Ток - шоу бағдарламаларының даму ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ
Жұмыстың тақырыбы: Ток-шоу бағдарламаларының даму ерекшеліктері: Айтуға оңай мысалында
Жұмыстың көлемі: 2 тарау, 9 бөлім
Жұмыстың құpылымы: Бұл жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Негізгі бөлімде екі тарау және әр тоғыз тарауша бар. Жалпы зерттеу жұмысында телевизиялық ток-шоу жасаудың қиындықтарын, оны шешудің қандай жолдары бар екендігі жазылған.
Зepттeу жұмысының тeopиялық құндылығы: Бұл тақырыпқа байланысты әдебиеттер мен зерттеу жұмыстары өте аз. Айта кету керек, ток-шоу бағдарламасын жасау үшін әр кезеңін, кезек-кезек не істеу керек екендігін түсіндіріп жазған ешқандай құрал болған жоқ. Бірақ Қазақстандық және шетелдік авторлар жазған тележурналистика, радиожурналистика, кино өнері және психология туралы кітаптар біздің жұмысымызға арқау болды.

Зepттeу әдiс-тәсілдері: Бұл жұмыстa бaяндaу, шoлу, сaлыстыpмaлы тaлдaу, жинaқтaу, қopыту әдiстepi қoлдaнылды. Бiтipу жұмысының нeгiзгi бaғыты - зepттeу, ғылыми, жуpнaлистiк сипaттa өpбiдi.

Жұмыстың негізгі мaқсaты: Бұл зерттеу жұмысының мақсаты - ток-шоу жасау барысында көрерменге әсер ете алу үшін оны құрудың алғышарттары мен стратегиясын анықтау. Сондай-ақ бұл жоспардың жүзеге асуы үшін мына ережелерді орындау қажет:
1 Телевизиялық ток-шоу жасау үшін оның маңызды кезеңдерін бөліп алу;
2 Осы кезеңдердің қайсысында болашақ телеөнімді әсерлі ету керектігін айқындау;
3 Адам бойындағы кескін мен дыбысты қабылдайтын психологиялық қағидаларды есте сақтау;
4 Ток-шоудың мағынасына, көрерменге беретін пайдасына мән беру;
5 Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуы негізінде Қазақстандық ток-шоу бағдарламаларының сапасын көрсету;
Зepттeу жұмысының ғылыми жaңaлығы: Бұл жұмыстың жаңалығы ток-шоу жасау үшін қазақ тілінде осындай түсіндірме құрал немесе оны қалай жасау керек екендігін бүге-шігесіне дейін түсіндіріп жазған алғашқы жұмыс екендігінде. Сондай-ақ Отандық ток-шоулар жайлы сараптама жасап, көрерменге ұсынатын телеөнімдер жайлы ақпарат бере алатын жұмыстар да жоқ. Біз осылардың барлығын өз жұмысымызда жазуға тырыстық.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3

1
ТОК-ШОУ ЖАНРЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1
Ток - шоудың тарихы мен жасалу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.2
Ток - шоуды қабылдау айрықшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
1.3
Ток-шоудағы дауыс пен дыбыстың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
20
1.4
Ток- шоу және күнделікті өмір ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26

2
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТОК-ШОУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ЖӘНЕ АЙТУҒА ОҢАЙ... БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ АНАЛИЗІ

2.1
Категориялық тұрғыдан Қазақстандағы ток-шоу бағдарламалары ... .
32
2.2
Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток- шоуы ... ... ... ... ... ...
38
2.3
Айтуға оңайдың ішкі құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
2.4
Айтуға оңай... ток- шоуының тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ..
51
2.5
Айтуға оңай... ток-шоуының техникалық ерекшеліктері ... ... ... ..
59

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
62

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
67

КІРІСПЕ
Қазіргі кезде күнделікті өмірді теледидарсыз елестету қиын. Көбіміз күнімізді таңғы жаңалықты қараудан, телесериал көруден немесе қызықты бағдарлама көруден бастаймыз. Бірақ теледидардың адамға әсер ете алатын күшке ие екенін көпшілік біле бермейді. Көрерменге дұрыс ұсынылған телебағдарлама жоғары рейтингпен қоса, пайда алып келеді.
Қазіргі қазақ теледидары көптеген жанрлардың жиынтығы, ойлардың тоғысқан нүктесі. Бағдаламаның көпшілігі батыстан алынып, өз менталитетімізге сай жасалады. Телеэкрандағы сұранысқа ие жанрдың бірі - ток- шоу. Ол ағылшыншадан аударғанда talk - сөйлеу, show - көрсету деген мағынаны береді, яғни тура аударғанда сөйлейтін бағдарлама. Ток-шоу - журналистикадағы ерекше жанрдың бірі, онда адамдар сұраққа бірге жауап іздейді. Сондай-ақ бұл сұрақтың шешімін табу үшін көрермендер де өз үлесін қосады [1].
Бұл жұмысымыздың басты тақырыбы - Отандық телеарналардағы ток-шоу жанрының креативті аспектілері. Айтқымыз келгені бұл жұмыста ток-шоудың жасалу жолдары мен Қазақстандағы ток-шоулардың мағынасы, ондағы қозғалатын тақырыптар туралы жазылды. Сондай-ақ ток-шоу жасаудағы дыбыстық проблемалар, оны қабылдау туралы да сөз қозғалды. Бұл жұмыс Қазақстандық ток-шоулар, әсіресе Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуын мысалға ала отырып жасалды.
Осы күнге дейін телевизиялық ток-шоу жанрын зерттеп, қазақ тілінде ғылыми жұмыс жазғандар жоқ. Біз бұл жұмысты жаза отырып, қазіргі қазақ теледидарындағы ток-шоулар туралы сараптама жасадық.
Теледидар бағдарламасының көрерменге әсер еткендігі туралы біз қалай, қайдан біле аламыз? Егер бағдарламаны көріп отырған адам кері әсер берсе, денесі тітіркеніп, күліп, жылап, ашуланып, ренжіп немесе қолын сермесе - ол көрерменге телеөнімнің әсер еткендігі деп білеміз. Адам кез келген нәрсеге қарап әсер алуы мүмкін: ол біліп немесе өзі де байқамай тележүргізушінің даусына, бет-әлпетіне, студияның түсіне, адамдардың киіміне, сөзге, бейнеге, дыбыстарға, монтажға байланысты. Біздің осы жұмысымызда көрерменге дауыстың, бейненің, жалпы бағдарламаның көрерменнің жүрегіне жетуі үшін не істеу керектігі жазылған.
Тaқыpыптың өзeктiлiгi. Қазіргі Қазақстандық телеарналардағы ток-шоулардың түрі көбейіп кетті. Бірақ оның барлығы қоғамға қажет пе? Олардың барлығы ток-шоудың міндетіне сай бағдарлама дайындап жүр ме? Көрермендер қай ток-шоуды таңдайды? Сондай-ақ ток-шоулардағы дыбыс-бейнелік құрылғыларының деңгейі қалай? Осы және өзге де мәселелер дәл қазіргі кезде жауап іздейді. Бүгінгі таңда тек құрғақ сөзден құралған ток-шоулар көп, оның барлығы көрерменге қызық емес. Әрине онда мүмкін маңызды ақпараттар айтылып жатқан шығар. Көрерменнің назарын өзінде ұстауы үшін ток-шоу жасаушылар, теледидар мамандары оның құрылымы, бейне, дыбыспен өте көп жұмыс жасауы қажет. Ресейлік тележүргізуші Леонид Якубович: Егер кескін мен бейнені өшіріп тастасақ, телебағдарламаны тыңдай беруге болады. Әрине болмайды, бұл теледидар! [2]- деген екен бір сұхбатында. Расымен де бір қарағанда дизайн, қонақтар, жүргізушінің киімі ұнамаса, теледидарды басқа арнаға ауыстыра салуға болады.
Тaқыpыптың зepттeлу дeңгeйi. Бұл жұмысты бастамас бұрын ток-шоудың тарихы, оның міндеті, шарттарымен таныстық. Кейін Отандық ток-шок телебағдарламаларын қарап, елімізге ток-шоу жанрының қашан келгендігін, яғни қай уақыттан бастап Қазақстанда ток-шоу жанры телеэкрнаннан көрсетіле бастағанын анықтадық. Кейін Ресей ток-шоуымен салыстыра отырып, түрлі пікірлер қалыптасып, ток-шоу бағдарламасын жасау үшін кім қандай қызмет атқарады, кімнің рөлі қаншалықты маңызды екендігін осы жұмыста жаздым. Сондай-ақ қазіргі қоғамға, көрерменге ток-шоу жанрындағы бағдарламалар қаншалық қажет екендігі де зерттеу жұмысында жазылды. Бұл жұмысты Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуы мысалында жазғандықтан Айтуға оңайдың көрерменге көрсеткен көмегі, пайдасы, қоғамды тәрбиелеудегі оның әсері туралы жазылды.
Зepттeу жұмысының мaқсaты мeн мiндeттepi. Бұл зерттеу жұмысының мақсаты - ток-шоу жасау барысында көрерменге әсер ете алу үшін оны құрудың алғышарттары мен стратегиясын анықтау. Сондай-ақ бұл жоспардың жүзеге асуы үшін мына ережелерді орындау қажет:
1 Телевизиялық ток-шоу жасау үшін оның маңызды кезеңдерін бөліп алу;
2 Осы кезеңдердің қайсысында болашақ телеөнімді әсерлі ету керектігін айқындау;
3 Адам бойындағы кескін мен дыбысты қабылдайтын психологиялық қағидаларды есте сақтау;
4 Ток-шоудың мағынасына, көрерменге беретін пайдасына мән беру;
5 Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуы негізінде Қазақстандық ток-шоу бағдарламаларының сапасын көрсету;
Зepттeу әдiстepi. Бұл жұмыстa бaяндaу, шoлу, сaлыстыpмaлы тaлдaу, жинaқтaу, қopыту әдiстepi қoлдaнылды. Бiтipу жұмысының нeгiзгi бaғыты - зepттeу, ғылыми, жуpнaлистiк сипaттa өpбiдi.
Зepттeу пәнi. Қазақ тележурналистикасында ток-шоу жанрының пайда болғанынан бастап қазіргі кезеңдегі ток-шоудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары, ток-шоу жанрын игеруде Отандық журналистер қаншалықты біліктілік танытып жүргендігі өткен мен бүгінгі телевизиялық бағдарламалардың мағынасын, сапасын бақылау арқылы жасалды. Сондай-ақ бүгінгі күнді телевизиялық ток-шоусыз елестету мүмкін емес екендігін халық мойындады. Ендігі кезекте бұл жұмыста ток-шоу бағдарламаларына көрермен көзімен қарау арқылы да баға берілді.
Зepттeу жұмысының нысaны. Қазақстандағы телевизиялық ток-шоу бағдарламалары және олардың жасалу жолдары.

Зepттeу жұмысының дepeк көзi. Қазақстан Ұлттық телеарнасының мұрағатында сақталған Көкпар, Хабар арнасының мұрағатындағы Көршілер бағдарламалары, сонымен қоса, Айтуға оңай... әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуының мұрағаттағы түсірілген хабарлары, шетелдік және орыс ғалымдарының телевизиялық ток-шоу туралы жазған оқулықтары, монографиялар, сұхбаттар жұмысымыздың өзегі болды.
Зepттeу жұмысының тeopиялық жәнe әдiснaмaлық нeгiзi. Бұл тақырыпқа байланысты әдебиеттер мен зерттеу жұмыстары өте аз. Айта кету керек, ток-шоу бағдарламасын жасау үшін әр кезеңін, кезек-кезек не істеу керек екендігін түсіндіріп жазған ешқандай құрал болған жоқ. Бірақ Қазақстандық және шетелдік авторлар жазған тележурналистика, радиожурналистика, кино өнері және психология туралы кітаптар біздің жұмысымызға арқау болды.
Л.Б.Ительсонның Жалпы психология лекциялары [3] және Е.Е.Соколованың Психология туралы он үш диалог [4] монографиялары ең қажетті дереккөздер болды. Біз жазған түпсанадағы адамның бағдарламаны қабылдау ерекшеліктері де осы оқулықтардан алынған, оқылған мәлімет бойынша анықталды. Е.Е.Соколованың кітабында проблеманың шығуы және оның даму кезеңдерінің тарихы жайлы да жақсы жазылған. Керекті ақпараттардың диалог түрінде берілгені оны ұғынуға оңай. Бұл жұмыста көзбен көру арқылы қабылдау жайлы көптеген пайдалы мағлұматтар жазылған. Танымал психолог Г.Эббингауздің Психология жайлы очерк және А.Бэннің Психология еңбектері көзбен қабылдау сұрақтарына жауап береді. Біз қоршаған ортаның өзін психология арқылы қабылдаймыз, ал ток-шоудағы болып жатқан әрекетті де солай. Бұл кітаптарда авторлар дауыс пен дыбысты психологиялық тұрғыда адамдардың қалай қабылдайтындығы, қай дауыс жағымды, қайсысы жағымсыз әсер қалдыратындығын зерттеп жазған.
Осы жұмыста біз алдымызда қойылған сұрақтардың жауабын С.Л.Рубинштейннің [5] еңбектерін қолдандық. Көңіл қою, назар аударту, оның заңдылықтары, дыбыстың адамның түпсанасына әсері осы автордың жұмысында жақсы айтылған, тақырып толық ашылған. Тағы бір ерекше еңбектің авторы Р.Грегори. Оның Көз және ми [6] деп аталатын кітабында көру жүйесі және оның психологиямен, әсер алумен қандай байланысы бар екендігі туралы жазылған. Бұл кітапта көру белсенді жүйе ретінде көрсетіліп, көру жүйесінің механикасы, адамның жүйке жүйесінің көрген бейнені қабылдауы, оған оның кері әсері жазылған. Р.Грегоридің еңбегінде көзбен қабылдау әсері жайлы құнды деректер көп. Сонымен қатар, И.А.Алдошинаның Дыбыс режиссеры [7] журналында жарық көрген Психоакустика негіздері атты мақаласында ток-шоудағы дыбыс пен дауыстың маңызы, оның қай жоғарылықта, әуеннің жиілігі жайлы жазылған. Мұнда автордың дыбысқа берген анықтамасы мен оны қабылдау жайлы жазған пікірін жұмысымызда орынды қолдандық деп ойлаймын. Одан бөлек жарық пен түстің үйлесімділігі жайлы жазған ақпаратымыз В.Железниковтің Түс пен контраст. Технология және шығармашылық таңдау [8] атты еңбегіне сүйеніп жазылды. Біз үшін теледидар өнімі мен телевизиялық шығармашылық жайында жазылған әрбір еңбек маңызды болды. Р.Майлстың Жарықтың маңызы [9] атты мақаласында теледидар бағдарламасын жасауда жарықтың маңыздылығы туралы жазылыпты. Осындай пайдаланылған әдебиеттер тізімі көп. Оның көбі шетел әдебиетінен алынған, яғни жоғарыда жазып өткендей ток-шоу жанры туралы Отандық авторлардың жұмыстары саусақпен санарлық.
Жоғарыдағы бұл әдебиеттер ток-шоу жасаудың техникасы, яғни оны қалай жасау керек, қандай әсемдеу, түстермен қалай жұмыс жасау керек, адам психологиясына қалай әсер ете алатындығымыз жайлы еді. Бірақ ток-шоуда ең маңызды рөл ойнайтын ондағы сөздер, оның мағынасы, тақырыбы екендігін ұмытпағанымыз абзал. Біз бұл ретте Отандық ток-шоуларды мұрағаттардан көру арқылы түрлі салыстырмалар, сараптамалар жасадық.
Зepттeу жұмысының ғылыми жaңaлығы. Бұл жұмыстың жаңалығы ток-шоу жасау үшін қазақ тілінде осындай түсіндірме құрал немесе оны қалай жасау керек екендігін бүге-шігесіне дейін түсіндіріп жазған алғашқы жұмыс екендігінде. Сондай-ақ Отандық ток-шоулар жайлы сараптама жасап, көрерменге ұсынатын телеөнімдер жайлы ақпарат бере алатын жұмыстар да жоқ. Біз осылардың барлығын өз жұмысымызда жазуға тырыстық.
Бiтipу жұмысының құpылымы. Бұл жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Негізгі бөлімде екі тарау және әр тоғыз тарауша бар.
Жалпы зерттеу жұмысында телевизиялық ток-шоу жасаудың қиындықтарын, оны шешудің қандай жолдары бар екендігі жазылған.

1 ТОК-ШОУ ЖАНРЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Ток - шоудың тарихы мен жасалу жолдары
Ток - шоу жанры ХХ ғасырдың екінші жартысында пайда болғанына қарамастан, өз көрермендерін жинап үлгерді. Ең алдымен телевизиядағы бұл жанрды тапқан американдық тележүргізуші Фил Донахью. Ол 1963-1967 жылдары WHIO - TV арнасында таңғы бағдарлама жүргізушісі ретінде танымал еді. Таңғы эфирдің бірінде оның келген қонаққа қоятын сұрағы таусылып қалады. Сөйтіп тікелей эфирде амалы құрығаннан көрерменнен сұрақ қоюларын сұрайды. Сол кезден бастап ток-шоу жанры пайда болған [10]. Сол уақыттан бері теледидардан ток-шоу көрмеген адам жоқ. Бұл жанр әрбір отбасының өзіндік ерекше орны бар мүшесіне айналғандай.
Алғаш рет Фил Донахью 1963-1967 жылдары студияға қонақтар шақырып, тікелей эфирде ток-шоу өткізеді. Бұл бағдарлама қара - пайым елді мекеннің теле - стан - сасынан көрсетілгендіктен, ток-шоуға бөлінген қаржы аз болып, Донахью әйгілі адамдарды студияға шақыра алмай қиналады. Көрермендер аудиториясын, со - нымен қатар шоу-бизнес өкілдері мен саясаткерлердің назарын ау - дару үшін Фил Донахью бағдар - ламасына әйгілі адамдарды шақыр - май-ақ, қоғамда қызу пікір тудыратын тақырыптарды эфир барысында талқылайды. The Phil Donahue Show бағдарламасының алғашқы шығарылымына жур - налист Маделин О Хэйр есімді атеистік көзқарастағы азамат - шаны шақырады. 1967 жылдың аяғын - да Фил Донахью перзент - ха - нада арнайы түсірілген фоторе - пор - тажды эфирге шығарып, студия қонақтарымен нәрестенің өмірге келу процесін талқылайды. Атал - мыш бағдарламадан соң, ток-шоу жанры кең етек жайып, әлемге таныла бастады.
80-жыл - дардың орта шенінде шиеленісті мәсе - ле - лерді қызу талқылау үрдісі Америка Құрама Штаттарының ұлттық телеарналары мен елді мекендердегі жергілікті телеар - на - ларында кең етек жаяды. Бастап - қыда ток-шоу жанрындағы бағ - дар - ламаларда әлеуметтік, саяси мәселелер талқыланса, кейін келе журналистер қоғамды елең еткізер мәселелерге назар ауда - рады. Осылайша ток-шоуларда қызу, тартысты һәм халық ара - сында дау тудыратын тақырыптар талқыға түседі. Зерттеушілердің мәлімдеуінше, ток-шоу жанры сұхбат, пікірталас, ойын-сауық сияқты бірнеше жанрды байла - ныстырады. Бірақ аталмыш жанр - дың барлығы ең алдымен теле - жүргізушілердің айналасында өрбиді. Ток-шоудың танылуы тележүргізушінің ақылына, тап - қырлығына, қалжың - қойлы - ғына, тыңдау қабілетіне тікелей бай - ла - нысты.
Ағылшын тілінен аударғанда ток - шоу сөзі сөйлейтін шоу мағынасын білдіреді. Ең алдымен бұл термин эстрадаға бағытталып айтылған. Ток-шоудың басты белгілері - студиядада көрермендердің қатысуы, әңгіменің ашық, әрі емін-еркін айтылуы және жүргізушінің жарық, белгілі бір дәрежеде әртістік бейнесі.
Кез келген жұмыс барысы белгілі бір кезеңдерден тұрады. Мысалы, тыныстың өзі дем алу мен тынысты сыртқа шығарудан немесе құрылыс материалын жұмысшы жинаудан тұрады. Жұмысты жазған кезде де алдымен жоспар құрамыз, кейін керекті материалдар жинаймыз, ең соңында жазуға кірісеміз. Демек, кез келген дайындық, яғни мұның барлығы өзімізге өзіміз жұмысты жеңілдету, жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін жасалады. Теледидарға келетін болсақ, мұндағы өнімдер де саты- саты бойынша дайындалады. Ендігі кезекте ток-шоудың жасалу кезеңдері мен олардың маңызын түсіндіріп кетейік.
Эфирге дайындалу барысында ток-шоу төрт маңызды кезеңдерден өтеді. Олардың атаулары шартты және шығармашылық топ міндетті түрде шешу керек міндеттерден тұрады. Олар: жобалау, құру, іске асыру және кері байланыс.
Бағдарламаны жобалау. Бұл ең маңызды кезең. Мұнда жұмыстың бағыты ғана емес, сонымен қоса жұмыс жасалатын басты қағидалар да белгіленеді. Төрт басты сұрақты қою, астын сызып, бөлу керек. Бұл сұрақтардың жауабы теледидар бағдарламасының алғашқы кезеңінің соңын білдіреді. Бұл - сұраққа жауап табу арқылы алғашқы жұмысымызды аяқтаймыз деген сөз.
Алғашқы ойландыратын сұрақ: Не істейміз?. Мұнда алдымен бағдарламаның бағытын анықтау керек. Мүмкін ол ойын-сауық, білім-ғылым немесе әлеуметтік бағдарлама шығар. Сондай-ақ бағдарламаның уақытын, эфирге шығатын күндерін, тележүргізушісін, түсіретін студия, дизайн - барлығын анықтап алу қажет.
Мысалы, бағдарлама жарты сағаттық ойын-сауық бағытында дейік. Студияда тележүргізуші мен көрермендер бар. Келесі кезекте идея маңызды, нақтырақ айтқанда осы бағдарламаға байланысты ой ой маңызды. Ол үшін мына сұраққа жауап беру қажет: Кім үшін? - яғни мақсатты аудиториясын анықтап алған абзал. Осылайша тележобаның кескінін сызып ала аламыз. Көрерменді анықтап алған соң, кімге көрсетілетінін белгілеген соң әрі қарай жұмыс істеу оңайырақ болады. Мақсатты көрерменді анықтаудың бірнеше жолы бар. Біріншіден, жастарға арналған бағдарлама жасайтынымызды шешу керек. Бірақ бұл осы аудиторияға ұсынылатын бағдарламалардың ішіндегі ең жақсысы деп айту қиын. Бұған сену де қиын. Себебі, біз басқа бағдарламалардың қандай екенін көрген жоқпыз. Басқа жобалармен ұқсастық көбейген сайын қойылатын талаптар жоғарылай береді. Неге? Себебі, бұл да бәсекенің бір түрі. Бәсеке бар жерде салыстыру бар.
Екіншіден, бағдарламаны жасаудан алдын маркетингтік зерттеу жүргізілсе, жобаның жетістігі жоғары болады деп болжауға болады. Ол тек келешек аудиторияны анықтауға ғана емес, бағдарламаны жобалаудың бағытын да айқындап алуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, егер жұмыс беруші телеарна көрермендерін алдын ала анықтап алса, бұл жөнінде сұрақ тумайды. Бұл шығармашылық топ белгілі бір арнада қызмет еткен жағдайда осылай болады деген сөз. Бағдарламаның сұлбасы дайын болған соң оның мазмұны, тақырыбы, яғни идеясымен айналысу керек.
Идеяны өңдеу туралы жазылған кітаптар да, мақалалар да жетерлік. Бірақ ол соншалықты қиын емес, кез келген ойды іске асыруға болады, тіпті, қиял- ғажайып ойды да. Бастысы, бабын таба білу және тәртіпке бағынатын топ болса болғаны. Идеяға сай тележүргізуші, қонақтар, тақырыптар таңдалады.
Фильмнің атауы - фильмнен кейінгі көременнің есінде қалатын нәрсе [9, с. 25 ] - телебағдарламада да осылай. Атауы - бағдарламада айтылған барлық сөз, кеңестің құнарлы азығы іспеттес, яғни ойды тереңдететін көмекші құрал. Тақырыптың міндеті - сіздің және көрерменнің ойының арасында алтын көпір орнату [9, с. 50 ]
Біз жоғарыда ток-шоу жасау үшін керекті маңызды сұрақтар мен жауаптарды алдық. Бірақ мұнымен біздің жұмыс аяқталған жоқ. Келесі сұрақтар туындайды. Бірақ алдыңғы сұрақтарсыз бұл мәселелер болмаушы еді. Біз барлығын кезек кезегімен істеп жатырмыз. Ендігі шешімін табу керек мәселе: Кімдер және олар не істейді?. Жұмысқа қабілетті ұжым құру ток-шоуды құру сатысында маңызды орын алады. Жиылған ұжымға байланысты ток-шоудың сапасы да көрінеді. Егер топ мықты болса - бағдарламалар да кәсіби деңгейде, әлсіз болса - сапасы төмен болады деген сөз.
Жұмыс барысында адам неғұрлым аз болса, соғұрлым олардың ісін ұйымдастыру да, тапсырма беру де оңайырақ. Бірақ сапалы өнім дайындау үшін керек мамандарды жинау керек. Атап айтқанда, сценарист, режиссер, оператор, дыбыс режиссері, жарық беруші, өңдеуші монтаж, редактор, жүргізушілер керек. Бұл мамандардың ішінде тележүргізуші ғана жалғыз болуы мүмкін, қалғандарынан кем дегенде 2-3 маман қажет. Кез келген теледидарлық хабар ұжымның еңбегінің жемісі. Топтағы басты шығармашылық тұлғалар - сценарист, режиссер және оператор. Олардың әрқайсысының өз міндеттері мен мақсаттары бар, сонда да әркім басқаның жұмысынан өз ісі секілді хабардар болып отыруы керек [11]. Нақтырақ айтқанда, сценарист режиссер мен оператордың не істегенін, қандай жұмыс жасап жүргенін біліп отыруы шарт. Себебі, ол сол маманның жұмысына байланысты бағдарламаның сценариін жазады. Кейде маман жетпей жатса, әр түрлі міндетті бір адамның да атқаруына болады. Мысалы, сценарист пен редактор немесе журналист пен редактор, оператор мен режиссердың жұмыстағы міндеттерін бір адам алып жүруіне де болады. Сонда да кез келген жұмысшы өз міндеті секілді басқа маманның да міндеті маңызды екенін ұмытпауы қажет.
Сценарист тек бағдарламаның атауы мен тақырыбын ғана біліп қоймай, драматургияның заңдылықтарын, кейіпкерлермен қалай сөйлесу, не айту керектігін жақсы білуі қажет. Кейде сценаристің рөлі жазуда емес, түсірілім алаңында маңыздырақ болады. Оның әр түсірілімге қатысуы, монтаж кезінде отыруы қажет емес, бірақ үнемі режиссермен байланыста болуы шарт. Олар идеялармен, бағдарламаның құрылымын, кейіпкерлерді қай ретпен шығару, қалай көрсету керек екендігін талдап отырулары шарт.
Телеөнім жасауда оператордың рөлі сценаристен кем емес. Кәсіби деңгейі жоғары түсірілім жұмыстың жартысы жасалынғанмен тепе-тең. Камера бір оқиғаны назарға ала отырып, екіншісін де көзден таса қылмайды. Бірақ Дзига Вертовтың айтуынша егер экранда нағыз және жасанды алмалар бірдей болып көрінсе, ол түсіре алу өнері емес, оператордың түсіре алмайтындығын көрсетеді [12]. Шын алманың шынайылығын, адамдар жей алатындығын көрсету керек. Ал жалған алма желінбейді. Білікті оператор бұл айырмашылықты көрсете алады.
Режиссердың міндеті - кейіпкерлердің әрекетін ғана көзге алу емес, сонымен қатар болып жатқан оқиғаны белгілі бір көзқараспен жеткізе білу. Ол бүтін бағдарлманы бөлектерден құрайды, түпкі ойдың іске асуын қадағалап, одан шыққан нәтижеге жауап береді. Ол шығармашылық топтың бар күшін салып еңбек етуін қадағалап қана қоймай, жұмыстың сапасына жауап бере отырып, нақты шешім қабылдау күшіне ие. Ол ең алдымен мықты ұйымдастырушы. Топ құру, оған кәсіби мамандарды алып келу, оларға өз ойыңды жеткізу, ұжымда ауызбіршілігі мол орта құру - осының барлығы режиссер мамандардың қызметіне кіреді [12, с. 28]. Ұжымда топ бастаушы адамның болуы шарт, егер осы міндетті режиссер өзіне алса, жұмыс тез, әрі жинақы жүретін болады.
Бірақ топтың бірлігімен айналысып жүріп режиссер өзінің басты міндетін ұмытып кетпеуі қажет. Оның негізгі жұмысы - бейнемен, кескінмен жұмыс. Бейне мен суреттің сапасы жоғары болуы шарт. Ал бұлардың сапалы болуы үшін дауыста шу болмауы және түстедің анық болуы үшін жарықтың өз мөлшерінде дұрыс берілуі қажет. Жарық берушіге жарықты барынша аз беру тапсырылады.
Адамның миы мен көзі кез келген түсті кез келген кезде көре алады және кез келген техниканы басып озады. Адамның миына адамның көзі көргенді өзінше түсіндіретін маңызды сандар орнатылған. Басқаша айтқанда, біздің миымыз субъективті жұмыс істейді. Ешқандай камера ми секілді жұмыс істей алмайды, себебі, олар объективті [8].
Жарықтандыру - тек техникалық емес, шығармашылық құрал. Жарық беру арқылы жұмыстың нәтижесін түбегейлі өзгертуге болады. Мысалы, жарық арқылы бейнені барынша шынайы етіп көрсетуге болады.
Бағдарламаны дайындау барысында ескеретін тағы бір нәрсе - ол дауыс. Дыбыс режиссерінің міндеті - студияда айтылған әр сөзді рет-ретімен жіберіп, барлығын қосып бір бағдарламада айтылған келелі мәселелерден ой құрау. Яғни, ол әр микрофонды кезегімен қосып, басқа адам сөйлеп жатқанда бөгет болмауы үшін екіншісінің микрофонын өшіріп отыруы тиіс. Бұл маман түсірілім кезінде ғана емес, жұмыс барысында да шығармашылық топтың жанында болғаны дұрыс. Кейде кейбір бағдарламалардың дауысы бірде тез, бірде тым жай немесе басқа да шумен бірге шығады. Ондай жағдайда көрермен тарапынан бағдарламаға деген қызығушылық төмендейді.
Түсілірген бағдарламаны жинақтаушы өңдейді. Ол жоба жетекшісімен тығыз байланыста болуы шарт.
Жоғарыдағы барлық кезеңдер редактордың қадағалауымен жасалады. Теледидарда редакциялау бағдарламаны жоспарлаудан басталады [11, С. 218.], ал соңы сценариді түзетуден, сюжетті бағдарламаның барысына байланысты ретімен қоюмен аяқталады. Теледидардың редакторы тек әдеби жұмысшы емес, ол ұйымдастырушы, өңдеуші маман. Редактор үшін ең қиын жұмыс студияға қонақ болып келген мамандармен жұмыс жасау, себебі, сұхбаттас адамның бет әлпетін біле алу керек, қозғалатын тақырып оның кемшіліктеріне қатысты болмауы керек [11, С. 218.], - осының барлығы редактордың жауапкершілігінде, ол телеөнімнің шығуы үшін басынан аяғына дейін жанында болуы шарт. Өкінішке орай, кейбір бағдарламалардың дайындығы аз, редактордың еңбегі мүлдем жоқ деуге болады. Ақыр аяғында эфирге сапасы төмен, айтылған әңгімелері шындыққа жанаспайтын ток-шоу шығады. Бұл телеарнаның абыройын түсіріп, көрерменін жоғалтуына алып келеді.
Бірақ эфирде редактор да, режиссер да, оператор да көрінбейді, бағдарламаның келбеті - тележүргізуші. Бағдарлама түсірілгенге дейінгі еңбекті көрерменге жеткізетін - тележүргізуші. Егер ол білікті маман болса, бағдарлама жақсы шығады, ал екі сөзінің бірінен шатасып тұрса, сол күнге дейін жасалған еңбектің күлі көкке ұшады. Кейбір шетелдік мамандардың пікірі бойынша адамның не айтып тұрғаны емес, қалай айтып тұрғаны маңызды [13]. Сөзге шебер жүргізуші болмаса, халық басқа арнаға ауыстырып жібереді, оған таң қалуға да болмайды. Әрине көрермен тыңдап қана қоймайды, сонымен қоса көреді, сол себепті тележүргізушінің бет әлпеті жағымды болуы керектігін ұмытпаған абзал. Мысалы, NBC - дің продюсері Нил Шапиро кешке дейін адамдар маңызды оқиғалардан хабардар болатындығын айтады. Кейбірі естиді, кейбірі көреді. Сондықтан шығармашылық топ сол оқиға адамға әсер ететіндей түсірілім, бейне арқылы жеткізуі қажет. Ал тележүргізушінің міндеті - сол ақпаратты үйлесімді етіп және көрерменді жалықтырмай, бағдарламаны көрсете алу. Сол мезетте көрермен басқа бағдарламаны емес, дәл сол бағдарламаны көруі керек. Бұл - тележүргізушінің басты мақсаты.
Ток-шоу дайындау үшін барлық міндеттер мен атқарылатын жұмыстар бөліп берілді, әркімнің өз қызметі бар. Ендігі кезекте бағдарламаны қалай түсіру керектігі ойластырылады. Мұнда түсірілімнің уақыты, қай күндері, студияның дизайнына жауап берушілермен келісіледі. Біз жұмыс бастау үшін кімдер керек және олардың нендей қызметі бар екендігін жаздық. Келесі кезекте осы бағдарламаны түсіру, жобаны жүзеге асыру үшін не қажет екендігін айтамыз.
1. Қаржыландыру көлемі. Егер нақты және тұрақты капитал жұмсалымы болса, жұмысшылардың саны мен бағдарламаның уақытын кеңейтуге және түсірілім уақытын ыңғайлы уақытқа қоюға болады. Сондай-ақ келіскен тележүргізушіні емес, кәсіби маманды шақыру мүмкіндігі пайда болады. Алайда қаржы аз болса, аз адам, кішкентай студия таңдауға тура келеді.
2. Қызметкерлер саны. Егер бағдарламаның жұмысшылары көп болса, конвейерлік жүйе орнатуға болады. Онда жұмыс үзілмей, бір топ бір жұмысты істеп жатса, келесі топ екінші бағдарламаны дайындай береді. Егер адам саны аз болса, бағдарламаның уақытын азайтуға тура келеді, себебі, аз адам күнделікті шығып тұратын бір сағаттық бағдарлама жасай алмайды.
3. Бағдарламаның хронометражы. Егер хабардың уақыты ұзақ, кесте тығыз болса, тележүргізушілермен уақыт келісіледі. Ал тапсырыс беруші уақытты белгілесе, сол уақытқа сай бағдарлама түсіріп беру қажет.
4. Хабардың шығатын кестесі. Егер телебағдарлама күнделікті эфирге шығатын болса, онда жұмыс үзіліссіз жүреді. Егер ток-шоу айына бір рет көрсетілетін болса, жұмыс уақыты еркін болады. Мысалы, алдын ала төрт айға бір немесе үш айға бағдарламаны бірден дайындап қоюға болады.
Сонымен қоса, бағдарлама алдын ала түсіріліп монтаждалады ма, әлде тікелей эфирде жүргізілетінін анықтау керек. Жасалынатын жұмысты жоспарлап, әр адамға өз міндетін бөліп берген соң жұмысты бастай беруге болады. Осылай істелінетін іс, яғни дұрыс ұйымдастырылған жұмысты істеу де,бастау да оңай. Бұл біріншіден, уақытты үнемдейді, екіншіден, бағдарламаның сапасының жоғары болуына кепілдік береді. Бізде ток-шоуды қалай жасау керектігіне байланысты сұрақтың барлығына жауап дайын. Бірақ біз әлі іске кіріскен жоқпыз. Не істеу керектігін, қалай істеу керектігін айттық, бірақ жоспарды іске асыра білу де еңбек. Біз келесі кезекте жүзеге асыру кезеңін қамтимыз.
Жоғарыда айтылғандай кез келген жұмысты саты-сатысымен істеген оңайырақ. Бұл кезеңде сценарий жазуға, түсірілімге дайындық және монтаждау жайында сөз қозғаймыз.
Сценариді басында емес, жұмыстың соңында да емес, ортасында жазады. Яғни сценарий жазуды бастамас бұрын студияға келетін мамандардың тізімі, қозғалайын деп жатқан тақырып белгілену керек. Ол дайындалу бөлімін қорытындылап, келесі кезеңнің басын бастайды. Сценарий - эфирде айтылатын әңгіменің әдеби нұсқасы. Әрине жазба түріндегі нұсқасы. Сценариде не жазылса, бағдарламада қозғалатын мәселе де соған байланысты болады. Сол себепті, сценарий аса ізденімпаздылықпен жазылуы шарт.
Телеэфирге шығатын бағдарламаның сценариін жазу үшін сценарист сөзбен қоса, бейнемен де, яғни кадрмен жұмыс жасай алуы керек. Оның жазған дүниесі бейнемен сай болуы шарт. Сценарий ұғымы бізге жаңадан енген жоқ, бұрыннан келе жатыр. Қарапайым тілмен айтқанда сценарий бейнелерді, кадрдың, айтылатын әңгіменің рет-ретімен орналастырылып жазылған түрі. Бүгінгі таңда кез келген бағдарлама немесе фильм түсіру үшін де міндетті түрде сценарий жазылуы шарт. Сценарий мынадай түрге бөлінеді: сценарилік мәлімдеме, синопсис, либретто, әдеби сценарий, мизансцена. Бұлар - әр түрлі жанрдағы шығармалардың сценарилері. Сценарий жазғанда назарға алатын жайт - сөздің бейнемен сай келуі.
Сценарий әдеби тілмен жазылуы, жоба авторының ойын дұрыс жеткізуі, кейіпкерлердің мінезін, бейнесін аша алуы керек. Егер сценарий жазуды маңыздылығына қарай бөлетін болсақ:
oo Алдымен зерттеу керек тақырыппен танысу;
oo Тақырыпты, идеяны нақтылау;
oo Мәлімдеме жазу және оны редактор, режиссермен талқылау;
oo Кейіпкерлермен танысу, сценарий жазу, дайын сценариді редакторға табыстау болып бөлінеді.
Теледидарда жұмысты бастамас бұрын әдеби мәлімдеме жазу міндетті. Мәлімдеме - идеяның жиынтығы. Бұл құжат екі мәселені анықтайды: ой - өрісті дамытады, редакциямен қарым-қатынасты жақсартады, себебі, бұл заңды құжат болып табылады. Ереже бойынша мәлімдемені тақырып, кейіпкер, түсірілім орны таңдалған соң жазады. Мәлімдеме жазылғанға дейін автор көрерменге не айтқысы келетінін анық білуі қажет [13, с.32].
Сценаримен жұмыс жасау шығармашылық топтың жұмысының жаңа кезеңі. Бұл - автордың айтқысы келген ойының көрерменге жететін дайын сұлбасы. Сол себепті, ақпарды тағы да тексеріп шығу қажет. Ал сценарий дайын болған соң режиссер дайындаған жұмысқа көшу қажет. Түсірілімнен алдын автор бағдарламаның қалай шыққанын, көрермен қалай қабылдағанын қалайтынын біліп алу абзал. Себебі, бұл да зор орын алатын жағдай. Келесі кезекте көрерменнің суретті, бейнені, дауысты қабылдауы жайлы және дұрыс қабылдауы үшін не істеу керектігін айтатын боламыз.
Түсірілімнің өзі де маңызды процесс. Бұл жерде бағдарламаның жақсы болып шығуы режиссер мен оператордың бірін-бірі ұға алуына, біліктілігіне байланысты. Бірақ бұл бағдарлама дайындаудағы ең аз уақыт алатын кезең. Түсірілген бағдарлама түрлі тексерулерден, өңдеулерден өтеді. Алдымен тыңдалынады, яғни салмақты ойлар таңдалынып алынады. Кейін монтаждалады. Бұл жерде өңдеушінің жанында редактордың отырғаны дұрыс. Монтаж жасалынып болған соң шығарушы инженерге тапсырылады.
Бағдарламаның келесі сандарын түсірмес бұрын алдын ала сыналатын жұмыс жасалынады, яғни бір-екі санын түсіреді. Сол түсірілім арқылы бағдарлама қандай болады, не айтылатынын біле алуға болады. Осы бағдарламалар арқылы келешекте экранға шығатын ток-шоу туралы түсінік, пікір қалыптасады. Бірақ бұдан келіп байқау үшін түсірілген бағдарлама ток-шоудың алғашқы саны деп айтуға болмайды. Көп жағдайда реттік санымен мұндай түсірілімдер кейінге қалдырылады. Егер бағдарлама қабылданса, алғашқы шығарылатын ток-шоуды басқа тақырыптарға түсіреді. Мұнда бағдарламаның мазмұнынымен қоса, студияны әрлеу, құрылым, жұмыстың әдіс-тәсіліне де көңіл аудару керек. Олар да бағдарламаның болашағы үшін маңызды рөл ойнайды. Бағдарламаның осы сынама түріне байланысты эфирдің уақыты, шығатын күндері белгіленеді. Бағдарламаның эфирге шығуы оны дайындау секілді қиын емес. Себебі, ол шығармашылық ұжымның емес, техникалық топтың жұмысы. Шығармашылық топ үшін бағдарламаны эфирден көру немесе теледидардан көрсетілуі ұзақ уақыт бойына істелінген жұмыстың нәтижесін көру үшін маңызды. Бірақ алғашқы бағдарламаға теріс баға берілсе, болашақта да солай болып қала береді деген түсінік емес. Жаңалыққа , өзгеріске адамдар тез үйрене алмайды. Сол себепті, халықтың назарын аударуға асықпау керек, бірақ халықтың бағдарламаны көруі керек, олардың уақытымен оң баға беруі де қажет. Бастысы, көрермен қалай бағалайтынын назарда ұстау керек, олардың дұрыс қабылдауы үшін әсер ете алу қажет. Ол үшін әрине үнемі көрерменмен байланыста болу керектігін білеміз.
Қазір бағдарлама жайында көрермен пікірін білудің бірнеше жолы бар. Мысалы, рейтинг, сұрақ-жауап, хаттар, студияға шалынатын қоңырау, телеарнаның электронды есептеуіші арқылы. Біз бағдарламаның рейтингі мен келіп түскен хаттар, қоңыраулар арқылы қалай бағдарламаның бағасын беруге болатынын анықтаймыз. Яғни, рейтинг бағдарламаның орта есеппен алғандағы берілген бағасы, ал қоңырау, хат арқылы жеке адамның пікірін білуге болады.
Рейтингті жасаудың ережелері болмаса, бағдарлама жайындағы объективті пікір алудың ең дұрыс жолы осы. Бұл тәсіл арқылы көрерменнің нақты бағасын анықтай алмаймыз, әйтсе де басқа бағдарламалармен салыстырмалы түрде бағаламасы қандай екендігін білуге болады. Рейтинг арқылы елдегі теледидардың қанша пайызы дәл біздің бағдарламаны көріп отырғандығын анықтаушы құрал іспеттес. Рейтинг құратын арнайы агенттіктер де бар. Ресейде бағдарламаның рейтингін шығаратын ең абыройлы агенттік Gallap Media болса, Қазақстанда Медиа плейинг груп Казахстан сынды агенттіктер жұмыс істейді.
Ал студияға соғылатын қоңыраулар мен редакцияға келетін хаттар жеке дара адамның бағдарламаға қатысты көзқарасы мен берген бағасын білдіре алады. Бұл шығармашылық топтың жұмысын бағалаудағы субъективті нұсқа. Алайда статистика арқылы бағдарламаға қатысты орта есеп шығаруға болады.
Аудиториямен жұмыс жасау, оған әсер ете алу - теледеидар қызметкерінің басты мақсатының бірі. Бағдарламаға берілген баға арқылы ток-шоу және басқа да телебағдарламалар бағаланады. Оның болашақ ғұмыры да көрерменнің сұранысы, берген бағасы арқылы шешіледі.
Егер қоғаммен бағдарлама қызметкерлерінің қатынасы тығыз, әрі жақсы болса, бағдарламаға байланысты пікір ғана емес, көрерменге қандай телебағдарлама керектігін де айқындап алуға болады. Біз байқағанымыздай телебағдарлама дайындау үшін төрт кезеңнен сүрінбей өту керек. Олар: жобалау, жасау, эфирге шығару және кері байланыс. Осылайша көрерменнің көңілінен шығуға, ғұмыры ұзақ бағдарлама ұсынуға, әсер ете алатын ток-шоу дайындауға болады. Ал әсер ету үшін режиссер бейнеқатар дайындау кезінде біліктілігін салып еңбек етуі қажет.

1.2 Ток - шоуды қабылдау айрықшылығы
Бұл бөлімде дауыс пен бейнені көрермен психологиялық тұрғыда қалай қабылдайтынын талдаймыз. Атап айтқанымыздай, бағдарламаны көрерменнің қабылдап, олардың көңілінен шығуы бағдарлама үшін елеулі орын алады. Бірақ көрерменнің көңілін қаратып алуға болады. Әрине оның да әдіс-тәсілдері бар. Бұл тәсіл әсерлі болуы үшін, яғни күткен хабары ойындағыдай болуы үшін олардың не қалайтынын алдын ала білуіміз шарт. Психолог мамандардың айтуы бойынша бұйымның субъективті бейнесі мен ақиқаттың объективті көрінісі сезім мүшелеріне тікелей ықпал етудің нәтижесі - ұғыну [14]. Бірақ теледидар үшін оқиғаның бейнесі емес, психологиялық үдерістің жиынтығы, адамның көңіл-күйіне, сезіміне әсер ете алудың нәтижесі маңызды. Ал әсер ету процесі теледидарды қосқаннан бастап жұмыс істейді. Әрине адам оны өзі де байқамайды. Бірақ бағдарламаға көрермен егер бірнеше минут немесе толық бағдарламаны көріп болған соң ғана баға бере алады. Ендігі кезекте көрерменнің назарын қалай ұстауға болады және ол үшін нендей әрекеттер жасау керектігін үйренеміз. Бұл да ток-шоу жасау үшін керек маңызды мәселелердің бірі. Көрермені болмаса, бағдарламаның ғұмыры қысқа болатындығын жоғарыда рейтинг туралы бөлімде айтып едік. Көрерменнің көңілін бағдарламаға аудартып қана қоймай, жақсы әсер ете де алу керек. Бұл бөлімде дауыс пен бейненің адамның психологиясына қалай әсер ететіндігін айтамыз.
Алдымен көзбен қабылдау деген не екендігін ұғынып алғанымыз жөн. Көздің торында бұрмаланған бейнелер пайда болады, ал біз қоршаған ортадағы жеке нысандарды көреміз. Осы тордың қызуынан заттардың әлемі көз алдымызға келеді, мұнда тұрған ешқандай ғажайып жоқ, - деп жазған екен Р. Грегори [15]. Бірақ бұл көзде ғана болатын құбылыс, осыдан кейін қабылданған ақпарат миға барып, одан кейін адамның қоршаған ортаны қабылдау түсінігі қалыптасады. Затты бақылау арқылы жүйке жүйесіндегі белгілі бір жүйе құрылымы оны суреттейді де, ол мағлұмат миға жетіп затқа айналады.
Ми айналаны көздің көмегімен танып біледі. Көзге жауап беретін жүйке жүйесі көздің торынан басталады. Оның сыртқы бөлімінен талшықтар мидың желке жағына барып, ішкі жағынан яғни көздің назальді бетінен қарама-қарсы жартышарлардың желке тұсына қарай беттейді.
1 Күстенген дене мен хиазма екі жартышарды біріктіреді. Көру талшықтары хиазмадан әр жартышардың ауыстырушы ядросына барады. Сондай-ақ мида механизмді талдаушы және заттың арнайы белгілерін білдіретін орталық көру тұсы бар [3]. Байқап отырғанымыздай, адамның көру қабілетіне жауап беретін жүйе күрделі. Бұл медициналық жүйе болғандықтан біз түсінікті болу үшін жалпы сипаттамасын бердік. Бірақ кейде ми мен көз елес пен елестеушіліктің салдарынан затты дұрыс ажырата алмайды.
Көру қабілеті бірқатар өзіндік ерекшеліктерге ие. Мысалы, ол қабылдаған объектін сол қалпында жарыққа алып шығады. Сол кеңістіктегі әсер қабылдаудың қайталанбас тарапы. Тәжірибелер нәтижесі бойынша ақпарат көбіне көру түйсіктері арқылы шығатынын дәлелдеді [16]. Соның ішіндегі маңыздыларын атап өтейік.
1. Қиысу және қайта жабу
Көз торы көре алатын заттардың кескіні заттың өзі деген ұғым емес. Олардың арасында айырмашылық торда заттың бөлшектері бір-біріне жүктеледі, бір зат екіншісінің бөлігін кесетінінде. Мысалы, адамдар текше пішіннің көлемін байқай алады. Себебі, торда оның алдыңғы жиегі артқы шетін жауып тұрады. Жалпы, көрінбей тұрған бөліктер заттың артқы бөлігі ретінде қабылданады.
2. Келешектегі қысқару
Бұл ерекшелік бір-бірінен алыста жатқан параллелдер кескіні бір нүктеде қиысқанда пайда болады, сондай-ақ жүйе тығыздалады. Одан бөлек, жоғары орналасқан заттар алыстан көрінеді.
3. Кескіннің түрлі шамасы
Біркелкі затардың ішіндегі үлкені жақынырақ сияқты көрінеді [16, с. б. 372-373]. Мысалы, егер аппақ әуе шарын қараңғы бөлмеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.