Өлім жазасы

Елімізде өлім жазасына мораторий жария¬ланған. Асқан қатігездік болып саналатын¬ бұл жаза өмірлік бас бостандығынан айы¬румен алмастырылды. Дегенмен осыдан екі ай бұрын депутаттар жас балалар мен аяғы ауыр аналарды жазықсыз өлтір¬ген¬дерге өлім жазасын беру туралы мәселе көтерді. Халық қалаулылары қатігез қылмысқа қатты жаза бермейінше ауыр қылмысты азайту мүмкін емес деп са¬найды. Себебі кейбір елдерде өлім жазасы әлі күнге күшін жоймаған.

Өлім жазасы қалай пайда болған?
Шынтуайтына келгенде, өлім жазасы¬ның тарихы тым тереңде. Ықылым заманнан келе жатқан бұл жаза түрлі жағдайда орындалған. Кейбір елдерде өлім жазасы тамырға у жіберу арқылы орындалса, кейбір мемлекеттер жазаны әлі күнге қылмыскерді электрлі орындыққа отырғызу арқылы орындайды. Кеңес үкіметі кезінде Отанын сатқандар дарға асылған. Ал басқа ауыр қылмысқа барғандар ату жазасына кесілген. Біз бүгін жазаның осы түрін кім және қалай орындайтыны туралы сөз қозғамақпыз.
Біздің білуімізше, Қазақстандағы ату жазасы негізінен Алматы қаласындағы 1904 жылы салынған тергеу изоляторын¬да орындалған екен. Түрлі дерек көзде¬рі¬нен алынған мәліметтерге үңілсек, Қа¬зақстанда 1997 жылы . 45 адам, 1999 жы¬лы . 33, 2000 жылы . 11 адам ату жазасына кесіліпті. 2002 жылы бұл «көр¬сеткіш» . 21 адамға көбейсе, 2003 жылы . 15, ал 2004.2006 жылдар аралығында алты адам өлім жазасына кесіліпті.
Біздің елдегі өлім жазасы туралы нақ¬ты мәлімет табу аса қиын. Себебі түсі¬нікті: мұндай мәліметтер мен ақпараттар¬ аса құпия сақталады. Бұл Кеңес үкіметі кезінен келе жатқан «қатып қалған» қа¬ғида. Сондықтан ату жазасына кесілген адамның кім екені, қылмысы мен жасы, оның қай күні, қалай атылғаны туралы дерек табу мүмкін емес. Тіпті жазаны кім орындайтынын да біле алмаймыз.

Бұл жазаны кім орындайды?
Интернет деректеріне сенсек, өлім жазасын орындайтын жендеттің рөлін изо¬лятордың қызметкері атқарады екен. Бірақ ол кез.келген қызметкер емес, ар¬найы дайындықтан өткен, моральдық жә¬не психологиялық тұрғыдан сынақтан өткен адам болуы шарт. Әрине, адам ату оңай емес. Сондықтан жендет тапанша ұстағаннан кейін оған белгілі бір нүктені көздетеді де, көзін байлап тастайды. Сөйтіп «өлім жазасына кесілген адам әкелінді» деп бұйрық беретін көрі¬неді. Бұл жендеттің ауыр міндетке қаншалықты дайын екендігін анықтау үшін жасалатын тәжірибе. Мұндай ауыр қыз¬мет үшін өлім жазасын орындайтын жен¬детке жалақысынан бөлек «моральдық және психологиялық зиян» төленеді екен. Дегенмен бұл шығынның нақты со¬масы құпия болғандықтан оны анықтау мүмкін болмады. Сол сияқты жендет¬тердің аты.жөні де белгілі себептерге байланысты жария етілмейді.
Ал енді біздің анықтағанымыз, өлім жазасына прокурор, дәрігер және жендет қана қатысады. Жендеттің жұмысы белгілі, ал прокурор жазаның орын¬далғанын рас¬тайды. Дәрігер болса үкім орындалғаннан кейін

Елімізде өлім жазасына мораторий жария¬ланған. Асқан қатігездік болып саналатын¬ бұл жаза өмірлік бас бостандығынан айы¬румен алмастырылды. Дегенмен осыдан екі ай бұрын депутаттар жас балалар мен аяғы ауыр аналарды жазықсыз өлтір¬ген¬дерге өлім жазасын беру туралы мәселе көтерді. Халық қалаулылары қатігез қылмысқа қатты жаза бермейінше ауыр қылмысты азайту мүмкін емес деп са¬найды. Себебі кейбір елдерде өлім жазасы әлі күнге күшін жоймаған.

Өлім жазасы қалай пайда болған?
Шынтуайтына келгенде, өлім жазасы¬ның тарихы тым тереңде. Ықылым заманнан келе жатқан бұл жаза түрлі жағдайда орындалған. Кейбір елдерде өлім жазасы тамырға у жіберу арқылы орындалса, кейбір мемлекеттер жазаны әлі күнге қылмыскерді электрлі орындыққа отырғызу арқылы орындайды. Кеңес үкіметі кезінде Отанын сатқандар дарға асылған. Ал басқа ауыр қылмысқа барғандар ату жазасына кесілген. Біз бүгін жазаның осы түрін кім және қалай орындайтыны туралы сөз қозғамақпыз.
Біздің білуімізше, Қазақстандағы ату жазасы негізінен Алматы қаласындағы 1904 жылы салынған тергеу изоляторын¬да орындалған екен. Түрлі дерек көзде¬рі¬нен алынған мәліметтерге үңілсек, Қа¬зақстанда 1997 жылы – 45 адам, 1999 жы¬лы – 33, 2000 жылы – 11 адам ату жазасына кесіліпті. 2002 жылы бұл «көр¬сеткіш» – 21 адамға көбейсе, 2003 жылы – 15, ал 2004-2006 жылдар аралығында алты адам өлім жазасына кесіліпті.
Біздің елдегі өлім жазасы туралы нақ¬ты мәлімет табу аса қиын. Себебі түсі¬нікті: мұндай мәліметтер мен ақпараттар¬ аса құпия сақталады. Бұл Кеңес үкіметі кезінен келе жатқан «қатып қалған» қа¬ғида. Сондықтан ату жазасына кесілген адамның кім екені, қылмысы мен жасы, оның қай күні, қалай атылғаны туралы дерек табу мүмкін емес. Тіпті жазаны кім орындайтынын да біле алмаймыз.

Бұл жазаны кім орындайды?
Интернет деректеріне сенсек, өлім жазасын орындайтын жендеттің рөлін изо¬лятордың қызметкері атқарады екен. Бірақ ол кез-келген қызметкер емес, ар¬найы дайындықтан өткен, моральдық жә¬не психологиялық тұрғыдан сынақтан өткен адам болуы шарт. Әрине, адам ату оңай емес. Сондықтан жендет тапанша ұстағаннан кейін оған белгілі бір нүктені көздетеді де, көзін байлап тастайды. Сөйтіп «өлім жазасына кесілген адам әкелінді» деп бұйрық беретін көрі¬неді. Бұл жендеттің ауыр міндетке қаншалықты дайын екендігін анықтау үшін жасалатын тәжірибе. Мұндай ауыр қыз¬мет үшін өлім жазасын орындайтын жен¬детке жалақысынан бөлек «моральдық және психологиялық зиян» төленеді екен. Дегенмен бұл шығынның нақты со¬масы құпия болғандықтан оны анықтау мүмкін болмады. Сол сияқты жендет¬тердің аты-жөні де белгілі себептерге байланысты жария етілмейді.
Ал енді біздің анықтағанымыз, өлім жазасына прокурор, дәрігер және жендет қана қатысады. Жендеттің жұмысы белгілі, ал прокурор жазаның орын¬далғанын рас¬тайды. Дәрігер болса үкім орындалғаннан кейін

1. Ж. ҚАСЫМ. Ату жазасын кім атқарады? http://www.zamana.kz/home/1-latest-news/870-atu-jazasi.html
2. Түймегүл ИБАШЕВА Өлім жазасын мүлдем жоюды ғалым ретінде қуаттамаймын. //Заң газеті// http://zan.zanmedia.kz/index.php?option= com_content&view=article&id=5473:l------r&catid=23:1&Itemid=8