Тұтыну несиесінің түрлерімен мазмұны
Тұтыну несиесін халықтың әр түрлі тұтынушылық қажетін қанағаттандырудың құралы ретінде қызмет етеді. Бұл арада кәсіпкерлік қызметі үшін жеке тұлғаларға берілетін ссуда тұтыну несиесіне жатпайды.
Тұтыну несиесінде қарыз алушыға жеке тұлға, ал, несие берушіге несие мекемесі, сондай-ақ әр түрлі меншік формасындағы кәсіп орындармен ұйымдар жатады.
Нарықтық экономикалы елдерде халыққа қызмет көрсетудің қолайлы әрі пайдалы формасы реттінде тұтыну несиесі экономикада үлкен рөл ойнайды, Сондықтанда ол мемлекет тарапынан белсенді түрде реттеледі. Реттеу несие берудің және оның пайдаланудың деңгейінде жүзеге асыралады әрі бұл реттеу несиеленетін опирацияға өзіндік тқаражатпен бастапқы қатысу несиеленетін опирацияға өзіндік қражатпен бастапқы қатысу, несие мерзімі, пайызмелшерлемесы арқылы түпкілікті тұтынушының несиеленуін мақылдаудағы немесе несиелеу режимін қатайтуда көрінеді.
Әр түрлі елдерде жеке қарыз алушыларды несиелеуге байланысты әр қилы заңдар қолданылады, алайда, олардың бәрін баршаға ортақ нусқама біріктіреді: тұтынушылырдың өмір деңгейін арттыруға қажетті мөлшерінде несиеге қол жеткізу.
Біздің елімізде қайта құру процесінедейін (1987жылға дейін) экономикада екі түрлі тұтыну несиесі басымдыққа ие болды:
- ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие;
- Тұрғын үй құрлысының (жеке және коперативтік) несиесі.
Ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие жанама сипатта болды, Өиткені оны Мемлекеттік бнктың делдалдылығы арқылы әртүрлі сауда ұйымдары беріп келді.
Тұрғын үй құрылыстарының (жеке және кооперативтік) несиесін несие мекемелері (Мемлекеттік банк және Құрылыс бакі) тікелей берді.
Тұтыну несиесінде қарыз алушыға жеке тұлға, ал, несие берушіге несие мекемесі, сондай-ақ әр түрлі меншік формасындағы кәсіп орындармен ұйымдар жатады.
Нарықтық экономикалы елдерде халыққа қызмет көрсетудің қолайлы әрі пайдалы формасы реттінде тұтыну несиесі экономикада үлкен рөл ойнайды, Сондықтанда ол мемлекет тарапынан белсенді түрде реттеледі. Реттеу несие берудің және оның пайдаланудың деңгейінде жүзеге асыралады әрі бұл реттеу несиеленетін опирацияға өзіндік тқаражатпен бастапқы қатысу несиеленетін опирацияға өзіндік қражатпен бастапқы қатысу, несие мерзімі, пайызмелшерлемесы арқылы түпкілікті тұтынушының несиеленуін мақылдаудағы немесе несиелеу режимін қатайтуда көрінеді.
Әр түрлі елдерде жеке қарыз алушыларды несиелеуге байланысты әр қилы заңдар қолданылады, алайда, олардың бәрін баршаға ортақ нусқама біріктіреді: тұтынушылырдың өмір деңгейін арттыруға қажетті мөлшерінде несиеге қол жеткізу.
Біздің елімізде қайта құру процесінедейін (1987жылға дейін) экономикада екі түрлі тұтыну несиесі басымдыққа ие болды:
- ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие;
- Тұрғын үй құрлысының (жеке және коперативтік) несиесі.
Ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие жанама сипатта болды, Өиткені оны Мемлекеттік бнктың делдалдылығы арқылы әртүрлі сауда ұйымдары беріп келді.
Тұрғын үй құрылыстарының (жеке және кооперативтік) несиесін несие мекемелері (Мемлекеттік банк және Құрылыс бакі) тікелей берді.
Тұтыну несиесінің түрлерімен мазмұны
Тұтыну несиесін халықтың әр түрлі тұтынушылық қажетін
қанағаттандырудың құралы ретінде қызмет етеді. Бұл арада кәсіпкерлік
қызметі үшін жеке тұлғаларға берілетін ссуда тұтыну несиесіне жатпайды.
Тұтыну несиесінде қарыз алушыға жеке тұлға, ал, несие берушіге несие
мекемесі, сондай-ақ әр түрлі меншік формасындағы кәсіп орындармен ұйымдар
жатады.
Нарықтық экономикалы елдерде халыққа қызмет көрсетудің қолайлы әрі
пайдалы формасы реттінде тұтыну несиесі экономикада үлкен рөл ойнайды,
Сондықтанда ол мемлекет тарапынан белсенді түрде реттеледі. Реттеу несие
берудің және оның пайдаланудың деңгейінде жүзеге асыралады әрі бұл реттеу
несиеленетін опирацияға өзіндік тқаражатпен бастапқы қатысу несиеленетін
опирацияға өзіндік қражатпен бастапқы қатысу, несие мерзімі,
пайызмелшерлемесы арқылы түпкілікті тұтынушының несиеленуін мақылдаудағы
немесе несиелеу режимін қатайтуда көрінеді.
Әр түрлі елдерде жеке қарыз алушыларды несиелеуге байланысты әр қилы
заңдар қолданылады, алайда, олардың бәрін баршаға ортақ нусқама
біріктіреді: тұтынушылырдың өмір деңгейін арттыруға қажетті мөлшерінде
несиеге қол жеткізу.
Біздің елімізде қайта құру процесінедейін (1987жылға дейін)
экономикада екі түрлі тұтыну несиесі басымдыққа ие болды:
- ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған
несие;
- Тұрғын үй құрлысының (жеке және коперативтік) несиесі.
Ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие
жанама сипатта болды, Өиткені оны Мемлекеттік бнктың делдалдылығы арқылы
әртүрлі сауда ұйымдары беріп келді.
Тұрғын үй құрылыстарының (жеке және кооперативтік) несиесін несие
мекемелері (Мемлекеттік банк және Құрылыс бакі) тікелей берді.
Өндірістің құлдырауымен, соған орай тура айналымның әлсіреуімен,
сондай-ақ,бөліп – бөліп төлеумен тауарларды сатып алу формасында халықты
несиелейтін жекеше комерциялық құрылымдардың бөлшек саудада белсенді түрде
құрылуымен бірге шаруашылық жүргізудің нарықты формасының қалыптасуы
процесі басталған кезде қолға алынған осы шаралардың нақты мәні болмай
қалды.
Тұрғын үй несиесін, сонымен қатар, тұтыну несиесін.ің кейбір түрлерін
беру жүзеге асырылады. Мәселен, несиелер мыналарға:
- құрылысқа және бау учаскелерін көріктендіруге;
- Ауылдық жерлердегі маусымдық тұруға арналған үйлердің құрылысына,
олардың сатып алу мен жөндеуге;
- Мал төлдерін сатып алуға асырауға берілді;
- 1987 жылы құрылған Қазақстан жинақ банкісі тұрмысқа аса қажетті
тұтыну несиесін берді.
Тұрмысқа қажетті тұтыну несиесін ҚР Халық банкісі заңды тұлғаларды
несиелеуде қолданатын, атап айтқанда, несиенің қайтарылуы, несие мерзімі,
несие мақсаты бағыты, несиенің ақылылығы және қамтамасыз етілуі секілді
принціптерді сақтай отырып береді.
Ссуданы беру кезінде басшылыққа алынатын маңызды өлшемге қарыз
алушының төлем қабілеттілігі жатады.
Бүгінгі таңда Қазақстан бактері тұтыну ссудасының екі түрін ұсынады:
- ағымдағы мақсаттарға (кезек күтірмейтін мұқтажға берілетін)
арналған несие;
- Капиталдық сипаттағы шығынға берілетін несие.
Кезек күтірмейтін қажеттілік несиесін (орта мерзімді несие) Халықтық
банк дербес табыс көзі бар азаматтарға (оның ішінде, зейнеткерлерге де,)
олардың тұрғылықты жері боынша бөлімшелері арқылы береді.
Мынаны айта кету керек, бүгінгі таңда осы несие бойынша мерзімі өткен
берешектердің мөлшері күрт арттып кетті. Оған мыналар есеп болды:
- жұмыссыздықтың өсүі;
- ай сайынғы төлемдердің артуы;
- кәсіп орын бугалтерлерінің несиені өтеуге арналған төлемдерді
аударудан бас тартуы.
Бұл өз кезегінде аталмыш ссуданы банктердің беруін шектейді.
Кезек күттірмейтін қажетілікке арналған несиенің комерциялық банктер
де біртіндеп бере бастады. Бұл өз несие ресурстарын қалыптастыруы үшін жеке
салымшылырдың қаражатын тартудың негізгі тәсілі болып табылады.
Кейбір комерциялық банктер өз акционерлеріне банк акциясымен және
өзгеде құнды қағаздармен қамтамасыз етілген несиені ұсынатын болды.
Несиенің мөлшері несие келісім шартының әрекет етуі және несиелеу мерзімі
басталған сәттегі өзиесінің қолындағы акцияның нарықтық құнына қарай
белгіленеді.несиенің ең көп шамадағы мөлшері акцияның нарықтық құнының 85%-
ін құрайды.
Тұтыну несиесінің екінші түрі – капиталдық шығындарға арналған несие
(ұзақ мерзімді) – кезек күттірмейтін қажеттіліке арналған несиеден
айырмашылығы – халықтан оны қалай пайдаланатыны жөнінде есеп беруде және
банктен алынған сомманың мақсатты бағыты туралы құжаттарды талап етеді.
Азаматтардың құрылыс салуына (реконструтция) және тұрғын үй сатып
алуына көмек көрсету мақсатында банктер тұрғын үй несиесінің үш түрін
ұсынады:
- алдағы тұрғын үй құрылысына жерді сатып алуға және жайғастыруға
арналған қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер (жер несиесі);
- тұрғын үй құрлысына (реконструкция) яғни, құрылыс жұмыстарын
тікелей қаржыландыруға арналған қысқа мерзімді несие (құрылыс несиесі);
- тұрғын үй сатып алуға арналған ұзақ мерзімді несие.
Тұрғын үй проблемасын шешуде халыққа көрсетілетін қаржылық несиелік
қолдау азаматтардың өз қаражаттарымен, сондай-ақ, құрылыс салуға немесе
тұрғын үй сатып алуға демеу – қаржыны өтеусіз берудің негізінде жүзеге
асырылады.
Тұрғын үй құрылысын несиелеу құрылысшыға белгіленген тәртіпті жер
учаскесін бөліп беру және тиісті органдардың тұрғын үй құрылысына рұқсат
ету шартымен жүзеге асырылады. Бұл жөніндегі тиісті құжаттарды қарыз алушы
банкке ссуданы беру туралы өтінішімен қоса ұсынуы керек.
Оған қоса, банкке белгіленген тәртіпте келісілген және бекітілген
сметалық жобалау құжаттамалары және клиенттің төлем қабілетін анықтауға
қажетті құжаттар (жұмыс орнынан берілетін анықтама), сонымен бірге,
қамтамасыз етілген міндеттеме берілуі тиіс. Азаматтардың қамтамасыз етілген
міндеттемесі реттінде жылжымайтын мүлік кепілзатының келісімшартын, бір
немесе одан да көп азаматтардың – сақтандыру компаниясының және өзге де
заңды тұлғалардың кепілгерлігін ұсынуға болады.
Әр түрлі меншік формасындағы кәсіпорындар мен ұйымдарға өз
жұмыскерлерің тұрғын үй жағдайын жақсартуда олардың алған тұрғын үй
несиесінің өтелуіне кепілдік беру арқылы жәрдемдесуіне және бұл несиені
өздерінің – (кәсіпорындар мен ұйымдардың) қаражат есебінен бөлектеп немесе
толық өтеуіне рұқсат етілген.
Кепілге салынатын затқа мыналар жатуы мүмкін:
- қарыз алушының меншігіне жағатын құрылыс салуға арналған жер
учаскесі немесе осы учаскеге өзге де мүліктік құқықтар;
- дайын тұрғын үй немесе аяқталмаған құрылыс, өзге де мүлік түрлері
мен кепіл зат ретінде пайдалануға болатын, ҚР-дың қолданыстағы заңына
сәйкес келетін мүліктік құқық.
Кепілге салынған мүлікті кепілзат беруші одан айырылып қалмау үшін
сақтандыра алады.
Негізгі қарыздың сомасы және ссуда бойынша процент толық өтелмейінше
қарыз алушының жылжымайтын мүлікті үшінші тұлғаға сатуына немесе оның
мүліктік құқығын беруіне банктің жазбаша келісімінсіз құқығы болмайды.
Банк тұрғын үй несиесін несиелеудің, атап айтқанда, мақсатты
пайдаланылуы, қамтамасыз етілуы және ақылылығы секілді негізгі принціптерін
сақтай отырып береді.
Құрылыс салу үшін немесе тұрғын үй сатып алу үшін алынған ссуданың өз
мақсатында пайдаланылмағаны анықталған жағдайда банк берілген несиені
мерзімінен бұрын өндіріп алуға құқылы болады, ал, қарыз алушы несиені
қайтармаған жағдацда банк несиені кепілге салынған мүліктен немесе
кепілгерден өндіріп алады.
Тұрғын үй несиесі туралы ережеге сәйкес банкберетін несиенің сомасы
жерді сатып алудың және жайғастырудың құнына құрылыстың (реконструкция)
несе атап алынған тұрғын үй құнының 70%-інен аспауы керек.
Несиеленетін объектінің қалған бөлігіне (30%-тен төмен болмайтын
мөлшерде) қарыз алушы өз қаражаттарымен қатысады. Осы сәт пен тұрғын үй
несиесінің өзге де нақты шарттары (мерзімі, мөлшерлемесі және т.б.) қарыз
алушымен банк арасында бекітілетін несие келісімшартында айтылуы тиіс.
Тұрғын үй несиесінің тағы бір түрі – құрылыс несиесі – қарыз алушы
ашқан несие желісінің негізінде беріледі. әрі-беруден соң ссуда құрылыстық-
мантаждау жұмысының аяқталған кезеңінің құнына сәкес бөлектеп (біртіндеп)
беріледі.
Банк кезендерді кейін инспекциялаумен құрылыс графигіне сәйкес кезең
сакйын аванс беру арқылы жұмысты қаржыландыраалады.
Түрғын үй проблемасын шешу заңды тұлғалар шығаратын облигацияның
айрықша түрі болып табылатын және азаматтардың ақшалай қаражатын тарту
мақсатында тапсырыс берушінің тұрғын үй құрылысына жүргізуге құқығы барын
білдіретін тұрғын үй сертификаттарының айналымға енуіне себепкер болады.
Тұрғын үй сертификаты эмитент анықтайтын шарттармен оның йесіне өз
меншігіне пәтер сатып алуына құқық береді. Оның сатып алу ұзақ уақытқа
созылатындықтан бұл жағдайда тұрғын үй сертифйикатын тұтыну несиесінің
өзінше өзгешелегі болатын формасы ретінде бағалауға болады.
Тауарларды несиеге сатуды барлық меншік формасындағы бөлшек сауда
кәсіп орындары сатылу күніндегі баға бойынша жүзеге асырылады (баға кейін
өзгеретін болсада қайта есептелмейді).
Несиеге автокөлік, жихаз, тоңазтқыш, мұздату камерасы, теледидар және
т.б. секілді ұзақ уақыт пайдаланылатын тауарлар сатылады.
Несие алынатын тауардың қолма-қол ақша мен төленетін ақшаның бастапқы
жарнасы, сондай-ақ, оны бөліктеп төлеудің мерзімі (н.есие мерзімі) тауардың
құнына қарай анықталады.
Егер несиеге сатылатын тауардың бағасы ең аз шамадағы бір айлық еңбек
ақының 12 еселік мөлшерінен аспайтын болса, онда сатып алушы бірден осы
тауар құнының ең аз дегенде 20%-ін төлейді және қалғанын 6 айдан үш жылға
дейін бөліктеп төлейді. Егер тауардың бағасы аталған шектен асатын болса,
онда тауарды несиеге алу барысының бастапқысында оның құнының 40%-ін
төлейді, ал, қалған бөлігі 5 жылға дейінгі мерзімде төленетін болады.
Ұзақ уақыт пайдаланылатын тауарлардың несиеге сатудың жаңа ережесіне
сәйкес несиелеудің шегі (шекарасы) азаматтардың еңбекақы (табыс) деңгейіне
қарай анықталып белгіленетін болады.
Мәселен, алты айға дейінгі мерзімде бөліктеп төленетін тауар
сатылатын болса, берілетін несиенің сомасы тауарды сатып алушының екі айлық
еңбек ақысынан аспауы керек, ал, 24 айға 8-айлық еңбекақыдан, 36айға-12
айлық еңбекақыдан, 48айға-18айлық еңбекақыдан аспауы тиіс және 60 ай
мерзімінде төленіп бітуі тиіс несиенің шекті сомасы сатып алушының 24 айлық
еңбекақы денгеиінде белгіленеді.
Тауардың құны несиенің шекті сомасынан асып түсетін жағдайда тауар
құны мен несие сомасы арасындағы айырмашылық қолма-қол ақшамен немесе
ақшасыз есеп айрысу бойынша төленуі қажет.
Сатып алушыдан сауда кәсіпорынның пайдасына несие сомасының проценті
өндіріліп алынады. Бұл проценттің мөлшеріне сауда кәсіпорыны банк
несиесінің қолданыстағы мөлшерлемесін ескере отырып белгілейді, берілген
несие сомасындағы тауардың құнын сатып алушы айына бір мәрте бірдей
үлестермен өтейтін болады.
Тұрғын үйге арналмаған жеке тұлғалар ссудасының маңызды қөзіне, оны
қалыптастыратын әрі ауыстыратын құралға несие карточкалары жатады.
Банк карточкалары үш тараптың қатысуын ұйғарады:
- несие карточкасының эмитент банк ісі;
- несие карточкасының иесі;
- несие карточкасын тауарлармен қызқмет көрсетудің төлем құралы
ретінде қабылдайтын сауда уымдары. Клиент несиеғ карточкасын алу
үшін банк белгіленген ақшалай қараждат сомасын банкке аударуы
қажет. Тауарлар мен көрсетілген қызметтердің ақысын несие
карточкасымен клиент шотында қаражат болмаған жағдайда да, яғни,
банк несиесінің есебінен төлеуге болады.
Банк өз қызметі үшін әрбір опирацияның сомасынан белгілі бір процентті
өндіріп алады.
Төлем карточкасын пайдаланушылар, сонымен бірге, жыл сайын белгілі бір
соманы карточкаға қызмет көрсетуі үшін және оны жыл сайын жаңартуға аударып
отыруға міндетті.
Тұтыну несиесін тұрақты түрде берудің бұл тәсілі шетелдердеде де
кеңінен тарап отыр. ВИЗА, Америкэн экспрес, Мастер кард секілді
қалкаралық қаржы ассоцациялары осы пластикалық карточканың иелеріне
қызметтің кезкелген түрін көрсетуде.
Бүнгі таңда көптеген қазақстандық банктер де әр түрлі несие
карточкаларын шығара бастады.
Тұтыну несиесіне, сондай-ақ, ломбард та жатады.
Ломбардтар (несиені) халықа жеке пайдаланатын және үйде тұтынылатын
заттың кепілдігімен береді.
Суданың мөлшері кепілге салынған заттың түріне, оның нарықтық құнына
және ламбарт белгіленген кепілдікті қамтамасыз етудің шегіне қарай
анықталады.
Бүгінгі таңда, әсіресе, жекеше ломбарттар кеңінен тараған, сол
себептіде ломбпрт несиесінің процентік мөлшерлемелеріні жоғары болып
келеді. Тіпті банктік проценттің мөлшерлемелерінен асып түсетін кездері де
болады. Бұл, сөз жоқ, осы несиенің ауқымына өз әсерін тигізбей қоймайды.
Несиенің түрі – Бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
қызметтерінің, яғни әр алуан сыртқы және ішкі өзгерістер барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тұтыну несиесін халықтың әр түрлі тұтынушылық қажетін
қанағаттандырудың құралы ретінде қызмет етеді. Бұл арада кәсіпкерлік
қызметі үшін жеке тұлғаларға берілетін ссуда тұтыну несиесіне жатпайды.
Тұтыну несиесінде қарыз алушыға жеке тұлға, ал, несие берушіге несие
мекемесі, сондай-ақ әр түрлі меншік формасындағы кәсіп орындармен ұйымдар
жатады.
Нарықтық экономикалы елдерде халыққа қызмет көрсетудің қолайлы әрі
пайдалы формасы реттінде тұтыну несиесі экономикада үлкен рөл ойнайды,
Сондықтанда ол мемлекет тарапынан белсенді түрде реттеледі. Реттеу несие
берудің және оның пайдаланудың деңгейінде жүзеге асыралады әрі бұл реттеу
несиеленетін опирацияға өзіндік тқаражатпен бастапқы қатысу несиеленетін
опирацияға өзіндік қражатпен бастапқы қатысу, несие мерзімі,
пайызмелшерлемесы арқылы түпкілікті тұтынушының несиеленуін мақылдаудағы
немесе несиелеу режимін қатайтуда көрінеді.
Әр түрлі елдерде жеке қарыз алушыларды несиелеуге байланысты әр қилы
заңдар қолданылады, алайда, олардың бәрін баршаға ортақ нусқама
біріктіреді: тұтынушылырдың өмір деңгейін арттыруға қажетті мөлшерінде
несиеге қол жеткізу.
Біздің елімізде қайта құру процесінедейін (1987жылға дейін)
экономикада екі түрлі тұтыну несиесі басымдыққа ие болды:
- ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған
несие;
- Тұрғын үй құрлысының (жеке және коперативтік) несиесі.
Ұзақ уақыт пайдалануға жарамды тауарларды сатып алуға арналған несие
жанама сипатта болды, Өиткені оны Мемлекеттік бнктың делдалдылығы арқылы
әртүрлі сауда ұйымдары беріп келді.
Тұрғын үй құрылыстарының (жеке және кооперативтік) несиесін несие
мекемелері (Мемлекеттік банк және Құрылыс бакі) тікелей берді.
Өндірістің құлдырауымен, соған орай тура айналымның әлсіреуімен,
сондай-ақ,бөліп – бөліп төлеумен тауарларды сатып алу формасында халықты
несиелейтін жекеше комерциялық құрылымдардың бөлшек саудада белсенді түрде
құрылуымен бірге шаруашылық жүргізудің нарықты формасының қалыптасуы
процесі басталған кезде қолға алынған осы шаралардың нақты мәні болмай
қалды.
Тұрғын үй несиесін, сонымен қатар, тұтыну несиесін.ің кейбір түрлерін
беру жүзеге асырылады. Мәселен, несиелер мыналарға:
- құрылысқа және бау учаскелерін көріктендіруге;
- Ауылдық жерлердегі маусымдық тұруға арналған үйлердің құрылысына,
олардың сатып алу мен жөндеуге;
- Мал төлдерін сатып алуға асырауға берілді;
- 1987 жылы құрылған Қазақстан жинақ банкісі тұрмысқа аса қажетті
тұтыну несиесін берді.
Тұрмысқа қажетті тұтыну несиесін ҚР Халық банкісі заңды тұлғаларды
несиелеуде қолданатын, атап айтқанда, несиенің қайтарылуы, несие мерзімі,
несие мақсаты бағыты, несиенің ақылылығы және қамтамасыз етілуі секілді
принціптерді сақтай отырып береді.
Ссуданы беру кезінде басшылыққа алынатын маңызды өлшемге қарыз
алушының төлем қабілеттілігі жатады.
Бүгінгі таңда Қазақстан бактері тұтыну ссудасының екі түрін ұсынады:
- ағымдағы мақсаттарға (кезек күтірмейтін мұқтажға берілетін)
арналған несие;
- Капиталдық сипаттағы шығынға берілетін несие.
Кезек күтірмейтін қажеттілік несиесін (орта мерзімді несие) Халықтық
банк дербес табыс көзі бар азаматтарға (оның ішінде, зейнеткерлерге де,)
олардың тұрғылықты жері боынша бөлімшелері арқылы береді.
Мынаны айта кету керек, бүгінгі таңда осы несие бойынша мерзімі өткен
берешектердің мөлшері күрт арттып кетті. Оған мыналар есеп болды:
- жұмыссыздықтың өсүі;
- ай сайынғы төлемдердің артуы;
- кәсіп орын бугалтерлерінің несиені өтеуге арналған төлемдерді
аударудан бас тартуы.
Бұл өз кезегінде аталмыш ссуданы банктердің беруін шектейді.
Кезек күттірмейтін қажетілікке арналған несиенің комерциялық банктер
де біртіндеп бере бастады. Бұл өз несие ресурстарын қалыптастыруы үшін жеке
салымшылырдың қаражатын тартудың негізгі тәсілі болып табылады.
Кейбір комерциялық банктер өз акционерлеріне банк акциясымен және
өзгеде құнды қағаздармен қамтамасыз етілген несиені ұсынатын болды.
Несиенің мөлшері несие келісім шартының әрекет етуі және несиелеу мерзімі
басталған сәттегі өзиесінің қолындағы акцияның нарықтық құнына қарай
белгіленеді.несиенің ең көп шамадағы мөлшері акцияның нарықтық құнының 85%-
ін құрайды.
Тұтыну несиесінің екінші түрі – капиталдық шығындарға арналған несие
(ұзақ мерзімді) – кезек күттірмейтін қажеттіліке арналған несиеден
айырмашылығы – халықтан оны қалай пайдаланатыны жөнінде есеп беруде және
банктен алынған сомманың мақсатты бағыты туралы құжаттарды талап етеді.
Азаматтардың құрылыс салуына (реконструтция) және тұрғын үй сатып
алуына көмек көрсету мақсатында банктер тұрғын үй несиесінің үш түрін
ұсынады:
- алдағы тұрғын үй құрылысына жерді сатып алуға және жайғастыруға
арналған қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер (жер несиесі);
- тұрғын үй құрлысына (реконструкция) яғни, құрылыс жұмыстарын
тікелей қаржыландыруға арналған қысқа мерзімді несие (құрылыс несиесі);
- тұрғын үй сатып алуға арналған ұзақ мерзімді несие.
Тұрғын үй проблемасын шешуде халыққа көрсетілетін қаржылық несиелік
қолдау азаматтардың өз қаражаттарымен, сондай-ақ, құрылыс салуға немесе
тұрғын үй сатып алуға демеу – қаржыны өтеусіз берудің негізінде жүзеге
асырылады.
Тұрғын үй құрылысын несиелеу құрылысшыға белгіленген тәртіпті жер
учаскесін бөліп беру және тиісті органдардың тұрғын үй құрылысына рұқсат
ету шартымен жүзеге асырылады. Бұл жөніндегі тиісті құжаттарды қарыз алушы
банкке ссуданы беру туралы өтінішімен қоса ұсынуы керек.
Оған қоса, банкке белгіленген тәртіпте келісілген және бекітілген
сметалық жобалау құжаттамалары және клиенттің төлем қабілетін анықтауға
қажетті құжаттар (жұмыс орнынан берілетін анықтама), сонымен бірге,
қамтамасыз етілген міндеттеме берілуі тиіс. Азаматтардың қамтамасыз етілген
міндеттемесі реттінде жылжымайтын мүлік кепілзатының келісімшартын, бір
немесе одан да көп азаматтардың – сақтандыру компаниясының және өзге де
заңды тұлғалардың кепілгерлігін ұсынуға болады.
Әр түрлі меншік формасындағы кәсіпорындар мен ұйымдарға өз
жұмыскерлерің тұрғын үй жағдайын жақсартуда олардың алған тұрғын үй
несиесінің өтелуіне кепілдік беру арқылы жәрдемдесуіне және бұл несиені
өздерінің – (кәсіпорындар мен ұйымдардың) қаражат есебінен бөлектеп немесе
толық өтеуіне рұқсат етілген.
Кепілге салынатын затқа мыналар жатуы мүмкін:
- қарыз алушының меншігіне жағатын құрылыс салуға арналған жер
учаскесі немесе осы учаскеге өзге де мүліктік құқықтар;
- дайын тұрғын үй немесе аяқталмаған құрылыс, өзге де мүлік түрлері
мен кепіл зат ретінде пайдалануға болатын, ҚР-дың қолданыстағы заңына
сәйкес келетін мүліктік құқық.
Кепілге салынған мүлікті кепілзат беруші одан айырылып қалмау үшін
сақтандыра алады.
Негізгі қарыздың сомасы және ссуда бойынша процент толық өтелмейінше
қарыз алушының жылжымайтын мүлікті үшінші тұлғаға сатуына немесе оның
мүліктік құқығын беруіне банктің жазбаша келісімінсіз құқығы болмайды.
Банк тұрғын үй несиесін несиелеудің, атап айтқанда, мақсатты
пайдаланылуы, қамтамасыз етілуы және ақылылығы секілді негізгі принціптерін
сақтай отырып береді.
Құрылыс салу үшін немесе тұрғын үй сатып алу үшін алынған ссуданың өз
мақсатында пайдаланылмағаны анықталған жағдайда банк берілген несиені
мерзімінен бұрын өндіріп алуға құқылы болады, ал, қарыз алушы несиені
қайтармаған жағдацда банк несиені кепілге салынған мүліктен немесе
кепілгерден өндіріп алады.
Тұрғын үй несиесі туралы ережеге сәйкес банкберетін несиенің сомасы
жерді сатып алудың және жайғастырудың құнына құрылыстың (реконструкция)
несе атап алынған тұрғын үй құнының 70%-інен аспауы керек.
Несиеленетін объектінің қалған бөлігіне (30%-тен төмен болмайтын
мөлшерде) қарыз алушы өз қаражаттарымен қатысады. Осы сәт пен тұрғын үй
несиесінің өзге де нақты шарттары (мерзімі, мөлшерлемесі және т.б.) қарыз
алушымен банк арасында бекітілетін несие келісімшартында айтылуы тиіс.
Тұрғын үй несиесінің тағы бір түрі – құрылыс несиесі – қарыз алушы
ашқан несие желісінің негізінде беріледі. әрі-беруден соң ссуда құрылыстық-
мантаждау жұмысының аяқталған кезеңінің құнына сәкес бөлектеп (біртіндеп)
беріледі.
Банк кезендерді кейін инспекциялаумен құрылыс графигіне сәйкес кезең
сакйын аванс беру арқылы жұмысты қаржыландыраалады.
Түрғын үй проблемасын шешу заңды тұлғалар шығаратын облигацияның
айрықша түрі болып табылатын және азаматтардың ақшалай қаражатын тарту
мақсатында тапсырыс берушінің тұрғын үй құрылысына жүргізуге құқығы барын
білдіретін тұрғын үй сертификаттарының айналымға енуіне себепкер болады.
Тұрғын үй сертификаты эмитент анықтайтын шарттармен оның йесіне өз
меншігіне пәтер сатып алуына құқық береді. Оның сатып алу ұзақ уақытқа
созылатындықтан бұл жағдайда тұрғын үй сертифйикатын тұтыну несиесінің
өзінше өзгешелегі болатын формасы ретінде бағалауға болады.
Тауарларды несиеге сатуды барлық меншік формасындағы бөлшек сауда
кәсіп орындары сатылу күніндегі баға бойынша жүзеге асырылады (баға кейін
өзгеретін болсада қайта есептелмейді).
Несиеге автокөлік, жихаз, тоңазтқыш, мұздату камерасы, теледидар және
т.б. секілді ұзақ уақыт пайдаланылатын тауарлар сатылады.
Несие алынатын тауардың қолма-қол ақша мен төленетін ақшаның бастапқы
жарнасы, сондай-ақ, оны бөліктеп төлеудің мерзімі (н.есие мерзімі) тауардың
құнына қарай анықталады.
Егер несиеге сатылатын тауардың бағасы ең аз шамадағы бір айлық еңбек
ақының 12 еселік мөлшерінен аспайтын болса, онда сатып алушы бірден осы
тауар құнының ең аз дегенде 20%-ін төлейді және қалғанын 6 айдан үш жылға
дейін бөліктеп төлейді. Егер тауардың бағасы аталған шектен асатын болса,
онда тауарды несиеге алу барысының бастапқысында оның құнының 40%-ін
төлейді, ал, қалған бөлігі 5 жылға дейінгі мерзімде төленетін болады.
Ұзақ уақыт пайдаланылатын тауарлардың несиеге сатудың жаңа ережесіне
сәйкес несиелеудің шегі (шекарасы) азаматтардың еңбекақы (табыс) деңгейіне
қарай анықталып белгіленетін болады.
Мәселен, алты айға дейінгі мерзімде бөліктеп төленетін тауар
сатылатын болса, берілетін несиенің сомасы тауарды сатып алушының екі айлық
еңбек ақысынан аспауы керек, ал, 24 айға 8-айлық еңбекақыдан, 36айға-12
айлық еңбекақыдан, 48айға-18айлық еңбекақыдан аспауы тиіс және 60 ай
мерзімінде төленіп бітуі тиіс несиенің шекті сомасы сатып алушының 24 айлық
еңбекақы денгеиінде белгіленеді.
Тауардың құны несиенің шекті сомасынан асып түсетін жағдайда тауар
құны мен несие сомасы арасындағы айырмашылық қолма-қол ақшамен немесе
ақшасыз есеп айрысу бойынша төленуі қажет.
Сатып алушыдан сауда кәсіпорынның пайдасына несие сомасының проценті
өндіріліп алынады. Бұл проценттің мөлшеріне сауда кәсіпорыны банк
несиесінің қолданыстағы мөлшерлемесін ескере отырып белгілейді, берілген
несие сомасындағы тауардың құнын сатып алушы айына бір мәрте бірдей
үлестермен өтейтін болады.
Тұрғын үйге арналмаған жеке тұлғалар ссудасының маңызды қөзіне, оны
қалыптастыратын әрі ауыстыратын құралға несие карточкалары жатады.
Банк карточкалары үш тараптың қатысуын ұйғарады:
- несие карточкасының эмитент банк ісі;
- несие карточкасының иесі;
- несие карточкасын тауарлармен қызқмет көрсетудің төлем құралы
ретінде қабылдайтын сауда уымдары. Клиент несиеғ карточкасын алу
үшін банк белгіленген ақшалай қараждат сомасын банкке аударуы
қажет. Тауарлар мен көрсетілген қызметтердің ақысын несие
карточкасымен клиент шотында қаражат болмаған жағдайда да, яғни,
банк несиесінің есебінен төлеуге болады.
Банк өз қызметі үшін әрбір опирацияның сомасынан белгілі бір процентті
өндіріп алады.
Төлем карточкасын пайдаланушылар, сонымен бірге, жыл сайын белгілі бір
соманы карточкаға қызмет көрсетуі үшін және оны жыл сайын жаңартуға аударып
отыруға міндетті.
Тұтыну несиесін тұрақты түрде берудің бұл тәсілі шетелдердеде де
кеңінен тарап отыр. ВИЗА, Америкэн экспрес, Мастер кард секілді
қалкаралық қаржы ассоцациялары осы пластикалық карточканың иелеріне
қызметтің кезкелген түрін көрсетуде.
Бүнгі таңда көптеген қазақстандық банктер де әр түрлі несие
карточкаларын шығара бастады.
Тұтыну несиесіне, сондай-ақ, ломбард та жатады.
Ломбардтар (несиені) халықа жеке пайдаланатын және үйде тұтынылатын
заттың кепілдігімен береді.
Суданың мөлшері кепілге салынған заттың түріне, оның нарықтық құнына
және ламбарт белгіленген кепілдікті қамтамасыз етудің шегіне қарай
анықталады.
Бүгінгі таңда, әсіресе, жекеше ломбарттар кеңінен тараған, сол
себептіде ломбпрт несиесінің процентік мөлшерлемелеріні жоғары болып
келеді. Тіпті банктік проценттің мөлшерлемелерінен асып түсетін кездері де
болады. Бұл, сөз жоқ, осы несиенің ауқымына өз әсерін тигізбей қоймайды.
Несиенің түрі – Бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
қызметтерінің, яғни әр алуан сыртқы және ішкі өзгерістер барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz