилактика – дипразин 200 мг екі рет күніне 3 күн көлемінде, айына
бір рет.
Онхоцеркоз
Синонимі: көл соқыры
Этиология және биология. Онхоцерколарды 1893 жылы Лукарт анықтап,
сипаттады. Қоздырғышы дөңгелек ақ түсті шеткері жемкерілген жіпшелі
құрттар. Ұрғашылары тірі микрофилярий туады, олар тері эпидермисінде, көзде
және лимфа түйіндерінде жиналады. Онхоцеркозды екі штаммасы бар: әртүрлі
антигенді құрылымы бар саваналы және орманды зоналы. Саванналы штамп
вируленттілеу және жиі көз бен лимфа түйіндерін зақымдайды.
Эпидемиологиясы. Онхоцеркоз трансмиссивті перкутантты биогельминтоз,
антропоноз. Бұл ауру тропикалық Африкада, кейбір Латын Америка елдерінде
(Мексика, Гватемала, Венесуела, Колумбия және т.б.) таралған. Бұл елдерде
онхоцеркозбен 50 млн адам ауырады, оның 1-2% соқыр. Әрі ошақтары Вольга
өзені бассейінінің территориясында орналасқан, оған Піл сүйегі, Жоғарғы
Иольта, Ганга, Бенин, Мали, Нигер, Того сияқты елдер кіреді. Инфекция көзі
және соңғы иесі болып адам табылады. Тасымалдаушысы және аралық иесі болып
шіркейлер. Шіркейлер таза ағынды суларда және оттегі көп жерлерде жиналып
шоғырланады. Шіркейлер адамға күндізгі уақытта тиісіп, көбіне аяқтарын
тістейді. Үйлерге кірмейді. Көбінесе ер адамдарды зақымдайды.
Патогенезі. Патогенезінде манызда орынды ересектері мен
микрофиляриялары алады. Мұнда гельминттердің зат алмасу өнімдеріне, сонымен
бірге олардың механикалық жерлеріне аллергиялық реакция туындайды.
Ересек гельминттердің арасында онхоцеркомалар түзіледі. Терілік
зақымдалу негізінде эпидермис қалыңдайды, терінің аздаған тамырларының
облитерациясы байқалып фиброз дамиды. Қабыну процесінің созылмалылығы гипер
депигментацияға, атрофияға әкеледі, тері жамылғыларында созылмалы лимфа
стаздары және лимфоаденопатиялар дамиды. Микрофиляриилердің көздің торлы
және мөлдір қабығына енуі негізінде кератит, иридоциклит, хориоретинит,
көру нервісінің атрофиясы дамиды. Соқырлықтың себебі торлы қабықтың қабаты
және көру нервінің зақымдалуына байланысты.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі бірнеше айдан жылға дейін. Негізгі
көріністері онхоцеркомалар, көздің, терінің, лимфа жүйесінің зақымдалуы.
Онхоцеркома – бұл 50 және оданда көп тірі жыныстық жетілген
гельминттерден түзілген фиброзды түзілістер, сонымен бірге
онхоцеркомалардан тұратын тығыз дәнекер тінді түйіндер. Конгломератттар
түйінді түзеді олар, іріндеуі мүмкін.
Терінің зақымдалуы – алғашқы белгілері қышыну, эксудативті және
папулезді бөртпелер, жиі жамбастың, бел аймағының, санның, балтырдың терісі
зақымдалады. Оларды қасу тері травмасына әкеліп, екініші реттік инфекцияның
туындауына әкеледі (филяриидозды чесотка).
Диагностикасы. Диагностика клинико - эпидемиологиялық және
лабораторлық мәліметтерге негізделеді. Беткей биоптоттардан немесе тері
беткейлерінен микрофилярилердің, онхоцеркомаларды ашқанда немесе алып
тастағанда одан ересек гельминттердің анықталуы нақты диагноз қоюға
мүмкіндік береді. Көз зақымдалған кезінде алдыңғы камерада микрофиляриилер
анықталады. ҚБР, ПҰАР, РФА, тері ішілік аллергиялық сынамалар қолданылады.
Емі. Емде қолданылады: дитрозин, сурамин, тримеларсан.
Онцеркоз терапиясының схемасы.
Алғашында 1 мгкг дитразин бір рет. Кейін 3 мг кг 3 рет күніне 7 күн
бойы. Сосын антриполмен (сурамин, моранил) емге көшеді. Препаратты 10%
натрий-хлорид ерітіндісінде дайындап қолданады. Алғашында 0,1 антрипол көк
тамызға (1 мл ерітінді) енгізіледі, яғни науқаста ешқандай кері әсер
болмауын бақайды. Кейін аптасына бір рет 1,0 (10 мл 10% ерітіндіге) көк
тамырға енгіземіз. Емдеу курсы 5-6 апта. Курсқа препараттың 5-6 грамы
қажет. Қорытынды ретінде сол схемамен ДЭК-пен екінші емдеу циклын
жүргізеді.
Алдын алуы. Инвазирленген науқастарды анықтау және емдеу. Адамдарды
тасымалдаушы жәндіктердің шағуынан қорғау. Репеленттерді және киімнің
арнайы түрлерін қолдану, терезе мен есіктерді торамен жабу.
Дракункулез
Этиология және эпидемиология. Drakunrulis medicinalis дөңгелек
жіпшелі құрт. Адамның ең ірі нематодасы. Тірілей тауатын аналығы ішек
тәрізді, денесінің ұзындығы 30-дан – 120 см-ге дейін, кейде – 150 см; екі –
0,5 тен – 1,5 мм-ге дейін.
Эпидемиологиясы. Дракункулез пероральді гельминтоз, зооноз. Кең
таралған. Африкада, Иракта, Иранда, Ауғанстанда, Тәджікстанда кездеседі.
Соңғы иесі және дракункулез көзі болып иттер, мысықтар, маймылдар, басқа да
сүткоректілер және адамдар табылады. Аралық иесі – шаяндар (циклоптар).
Зақымдалу механизмі және жұғу жолы алиментарлы, берілу факторы – су,
оның құрамында зақымдалған циклоптар болуы.
Патогенезі. Патогенезіндегі маңызды орынды токсико-аллергиялық
реакция алады, ол клиникасында, ересек түрлеріне және олардың зат алмасу
өнімдерінің, сонымен бірге олардың миграциясы кезіндегі тіннің механикалық
зақымдалуына және екіншілік инфекция қосылуы мүмкін гельминттердің
паразиттерленуіне байланысты.
Клиника. Инкубациялық кезең 8-12 ай. Аналықтардың жылжуы кезінде
алғашқы белгілері пайда болады. Жиі аяқтарды паразиттейді. Аллергиялық, өте
ауырсынбалы ісіктер пайда болады, соның нәтижесінде науқастар қиын
қозғалады. Көпіршік пайда болғанда немесе жарылғанда уртикарлы бөртпе,
қышыма, кейде астматикалық ұстама, құсу, жүрек айну, бас айналу, естен
тану, диарея, қанда эозинофилия 20-40% дейінгі түрде аллергиялық реакция
пайда болады. Паразит тері бетіне жылжығанда бұл симптомдар жоғалады.
Көпіршік жарылғаннан кейін паразиттің алдыңғы шеті анықталады.
Асқынулары және болжамы. Көпіршік жарылған жерде, дәнекер тіндегі
гельминттің орында абцесс, флегмона, гангрена, эпидимилит, артриттер дамуы
мүмкін және де сепсисте туындауы мүмкін.
Диагностикасы. Диагностикасы клинико-эпидемиологиялық мәліметтерге
және лабораторлы зерттеулерге негізделеді. Алдымен гельминт шыққан терідегі
жерді анықтау, яғни көпіршілікті. Гельминттер экстрактымен тері-аллергиялық
сынамалар жасалынады. ПГАТР, иммунологиялық зерттеу қолданылады.
Емі. Паразиттерді толығымен жою. Гельминтті алып тастағаннан кейін
антибиотиктермен байлам салу. Антибиотикотерапия. Этиотропты емі: амбидьгер
(ниридазол, нитротиамидазол) тәуліктін дозасы 20 мгкг үш рет 5-7-10 күн
көлемінде.
Минтезол (тиабендазол) курстық доза 50 мгкг.
Метронидазол (трихопол, флагил) 25 мгкг 2-3 рет.
Емдеу курсы 3-5 немесе 5-7 күн.
Алдын алуы
Инвазия көзі болып табылатын науқастарды анықтау және емдеу.
Аралық иесі – циклоптарды жою, циклоптарды жейтін балықтарды өсіру,
циклоптарды өлтіретін заттармен суды өңдеу.
Ауыз судың көздерін сауықтандыру, су құбырларын салу.
Залалсызданған суды қолдану (қайнату).
Лейшманиоздар
Лейшманиоздар адам мен жануарлардың ішкі мүшелерін висцеральды
лейшманиоз немесе тері мен кілегей қабатын зақымдаумен жүретін терілік
лейшманиоз, протозойлы трансмиссивті аурулар тобы.
Қазіргі уақытта Қазақстанда туристік бизнес дамыған тұрғындардың
миграциялық белсенділігі жоғарылаған, соған байланысты лейшманиоздар
елімізге тасымалдануы мүмкін болғандықтан, бұл тақырып маңызды болып
табылады.
Лейшманиоздар – адам мен жануарлардың ішкі мүшелерін (висцеральды
лейшманиоздар) немесе тері мен кілегей қабатын (терілік лейшманиоз)
зақымдауымен жүретін протозойлы транмиссивті аурулар тобы.
Висециральды лейшманиоз – созылмалы ағыммен толқын, тәрізді қызбамен,
гепатоспленомегалиямен, үдемелі анемиямен, лейкопениямен,
тромбоцитопениямен, какехсиямен сипатталатын трансмиссивті протозойлы ауру.
Терілік лейшманиоз. Тропикалық және субтропикалық климат үшін эндемиялық,
клиникасы терінің ойық жара түзуі мен тыртықтануымен аяқталатын шектелген
зақымдануымен сипатталатын трансмиссивті протозойлы ауру
Лейшманиоздардың жіктелуі:
Процестің орналасуы бойынша
1. висцеральды лейшманиоз
а. Антропонозды лейшманиоз Кала – азар
б. Зоонозды лейшманиоз (Жерорта теңіздік – Орталық Азиялық висцеральды
лейшманиоз)
2. Терілік лейшманиоз
а. Ескі дәуірдің антропоноздық лейшманиозы
б. Жаңа дәуірдің антропоноздық лейшманиозы
Терілік лейшманиоздың клиникалық түрлері:
1. біріншілік лейшманиоз
- төмпешік кезеңі
- ойық жаралану кезеңі
- тыртықтану кезеңі
2. жалғаспалы лейшманиоз
3. диффузды – инфильтрациялаушы лейшманиоз
4. туберкулоидты терілік лейшманиоз
Лейшманиоз висцеральды
Этиологиясы. Қоздырғышы L. infantum
Эпидемиологиясы. Инвазия ошақтарының 3 түрін ажыратады.
1. Қоздырғыштың резервуары болып табылатын жабайы аңдар (шакалдар),
түлкілер, борсықтар, суырлар т.б. арасында айналыста болатын табиғи
ошақтар.
2. Қоздырғыштың басты көзі иттер, ауылдық ошақтар арасында айналымда
болады.
3. Инвазияның негізгі көзі иттер, бірақ қоздырғыш синантропты болғандықтан
егеуқұйрықтарда да анықталады.
Жұқтырудың басты механизмі – трансмиссивті, масалар шаққан кезде.
Гемотрансфузия кезеніңде және вертикальды берілуі де мүмкін. 1 және 5
жастағы балалар жиі ауырады. Бірақ ересектерде эндемиялық емес аудандардан
келгендер ауырады. Жұқтыру мерзімі – жаз, сырқаттылық мерзімі – күз немесе
келесі жылдың көктемі. Аурудың ошақтары: Жерорта теңізі елдерінде, Қытайдың
Солтүстік – батысында, Таяу Шығыста, Орталық Азияда, Қазақстанда (Қызылорда
облысы), Әзірбайжанда, Грузияда кездеседі.
Патогенезі. Лейшманияның промастиготтары макрофагтармен ұсталып
амастиготтарға айналады және көбейеді. Паразит енген жерде макрофагтардан,
ретикулярлы, эпителиоидты, гигант клеткалардан тұратын гранулема түзеледі.
Содан соң лейшманиялар аймақтық лимфа түйіндеріне еніп көкбауыр, қызылжілік
майы, бауыр мен басқа мүшелерге таралады. Реконвалесценттерде тұрақты
гомологиялық иммунитет түзіледі.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі 20 күннен 3-5 айға дейін. Бастапқы кезеңде
әлсіздік, тәбет төмендеуі, адинамия, шамалы спленомегалия байқалады.
Өршу кезеңі кардиналды симптоммен басталады – қызба толқын тәрізді, дене
қызуы 39-40°С дейін көтеріліп, ремиссиямен ауысады. Қызбаның ұзақтығы
бірнеше күннен бірнеше айға дейін. Висцералды лейшманиоздың тұрақты
белгілеріне бауыр мен көкбауырдың ұлғайып, тығыздануы жатады. Көкбауыр
құрсақ қуысының көп бөлігін алып жатуы мүмкін. Сонымен қоса патологиялық
процеске барлық топтардағы лимфа түйіндері ұлғаюы қосылады.
Дұрыс ем тағайындалмаса, науқастардың жағдайы нашарлайды, олар арықтайды.
Гиперспленизмнің клиникалық көрінісі дамиды, анемия үдей түседі, қызылжілік
майының зақымдалуы үдейді. Гемограммада: эритропения, гемоглобин мен түс
көрсеткішінің төмендеуі, пойкилоцитоз, анизоцитоз, анизохромия, лейкопения,
нейтропения, лимфоцитоз, анэозинофилия, тромбоцитопения.
Болжамы. Ауыр және асқынған түрлерінде және дер кезінде емдемесе –
қолайсыз, жеңіл түрлерінде спонтанды жазылып кетуі мүмкін.
Диагностикасы. Диагнозды микроскопиялық тексеру көмегімен қояды.
Лейшманиялар кейде жұғындыда және қанның толық тамшысында анықталады. Қызыл
жілік майы препараттарында лейшманияларды анықтау тиімді болып табылады.
Тексерудің серологиялық әдістері де қолданылады. Реконвалесценттерде
лейшманиямен тері ішілік сынама оң мәнді болып табылады.
Емі. Бесвалентті сурьма мен пентамидин (ломидин) препараттары нәтижелі
болып табылады. Сурьма препараттарын көктамырға 7-16 күн бойы енгізеді.
Арнайы дәрілер мен қоса патогенетикалық терапия мен алдын алуы жүргізіледі.
Алдын алу. Масаларды жоюға арналған шаралар. Ауру иттерді санациялауға
негізделген.
Терілік лейшманиоз
Ескі дәуірдің терілік лейшманиозы (антропонозды және зоонозды түрлері) және
жаңа жарлық бойынша терілік лейшманиозы деген түрлерін ажыратады.
Этиологиясы. Қоздырғышы L majоr.
Эпидемиологиясы. Инфекцияның негізгі резервуары мен ауру көзіне үлкен
саршұнақ жатады. Қоздырғыштың тасымалдаушысы масалар. Жұқтырылған маса
шаққан кезде жұқтырады. Ауруға жаздық маусымдылық тән. Тұрғындардың
қабылдаушылығы жалпыға бірдей.
Инвазиясы Африка, Азия,Үндістан, Пәкістан, Иран, Сауд Аравиясы, Таяу шығыс,
Түркменстан, Өзбекстан елдерінде таралған.
Патогенезі. Лейшманиялардың инокуляция орнында макрофагтарда көбейеді және
спецификалық гранулема түзумен ошақты қабынуды шақырады. Макро- фагтарда
көп мөлшерде амастиготтар анықталады. 1-2 аптада соң гранулемада деструкция
дамиды. Ойық жара түзіледі, кейіннен тыртықтанады.
Инкубациялық кезеңі 1 аптадан 1,5 айға дейін созылады. Әдетте 10-20 күн
лейшманияның теріге енген жерінде қызғылт түсте біріншілік жазық папула
түзіледі, көлемі 2-3 мм пальпацияда аз ауырсынады (біріншілік лейшманиома)
1-2 апта өткеннен соң лейшманиоманың ортасында некроз пайда болады,
кейіннен диаметрі 1 см дейін және одан үлкен әртүрлі көлемде, іріңді –
сірлі бөліністермен, пальпацияда шамалы ауырсынумен жүретін ойық жара
түзіледі. Біріншілік лейшманиома айналасында жиі көптеген ұсақ түйіншектер
түзіледі, кейіннен жараланып, өзара қосылып, ойық жаралы алаң түзіледі.
Лейшманиоманың орналасқан орны – аяқ пен қолдың терісінің ашық бөліктері,
бетінде 2-4 аптадан соң ойық жараның эпителизациясы мен тыртықтануы
басталады.
Болжамы. Қолайлы.
Диагностикасы. Ойық жара түбінен немесе жиектік инфильтраттан алынған
жұғындыны микроскопиялық тексеру нәтижесіне негізделген биологиялық
сынаманы да қолдануға болады.
Емі. Ерте кезеңінде мономицин, уротропин ерітінділерімен лейшманиомаларды
тері ішілік егу нәтижелі болып табылады. Жергілікті майлар қолдануға
болады. Ойық жара кезеңінде мономицинмен көктамыр, лазеро терапиямен емдеу
нәтижелі.
Алдын алуы. Масалар мен шөл дала кеміргіштерімен күресуге арналған шаралар
кешенін жүргізеді. L major-ң тері культурасымен эндемиялық ауданнан шығудан
бұрын 3 ай алдында егу нәтижелі. Вакцина өмір бойы сақталатын иммунитет
қалыптастырады.
Тропикалық елдердегі безгек (малярия)
Тропикалық безгек – протозойлы, трансмиссивті ауру. Эритроциттердің
және мононуклеарлы-фагоцитарлы жүйесінің зақымдалуымен анықталады. Мұндай
жағдайда гепатоспленомегалия, гемолитикалық анемия және безгекпен (дірілдеп
тоңу) байқалады.
Этиология. Тропикалық безгектің қоздырғышы – Plasmodium falciparum.
Безгекті паразиттер өздерінің даму процесінде екі циклден өтеді.
1. Аяқталушы, жынысты цикл (спорогония) – анофелес масанын организмінде
өтеді.
2. Аралық, жыныссыз цикл (шизогония) – адам ағзасында өтеді.
Эпидемиология. Аурудың көзі: ауру адам немесе паразит
тасымалдаушылар болып табылады. Жұғу механизмі трансмиссивті. Адамның
безгекті жұқтыруы масаның шағуы арқылы болады. Туа біткен безгек ауыр
эндемиялық (Африка) ошақтарда кездеседі. Безгектің қанда жетілген
гаметоциттері пайда болғанда адам масаға шақтырушы болып табылады.
Тропикалық безгек ауру басталғаннан 10-12 күннен кейін, ал басқа түрлері
үшін 2-3 ұстама болғаннан соң ауру жұқтырады.
Патогенезі. Безгек клиникасы эритроцитарлы шизогонияға, өсуіне және
паразиттің жынысыз қанда көбеюіне байланысты. Параксизмалды ұстаманың
басталуы эритроцитарлы циклдің аяқталуына, эритрциттердің жаппай бүзылуына
байланысты, осының нәтижесінде қанға мына заттар түседі:
1. Паразиттердің алмасатын токсикалық улы заты.
2. Пигменті (гемомеланин т. б.).
3. Мерозойттар.
4. Эритроциттердің еру заты.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі тропикалық безгекте – 9-16 күн.
Көбінесе ауыр және асқыныспен өтеді. Барлық летальды жағдайларда 98%
өлімнің себебі тропикалық безгек болып табылады. Қызба дұрыс емес типті
болады. Апирексия кезеңі нашар көрінеді. Температура үш күндік
интермитирлі, ремитирлі және субконтинуальды типтерде болады. Дірілдеу және
терлеу аз көрінеді. Ұстама: күшті бас аурумен, белде, барлық денеде
ауырсынумен, жүрек айнумен, құсықпен бірге өтеді. Іште ауырсыну жиі
байқалады. Нәжіс сұйық болып өтеді. Көк бауыр ерте ұлғаяды. Ағымы бір жылға
жуық. Кейде одан да ұзақ болады.
Асқынулары. безгек комасы, жедел бүйрек жетіспеушілік, тропикалық
алгидтік безгек, инфекциялық – токсикалық шок болады.
Диагностикасы. Клиникалық - эпидемиологиялық және лабораториялық
көрсеткіштермен анықталынады. Қанды микроскопиялық жолмен тексеру. Қан
тексеруді пароксизм немесе апирексия кезенінде өткізеді. Бірнеше рет
тексереді. Серологиялық тексеру: флюоресценциялық антидене реакциясы.
Донорларды тексеру үшін және гемагглютинацияның тура емес реакциясын
қолданады.
Емдеу. Шизотропқа әсер ететін дәрілерге жататындар: хинин, хлорохин
(хингамин, делагил), амидохинин, плаквенил, акрихин, бигумаль, хлоридин,
сульфаниламидтер, примахин. Тропикалық безгекке емді кешіктерсе, дұрыс
емдемесе ауыр асқынуларға әкеп соғады. Хлорохинді (делагил) ауыз арқылы,
көп мөлшерде сумен ішу керек. Әр дозадан соң су ішу керек. Емдеу курсы 3
күн. Үлкендерге әр курсқа – 2-2,5 г.
Делагил емдеу курсынан кейін примахин емін тағайындайды. Дәріні ауыз арқылы
тамақтан кейін тәулігіне 1-3 рет, мөлшері – 0,013 г. Емдеу курсы 14 күн.
Алдын алу
Алдын алу шаралары:
1). тасымалдаушылармен күрес;
2). паразит тасымалдаушылар мен науқастарға ем қолдану;
3). химиялық алдын алу.
Трипаносомоздар (африкалық, америкалық)
Трипаносомоздар – қоздырғышы қарапайымдылар типіне – (Protozoa),
трипаносомалар тұқымдастығына, трипаносомалар тегіне жататын, трансмиссивті
тропикалық инфекция.
Трипаносомалар – бұл иелерін ауыстыру арқылы, күрделі даму циклінен
өтетін дегенетикалық паразиттер, циклдің жартысы омыртқалы иесінің
организмінде өтсе, қалғаны омыртқасыз иесінде өтеді. Әр түрлі даму
сатысындағы трипаносомалардың өзіндік морфологиялық және биологиялық
ерекшеліктері болады.
Адам трипаносомозының екі түрі бар: африкалық және америкалық.
Африкалық трипаносомоздың қоздырғышы 2 даму кезенінен өтеді: трипомастигот
және эпимастигот. Америкалық трипаносомоздың қоздырғышы, осыларға қоса
амастигот кезеңінен өтеді.
Трипомастигот ұзынша формалы, қозғалғыш, жіпшесі бар. Трипомастиготтар
адамның және омыртқалы жануарлардың қанында паразиттік өмір сүреді.
Амастигот (T. cruyi) сопақша және дөңгелек формалы, жіпшесі болмайды,
иесінің ағзасында клеткаішілік және ұлпаларында орналасады.
Эпимастиготта жіпше қысқа болады, иесі омыртқасыздар. Трипасомалар
ұзына бойы бөлшектену арқылы көбейеді. Романовский-Гимзе бойынша бояғанда,
протоплазмасы көгілдір түске, ал ядросы мен жіпшесі қызғылт түске боялады.
Африкалық трипаносомоз
Син: ұйқы ауруы.
Африкалық трипаносомоз – қызбамен, экзантемамен, жергілікті
сусіңділенумен (отек), лимфоденитпен және кахексияның, сонымен қатар
летаргияның дамуымен сипатталатын трансмиссивті инфекция. Этиологиясы және
клиникалық ағымы бойынша ерекшеленетін екі формасы бар: гамбиялық және
родезиялық.
Тарихы. 1890 жылы ұйқы ауруымен ауырған науқастың қанынан трипаносома
табылған, бірақ оған этиологиялық мән берілмеген. Трипаносомоз қозжырғысы
1902 жылы Ford және Dutton сипаттаған. Олар паразитті Орталық Африкадағы
науқастардың қанынан тапқан. 1903 жылы трипаносомалар науқастың ми жұлын
сұйықтығынан анықталған. 1903 жылы Bruse мен Nabarro T. Gambiens ұйқы
ауруының қоздырғышы екендігін және инфекцияның цеце шыбыны арқылы
берілетіндігін анықтады. T. rhodesiens I 1909 – 1912 жылы Stephens пен
Fantham сипаттады.
Этиологиясы. Ұйқы ауруының қоздырғыштары - T. gambiens және T.
Rhodesiens морфологиялары бірдей. Ұзындығы 15-40 мкм, ені 1,4- 2 мкм.
Эпидемиологиясы. Трипаносоманың тасымалдаушысы gambiens тегіне
жататын қансорушы – цеце шыбыны. Жәндіктің организміндегі трипаносомалар 18-
25 күндік даму циклінен өтеді, нәтижесінде паразиттің метоциклдік формасы -
трипамастигот түзіледі. Инвазирленген шыбындар трипаносоманы адамға қансору
процесі кезінде инокулятивті беріледі. Контаминация жолымен де берілуі
мүмкін, жарақаттанған теріге шыбынның экскременті түскенде, трипаносома
тасымалдаушысының қанын құйған кезде. T. gambiensпен туындайтын
трипаносомоздар алиметарлы жолмен де беріледі.
Африкалық трипаносомоздардың гамбиялық формасы зооантропанозға
жатады. Себебі, инфекцияның көзі адаммен қатар жануарда болуы мүмкін
(шошқа, ешкі – қой) ауру таралған Батыс және Орталық Африкада: Гамбияда,
Канерунда, Ганада, Угандада, Нигерияда әсіресе Конго өзенінің жағасында.
Ауру жылдың құрғақ мезгілінде эпидемияға бейім. Балалар мен үлкендер бірдей
ауырады.
Африкалық трипоносомоздың родезиялық формасы – табиғи ошақты, зоонозды
инфекция. Т. brucei gambiense (көзі – орман антилопасы). Ауру Африканың
шығыс және оңтүстік аймақтарындағы саванада таралған. Адам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
Б.Н. КОШЕРОВА, М.С. СРЫМБЕТОВ, Г.Р. БЕЙСЕНОВА
ТРОПИКАЛЫҚ АУРУЛАР
оку-әдістемелік құрал
ҚАРАҒАНДЫ, 2008
ӘОЖ 616.9
КБЖ 55.1 я 7
К 76
ПІКІР БЕРУШІЛЕР:
С.Т. Доскожаева – м.ғ.к., доцент жұқпалы және тропикалық аурулар ҚазҰМУ
С.Д.Асфендияров атындағы.
Р.Х. Бегайдарова – м.ғ.д., профессор, ҚММА балалар жұқпалы аурулар
кафедрасы меңгерушісі.
Р.З. Балтынова – м.ғ.к. облыстық инфекция аурулар бас дәрігері.
К 76 Кошерова Б.Н., Срымбетов М.С., Бейсенова Г.Р. Тропикалық аурулар
: Қараганды. 2008ж. - 69 б.
КБЖ 55.1 я 7
Бұл оқу-әдістемелік кұрал ішек тропикалық аурулар туралы жазылған. Бұл
жұмыста кәзіргі кезеңдегі тропикалық аурулардың этиологиясы,
эпидемиологиясы, патогенезі және емі қарастырылған. Сонымен қатар тесттік
сұрақтар енгізілген.
Оқу-әдістемелік құрал медициналық жоғарғы оқу орындарының
студенттеріне, дәрігер-интерндерге, дәрігер-инфекционистерге, жанұя
дәрігерлеріне арналған.
Бұл әдістемелік-оқу құралды ҚММА Әдістемелік Кеңесіне бекітуге
ұсынылсын басып шығару үшін бекіткен және ұсынған Хаттама №8 28 02
2008ж.
Әдістемелік ҚММА – ң Ғылыми кеңесінде бекітіліп, баспаға ұсынылды
Хаттама № 6. 13.02.2008 ж.
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН АТАУЛАР СӨЗДІГІ
АЛАТ – аланинаминтрансфераза
ГАТР – гемагглютинацияны тежейтін реакция
ДДҰ – дүниежүзілік денсаулықсақтау ұйымы
ДТҚ – диссиминирленген тамырішілік қанұюы
ДЭК – диэтилкарбамазин
ЖҚТЖ - жүрек қан-тамыр жүйесі
ИТШ – инфекциялы-токсикалық шок
ИФА – иммунды ферменттер анализы
ҚБР – комплемент байланыстыратын реакция
МФЖ – моноцитты фагоциттар жүйесі
НР – нейтрализация бейтараптауреакциясы
ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі
ПГАТР – пассивті гемагглютинацияны тежейтін реакция
ПҰАР –пассивті ұзақ агглютинация реакциясы
РИФ – реакция иммунды флюоресцент әдісі
РНҚ – рибонуклеин қышқылы
УКС – ультракулгін сауле
ФАР – флюоресценциялық антидене реакциясы
ЭТЖ – эритроциттердің тұну жылдамдығы
RRS – ректороманоскопия
Алғысөз
Тропикалық аурулар кәзіргі таңда өз маңызын жоғалтқан жоқ, бұл инфекция
тұрғындардың денсаулығына және экономикасына жұқпалы ауруларға қарағанда
көп зиян әкеледі.
Тропикалық және субтропикалық елдерде тропикалық аурулардың өте көп
таралуы бұл елдердегі климаттық жағдайлар қоздырғыштың өсіп - өнуіне әкеліп
соқтырады.
Аталған патологияны Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындарында оқу
өте маңызды болу себебі, сыртқы экономикалық қарым – қатынастардың
көрсетілген региондармен дамуына байланысты. Тропикалық аурулар Қазақстан
Республикасында сирек жағдайда кездесіп түрады.
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып авторлар тропикалық
аурулардың этиологиясы, эпидемиологиясы, клиникасы, кәзіргі таңдағы емі мен
алдын-алуы туралы оқу әдістемелік құралды жазуды ұйғардық.
Авторлар пікір берушілерге өз алғыстарын білдіреді.
Тропикалық инфекциялардың географиялық таралуы
Азия, Африка, Тынық Мұхит елдерінде тұрғындардың денсаулық денгейі мен
өмір ұзақтығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі кәзіргі кезенде
тропикалық инфекция болып табылады. Лепра, лейшманиоз, трипаносомоздар
(африкалық және америкалық), филяриидоздар, шистосомоздар, безгек - бұл 6
негізгі инфекцияға қарсы күресу бағдарламасын жыл сайынғы есебіне
байланысты, кейбір елдерде ДДҰ мәліметі бойынша эпидемиологиялық жағдайлар
кәзіргі кезеңде жақсарды. Көрсетілген ауруларды емдеуде арсенальдағы
дәрілік препараттар толық тиімді емес, кәзіргі таңдағы алдын-алуы әдістері
тропикалық ауруларды азайту және олардың асқынуларының алдын ала алмайды.
Климаты тропикалық және субтропикалық елдерде алиментарлы, ауа-тамшылы,
жанаспалы, трансмиссивті жұғу жолымен берілетін инфекция кеңінен таралған.
Сонымен қатар парентеральды жолмен берілетін инфекцияларда байқалады.
Вирусты инфекциялардан арбовирусты инфекциялар, сары қызба, Денге қызбасы,
флеботомды арбовирусты энцефалиттер маңызды роль атқарады.
Тропикалық және субтропикалық белдеулерде шыңды таулардың дақты қызбасы,
Марсель қызбасы, Цуцугамуши қызбасы және тағы басқалар кеңінен таралған.
Көптеген Азия, Африка, Тынық Мұхит елдерінде кәзіргі таңда
спирохетоздар, жеке атап айтқанда боррелиоздар (эпидемиялық қайталмалы
сүзек, кенелік қайталмалы сүзек) сонымен қатар трематодоздар медициналық
мәселе болып табылады.
Тропикалық белдеулерде маңызды мәселе болып табылатын және миллиондаған
адамдар ауыратын трипаносомоздар: Африкалық ұйқы ауруы және Оңтүстік
Америкадағы Чагас ауруы. Осы елдерде лейшманиоз мәселесі маңызды болып
қалып отыр.
Шистосомоз және филяриидозбен тропикалық және субтропикалық аудандар
тұрғындардың көптеген бөлігі, құрттар инвазиясымен ауыратына көңіл бөлуге
болады.
Трематодоздар: (шистосомоздар, описторхоз, клонорхоз, фасциолез)
Шистомоздар – тропикалық гельминттер тобына жатады, созылмалы ағымды,
ұсақ қан тамырларын зақымдаумен, несеп-жыныс жүйесін, асқорыту жүйесі мен
бауыр, кейде өкпені зақымдаумен жүреді. Ең жиі таралған шистосомалардың 4
түрі бар:
1. Schistosoma hemotobium
2. Schistosoma mansoni
3. Schistosoma intercolotum
4. Schistosoma japonicum
Несеп шистосомозы (Schistosomosis urogenitalis)
Этиологиясы. Қоздырғыш Schistosoma hemotobium, қансорғыш,
аналығының көлемі – 10-18×25 мм, аталығының көлемі – 4-15×10 мм. Іш жағында
дене бойымен кутикулярлы желоб өтеді, онда аналығы орналасқан. Аталығы ішкі
жағындағы сорғышы арқылы қан ағымында тұрақталып тұрады. Жұмыртқасының
терминальді қорғаны бар, құрамында личинка – мироцидий. Шистосоманың
жыныстық дамыған особь кіші жамбас қан тамырларында, әсіресе қуықта,
жұмыртқа салып, қан тамырының қабырғасына еніп, несеп арқылы қоршаған
ортаға бөлінеді. Аналығы сыртқы ортаға 300 жұмыртқаға дейін бөледі.
Тоғанды суларда мироцидий өз қабығын тастап аралық иесі – тоған
моллюскаларына енеді. Соңғы иесі – адамға церкария тері және шырышты
қабаттар арқылы енеді, лимфа және қан тамырлары арқылы миграция жасайды -
өкпе арқылы үлкен қан айналымына, бауыр венасына, одан шажырқай венасына
және несеп-жыныс жүйесі веналарына өтеді, ересек особьтар адам организмінде
40 жыл өмір сүреді.
Эпидемиологиясы. Зоонозды инфекция тобына жатады, омыртқасыз
тасымалдаушылар арқылы беріледі. Ауру көзі – адам.
Церкарий өзінің аралық иесі моллюск денесінде 4-5 апта өмір сүріп, суға
шығады да, адамға церкариймен тікелей жанасқанда жұғады.
Жиі 10-16 жас, яғни жас балалар арасында жиі кездеседі. Ауырғаннан
кейін жартылай иммунитет қалыптасады. Инвазия Африка, Мадагаскар, Иран,
Кипр, Ливан, Сауд Аравиясы, Сирия, Судан, Турция, Ирак, т.б. елдерде
кездеседі.
Патогенезі. Алғашқы кезеңіндегі негізгі патогенетикалық механизм –
шистосома антигендерінің метаболиттік әсері, яғни сенсибилизация.
Созылмалы кезеңінде – механикалық фактор бауыр тамырларының фиброзын,
кіші жамбастың иммунды нефропатиялар туғызады. Көп жағдайда зәр шығару
жйесінде екіншілік инфекциясы пиелонефрит дамиды. Созылмалы түрінде
жартылай иммунитеттің қалыптасуы, көп реттік суперинвазияға әкеледі.
Қуықта, несепағарда шистосомоздық гранулема түзіледі, ол перифокальді
плазмаклеткалық, лимфоидтық, эозинофильді жұмыртқа инфильтраттан тұрады.
Біртіндеп қуықта фиброз, деформация дамиды, жұмыртқаның барлығы қуысқа
бөлінбегендіктен, қабырғада қаны кальцификацияланады, несеп жолдарын
зақымдағанда оның стриктурасына, гидронефроз дамуына әкеліп соқтырады,
қуықта жаралар, несеп шығару жолдарының өзегінде полиптер пайда болады.
Клиникасы. Негізгі патогномды симптомы – терминальді гематурия, яғни
зәр шыққаннан кейін, қан тамшылайды. Гематурия дизуриямен жүрмейді. Кейбір
ауруларда кіші дәретке отырғанда қуықта, шапта, шат үстінде ауырсыну, бел
аймағында ауырсыну болады.
Созылмалы кезінде жара тыртыққа айналады, полип тәрізді түзілістер
пайда болады, дизурия мен гематурияның азаюына алып келеді. Несеп шығару
жолының пиелоэктазиясы, стеноз, үдемелі гидронефроз жедел бүйрек
жетіспеушілігіне әкеліп соқтырады.
Асқынулары:
1. нефролитиаз
2. өрлемелі бактериурия, уросепсис
3. қуық ісігі
Жыныс мүшелері сирек зақымдалады. Әйелдерде – кольпит, эрозия, жатыр
мойыны мен қынапта полип түзілуі мүмкін. Еркектерде – эпидидимит, простатит
дамиды.
Кіші жамбастағы венозды анастомоздарға байланысты шистосомалар ішекке-
тусуі мүмкін, төменгі қуыс венасы мен қақпа V. Portae вена арасындағы
тікелей байланыс кез келген мүшеге миграция жасауына мүмкіндік береді.
Диагностика
1. Эпидемиологиясы, клиникалық көрінісі
2. Созылмалы кезінде несептен Schistosoma hemotobium жұмыртқасын табу
3. Цистоскопия – шырышты қабаттағы тән көрініс
4. Толық урологиялық тексеру – цистоскопия, биопсия, қуық
рентгенографиясы, экскреторлық урография
Ішек шистомозы (Schistosomosis intestinalis)
Ішек шистосомозы – созылмалы түрде өтетін гельминтоз, ішек, бауыр,
өкпені зақымдаумен өтеді. Өмірлік циклі Schistosoma intestinаtis аналығы –
6 -10×1,2 мм, аталығы – 7-15×0,17 мм. Соңғы иесі кейбір кемірушілер, ірі
қара мал, ит, маймылдар, аралық иесі – моллюск. Ересек гельминттің адам
организмінде 8-30 жыл өмір сүруі мүмкін.
Эпидемиологиясы. Несеп жыныс шистосомоздардан айырмашылығы адамға
жұқтыру жолында (ірі қара мал, ит, жабайы сүтқоректілер, т.б.).
Патогенез: 1) аллергиялық реакция, 2) ауыр мүшелік зақымдалулар.
Созылмалы кезеңінде паразиттің орналасуына байланысты теріге, тері асты
қабаттан лимфа арқылы гематогенді жолмен өкпеге, кейін бауырға өтіп,
некроз, васкулит тудырады. Гельминт жетілгеннен кейін тоқ ішек венасына,
ішек шажырқайына тұрақтанып, 26-42 күн жұмыртқа салады шипа мен механикалық
заттар арқасында ішек кеңістігіне өтеді. 50% ішек қабырғасында, 25%
бауырға, 20-30% басқа мүшелерге өкпеге өтеді.
Бауырда гранулематозды зақымдану, кейін фиброз Симмерс типті (трубалық-
индурациялы некроз). Жұмыртқа кіші қан айналысына түскенде өкпе зақымдалуы,
өкпе гипертензиясы, өкпелік жүрек, өкпе эмболиясымен сипатталады,
гломерулонефрит дамуы мүкін.
Клиникасы. Кейде инвазия симптомсыз, көмескі, субклиникалық формада
өтеді. Жедел және созылмалы кезеңнен тұрады.
Алғашқы симптом – дерматит, теріге енгеннен кейін болады, қышиды, 2-3
күннен кейін басылады.
Жедел кезеңінде миграцияға байланысты қысқа уақытқа қалтырау, қызба,
буын ауыруы, уртикарлы бөртпе, өкпелік синдром пайда болуы мүмкін
(бронхпневмония).
Абдоминальді синдром, гепатоспленомегалия, лимфаденит, менингоэнцефалит
дамиды. Қанда лейкоцитоз, эозинофилия, ЭТЖ жоғарылауы. Бұл өзгеріс 2-3
аптаға созылады, біртіндеп төмендейді. Ішектегі өзгерістер: бірінші
жұмыртқа салғаннан инвазияның 6-8 аптасына созылады. Аллергиялық реакциямен
бірге іш өтуі, нәжісте, қан, шырыш, ірің араласады. Аймақтық гиперемия,
ісіну, эрозия, аздаған жара, кейде полиптер пайда болуы мүмкін.
Созылмалы кезеңінде бауыр зақымдалуы, портальді гипертензия, созылмалы
ішек зақымдалуы мен оның көріністері болады.
Диагностика. Клиникасы, эпидемиялық анамнез, RRS. Нәжісте, ішек
биоптатынан шистосома жұмыртқасын табу. Иммунологиялық тәсіл ҚБР, РИФ, т.б.
Жапон шистосомозы (Schistosoma japonicum)
Созылмалы гельминтоз, ауыр ағымды, бауыр, ішек зақымдалуымен
сипатталады, кейде ОЖЖ.
Этиологиясы. Қоздырғыш Schistosoma japonicum. Жыңыстық жетілген
формасы адам организмінде үй жануарлары арасында, аралық иесі – моллюск,
Oncomelania тұқымына жатады.
Эпидемиологиясы. Зооноз, адам моллюскамен қатынаста болғанда
зақымдалады.
Патогенезі. Шистосомоздың ішіндегі ең аз кездесетін түрі. Ішек
шистосомозынан айырмашылығы:
1. Созылмалы кезеңі ерте дамиды, бұл Schistosoma japonicum тез жетілуіне
және ерте жұмыртқа салуына байланысты.
2. Барлық кезеңінде клиникалық симптомдары айқын.
3. Schistosoma japonicum жұмыртқасының қарқынды және массивті бауыр,
өкпе, бүйрек, тамыр және паренхиманың ауыр зақымдалуына байланысты
ауыр өтеді және шистосома бас миына өтіп, парез, салдану, эпилепсиялық
ұстама, соқырлыққа әкеліп соқтырады.
Диагнозы
1. Ластанған суда шомылғаннан кейін, церкарий дерматиті
2. Несепті центрифугадан өткізгеннен кейін зерттейді, максимальді
жұмыртқа болу уақыты 10-12 сағ күндіз
3. Цистоскопияда қуықтың шырышты қабатындағы гранулема, құмдық дақ,
қара микрогранулема, инфильтрат көруге болады
4. Жалпы рентгенографияда қуық қабырғасына тұздар шөгуі
5. Контрастілі урографияда несепағар стриктурасы
6. Копроовоскопия: Като бойынша жұғынды тексеру
7. Иммунологиялық тест (ҚБР, флюоресцирлеуші антиденелердің тікелей емес
реакциясы)
Описторхоз
Описторхоз – гельминтоз, ұйқы безі және гепатобилиарлы жүйелерді
зақымдаумен жүретін, ұзақ созылмалылығымен ерекшеленеді, қайталамалы
қабынуға, біріншілік бауыр ісігі мен ұйқы безінің қабынуына бейім.
Этиология. Описторхоздың қоздырғышы болып opisthorchidae
тұқымдастығына жататын трематод тобының екі түрі opisthorchis viverrini
және opisthorchis felineus (синонимдері: мысықтың немесе 2 шұртты сібірлік)
ұсақ ұзындығы 4-13 мм. Гельминттің ұзындығы 5,4-10,2 мм.
Эпидемиология. Описторхоз табиғи ошақтық ауру. Инвазия көзі
описторхозбен инвазирленген адам, үй және жабайы жануарлары. Оның дәретімен
шығатын гельминт жұмыртқалары ауыз су қоймаларына түсіп, моллюскалармен
жұтылады. Ең соңғы дамуы болып личинкалы кезеңнің көбеюі, алдында личинка
өсіндісі бар церкарийлер. Церкарий карп балықтарына белсенді өте алады және
оның тері асты бұлшық ет клетчаткасында цистаға айналады, кейін
метацеркарийге ауысады.
Патогенезі. Описторхоз личинкасы жеген балықпен түскен кезде
адамның ащы ішігіне өтеді. Описторхоз патогенезінде негізгі рольді
атқарады:
- аллергиялық реакция (аурудың алғашқы сатысында) шығарыстары
гельминттердің зат алмасуы, метаболиттеріне байланысты
- гельминттердің механикалық әсері, зақымдалатын орны ұйқы безінің және өт
жолдарының қабырғасы, өт бездерінің бүртікшелері;
- нервтік рефлекторлы әсер етуінің зақымдауы (гельминттері тітіркендіреді)
гельминттердің нерв жолдарын тітіркендіреді, соның нәтижесінде патологиялық
нервтік импульстер пайда болады;
-өт жолдарының секрециясы мен моторикасының бұзылуына байланысты (өт шығару
жолдарының дискинезиясы, паразиттердің соларға жиналуы);
- безді эпителидің пролиферациясы, өттің және ұйқы безінің жолдарына (рак
жағдайына) қарау керек.
Клиникалық белгілері. Описторхозда инкубациялық кезең 2-4 аптаға
созылады. Описторхоздың ерте кезеңінде дене температурасының жоғарлауы
болуы мүмкін, бұлшық ет пен буындардың ауыруы, құсу, іш өту, бауырдың
ұлғаюы, кейде көкбауыр да ұлғаяды, теріде аллергиялық белгілер, қанында
лейкоцитоз бен эозинофилия, жиі лейкемоидтық және эозинофильдік реакциялар
байқалады.
Описторхоздың кеш сатысында аурулардың негізгі шағымы эпигастрий және оң
жақ қабырға астының ауыруы, кей кезде ауру арқаға және сол жақ қабырға
астына таралуы мүмкін. Көп жағдайда бас айналу, бас ауыру, диспепсия
белгілері көрініс береді.
Анамнез жинағанда вирустық гепатит және бактериальды екіншілік инфекциямен
өт жолдарының қабынуы бауыр қызметін бұзады. Өт қабы айтарлықтай үлкейген
және тығыз.
Асқазан сөлі жағынан кейбір описторхозбен наукастарда қышқылдық
төмендеу немесе ахилия байқалады.
Диагностикасы. Описторхоз диагностикасында клиникалық көріністері
қиын симптомдар және синдромдар болмайды, тек сол ауруға ғана тәуелді.
Описторхоз инвазиясы жұқтырғаннан бір айдан кейін гельминт жұмыртқа шашар
кезінде копроскопиялық тексеру және науқастың дуоденальды сөлінен
анықталады.
Емі. Хлоксил тағайындайды (гексахлор параксилол), емдеу уақыты 2
күн өткеннен кейін емдеу кезінде майлы тағамдар қабылдауға және алкоголь
ішуге тиым салынады. Дәріні сүтпен берген тиімді. Хлоксилмен емдеу уақыты 5
күн, тәуліктік мөлшері (60 мгкг).
Описторхоз кезінде празиквантель (бильтрицид) қолданады, 600 мг 1 рет
береді.
Клонорхоз (clonorchosis)
Клонорхоз – билиарлы жүйенің және ұйқы безінің зақымдауымен
жүретін.
Этиология. Клонорхоз қоздырғышы трематода туыстастығына жатады.
Opisthorchidae – clonorchis sinensis (син. Қытайлы екі мүртты) 1874ж. Мс.
Connell бірінші рет сипаттаған, 1910ж. Kobajashi жақсылап зерттеген. Денесі
жалпақ, үзындығы 10-20 мм, ені 2-4 мм. Алдынғы бөлігінің ұшында ауыз
сорғышы, дененің бірінші және екінші бөлігінде ілетін сорғышы орналасқан.
Эпидемиология. Негізгі көзі инфицирленген адам (негізінде), мысықтар,
иттер. Фекалий арқылы гельминт жұмыртқасы суға түскеннен кейін моллюскалар
жұтады, 2 аптадан кейін жұмыртқалар-церкарийге айналады.
Патогенезі. Эндемиялық аудандарда тұратын тұрғындарда трансплацентарлы
берілетін иммунитет қалыптасады, оларда ауру жеңіл ағымды түрде өтеді.
Клонорхоз ошағында зақымдалу аз болады және ауру анықталмаған, жедел
формада өтеді. Негізгі патогенезі болып жолдары эпителийнінің адематозды
пролиферациясы (рак алды жағдай), екіншілік микробты формасында гельминттің
енген орнында механикалық токсико-аллергиялық реакция, нейротрофикалық
өзгерістер қосылады.
Ағымы мен симптомдары. Клонорхоз және описторхоз қоздырғыштарының
биологиясы және эпидемиологиясы жалпы гельминтоздың белгілері ұқсас болып
табылады, гельминтоз тұрған ошақта ауру жедел аллергоз түрінде өтеді
(әлсіздік, жоғарғы қызба, бауырдың, кейде кокбауырдың, ұлғаюы, лимфаденит,
эозинофилия, кейде 80% склера сарғаюы, байқалады. 2-4 апта кейін жедел
белгілері төмендейді, осы уақытта ауруда клонорхистердің жұмыртқасы пайда
болады. Аурудың кезеңдерінде ангиохолит, өт болу жолдарының дискинезіясы,
созылмалы гепатит және панкреатит байқалады, өтіп кеткен жагдайда бауыр
циррозы дамуы мүмкін. Ауру ағымы созылмалы, асқынған түрде жүреді.
Емі. Папоротник экстрактісі бір ретті немесе екі рет, 2-3 апта
никлофоланмен 3г (үлкендерге) және нафтамон 2,5-5 г тәулігіне.
Фасциолез
Фасциолез – от шығару жолдарын басым зақымдап, узақ созылмалы түрде
өтетін адам, жиі жануар гельминтозы.
Этиологиясы. Фасциолез қоздырғышының 2 түрі белгілі: 1) Fasciola
hepatica 2) Fasciola qiqantica Fasciola hepatica – жазық жапырақ тәрізді
болып келген, ұзындығы 20-30 мм, ені 8-12 нм жетеді. Fasciola qiqantica -
өте үлкен болып келеді, ұзындығы 33-76 нм.
Эпидемиология. Фасциолез зоонозды инфекция. Ауру көзі – жануар
т.б. Бұл ауру кобінесе үй жануарлары және жабайы жануарлар арасынде кең
таралған. Көп жағдайда қой, ешкі, ірі қара мал, сирегірек жағдайда шошқа,
жылқы, иттер ауырады. Негізгі берілу жолдары: су, ластанган су қоймалары
бар жерде өсетін шөптер және гельминттің личинкалармен ластанған сумен
жуылған көкөністер мен жемістер арқылы.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі 1-8 апта. Ауру жедел продромальды
кезеңсіз басталады. Температура бірден 38-39°С-қа көтеріледі. Оң жақ
қабырға астында ұстама тәрізді ауырсыну болады. Бауыр көбінесе әсіресе сол
жағы ұлғайып қысқа уақытқа ауырсынып, бірақ өз бетінше қайтып кетеді, мұны
Крюков симптомы деп атайды. Сирек көкбауыры ұлғаяды. Аурудың бірінші
күндерінде склераның кілегейлі қабықтарының, терінің сарғаюы байқалады.
Сарғаю бір аптадан аспайды.
Созылмалы фазасында 2 негізгі клиникалық вариантын бөлеміз:
1) созылмалы асқынбаған түрі; 2) созылмалы бактериальды инфекциямен ас-
қынған түрі.
Диагностикасы. Гельминт жұмыртқаларының аз мөшерде және кезеңдік
бөлінуіне байланысты диагноз қою қиынға түседі. Он екі елі ішек құрамын
тексеру жақсы нәтиже береді. Лабораторлық тексергенде: биохимиялық қан
анализінде АЛАТ, сілтілі фосфотазаның белсінділігі жоғарылайды,
гипопротеинемия, қанда байланысқан билирубиннің мөлшері жоғарылайды.
Емі. Фасциолез кезінде арнайы емді аллергиялық көріністерді, яғни
жоғары температураны, ауырсыну синдромын, гемодинамика бұзылыстарын
жойғаннан кейін ғана тағайындайды. Ол үшін гипосенсибилизирлеуші
антигистаминдық дәрілер беріледі. Ауыз арқылы хлоксил 0,3 гкг қабылдайды.
Өт жолдарында микрофлора анықталған жағдайда қоздырғышқа сезімтал
антибиотиктер тағайындайды.
Тропикалық немотодоздар:
Тропикалық нематоздарға жататандар:
- лимфатикалық филяриидоздар (вухерериоз, бругиоз)
Вухерериоз Орталық Африка мен Батыс саванналарының ылғалды аймақтарында
кеңінен тараған. Ал Оңтүстік-Шығыс Азияда вухерериоз қала тұрғындарын
зақымдаған, онда Culeх pipiens таратушысы негізгі рольді атқарады. Америка
аймағында вухерериоз аздап кездеседі және қала тұрғындарын зақымдайды. ДДҰ
мәліметті бойынша лимфа жүйесінің филяриидозы 25 млн құрайды делінген.
Инвазия көзі тек адам. Бірақта лабораториялық зерттеулерде W. Bancrofti
тайвандық макакалар кезектік штаммен беріледі. Африканың көптеген ауылдық
аймақтарында вухерериоздің ошақтары бар деген және олар жануарлар
ағзасында анықталған.
Вухерериоз
Вухерериоз. (Wuchereriosis) – лимфа жүйесін зақымдап созылмалы түрде
өтетін гельминтоз.
Этиология. Wuchereriosis - жіптәрізді нематод. Еркек нематод мөлшері
- 80-100х0,24-0,3 мм, ұрғашысының ұзындығы 40х0,1 мм, личинка
(микрофилярия) – 0,127-0,32х0,007-0,1 мм. Еркегі өте тез ұрықтанады.
Вухерерийдің аралық қожайыны – маса тұқымдастары. Адамда жынысты жетілген
гельминт формасы лимфа жүйесінде және тамырларында, ал личинкасы
қантамырларда өсіп жетіледі.
Эпидемиология. Инвазия көзі тек адам. Бірақта лабораториялық
зерттеулерде W. Bancrofti тайвандық маймылдар кезектік штаммен беріледі,
Африканың көптеген ауылдық аймақтарында вухерериоздің ошақтары бар деген
және олар жануарлар ағзасында анықталған. Вухерериоз Орталық Африка мен
Батыс саванналарының ылғалды аймақтарында кеңінен тараған. Ал Оңтүстік-
Шығыс Азияда вухерериоз қала тұрғындарын зақымдаған, онда Culeх pipiens
таратушысы негізгі рольді атқарады. Америка аймағында вухерериоз аздап
кездеседі және қала тұрғындарын зақымдайды. ДДҰ мәліметіне әлем сәйке лимфа
жүйесінің филяриидозы 25 млн құрайды.
Клиникалық көрінісі. Тұрғылықты тұрғындарда аурудың инкубациялық
кезеңі 12-18 айды құрайды. Иммундық жүйесі әлсіз адамдарда кезең 3-6 айды
құрайды әсіресе жан-жақтан келген тұрғындарда. Ал инвазия ошағында
клиникалық симптоматика 3-4 жастағы кезде болады. Клиникалық ағымда
вухерериоз бірнеше кезеңдерден өтеді, ал патологиялық өзгерістер дәрежесіне
байланысты өсіп отырады. Аурудың ерте кезеңінде ағзада: қызба, уртикарлы
бөрткен, конъюнктивит, жекелеген ісінулер, лимфаденопатия, кейде
спленомегалия, өкпелік синдром (пневмония, астмоидты бронхит), қанда
гиперэозинофилия болады.
Емдеу. Спецификалық емдеу жүргізіледі. Егер бактериальды инфекция
қосылып келетін болса онда антибиотиктер тағайындаған жөн. Элефантиаздың
бастапқы кезеңінде кейбір терапиялық нәтиже беруі үшін глюкокортикойдты
гормондар қоса беріледі.
Сондай-ақ эластикалық маталар мен бандаждар да киген дұрыс деп
саналады. Зақымдалған теріні кесу мен қатар терінің пластикалық операциясы
және бірден өзгерген ағзаларды ампутация жасау көрсетілген.
Бругиоз (Brugiosis)
Бругиоз. Лимфа жүйесінің филяриидозына жататын созылмалы гельминтоз.
Этиология. Қоздырғышы – (Brugia malayi) жіптәрізді құрт. Аталығының
мөлшері – 55х0,16 мм, ұрғашысының мөлшері – 22-23х0,088 мм.
Эпидемиология. Бругиоз – перкутанды трансмиссивті биогельминтоз.
Инвазия көзі мен аралық қожайыны адам болып саналады: Mansonia, Anopheles,
Aedes масалары. Кезектік бругиоз – трансмиссивті антропоноз.
Субкезектік штаммның соңғы және инвазия көзі жабайы, үй жануарлары,
иттер, мысықтар, маймылдардың кейбір түрлері осылайша адамдар да
зақымдалады. Тасымалдаушы Mansonia, Anopheles, тұқымдасының масалары.
Субпериодтық бругиоз – табиғи-ошақты инвазиялық зооноз.
Клиникалық суреті. Тұрғылықты тұрғындарда аурудың инкубациялық кезеңі
12-18 айды құрайды. Иммундық жүйесі әлсіз адамдарда кезең 3-6 айды құрайды
әсіресе жан-жақтан келген тұрғындарда. Ал инвазия ошағында клиникалық
симптоматика 3-4 жастағы кезде болады. Клиникалық ағымда вухерериоз бірнеше
кезеңдерден өтеді ал патологиялық өзгерістер дәрежесіне байланысты өсіп
отырады. Аурудың ерте кезеңінде ағзада: қызба, уртикарлы бөрткен,
конъюнктивит, жекелеген ісінулер, лимфаденопатия, кейде спленомегалия,
өкпелік синдром (пневмония, астмоидты бронхит).
Емдеуі. Филяриидоздардың негізгі емдік дәрімен – диэтилкарбамазин
(ДЭК). Бұл препараттар дитразин цитрат. Дитразин цитрат ішке 0,1 грх3
реттен күніне тамақтан соң беріледі (0,4 г тәулігіне). Бұл дәрі ағзаға тез
сіңеді де 1-2 тәуліктен соң бүйрек арқылы далаға шығады. Емдеу курсы 10-14
күн. Қайталамалы курс 10 күн интервалмен қайталанады.
- Дәнекер тіннің филяриидоздары (лоаоз, онхоцеркоз, дракункулез)
Филяриилер – биогельминттер, олардың дамуы иелерін ауыстырумен жүреді.
Филяриидоздар – қоздырғышы трансмиссивті жолмен берілетін дөнгелек құрттар
болып табылатын, созылмалы ағыммен сипатталатын тропикалық
гельминтоздардың тобы. Қазіргі уақытта Қазақстанда туристтік бизнес
дамыған түрғындардың миграциялық белсенділігі жоғарылаған, соған
байланысты филяриидоздар елімізге тасымалданып келуі мүмкін болғандықтан
бұл тақырып маңызды болып табылады.
Филяриидоздар – қоздырғышы транмиссивті жолмен берілетін дөңгелек құрттар
болып табылатын, созылмалы ағыммен сипатталатын тропикалық
гельминтоздардың тобы. Филяриилер – биогельминттер, олардың дамуы иелерін
ауыстырумен жүреді. Даму локализациясына байланысты филяриилер үш топқа
бөлінеді:
а) лимфатикалық филяриилер
б) дәнекер тінді филяриилер
в) басқа да филяриилер
Дәнекер тінді филяриилердің жіктемесі:
1) лоаоз
2) онхоцеркоз
3) дракункулез
Лоаоз
Синоним Калабарлы ісік, Калабарлы ісіну. Лоаоз – созылмалы гельминтоз,
дененің әртүрлі бөліктерінің тіндерінің локальды ісінуінің дамуымен және
көру жүйесінің зақымдалуы мүмкіндігімен сипатталады (африкандық көзді
гельминтоз).
Этиология. Қоздырғышы ақ жартылай мөлдір нематода. Жыныстық жетілген
гельминттер адамның тері асты клетчаткасында, көз конъюнктивасы астында,
сірлі қабықшалар арасында (паразиттерленеді) орналасады. Микрофиляриялар
қанда күндіз пайда болады.
Эпидемиологиясы. Жұғу көзі лоаозбен зақымдалған адам. Маймылдар мен
адамдар арасында қоздырғыш жұғуы мүмкін деген дәлелдемелер жоқ. Адамдар
мен приматтардың лоаоз қоздырғышының арасында морфологиялық және
биологиялық ерекшелектері бар. Қоздырғыш тасымалдаушысы болып жабысқақтар
(слепнир) табылады. Жабысқақтардың кездесетін жерлері ұсақ балдырлы су
қоймалар. Кей жердегі тұрғындардың зақымдамуы 70-90%-ке жетеді.
Патогенезі. Маңызды орынды адам организімінің гельминттер антигендерімен
сенсибилизациясы алады, сонымен бірге тіндердің қозғалмалы паразиттермен
механикалық зақымдалуы. Локальды ісінулер гельминттердің миграциясына
аллергиялық реакция болып табылады. Олар көзде локализацияланғанда қабыну
процессі жергілікті аллергиялық реакциясы конъюнктивит, көру нерві
дискісінің ісінуі, көз қозғалтқыш нервтердің парезі ретінде көрінеді.
Клиникалық көрінісі. Инкубациялық кезең 4 айдан жылға дейін немесе
одан да жоғары. Личинкалардың енуінен және олардың миграциясынан кейін,
жалпы және жергілікті аллергиялық реакциялар, қызба, есекжем, терінін
қышуы, невралгия, гиперэозинофилия ретінде көрініс береді. 1-3 жылдан
кейін теріде және тері асты май шелінде тығыз ауырсынусыз ақшыл немесе
қызғылт локальды ісінулер пайда болады, олар бірнеше күнге, аптаға
созылып, кейін кетеді. Ісінулер жиі қолда пайда болып, біртіндеп аяқ-
қолға таралады.
Болжамы. Әдетте жақсы. Бірақта олар миға түскенде туындайтын
менингиттен, менингоэнцефалиттен науқастың өліп кетуі мүмкін.
Диагностикасы. Диагностикасы клинико-эпидемиологиялық мәліметтерге және
лабораториялық зерттеулерге негізделеді. Микрофилярийлерді күндізгі
уақытта алынған қаннан анықтауға болады. ҚБР және тері-ллергиялық
сынамалар қолданылады.
Емі. Дегельминтизация дитразинмен жүргізіледі (диэтилкарбамазин), ол
гельминттердің барлық даму сатысында белсенділік көрсетеді. Дитразин
мөлшелері ер адамдар үшін 0,4, ал әйелдер үшін 0,3 тәулігіне 14-20 күн
көлемінде. Кеменді емдеуде аллергияға қарсы препараттар және
антибиотиктер қолданылады.
Алдын-алуы. Инвазирленген науқастарды анықтау және емдеу.
Химиопрофилактика – дипразин 200 мг екі рет күніне 3 күн көлемінде, айына
бір рет.
Онхоцеркоз
Синонимі: көл соқыры
Этиология және биология. Онхоцерколарды 1893 жылы Лукарт анықтап,
сипаттады. Қоздырғышы дөңгелек ақ түсті шеткері жемкерілген жіпшелі
құрттар. Ұрғашылары тірі микрофилярий туады, олар тері эпидермисінде, көзде
және лимфа түйіндерінде жиналады. Онхоцеркозды екі штаммасы бар: әртүрлі
антигенді құрылымы бар саваналы және орманды зоналы. Саванналы штамп
вируленттілеу және жиі көз бен лимфа түйіндерін зақымдайды.
Эпидемиологиясы. Онхоцеркоз трансмиссивті перкутантты биогельминтоз,
антропоноз. Бұл ауру тропикалық Африкада, кейбір Латын Америка елдерінде
(Мексика, Гватемала, Венесуела, Колумбия және т.б.) таралған. Бұл елдерде
онхоцеркозбен 50 млн адам ауырады, оның 1-2% соқыр. Әрі ошақтары Вольга
өзені бассейінінің территориясында орналасқан, оған Піл сүйегі, Жоғарғы
Иольта, Ганга, Бенин, Мали, Нигер, Того сияқты елдер кіреді. Инфекция көзі
және соңғы иесі болып адам табылады. Тасымалдаушысы және аралық иесі болып
шіркейлер. Шіркейлер таза ағынды суларда және оттегі көп жерлерде жиналып
шоғырланады. Шіркейлер адамға күндізгі уақытта тиісіп, көбіне аяқтарын
тістейді. Үйлерге кірмейді. Көбінесе ер адамдарды зақымдайды.
Патогенезі. Патогенезінде манызда орынды ересектері мен
микрофиляриялары алады. Мұнда гельминттердің зат алмасу өнімдеріне, сонымен
бірге олардың механикалық жерлеріне аллергиялық реакция туындайды.
Ересек гельминттердің арасында онхоцеркомалар түзіледі. Терілік
зақымдалу негізінде эпидермис қалыңдайды, терінің аздаған тамырларының
облитерациясы байқалып фиброз дамиды. Қабыну процесінің созылмалылығы гипер
депигментацияға, атрофияға әкеледі, тері жамылғыларында созылмалы лимфа
стаздары және лимфоаденопатиялар дамиды. Микрофиляриилердің көздің торлы
және мөлдір қабығына енуі негізінде кератит, иридоциклит, хориоретинит,
көру нервісінің атрофиясы дамиды. Соқырлықтың себебі торлы қабықтың қабаты
және көру нервінің зақымдалуына байланысты.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі бірнеше айдан жылға дейін. Негізгі
көріністері онхоцеркомалар, көздің, терінің, лимфа жүйесінің зақымдалуы.
Онхоцеркома – бұл 50 және оданда көп тірі жыныстық жетілген
гельминттерден түзілген фиброзды түзілістер, сонымен бірге
онхоцеркомалардан тұратын тығыз дәнекер тінді түйіндер. Конгломератттар
түйінді түзеді олар, іріндеуі мүмкін.
Терінің зақымдалуы – алғашқы белгілері қышыну, эксудативті және
папулезді бөртпелер, жиі жамбастың, бел аймағының, санның, балтырдың терісі
зақымдалады. Оларды қасу тері травмасына әкеліп, екініші реттік инфекцияның
туындауына әкеледі (филяриидозды чесотка).
Диагностикасы. Диагностика клинико - эпидемиологиялық және
лабораторлық мәліметтерге негізделеді. Беткей биоптоттардан немесе тері
беткейлерінен микрофилярилердің, онхоцеркомаларды ашқанда немесе алып
тастағанда одан ересек гельминттердің анықталуы нақты диагноз қоюға
мүмкіндік береді. Көз зақымдалған кезінде алдыңғы камерада микрофиляриилер
анықталады. ҚБР, ПҰАР, РФА, тері ішілік аллергиялық сынамалар қолданылады.
Емі. Емде қолданылады: дитрозин, сурамин, тримеларсан.
Онцеркоз терапиясының схемасы.
Алғашында 1 мгкг дитразин бір рет. Кейін 3 мг кг 3 рет күніне 7 күн
бойы. Сосын антриполмен (сурамин, моранил) емге көшеді. Препаратты 10%
натрий-хлорид ерітіндісінде дайындап қолданады. Алғашында 0,1 антрипол көк
тамызға (1 мл ерітінді) енгізіледі, яғни науқаста ешқандай кері әсер
болмауын бақайды. Кейін аптасына бір рет 1,0 (10 мл 10% ерітіндіге) көк
тамырға енгіземіз. Емдеу курсы 5-6 апта. Курсқа препараттың 5-6 грамы
қажет. Қорытынды ретінде сол схемамен ДЭК-пен екінші емдеу циклын
жүргізеді.
Алдын алуы. Инвазирленген науқастарды анықтау және емдеу. Адамдарды
тасымалдаушы жәндіктердің шағуынан қорғау. Репеленттерді және киімнің
арнайы түрлерін қолдану, терезе мен есіктерді торамен жабу.
Дракункулез
Этиология және эпидемиология. Drakunrulis medicinalis дөңгелек
жіпшелі құрт. Адамның ең ірі нематодасы. Тірілей тауатын аналығы ішек
тәрізді, денесінің ұзындығы 30-дан – 120 см-ге дейін, кейде – 150 см; екі –
0,5 тен – 1,5 мм-ге дейін.
Эпидемиологиясы. Дракункулез пероральді гельминтоз, зооноз. Кең
таралған. Африкада, Иракта, Иранда, Ауғанстанда, Тәджікстанда кездеседі.
Соңғы иесі және дракункулез көзі болып иттер, мысықтар, маймылдар, басқа да
сүткоректілер және адамдар табылады. Аралық иесі – шаяндар (циклоптар).
Зақымдалу механизмі және жұғу жолы алиментарлы, берілу факторы – су,
оның құрамында зақымдалған циклоптар болуы.
Патогенезі. Патогенезіндегі маңызды орынды токсико-аллергиялық
реакция алады, ол клиникасында, ересек түрлеріне және олардың зат алмасу
өнімдерінің, сонымен бірге олардың миграциясы кезіндегі тіннің механикалық
зақымдалуына және екіншілік инфекция қосылуы мүмкін гельминттердің
паразиттерленуіне байланысты.
Клиника. Инкубациялық кезең 8-12 ай. Аналықтардың жылжуы кезінде
алғашқы белгілері пайда болады. Жиі аяқтарды паразиттейді. Аллергиялық, өте
ауырсынбалы ісіктер пайда болады, соның нәтижесінде науқастар қиын
қозғалады. Көпіршік пайда болғанда немесе жарылғанда уртикарлы бөртпе,
қышыма, кейде астматикалық ұстама, құсу, жүрек айну, бас айналу, естен
тану, диарея, қанда эозинофилия 20-40% дейінгі түрде аллергиялық реакция
пайда болады. Паразит тері бетіне жылжығанда бұл симптомдар жоғалады.
Көпіршік жарылғаннан кейін паразиттің алдыңғы шеті анықталады.
Асқынулары және болжамы. Көпіршік жарылған жерде, дәнекер тіндегі
гельминттің орында абцесс, флегмона, гангрена, эпидимилит, артриттер дамуы
мүмкін және де сепсисте туындауы мүмкін.
Диагностикасы. Диагностикасы клинико-эпидемиологиялық мәліметтерге
және лабораторлы зерттеулерге негізделеді. Алдымен гельминт шыққан терідегі
жерді анықтау, яғни көпіршілікті. Гельминттер экстрактымен тері-аллергиялық
сынамалар жасалынады. ПГАТР, иммунологиялық зерттеу қолданылады.
Емі. Паразиттерді толығымен жою. Гельминтті алып тастағаннан кейін
антибиотиктермен байлам салу. Антибиотикотерапия. Этиотропты емі: амбидьгер
(ниридазол, нитротиамидазол) тәуліктін дозасы 20 мгкг үш рет 5-7-10 күн
көлемінде.
Минтезол (тиабендазол) курстық доза 50 мгкг.
Метронидазол (трихопол, флагил) 25 мгкг 2-3 рет.
Емдеу курсы 3-5 немесе 5-7 күн.
Алдын алуы
Инвазия көзі болып табылатын науқастарды анықтау және емдеу.
Аралық иесі – циклоптарды жою, циклоптарды жейтін балықтарды өсіру,
циклоптарды өлтіретін заттармен суды өңдеу.
Ауыз судың көздерін сауықтандыру, су құбырларын салу.
Залалсызданған суды қолдану (қайнату).
Лейшманиоздар
Лейшманиоздар адам мен жануарлардың ішкі мүшелерін висцеральды
лейшманиоз немесе тері мен кілегей қабатын зақымдаумен жүретін терілік
лейшманиоз, протозойлы трансмиссивті аурулар тобы.
Қазіргі уақытта Қазақстанда туристік бизнес дамыған тұрғындардың
миграциялық белсенділігі жоғарылаған, соған байланысты лейшманиоздар
елімізге тасымалдануы мүмкін болғандықтан, бұл тақырып маңызды болып
табылады.
Лейшманиоздар – адам мен жануарлардың ішкі мүшелерін (висцеральды
лейшманиоздар) немесе тері мен кілегей қабатын (терілік лейшманиоз)
зақымдауымен жүретін протозойлы транмиссивті аурулар тобы.
Висециральды лейшманиоз – созылмалы ағыммен толқын, тәрізді қызбамен,
гепатоспленомегалиямен, үдемелі анемиямен, лейкопениямен,
тромбоцитопениямен, какехсиямен сипатталатын трансмиссивті протозойлы ауру.
Терілік лейшманиоз. Тропикалық және субтропикалық климат үшін эндемиялық,
клиникасы терінің ойық жара түзуі мен тыртықтануымен аяқталатын шектелген
зақымдануымен сипатталатын трансмиссивті протозойлы ауру
Лейшманиоздардың жіктелуі:
Процестің орналасуы бойынша
1. висцеральды лейшманиоз
а. Антропонозды лейшманиоз Кала – азар
б. Зоонозды лейшманиоз (Жерорта теңіздік – Орталық Азиялық висцеральды
лейшманиоз)
2. Терілік лейшманиоз
а. Ескі дәуірдің антропоноздық лейшманиозы
б. Жаңа дәуірдің антропоноздық лейшманиозы
Терілік лейшманиоздың клиникалық түрлері:
1. біріншілік лейшманиоз
- төмпешік кезеңі
- ойық жаралану кезеңі
- тыртықтану кезеңі
2. жалғаспалы лейшманиоз
3. диффузды – инфильтрациялаушы лейшманиоз
4. туберкулоидты терілік лейшманиоз
Лейшманиоз висцеральды
Этиологиясы. Қоздырғышы L. infantum
Эпидемиологиясы. Инвазия ошақтарының 3 түрін ажыратады.
1. Қоздырғыштың резервуары болып табылатын жабайы аңдар (шакалдар),
түлкілер, борсықтар, суырлар т.б. арасында айналыста болатын табиғи
ошақтар.
2. Қоздырғыштың басты көзі иттер, ауылдық ошақтар арасында айналымда
болады.
3. Инвазияның негізгі көзі иттер, бірақ қоздырғыш синантропты болғандықтан
егеуқұйрықтарда да анықталады.
Жұқтырудың басты механизмі – трансмиссивті, масалар шаққан кезде.
Гемотрансфузия кезеніңде және вертикальды берілуі де мүмкін. 1 және 5
жастағы балалар жиі ауырады. Бірақ ересектерде эндемиялық емес аудандардан
келгендер ауырады. Жұқтыру мерзімі – жаз, сырқаттылық мерзімі – күз немесе
келесі жылдың көктемі. Аурудың ошақтары: Жерорта теңізі елдерінде, Қытайдың
Солтүстік – батысында, Таяу Шығыста, Орталық Азияда, Қазақстанда (Қызылорда
облысы), Әзірбайжанда, Грузияда кездеседі.
Патогенезі. Лейшманияның промастиготтары макрофагтармен ұсталып
амастиготтарға айналады және көбейеді. Паразит енген жерде макрофагтардан,
ретикулярлы, эпителиоидты, гигант клеткалардан тұратын гранулема түзеледі.
Содан соң лейшманиялар аймақтық лимфа түйіндеріне еніп көкбауыр, қызылжілік
майы, бауыр мен басқа мүшелерге таралады. Реконвалесценттерде тұрақты
гомологиялық иммунитет түзіледі.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі 20 күннен 3-5 айға дейін. Бастапқы кезеңде
әлсіздік, тәбет төмендеуі, адинамия, шамалы спленомегалия байқалады.
Өршу кезеңі кардиналды симптоммен басталады – қызба толқын тәрізді, дене
қызуы 39-40°С дейін көтеріліп, ремиссиямен ауысады. Қызбаның ұзақтығы
бірнеше күннен бірнеше айға дейін. Висцералды лейшманиоздың тұрақты
белгілеріне бауыр мен көкбауырдың ұлғайып, тығыздануы жатады. Көкбауыр
құрсақ қуысының көп бөлігін алып жатуы мүмкін. Сонымен қоса патологиялық
процеске барлық топтардағы лимфа түйіндері ұлғаюы қосылады.
Дұрыс ем тағайындалмаса, науқастардың жағдайы нашарлайды, олар арықтайды.
Гиперспленизмнің клиникалық көрінісі дамиды, анемия үдей түседі, қызылжілік
майының зақымдалуы үдейді. Гемограммада: эритропения, гемоглобин мен түс
көрсеткішінің төмендеуі, пойкилоцитоз, анизоцитоз, анизохромия, лейкопения,
нейтропения, лимфоцитоз, анэозинофилия, тромбоцитопения.
Болжамы. Ауыр және асқынған түрлерінде және дер кезінде емдемесе –
қолайсыз, жеңіл түрлерінде спонтанды жазылып кетуі мүмкін.
Диагностикасы. Диагнозды микроскопиялық тексеру көмегімен қояды.
Лейшманиялар кейде жұғындыда және қанның толық тамшысында анықталады. Қызыл
жілік майы препараттарында лейшманияларды анықтау тиімді болып табылады.
Тексерудің серологиялық әдістері де қолданылады. Реконвалесценттерде
лейшманиямен тері ішілік сынама оң мәнді болып табылады.
Емі. Бесвалентті сурьма мен пентамидин (ломидин) препараттары нәтижелі
болып табылады. Сурьма препараттарын көктамырға 7-16 күн бойы енгізеді.
Арнайы дәрілер мен қоса патогенетикалық терапия мен алдын алуы жүргізіледі.
Алдын алу. Масаларды жоюға арналған шаралар. Ауру иттерді санациялауға
негізделген.
Терілік лейшманиоз
Ескі дәуірдің терілік лейшманиозы (антропонозды және зоонозды түрлері) және
жаңа жарлық бойынша терілік лейшманиозы деген түрлерін ажыратады.
Этиологиясы. Қоздырғышы L majоr.
Эпидемиологиясы. Инфекцияның негізгі резервуары мен ауру көзіне үлкен
саршұнақ жатады. Қоздырғыштың тасымалдаушысы масалар. Жұқтырылған маса
шаққан кезде жұқтырады. Ауруға жаздық маусымдылық тән. Тұрғындардың
қабылдаушылығы жалпыға бірдей.
Инвазиясы Африка, Азия,Үндістан, Пәкістан, Иран, Сауд Аравиясы, Таяу шығыс,
Түркменстан, Өзбекстан елдерінде таралған.
Патогенезі. Лейшманиялардың инокуляция орнында макрофагтарда көбейеді және
спецификалық гранулема түзумен ошақты қабынуды шақырады. Макро- фагтарда
көп мөлшерде амастиготтар анықталады. 1-2 аптада соң гранулемада деструкция
дамиды. Ойық жара түзіледі, кейіннен тыртықтанады.
Инкубациялық кезеңі 1 аптадан 1,5 айға дейін созылады. Әдетте 10-20 күн
лейшманияның теріге енген жерінде қызғылт түсте біріншілік жазық папула
түзіледі, көлемі 2-3 мм пальпацияда аз ауырсынады (біріншілік лейшманиома)
1-2 апта өткеннен соң лейшманиоманың ортасында некроз пайда болады,
кейіннен диаметрі 1 см дейін және одан үлкен әртүрлі көлемде, іріңді –
сірлі бөліністермен, пальпацияда шамалы ауырсынумен жүретін ойық жара
түзіледі. Біріншілік лейшманиома айналасында жиі көптеген ұсақ түйіншектер
түзіледі, кейіннен жараланып, өзара қосылып, ойық жаралы алаң түзіледі.
Лейшманиоманың орналасқан орны – аяқ пен қолдың терісінің ашық бөліктері,
бетінде 2-4 аптадан соң ойық жараның эпителизациясы мен тыртықтануы
басталады.
Болжамы. Қолайлы.
Диагностикасы. Ойық жара түбінен немесе жиектік инфильтраттан алынған
жұғындыны микроскопиялық тексеру нәтижесіне негізделген биологиялық
сынаманы да қолдануға болады.
Емі. Ерте кезеңінде мономицин, уротропин ерітінділерімен лейшманиомаларды
тері ішілік егу нәтижелі болып табылады. Жергілікті майлар қолдануға
болады. Ойық жара кезеңінде мономицинмен көктамыр, лазеро терапиямен емдеу
нәтижелі.
Алдын алуы. Масалар мен шөл дала кеміргіштерімен күресуге арналған шаралар
кешенін жүргізеді. L major-ң тері культурасымен эндемиялық ауданнан шығудан
бұрын 3 ай алдында егу нәтижелі. Вакцина өмір бойы сақталатын иммунитет
қалыптастырады.
Тропикалық елдердегі безгек (малярия)
Тропикалық безгек – протозойлы, трансмиссивті ауру. Эритроциттердің
және мононуклеарлы-фагоцитарлы жүйесінің зақымдалуымен анықталады. Мұндай
жағдайда гепатоспленомегалия, гемолитикалық анемия және безгекпен (дірілдеп
тоңу) байқалады.
Этиология. Тропикалық безгектің қоздырғышы – Plasmodium falciparum.
Безгекті паразиттер өздерінің даму процесінде екі циклден өтеді.
1. Аяқталушы, жынысты цикл (спорогония) – анофелес масанын организмінде
өтеді.
2. Аралық, жыныссыз цикл (шизогония) – адам ағзасында өтеді.
Эпидемиология. Аурудың көзі: ауру адам немесе паразит
тасымалдаушылар болып табылады. Жұғу механизмі трансмиссивті. Адамның
безгекті жұқтыруы масаның шағуы арқылы болады. Туа біткен безгек ауыр
эндемиялық (Африка) ошақтарда кездеседі. Безгектің қанда жетілген
гаметоциттері пайда болғанда адам масаға шақтырушы болып табылады.
Тропикалық безгек ауру басталғаннан 10-12 күннен кейін, ал басқа түрлері
үшін 2-3 ұстама болғаннан соң ауру жұқтырады.
Патогенезі. Безгек клиникасы эритроцитарлы шизогонияға, өсуіне және
паразиттің жынысыз қанда көбеюіне байланысты. Параксизмалды ұстаманың
басталуы эритроцитарлы циклдің аяқталуына, эритрциттердің жаппай бүзылуына
байланысты, осының нәтижесінде қанға мына заттар түседі:
1. Паразиттердің алмасатын токсикалық улы заты.
2. Пигменті (гемомеланин т. б.).
3. Мерозойттар.
4. Эритроциттердің еру заты.
Клиникасы. Инкубациялық кезеңі тропикалық безгекте – 9-16 күн.
Көбінесе ауыр және асқыныспен өтеді. Барлық летальды жағдайларда 98%
өлімнің себебі тропикалық безгек болып табылады. Қызба дұрыс емес типті
болады. Апирексия кезеңі нашар көрінеді. Температура үш күндік
интермитирлі, ремитирлі және субконтинуальды типтерде болады. Дірілдеу және
терлеу аз көрінеді. Ұстама: күшті бас аурумен, белде, барлық денеде
ауырсынумен, жүрек айнумен, құсықпен бірге өтеді. Іште ауырсыну жиі
байқалады. Нәжіс сұйық болып өтеді. Көк бауыр ерте ұлғаяды. Ағымы бір жылға
жуық. Кейде одан да ұзақ болады.
Асқынулары. безгек комасы, жедел бүйрек жетіспеушілік, тропикалық
алгидтік безгек, инфекциялық – токсикалық шок болады.
Диагностикасы. Клиникалық - эпидемиологиялық және лабораториялық
көрсеткіштермен анықталынады. Қанды микроскопиялық жолмен тексеру. Қан
тексеруді пароксизм немесе апирексия кезенінде өткізеді. Бірнеше рет
тексереді. Серологиялық тексеру: флюоресценциялық антидене реакциясы.
Донорларды тексеру үшін және гемагглютинацияның тура емес реакциясын
қолданады.
Емдеу. Шизотропқа әсер ететін дәрілерге жататындар: хинин, хлорохин
(хингамин, делагил), амидохинин, плаквенил, акрихин, бигумаль, хлоридин,
сульфаниламидтер, примахин. Тропикалық безгекке емді кешіктерсе, дұрыс
емдемесе ауыр асқынуларға әкеп соғады. Хлорохинді (делагил) ауыз арқылы,
көп мөлшерде сумен ішу керек. Әр дозадан соң су ішу керек. Емдеу курсы 3
күн. Үлкендерге әр курсқа – 2-2,5 г.
Делагил емдеу курсынан кейін примахин емін тағайындайды. Дәріні ауыз арқылы
тамақтан кейін тәулігіне 1-3 рет, мөлшері – 0,013 г. Емдеу курсы 14 күн.
Алдын алу
Алдын алу шаралары:
1). тасымалдаушылармен күрес;
2). паразит тасымалдаушылар мен науқастарға ем қолдану;
3). химиялық алдын алу.
Трипаносомоздар (африкалық, америкалық)
Трипаносомоздар – қоздырғышы қарапайымдылар типіне – (Protozoa),
трипаносомалар тұқымдастығына, трипаносомалар тегіне жататын, трансмиссивті
тропикалық инфекция.
Трипаносомалар – бұл иелерін ауыстыру арқылы, күрделі даму циклінен
өтетін дегенетикалық паразиттер, циклдің жартысы омыртқалы иесінің
организмінде өтсе, қалғаны омыртқасыз иесінде өтеді. Әр түрлі даму
сатысындағы трипаносомалардың өзіндік морфологиялық және биологиялық
ерекшеліктері болады.
Адам трипаносомозының екі түрі бар: африкалық және америкалық.
Африкалық трипаносомоздың қоздырғышы 2 даму кезенінен өтеді: трипомастигот
және эпимастигот. Америкалық трипаносомоздың қоздырғышы, осыларға қоса
амастигот кезеңінен өтеді.
Трипомастигот ұзынша формалы, қозғалғыш, жіпшесі бар. Трипомастиготтар
адамның және омыртқалы жануарлардың қанында паразиттік өмір сүреді.
Амастигот (T. cruyi) сопақша және дөңгелек формалы, жіпшесі болмайды,
иесінің ағзасында клеткаішілік және ұлпаларында орналасады.
Эпимастиготта жіпше қысқа болады, иесі омыртқасыздар. Трипасомалар
ұзына бойы бөлшектену арқылы көбейеді. Романовский-Гимзе бойынша бояғанда,
протоплазмасы көгілдір түске, ал ядросы мен жіпшесі қызғылт түске боялады.
Африкалық трипаносомоз
Син: ұйқы ауруы.
Африкалық трипаносомоз – қызбамен, экзантемамен, жергілікті
сусіңділенумен (отек), лимфоденитпен және кахексияның, сонымен қатар
летаргияның дамуымен сипатталатын трансмиссивті инфекция. Этиологиясы және
клиникалық ағымы бойынша ерекшеленетін екі формасы бар: гамбиялық және
родезиялық.
Тарихы. 1890 жылы ұйқы ауруымен ауырған науқастың қанынан трипаносома
табылған, бірақ оған этиологиялық мән берілмеген. Трипаносомоз қозжырғысы
1902 жылы Ford және Dutton сипаттаған. Олар паразитті Орталық Африкадағы
науқастардың қанынан тапқан. 1903 жылы трипаносомалар науқастың ми жұлын
сұйықтығынан анықталған. 1903 жылы Bruse мен Nabarro T. Gambiens ұйқы
ауруының қоздырғышы екендігін және инфекцияның цеце шыбыны арқылы
берілетіндігін анықтады. T. rhodesiens I 1909 – 1912 жылы Stephens пен
Fantham сипаттады.
Этиологиясы. Ұйқы ауруының қоздырғыштары - T. gambiens және T.
Rhodesiens морфологиялары бірдей. Ұзындығы 15-40 мкм, ені 1,4- 2 мкм.
Эпидемиологиясы. Трипаносоманың тасымалдаушысы gambiens тегіне
жататын қансорушы – цеце шыбыны. Жәндіктің организміндегі трипаносомалар 18-
25 күндік даму циклінен өтеді, нәтижесінде паразиттің метоциклдік формасы -
трипамастигот түзіледі. Инвазирленген шыбындар трипаносоманы адамға қансору
процесі кезінде инокулятивті беріледі. Контаминация жолымен де берілуі
мүмкін, жарақаттанған теріге шыбынның экскременті түскенде, трипаносома
тасымалдаушысының қанын құйған кезде. T. gambiensпен туындайтын
трипаносомоздар алиметарлы жолмен де беріледі.
Африкалық трипаносомоздардың гамбиялық формасы зооантропанозға
жатады. Себебі, инфекцияның көзі адаммен қатар жануарда болуы мүмкін
(шошқа, ешкі – қой) ауру таралған Батыс және Орталық Африкада: Гамбияда,
Канерунда, Ганада, Угандада, Нигерияда әсіресе Конго өзенінің жағасында.
Ауру жылдың құрғақ мезгілінде эпидемияға бейім. Балалар мен үлкендер бірдей
ауырады.
Африкалық трипоносомоздың родезиялық формасы – табиғи ошақты, зоонозды
инфекция. Т. brucei gambiense (көзі – орман антилопасы). Ауру Африканың
шығыс және оңтүстік аймақтарындағы саванада таралған. Адам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz