Ордерлік бағалы қағаздар

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3-6

I ТАРАУ. Бағалы қағаздар ұғымы және оның түрлері

Бағалы қағаздар туралы ұғым . . . 7-10
Жалпы бағалы қағаздардың сипаттамасы . . . 11-17

1. 3. Бағалы қағаздар түрлері . . . 18-29

II ТАРАУ. Бағалы қағаздар нарығы, оны эмиссиялау тәртібі

2. 1. Бағалы қағаздардың бірінші ретті нарығы . . . 30-32

2. 2. Бағалы қағаздардың екінші ретті нарығы және оның субьектілерінің құқығы . . . 33-43

III ТАРАУ. Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығын құқықтық реттеу

3. 1. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамасы . . . 44-49

Бағалы қағаздар нарығында мәмілені тіркеу және оны жүргізудің құқықтық салдары . . . 50-55

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56-57

СІЛТЕМЕЛЕР . . . 58-59

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 60-62

КІРІСПЕ

Бұрынғы Одақ экономикасының қатал жоспарланған жағдайында бағалы қағаздардың айналымы жоққа тән еді. Онда сыртқы сауда вексель, есеп айырысу түрінде және реттеуші құжат - конасамент түрінде ғана пайдаланылады.

Тек нарықтық қайта құрудың басталуымен ғана бағалы қағаздар айналымының толыққанды қажеттілігі туындады, сондықтан да акция, облигация, вексель, сауда қағаздары және басқа да бағалы қағаздардың әрекет етуінің нормативті базасын құру талабы қойылады.

Өзінің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етуде, экономикадағы шаруашылықтың түрімен қалыптасу кезеңін кешіріп келе жатқан Қазақстан Республикасының қазіргі дамуы күрделі де қиын. Бұл кезеңдегі ең негізгі және ең алғашқы мақсат белгілі бір дәрежеде мемлекеттік құрылымды жүйелейтін, сонымен қатар, меншік түрлерінің еркін дамуын қамтамасыз ететін, әр азаматтың белсенділігін тудыратын инфрақұрылымды құру болып табылады. Мұндай өркениетті құрылымның құрамына жалпы мемлекеттік көлемдегі, жеке бизнесті қалыптастырудағы, азаматтардың хал-ахуалын көтерудегі міндеттерді шешуге бағытталған инвестицияларды қамтитын, мол көлемдегі ақшалай қаржыларды өндірістік пайдалану мақсаттарымен қоса жүйелендіру мүмкіндігін беретін, ерекше түрдегі мәңді құжаттардың айналымының негізі болып табылатын бағалы қағаздар рыногы болып есептелінеді.

Мұңдай іс-әрекеттің механизмі - бағалы қағаздардың мүліктік айналымы, олардың қажеттілігі ең кең көлемдегі кеңістікті ашып, сонымен қатар кең ауқымдағы кепілдік пен сенімділіктің берілуі болып табылады. Бағалы қағаз - экономиканың несие-қаржы саласының бөлінбес элементі болып табылады және тауарлы өнім принципіне негізделеді.

Қазақстанда бағалы қағаздар рыногі тіпті болған емес, және оның дамуына уақыт қажет еді. Өйткені бұл үшін жеке меншікке (бәрінен бұрын жекешелендіру және мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлендіру) деген қатынастың қайта құрылуына тікелей байланысты және мемлекеттік қаржыландыру саясатының сипаты түбіріен өзгеруі тиіс болатын. Қазіргі кезде бюджеттегі жетіспеушіліктің орнын толтыру үшін мемлекет көбінесе ақша белгілерін ауыстыруды емес, мысалы мемлекеттік қысқа мерзімді вексельдер секілді мемлекеттік бағалы қағаздарды шығаруды қолға алып отыр.

Менің дипломдық жұмысымда "Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығын құқықтық реттеу" атты тақырыбымда өзекті мәселелер қарастырылған.

Бұл проблема көп қырлы, күрделі болғандықтан, бағалы қағаздар рыногының біздің еліміздегі дамуын қарастыруда келесі міндеттерін ұсынып отырмын:

- бағалы қағаздардың тұңғыш элементтерінің ҚР пайда болуын, қалыптасу процесін қарастыру және жалпы түсінігін беру;

- бағалы қағаздар рыногын дамытудағы дайындалған құжаттардың мазмұндарымен танысып, оларға визуалдық баға беру;

- салыстыру, анализ және синтез принципіне сүйеніп, әр құжаттың прогрессивтік мәнін және кемшіліктерін, құқықтық салдарын қарастыруға әрекет жасау;

- бағалы қағаздардың түрлеріне тоқталып, әр түріне жеке сипаттама беріп, олардың әр қайсысының артықшылығын, орналастыруын және таратумен айналысатын басқарушылардың және ұстаушысының құқықтарына баға беру.

Жалпы диплом жұмысы үш тараудан тұрады:

Бірінші тарауда бағалы қағаздар ұғымы және олардың түрлері, оларға жалпы сипаттама беріп тоқталдым.

Екінші тарауда ҚР-да бағалы қағаздар айналымының бірінші ретті және екінші ретті базарын қарастырдым. Ең бастысы бағалы қағаздардың құқықтық реттелуіне назар аудардым.

Үшінші тарауда Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығын құқықтық ретеудегі заңнамасы, бағалы қағаздар базарында мәмілені тіркеу және оны жүргізудің құқықтық салдарын қарастырдым.

Қазіргі кезде Қазақстанда бағалы қағаздар рыногының тиімді дамуының ыңғайлы жағдайлары жасалуда. Бұл рынок Рессейдің қор рыногына қарағанда баяу дамығанымен мұрагерлік, мақсаттық сипаты басым.

Бағалы қағаздар рыногының даму деңгейі - бүгінгі жаңа мемлекеттің экономикасының сипатын көрсететін объективті көрсеткіштердің бірі болып табылады.

Бағалы қағаздар рыногының міндеті - қаржы ресурстарының салааралық бөлінісін қамтамасыз етуде инвестициялық ресурстарды қазақстандық кәсіпорындардың дамуына ыңғайлауда, келесі инвестициялауға дейін қаржы жинақтау жағдайын жасауда жатыр.

Қазіргі Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар рыногы жас әрі дамушы рынок. Соның өзінде, қазіргі бағалы қағаздар рыногының қолдану аясы мемлекеттік ішкі қаржыландыру, мемлекеттік қарызды жекешелендіру, мемлекет меншігінің жекешелендіру мәселелерін шешуге мүмкіндіктер беріп отыр.

Отандық бағалы қағаздар рыногының дамуына бүгінде ҚР-дағы қағаздар рыногының дамуына орташа жылдамдық бағдарламасын әзірлеу секілді шешілуі қажетті көптеген мәселелер кедергі келтіруде.

Бағалы қағаздар дамуының бағыттары мен мақсаттарын айқындау мақсатында ҚР-ның бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясы ҚР-дағы бағалы қағаздар рыногының даму бағдарламасын дайындаған. Ол бағдарлама үкіметтің 1996-1998 жылдарда арналған реформасын тереңдете түсудегі орташа жылдамдық бағдарламасына сай келеді. Бағдарламаны жүзеге асыру бағалы қағаздар рыногы құрылымының барлық элементтерінің толық деңгейде дамуына мүмкіндік жасайды.

Бағалы қағаздар базарын дамытудағы мәселелердің бірі - құнды қағаздардың құқықтарын тіркеп және бекітіп отыратын институттардың қалыптасуына жағдай жасау мүмкіндігі болып табылады. Осы мәселені реттестіру мақсатында ұлттық комиссия "Орталық депозитарий туралы" Ереже, "Бағалы қағаздар ұсынушылардың реестірін жүргізу жөніндегі" Ереже, "Бағалы қағаздар рыногында жұмыс істейтін мамандары оқытуға рұқсат беру тәртібі жөнінде" Ереже, Бағалы қағаздар рыногында жұмыс істейтін мамандар дайындау курстарының тыңдаушыларын аттестациялау жөніндегі "Ереже", Бағалы қағаздар рыногындағы брокерлік және дилерлік іс-қимылдарды лицензиялау жөніндегі Ереже, "Бағалы қағаздар рыногында қаржылай тәуекелдерді сақтандыру жөніндегі" істерді жүзеге асыратын сақтық компанияларының талаптары секілді құжаттарды дайындаған.

I ТАРАУ. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1. 1. Бағалы қағаздар туралы ұғым

Бағалы қағаздар қоғамдағы экономикалық қатынастардың дамуының нәтижесі болып табылады және мәні жағынан "ақшаны ақша табады" деген принциптеріне сай келеді. Кәдімгі ақшадан бағалы қағаздардың айырмашылығы мұнда ақшалай қаржыны көптеген варианттармен пайдалану мүмкіндігі бар.

Бағалы қағаздардың экономикалық механизм ретінде - өндірісте тікелей инвестициялаудың көзі болып табылады. Одан басқа, олар жинақтау (кең байлық), айналым (яғни, заңды азаматтық мәмілелердің түрлері нысаны" және төлем орнына жүре алады. Банк мекемелеріндегі кәдімгі салымнан айырмашылығы, бағалы қағаздар өндіріс орнында инвестиция бар екенін дәлелдеу арқылы еркін айналуға түседі және сол кірістерді әкеледі.

Кез-келген экономикалық қатынастардың құқықтық бағыт бағдарсыз қалыпты өмір сүруі және дамуы мүмкін емес. Яғни, экономикалық қатынас өз мазмұны жағынан теңдес болып табылатын заң бабтарында қарастырылуы тиіс. Бұдан шығатыны, рыногі бар дамушы елдердің бәрінің заңындағы негізгі ережелерде бағалы қағаздар рыногының қалыптасуы мен қызмет етуі, бұл қолданыстың шығарылуы мен айналымға түсуі, заңға қатысты бағалы қағаздармен байланысты субъектілердің құқықтары мен міндеттері және тағы басқа мәселелер жүйеленіп отырады. Бұл жүйелеудің бастапқы пункті бағалы қағаздар және оларды жүйелеу туралы түсініктеме берілген заң бөлімі болып табылады [1] .

Бағалы қағаздар көп қырлы заңды құжат қатарына жатады. Ал, занды құжаттар дегеніміз - мазмұны занды маңызы бар фактілерді куәландыратын немесе негізгі заңға қатысты болып келетін, азаматтық ортада тиісті заңға қатысты құжаттардың қызметін атқара алатын құжаттар.

Бағалы қағаздар заңды құжат болуы арқылы арнайы жинақталған шеңбермен тұйықталып қалмайды, іскер орталарда, тиісіне қарай, белгілі бір қызметтерді атқарады.

Бағалы қағаздардың түсініктемесін анықтай отырып, олардың ерекше-

ліктерін белгілеп, олар атқаратын қызметтерді жіктеуге болады.

Бағалы қағаздар деген кең ұғымда берілген құқығы арқылы, сол құқықсыз жүзеге асыруға, басқа адамға беруге болмайтын қандайда бір құжат түрін түсінуге болады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 129 бабына сәйкес мынадай түсініктеме берілген: "Белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді сақтай отырып, жүзеге асырылуы тек оны көрсеткенде ғана мүмкін болатын мүліктілік құқықтарды куәландыратын құжат бағалы қағаз болып табылады.

Занды құжат болып табылатын бағалы қағаз оны иеленуші тұлға мен оны айналымға салатын тұлғалардың арасындағы құқықтық қатынасы және ол бойынша міндеттерді куәландырады. Бұл мүліктік сипаттағы міндетті құжат ретінде қандай мүліктің де меншіктің құқығын бекітеді. Соның ішінде, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 129 бабының 1 пунктіне сәйкес бағалы қағазбен куәландыратын мүліктік құқық тек бұл құжаттың түпнұсқасын ұсынғанда ғана жүзеге асуы мүмкін [2]

Бағалы қағазды ұсыну қажеттілігі онда көрсетілген құқықтарды жүзеге асыру үшін қағаз және тиісті құқықтар арасындағы байланыстылығын (немесе бұрын көрсетілгендей, байланыстың белгілі дәрежесін) мегзейді. Мұндай жағдайда "бағалы қағаз куәландыратын құқық басқа тұлғаға сол бағалы қағазды бергенде ғана өтеуі мүмкін" деген принцип сақталуы тиіс.

Бағалы қағаздардың ерекшеліктерінің бірі - ол белгіленген нысандағы заңды құжат болып табылады. Ал бағалы қағаздың нысаны қағаз тасымалдаушыдағы ақпараттың материалдық маңыздылығында жатыр. Әйтсе де, заңмен белгіленген міндетті реквезиттердің бәрінің мазмұны осылай болып келеді. Мұндай реквизиттерге жататындар: мысалы, бағалы қағаздар туралы ақпарат, оның сериясы мен номері, эмитенті және иесінің құжаты (немесе қағаздың ұсынушы негізінде екендігі), міндеттемелерді орындаудың уақыты мен орны, сондай-ақ бұл міндеттемелердің мазмұны және т. б. егер орындалуының процесін эмитент емес, басқа тұлға атқаратын болса, онда соңынан көрсетіледі.

Бағалы қағаздардың жекелеген әр түріне заң бойынша ерекше міндетті реквизиттер белгіленген.

ҚР АК-нің 131 бабында: "бағалы қағаздардың міндетті реквизиттерінің болмауы немесе бағалы қағаздың ол үшін белгіленген нысанға сәйкес келмеуі, оның жарамсыз болуына әкеліп соқтырады" делінген. [3]

Осыған байланысты, қандай жағдайда болсын, мүндай құжатта бағалы қағаздың күші де, мәні де болмайды.

Бұдан басқа, заңды құжат болып табылатын, бағалы қағаздардың тағы бір нысандылық деп аталатын белгісі бар. Бұл құжаттың мазмұны қатал түрде белгілеу болып табылады жөне заң орыңдарымен жазылған арнайы реквизиттердің нақты міндеттілігіне жатады.

Бағалы қағаздардың шығаруды және айналымға түсіруді реттеуге байланысты сауалдардың түсініктемелерінің азаматтық құқық теориясы және іскер айналым тәжірибесі үшін үлкен маңызы бар.

Мұнда алғашқы адам, заң актілерінде бағалы қағаздар түсінігі, бағалы қағаздар мойындайтын мүліктік құжаттар шеңберінің көрсетілуі және оларды түр-түрге бөлу нақты айқындағыш болып табылады. Осылайша, ең анық айқындаушы төмендегідей болып шығады: заңда белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді сақтай отырып, жүзеге асырылуы тек оны көрсеткенде ғана мүмкін болатын мүліктік құқықтарды куәландыратын құжат - бағалы қағаз болып табылады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі бағалы қағаздардың құжатталмаған және ордерлік сапада қолданылуын қарастырды.

Мұндай жағдайда оның соңғысы қолданылу маңызын жойып, аталуы нысанаға ауыстырылып кетеді.

Бағалы қағаздар қажеттілігіне қарай белгілі дәрежеде қорғалған, қандай да бір мүліктің немесе ақшалай соманың белгілі мүліктің құқығын куәландыратын құжат ретінде ресмиленеді. Бағалы қағаздар құжат нысанында немесе есеп шоттарға жазылған күйінде өмір сүреді.

Әлемдік тәжірибеде бағалы қағаздардың негізгі екі түрі бар: капиталды және ақшалай.

Капиталды бағалы қағаздар капиталды рыноктарда, ақша түріндегісі - ақшалай рыноктарда айналымға түседі.

Капиталды бағалы қағаздарды қарызға беру және еншілей бөлу қағаздары деп бөледі.

Ақшалай бағалы қағаздар түрлі вексельдер, түрлі коммерциялық бағалы қағаздар ретінде шығарылады.

1. 2. Жалпы бағалы қағаздардың сипаттамасы

Бағалы қағаздардың жалпы түсінігі осы мүліктік құжаттың алуан түрін қамтығанымен, оның барлық жиынтығы белгілі бірнеше түрлерінен тұрады. Және осы әрбір түрінің шығарылуы мен айналымға түсуінің өзіндік заңды ерекшеліктері бар. Осы түрлі заңдық маңызы бар негіздеріне қарай бағалы қағаздар бірнеше жүйеге бөлінеді. [4]

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 130 бабына сәйкес: бағалы қағаздарға: облигация, коносамент, акция және бағалы қағаздар туралы заң құжаттарында немесе соларда белгіленген тәртіп бойынша бағалы қағаздар қатарына жатқызылған басқа да құжаттар жатады" делінген [5] .

Республикадағы бағалы қағаздар рыногы енді ғана қалыптасып келе жатқандықтан, біздің елімізде қандай бағалы қағаздар таратылып, айналымға түсетіндігі әлі белгісіз. Осыған байланысты бұл мүліктің құжаттың толық тізімін жасау мүмкін емес. Сонымен қатар, рынокты түрлі аталмыш қағаздармен толтыра беруге болмайды. Мұның соны іскер айналымның тұйыққа тіреліп, мүліктік құқықтың айналым мүмкіндігінің төмендеп кетуіне әкеліп соғады.

Қазақстан Республикасы мен рыноктық қатынастар дамыған елдерді салыстырғанда, бағалы қағаздар деп танылған мүліктік құжаттардың барлық жиынтығы сол мемлекеттердің заң актілерімен бекітіліп берілген.

1. Бағалы қағаздардың барлық түрі үшін маңызы бар негізгі жүйелеу тұлғаларының заңды тәсілдеріне байланысты құқықтық субъект ретінде бөліп қарастырылуы болып табылады.

Бағалы қағаздар, мүліктік құқықтары бар бағалы қағаздар секілді жоғары айналымдық қасиетке ие. Сондықтан келтіріліп отырған жүйелеудің ең маңыздыларының ішіндегі негізгісі, яғни қағаз бойынша өкілеттігі айқындалатын тұлғалардың анықталу тәсіліне байланысты оған құқық беру тәртібі айқындалды.

Мүліктік құқықтың айналымға икемділігінің дәрежесін жоғарылатудың мүлкіндегі барлық бағалы қағаздардың пайда болуы мен қызмет атқаруының басты себебі болып табылады.

Мұнда өкілетті тұлғалардың "зандық тәсілі" мен "белгілеу тәсілі" ұғымдарының, одан соң "бағалы қағаздарды бере білу" тәсілі ұғымдарының ара қатынастарын көрсету қажет. Заңдастыру тәсілі бағалы қағаз бетінде түдеаның белгіленіп қан қоюы емес, оның талап ету құқығындағы бекітілгеннің бәрі құжаттың түпнұсқасын ұсыну, беру-өткізу жазбаларының жүйелілігі, борышкерді кітапқа жазу болып табылады. Ал, басқарудың өкілетті тұлғаның сол қағазды белгілеуіне (немесе заңға) қатыстылығына қарай оның беру өткізу тәсілдеріне айырмашылықтар болады, соған сәйкес, онда көрсетілген тәсіл: жай ұсыну немесе міндетті тұлғалар кітабы бойынша трансферттің беру-өткізу жазбаларын жөндеу жолы. Бағалы қағаздар жөніндегі тұлғаның құқықтылығын белгілеу тәсілдері төмендегідей болуы мүмкін.

Құжаттың текстінде оның иеленушінің аты көрсетіледі. Мұндай жағдайда ол қағаздың аталуы немесе ордерлік болуы мүмкін, оның үстіне ордерлік қағаздағы оны талап етуші өкілеттік күшінің қазіргі иесіне өткені туралы куәландыратын беру-өткізу жазбасы да аталуы болуы тиіс. Қағазда "ұсынушыға" деп бір жақты жазылған болса, ол құжат ұсынбалы болып табылады:

Қағазда қазіргі ұсынушының аты тіпті көрсетілмейді. Мұндай жағдайда қағаз ордерлік болып табылады да, ол соңғы берілгені жазылған банкілік болады. Бұдан басқа, өз текстінде иеленушінің аты жазылмаған немесе көрсетілмеген бағалы қағаз заңмен бекітілуі тиіс, сонда ғана ол ұсынбалы бағалы қағаз екендігі мойындалады, әрине басқа да реквизиттер сақталынған жағдайда. Бірақ, Қазақстан Республикасындағы бүгінгі заң актілері бағалы қағаздардың міндетті реквизиттері ретінде не оның иеленушінің атын, не "ұсынушыға" деп жазуды бекітіп отыр.

Өкілетті тұлғаны заңдастыру белгісі бойынша бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді.

I. Ұсынбалы бағалы қағаздар.

Ұсынбалы бағалы қағазбен куәландыратын құқықтар бағалы қағазды ұсынушыға тиесілі болады. Ұсынушыға арналған бағалы қағаздарда иелену құқығы бар тұлғаның аты көрсетілмейді. Бұл қағаз бойынша борышқор бағалы қағаз иесіне түп нұсқа құжаттарда көрсетілгеннен артық талаптар қоймай міндетін орындауға тиіс. Әрине, міндетті тұлға иеленушінің құжатқа құқылы екендігіне аса маңызды түрде күдігі болса, жағдай басқаша мазмұн алады.

Ұсынушының бағалы қағазы сапасына табиғатына сай облигациялар, коносаменттер, акциялар, қазыналық мемлекеттік міндеттемелер, депозитті және жинақтық серификаттар, қоймалық куәліктер және басқа қағаздар шығарылуы мүмкін.

II. Атаулы бағалы қағаздар.

Атаулы бағалы қағазбен куәландыратын құқықтар онда аталған адамға тиесілі болады. Қазақстан Республикасының заңы бойынша, заңның ескертпелерімен акционерлік қоғамдар реестрі жүргізіліп, оған барлық акция ұсынушылардың аттары мен мекен-жайы, басқа да мәліметтері өндірілуде. [6] Бұл мәселе рыноктық түрде дамушы елдердің заңында да осылай шешілуде. Мысалы, Швейцарияның міндеттеуші заңының 4 бөліміндегі 68 параграфы акционерлік қоғамның акционері болып, аты сол қоғамның кітабына енген адамның аталатындығын бекіткен. Бұл жазба маңыздылығымен де құнды.

Атаулы қағазды ұсынушы тек ұсынған қағазында көрсетілмеген ғана емес, міндетті тұлғалар кітабына белгіленгенімен де құқық субъектісі болып табылады.

III. Ордерлік бағалы қағаздар.

Бұл атау ағылшынның "бұйрық" деген сөзінен шыққан. Ордерлік қағаздың атаулыдан айырмашылығы сонда, борышқор құжатта көрсетілген тұлғаның міндеттемелерінің немесе осы тектес бұйрықпен құжатты ары қарай апаратын делдалдық құқықты жаңа субъектінің бұйрықтарын орындауға міндетті. Бұйрық құжаттың артқы бетіне берілу жазбасын жазу арқылы ресмиленеді. Мұндай ордерлік қағаз жазба индоссамменті деп аталады. Берілгенін жазатын тұлға индоссант деп аталады. Ал бұл жазбалар пайдасына жасалып жатқан адам - индоссат (немесе индосаттар) деп аталады.

Ордерлік қағазды иеленушіге, берілгені жайлы жазудың қатарында, алдағы берушілердің индоссат ретінде қолы тұрғандықтан, артықшылықтар беріледі.

Ордерлік бағалы қағаздар сапасында айналымға вексельдер, коносаменттер және т. б. түсуі мүмкін. Оның үстіне, бұл ордерлік бағалы қағаздар заң жүзінде де, (мысалы, "Вексельдік айналым туралы" ҚР-ның Заңы), құжатта көрсетілген жақтардың еріктері бойынша да айналымға түсе алады. [7]

Жоғарыда аталып өткендей, мүліктік заңды құжат бола тұра, бағалы қағаз қандай да бір мүліктік құқықты куәландыруы тиіс. Осы мүліктік құқық күші бағалы қағаз иесі үшін ең маңыздысы болып табылады.

Бағалы қағаздардың табиғатындағы құқық сипаттарына қарай бұл құжаттарды былай деуге болады:

а/ ақшалай құжаттар, яғни ақшалай сома алу құқығын бекітетін қағаздар: бағалы қағаздардың бұл түріне көбірек сипаты келетіндер вексель, облигация, сертификат, бондар.

б/ қандай да бір компания, кәсіпорын және т. б. ісіне қатысты бекітетін қағаздар, яғни кооперативті құқықтар, кәсіпорынның жарғылық қорындағы бөлігі, кәсіпорынды басқаруға қатысу және кәсіпорын таратылар болса, оның мүлкінің бөлігіне иелік ету құқығы.

в/ тауарларды иелену қағаздары, заттар құқығын, бәрінен бұрын жеке меншік құқығын немесе басқа тұлғаның иелігіндегі кез-келген тауарды иелену құқығын бекітеді. Бұл сипаттағы түрге жататындар: қоймалық және кепілдік куәліктер, коносамент, тауар алу құқығын беретін диливер-ордерлер. Қазіргі кезде ҚР-ның заңы бойынша бағалы қағаздың белгілері бар тауар иеленуші құжат ретінде тек коносамент пайдаланылады.

Коносамент - бұл ұсынушының көрсетілген жүкке иелік етуімен қатар, тасымалдау аяқталған соң барып алатын құқығын куәландыратын тауарлы-өкілетті құжат.

Бұл жүйелеу бағалы қағаздардың соңғы тобын бөліп қарастыру мақсатында, оларға бекітілген кейбір ерекшеліктері бар құқықтарды жүзеге

асыруда, олардың басқа да құқылық тәртіптерін зерттеу үшін де қажет.

Міндетті тұлғалардың белгілеріне қарай бағалы қағаздарды бөліп қарау - әсіресе, құқықты жүзеге асыру мәселесінде аса маңызды. Қағаз бойынша борышқор орнында, қашанда, оны айналымға шығарушы адам болып жатады және орындалудың да жауапкершілігін сол көтереді. [8]

Осыған байланысты бағалы қағаздардың эмитенті болып мемлекеттік меншік субъектілері не жеке меншік субъектілері (мұнда заңды тұлғалар) іске түсуі мүмкін. Осындай есептен де бағалы қағаздардың көрсетілген негіздері бойынша келесі жағдайда жүйелеуге болады:

І. Мемлекеттік бағалы қағаздар, негізінен қарыз міндеттемелері.

а/ ҚР-ның Үкіметі және республиканың заңды тұлғалары шығарған.

б/ мемлекеттік билік пен басқарудың жергілікті органдары шығарған.

в/ заңды тұлғалар - мемлекеттік кәсіпорындар, қорлар және т. с. с. шығарған бағалы қағаздар (мысалы облигациялар) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.