Оқытушылар МЕН СТУДЕНТТЕРДІҢ ТҰЛҒА АРАЛЫҚ ҚАТЫНАСЫНЫҢ психологиялық ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

Алматы

педагогика кафедрасы

Бітіру жұмысы

Оқытушылар МЕН СТУДЕНТТЕРДІҢ ТҰЛҒА АРАЛЫҚ ҚАТЫНАСЫНЫҢ психологиялық ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Алматы - 2008

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1-тарау. ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1. 1. Психология ғылымындағы тұлғааралық қатынас мәселелеріне теориялық шолу . . . 6

1. 2. Бірлескен танымдық диалогтық іс-әрекет тұлғааралық қатынас және

оқытушылар мен студенттердің өзара әрекеттесу формасы ретінде . . . 15

1. 3. Жоғары білім беру жүйесіндегі тұлғааралық қатынас стильдері мен оның өнімділігі . . . 36

2 БӨЛІМ. ОҚЫТУШЫЛАР МЕН СТУДЕНТТЕРДІҢ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭМПИРИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

2. 1. Зерттеудің мақсаты, міндеті, барысы . . . 45

2. 2. Зерттеудің классикалық әдістері . . . 46

2. 3. Зерттеу әдістерін талдау және өңдеу . . . 52

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 70

ҚОСЫМША . . . 75

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі Бүгінгі таңда еліміздегі бүкіл білім беру жүйесі, соның ішінде жоғарғы білім беру жаңа реформалар негізінде жүзеге асырылуда. Жоғары оқу орны әлеуметтік маңызды институттардың бірі ретінде өз қабырғасындағы студенттердің тұлғалық және кәсіби дамуына, ішкі дүниетанымының кеңеюіне өз септігін тигізеді. Сонымен бірге, әрбір студенттің бойында өз мамандығына сәйкес оқытушылардың бейнесі қалыптасады. Студенттердің оқытушылар мен тұлғалық қатынастарындағы өзара қабылдауына сыртқы ортамен қатар олардың меңгеріп жатқан кәсібінің қалыптастыратын кәсіби біліктілік ұғымдар жиынтығы әсер етеді. Себебі студент кәсіп әлеміне енген сайын оның кәсіби сана сезімі, қоршаған ортаға, болашаққа және оқытушыларға деген көзқарасы күрделі өзгерістерге ұшырайды. Бұл мәселенің қазіргі жоғарғы білім беру жүйесіндегі жаңа кредиттік технология әдісінің талаптарына сай студенттердің тек оқу пәнін ғана емес, сондай-ақ оқытушыларды таңдау мүмкіндіктері аясында өзектілігі арта түсіп отыр.

Қазақстан демократиялық қоғам ретінде, әлемдік білім кеңестігіне шығу және алдыңғы қатарлы дамыған 50-мемлекеттің қатарына еру бағытын айқын ұстанғандықтан білім беру жүйесін дамытудың жаңаша стратегиялық жоспарларын өңдеуді талап етеді. Осыған сай қазіргі уақыттағы білім жүйесінде бірқатар елеулі өзгерістер орын алуда. Білім жүйесіндегі өзгерістер тек оқытушыға ғана емес, сонымен бірге студенттерге де әсер етуде. Қазіргі кезде студенттер жан-жақты сапалы білім алуға тырысады. Ал, оларға бұл мақсатқа жету үшін сапалы әрі қазіргі заман талабына сай білім беретін оқытушы қажет екені бәрімізге белгілі.

Қазақстан республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің 2005 жылғы Қазақстан халқына жолдауында: “21 ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біз мұғалім мамандығының беделі мен абыройын қайтаруға міндеттіміз” деп бұл мәселенің мемлекеттік деңгейдегі маңыздылығының атап көрсетті.

Бұл арада жоғарғы білім беру жүйесіндегі оқытушылар мен студенттердің тұлға аралық қарым-қатынас мәселелерінің бірінші кезекті сипаты анықталады. Жалпы психология ғылымында адамдардың бір-біріне деген қарым-қатынасы мәселесі әртүрлі зерттеу аймағында өзекті болып табылады. Мысалы, еңбек ұжымдарын басқарудағы тұлға аралық қатынас, (Е. С. Кузьмин; И. П. Волков; В. Н. Панферов) ; педагогикалық жүйені қалыптастырудағы тұлғалық қатынастың ролі (З. Ф. Есарева; С. В. Кондратьева; Д. Б. Эльконин) ; медициналық тәжірибелердегі тұлға аралық қатынастың өнімділігі (А. И. Захаров; В. К. Мягер; Б. Д. Карвасарский) ; құқық қорғау жүйесі қызметкерлерінің кәсіби қызметіндегі қатынастар (В. Л. Васильев; Л. Р. Ратинов) және т. б.

Зерттеу мақсаты: студенттердің қандай әлеуметтік-психологиялық параметрлерге сүйене отырып оқытушыларды таңдайтынын анықтау.

Зерттеудің міндеттері:

Оқытушылар ұжымына зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Әр оқытушының индивидуалды мәліметтерін өңдеу.
Оқытушылардың тұлға аралық қатынастағы типтерін айқындау.
Студенттер тобына зерттеу жүргізу және мәліметтердің сапалық талдауы
Зерттеу болжамын дәлелдеу
Зерттеу мәліметтерін сапалық психологиялық талдау жасау.

Зерттеудің болжамы: Оқытушылар мен студенттердің тұлға аралық қатынасының ерекшеліктері оқытушының кәсіби бағыттылығы мен бірлескен танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру жағдайларына тәуелді

Зерттеу пәні: оқытушылар мен студенттер арасындағы тұлға аралық қатынас жағдайлары.

Зерттеу объектісі: ҚазҰПУ-нің педагогика және психология факультетінің оқытушылары мен студенттері.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні: - жоғарғы білім беру жүйесіндегі оқытушылар мен студенттердің тұлға аралық қарым-қатынас ерекшеліктерінің теориялық негізделуі мен оқытушылардың кәсіби бағыттылығы мен бірлескен танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру стилдерінің эмпирикалық зерттеуінің алғашқы тәжірибесінің жасалуымен сипатталады. Жұмыстың практикалық мәнділігі- осы бағыттағы зерттеу мәліметтерін жоғары білім беру жүйесіндегі оқытушылар мен студенттердің бірлескен танымдық іс-әрекеті барысындағы жағымды тұлғалық қатынасын қалыптастыруда және ұқсас эмпирикалық зерттеулерге салыстырмалы мәлімет ретінде пайдалануға болады.

Жұмыстың құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, колданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады. Жалпы жұмыс көлемі - 77 бетті құрайды.

І БӨЛІМ ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰЛҒА АРАЛЫҚ

ҚАТЫНАСТЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1. 1. Психология ғылымындағы тұлғааралық қатынас мәселелеріне теориялық шолу

Психологиялық тұрғыда қарым-қатынас адам арасындағы байланыстың қойылу нәтижесі және процесі ретінде немесе субъектілердің түрлі белгілер жүйесі арқылы өзара әркеттесуі ретінде түсіндіріледі. Психология ғылымында қарым -қатынас біріккен іс -әрекетке қажеттіліктен туындайтын, өзіне ақпаратпен алмасуды, өзара әрекеттің бір стратегиясын шығаруды кіргізетін, адамдар арасында байланыс орнату және дамыту процесі ретінде сипатталады.

Бұл анықтама қарым -қатынастың негізгі мазмұнын бөліп шығарады: адамдардың ақпаратпен алмасуы, өзара әрекетті, бірін-бірі тануы. Мазмұнның осы 3 сипаттамасын қарым -қатынастың аспектілерін қарастыру қабылданған. Ақпаратты беру қарым-қатынастың интерактивті аспектісі ретінде қарастырылады; адамдардың бір-бірін түсінуі және тануы қарым -қатынастың перспективті аспектісі ретінде қарастырылады. Қарым - қатынас барлық үш аспектілер бірлестігінде толығырақ зерттелуі мүмкін, бірақ феноменді талдауда әрбір аспектіні жеке қарастырған дұрыс. Кейде коммуникация, проекция және интеракция қарым-қатынастың негізгі қызметтері ретінде зерттелінеді [39] . Қарым -қатынас мәнін түсінуде байланыс, өзара әрекеттесу, біріктіру т. б. түсініктер негізгі болып табылады:

Әлеуметтік-психологиялық феномен ретінде қарым -қатынасты нақтырақ сөзбен белгілеу үшін контакт, яғни жанасу сөзін алуға болады. Адамдар арасындағы контакт тіл жән сөйлесу арқылы жүзеге асады. Сөйлеу қарым -қатынастың негізгі тәсілі болып табылады. Ол адам санасын белгілік жүйелер арқылы объективтену ретінде қарастырылуы мүмкін. Сөйлеу пайда болушы санының көріну формаларының бірі ретінде пайда болды және адамның жоғарғы психикалық қызметтерінің бірі ретінде филогенетикалық және онтогенетикалық деңгейлерде дамудың күрделі кезеңдерінен өтті. Сөйлеу манерасы адамның дүниетану жөніндегі түсінігін, оның мәдениетін анықтайды. Сөйлеу сапасы мазмұн, қатынас және әсер үндестігіне тәуелді. Мазмұны ақпаратпен байланысты, қатынасы - адам өзі сөйлеуге енгізетін эмоционалды контекстке құрамымен байланысты; әсер сөйлеудің басқаларға ықпалымен анықталады. Мысалы, біз сөйлеушінің сөйлеуінің әлеуметтік-психологиялық сапасын бағалауымыз керек. Бұл жағдайда оның ақпаратты қаншалықты мазмұнды екенін, ол сөйлеушінің өзіне қызықты ма және оның хабарламасы басқа адамдарға әсер ете ме, соны анықтау керек. Сөйлеу тіл арқылы жүзеге асады. Тіл - ақпаратты қандай да бір кодпен хабарлайтын белгілік жүйе.

Қазіргі қоғамда белгілік жүйелер өте көп, бірақ компютерлік байланыстың дамуымен олардың кейбір интерациясы тенденциясы толық анық. Сөйлеудің маңызды факторы болып ақпаратты біреудің паралингвистикалық тәсілдері табылады. Оларға мыналар жатады: сөйлеу қаттылығы, темпі (шапшандығы), дыбыстарды айту ерекшеліктері, дауыс тембрі, жесттер, мимика, дене тұрысы. Қарым - қатынаспен қоса жүретін паралингвистикалық тәсілдер жинағы оның контексін анықтайды. Паралингвистикалық тәсілдер айтылғанның мағынасын дәлелдеуі мүмкін, немесе керісінше оны теріске шығаруы мүмкін. Айтылған мән паралингвистикалық тәсілдер арқылы көрсетілгендердің арасындағы қарама - қайшылықтарды толық емес қарым-қатынас факторы ретінде қарастыруы керек [40] .

Адамның әлеуметтік талдауда іс-әрекет категориясына маңызды роль берілді. Іс -әрекет жайлы ілімге сүйене отырып, кеңес ұрпағы психологиялық ғылым, оның бағыттары мен оны өңдеу әдістері мәселесінің барлығын жаңаша қарастырды. Теориялық, эксперименталды және қолданбалы зерттеулердегі іс-әрекет талдамалы адам психологиясының әлеуми себептелуі, тұлға психологиясы және оның дамуы ашылады. Қарым-қатынастың іс -әрекетпен осындай органикалық байланысы жайлы тезисті қабылдау қарым -қатынасты кейбір белгілі нормативті зерттеуді білдіреді, оның ішінде экспериментальды зерттеу деңгейінде. Осындай нормативтердің бірі қарым - қатынасты оның формасы көзқарасынан емес, оның мазмұны көзқарасынан зерттеу талабынан тұрады. Бұл талап батыстық әлеуметтік психологияға тән, коммуникативті процесті зерттеу дәстүрімен ұштасады. Коммуникация бұнда лабораториялық эксперимент арқылы зеттеулерді - не коммуникативті амалдар, не байланыс типті, не оның жиілігі, не коммуникативті актінің де коммуникативті серттердің де құрылымы талдауға түсетіндігі дәл форма көзқарасынан түсіндіреді [42] . Егер қарым -қатынас іс -әрекет жағы ретінде, оны ұйымдастыру тәсілі ретінде түсінілсе, онда бұл процестің бір ғана формасын талдау жеткіліксіз болып табылады.

Қарым-қатынас "іс -әрекет" категориясы арқылы анықтауда А. А. Бодалев және т. б. психологтар қарым-қатынас амалына, тәсіліне, мақсатына және мотивіне назарды шоғырлау арқылы оның материялды сипатын көрсетеді. "Қарым-қатынас үшін қарым-қатынас" жағдайын қоспағанда қарым-қатынастың мазмұнды жағы оны мұндай талдауда өзара әрекеттің заттық сипатымен дәл сәйкес келеді, партнер де, оның қарым-қатынас та бірлікке іс -әрекеттің заттық-практикалық мақсатына жету амалы болып табылады[5] .

"Бейне" және "қатынас" категориялары арқылы қарым -қатынас анықтамасында адамның адаммен өзара әрекетінің идеалды жағы көрсетілді. Адамдардың біріккен өмір әрекетінде бейнелеу процесі 2 салаға бөлінеді. Бірінші салада партнерлардың тұлғалық мәнін тану өтеді. Екінші кезең қарым-қатынас процесінің спецификалылығын сипаттайды. Бұл таным адамды қабылдау объектісі ретінде бейнелеу негізінде өтеді (оның сыртқы келбетін, әрекетін, қылықтарын, мінез-құлықтарын оның тұлғалық мәні жайлы ақпарат беретін іс -әрекет өнімдерін) . Осы және вервальды, сонымен қатар техникалық өзара байланыс тәсілдері арқылы партнерлер бір-біріне өздерінің іс-әрекеті, идеялары сезімдері, т. б. жайлы ақпарат мақсаттарымен сәйкес реттеуге ұмтылады [22] .

Қарым-қатынас анықтамасына "бейне" категориясы көзқарасынан қарау, қарым-қатынас - партнерларының өзара әрекеттінің мазмұнды жақтары туралы идеалды көріністері енетін, формасы бойынша ақпараттық процесс болып табылады деген тұжырымға әкеледі.

Ақпараттық іс-әрекет құбылыстармен абстрактілі түрде әрекет жасауды білдіреді. Егер партнерлер өзара әрекет процесінде алмасатын реалды құбылыстардың абстрактілі формаларын олардың өзара түсініктеріне ұқсас болса, онда қарым-қатынас процесі өзін адамдар санасынан адам болмысының салыстырмалы өз бетінше мәні түрінде көрсетпейді, өйткені идеалды формалар өздерінің практикамен ақиқат немесе жалған қарама-қайшылықтарын көрсетпейді [40] . Сондықтан, Б. Д. Паригиннің жазуынша : "Қарым -қатынасты бір уақытта индивиттердің өзара әрекет процесі ретінде де, адамдардың бір-біріне қатынасы ретінде де, олардың бір-бірін өзара түсіну процесі ретінде де бола алатын күрделі және көпқырлы процесс ретінде қарастырудың барлық негіздері бар.

Қарым-қатынас - адамдардың біріккен өмір әрекетін бір-бірімен ақпараттық коммуникативті жән психологиялық өзара әрекет тәсілімен әлеуметтік реттеу процесі. Қарым-қатынас бірнеше түрлерге бөлінеді, олар кері байланыс ерекшелігі бойынша анықталады. Қарым-қатынас жанама және тікелей, тұлғааралық және бұқаралық болады. Тікелей қарым-қатынас - бұл тікелей "бетпе-бет" кәдімгі қарым -қатынас, өзара әрекет субъектілері жақын орналасып, сөйлеу арқылы және паралингвистикалық тәсілдер арқылы қарым-қатынасқа түседі. Тікелей қарым-қатынас ең толық өзара әрекет түрі болып табылады, өйткені индивидтер максималды ақпарат алады. Тікелей қарым-қатынас формалары және тұлғааралық болады. Тікелей қарым-қатынас екі субъектілер арасында және бір уақытта топтағы бірнеше субъектілер арасында өтуі мүмкін. Бірақ тікелей қарым-қатынас кіші топтар үшін ғана реалды болуы мүмкін, яғни өзара әрекет субъектілерінің барлығы бір-бірін білетін топта.

Жанама қарым-қатынас индивидтер бір-бірінен уақыт бойынша немесе қашықтық бойынша алшақтаған жағдайда өтеді, мысалы, субъектілер телефон арқылы сөйлеседі немесе бір-біріне хат жазады. Жанама қарым-қатынас толық емес психологиялық байланыс болып табылады. Бұнда кері байланыс күрделенген. Жанама қарым-қатынас та субъектілер арасында және топта жүзеге асады.

Бұқаралық қарым-қатынас әлеуметтік - коммуникативті процестерді анықтайтын қарым-қатынастың ерекше түріне жатады. Бұқаралық қарым-қатынас бейтаныс адамдардың көптеген байланыстарын, сонымен қатар бұқаралық ақпараттың әртүрлерімен жанамаланған коммуникацияны білдіреді. Бұқаралық қарым-қатынас тікелей және жанама болуы мүмкін [44] .

Әртүрлі контекстерде қарым-қатынасты кең мағынада қоғамдағы әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың жиынтығы ретінде, және тар мағынада адамдардың тұлғааралық қатынастарындағы тікелей немес жанама байланысы ретінде анықтайды.

Қажетті және перспективті болып Б. Ф. Ломов еңбектерінде рельевті түрде көрсетілген қарым-қатынас мәселесіне деңгейлі тұрғыдан келу табылады. Б. Ф. Ломов пікірінше, қарым-қатынас құрылымын зерттеуде талдаудың 3 деңгейін ескерту керек. Бірінші деңгейді макро деңгей деп атайды. Бұл деңгейде адамның басқа адамдармен қарым-қатынасы тұлғаның бүкіл өмір жолы бойындағы оның өмірінің бір жағы ретінде қарастырылады.

Қазіргі уақытта қарым-қатынасты коммуникативті, интерактивті және перцептивті жақтардан тұрады деп қарастырушы бағыт кең тараған. Оның үш жағы бірдей көрінеді. Коммуникативті жағы ақпарат алмасуда жүзеге асады, интерактивті - партнерлердің өзара әрекетін реттеуде, ал перцептивті - әңгімелесіп салыстыру, идентификация, апперцепция, рефлексия сияқты психологиялық механизмдер көмегімен “тану” арқылы жүзеге асады.

Қарым-қатынас субъектілерінің өзіндік функционалды жүктемелері бар. Мысалы, А. А. Брудный бойынша қарым-қатынаста үш бастапқы функциялар бар: белсендіруші-әрекетке итермелеуші; интердиктивті - тиым салушы, тежеуші; дестабилизациялаушы - қорқыту, намысқа тиер сөздер және т. б, және қарым-қатынастың төрт негізгі функциялары: инструменталды - іс-әрекетті қарым-қатынас арқылы коордтнациялау; синдикативті - қауым, топ қалыптастыру; өзін көрсету; тасымалдаушы функциялары көрсетілген. Соңғы функция педагогикалық қарым-қатынас үшін ерекше қызықты, өйткені “бұл функция оқыту негізінде жатыр: тұлғаны оқыту қарым-қатынас арқылы жүзеге асады. . ”. Қарым-қатынас функцияларын тереңірек талдау байланыстың, ақпараттың, итермелеуші, координациялаушы, түсіну функциясын қатынас орнатудағы эмотивтілік функциясын және әсер ету функциясын бөлуге мүмкіндік береді.

Қарым-қатынас мәнін анықтау үшін, соңғы он жылдарда дамытылған, оның функционалдық және деңгейлік ұйымдасуы жайлы ұсынулар маңызды болып шықты. (Б. Д. Парыгин, Г. М. Андреева, А. А. Бодалев, А. А. Брудный, А. А. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, Л. А. Карпенко, В. Н. Панферов, Е. Ф. Тарасов, Я. Яноушек және т. б. ) мысалға, қарым-қатынасты «мазмұны бірлескен іс-әрекет үшін қолайлы түрлі қатынастар көмегімен ақпарат алмасу мен өзара түсіну болып келетін адамдардың өзара әрекеттесу» ретінде анықтай отырып В. Н. Панферов қарым-қатынастың төрт сәтін бөлген: байланыс, өзара әрекет, таным, өзара қатынас және осыған сәйкес қарым-қатынасты зерттеуде төрт: коммуникативті, ақпаратты, гностикалық, реттеуші бағытты ұйғарады .

Б. Ф. Ломов қарым-қатынастың үш жағын сипаттайды: ақпараттық-коммуникативтік және де аффективтік-коммуникативтік және де өзіндік коммуникативтік компоненттің хабарды алу мен беру ретінде, мінез-құлықты реттеу мен қабылдаудың, бастан кешірулердің болуы ретінде, яғни аффективті компонент ретінде міндеттілігін атап көрсетеді.

Қазіргі кезде кең таралған келіс бойынша қарым-қатынаста оның коммуникативтік, интерактивтік және перцептивті жақтары қарастырылады. Маңыздысы, осы қарым-қатынас жақтарының бәрі бір мезгілде көрінеді. Коммуникативтік жағы ақпарат алмасуда интерактивті - қарым-қатынасының таңбалық жүйелерін кодтау мен декодтауларының бір жақтылығы жағдайында өзара әрекеттерін реттеуде перцептивті болса - әңгімелесушіні салыстыру, сәйкестендері, апперцепция, рефлекция сияқты

Механизмдердің көмегімен «оқу» кезінде жүзеге асырылады. Мұғалімнің коммуникативтік әсерінен студенттер тобының қалыптасушалық дәрежесіне байланысты осы процестің қандай да жағы көбірек айқындалуы мүмкін. Қарым-қатынас субьектілері өзіндік функционалды жүктемені алып жүреді және бұрыннан бері қарым-қатынастың түрлі функцияларын жүзеге асырушылар ретінде қарастырылады. Мысалға, А. А. Брудный бойынша коммуникацияда (қарым-қатынаста) үш бастаптқы функциялар:

Активациялық - әрекетке түрткілеу,

Интердиктивті - тыйым салу, тежеу,

Дестабилизациялаушы - қоқан-лоққы, қорлау т. б. және де қарым-қатынастың төрт негізгі функциялары бөлінуі мүмкін, инструменталды іс-әрекетті қарым-қатынас жолымен үйлестіру, синдикативті - қауымдастықты. Тонты жасау, трансляциялық. Соңғысы педагогикалық қарым-қатынас үшін ерекше қызықты, себебі «бұл функция оқыту негізінде жатыр.

Қарым-қатынас арқылы тұлға оқытылуы жүзеге асады, мемлекет тарапынан институционалдық, санкцияланған және ұйымдастырылған да қайталана беретін адамдармен контакт процесінде болатын берілген кісіге өз білімдері мен дағдыларын беруге қабілетті, өзіндік даралық, формалды емес те». Қарым-қатынастың функциясының неғұрлым жете талдауы контактілік, ақпараттық, түрткі болушы, үйлестіруші, түсіну функциясын, қатынастар орнатудың функцияларын және әсер етуші функцияларын саралап жіктеуге мүскіндік береді (Л. А. Карпенко) .

А. А. Брудный терминологиясы бойынша осыған байланысты қарым-қатынастың екі түрін ажыратады: акциолды және ретиалды (жетелік) . «Контактілік» белгісімен көз алдында әңгімелесушінің болуын, не жоғын белгілейді. Осы тұжырымдама терминінде педагогикалық қарым-қатынас көпшілігінде дыбыстық тікелей, контактілі, ауыспалы, бұқаралық және ахсиалды-ретиалды ретінде сипатталуы мүмкін .

Қарым-қатынасты қалай дегенмен де бір-бірімен психологиялық қатынаста байланысқан адамдар арасындағы мақсатты тура немесе қайсы бір құралдармен жанамаланған контакт орнату және қолдау процесі ретінде айқындай отырып А. А. Леонтьев оның келесі сипаттамаларын бөледі. Контактілік бағдарланғандық, бағыттылық, арнайы семиотикалық пен процестің психологиялық динамикасы. А. А. Леонтьев бойынша арнайы семиотикалық және жанамалылық дәрежесі, қарым-қатынас бағдарымен психологиялық динамикасы ретінде анықталған [27, 67-78бб] .

Бұл жерде бұрынырақ аталған сипаттамалардың кейбіреуін ол жаңа мазмұнға толтырады. Мысалға, бағыттылықтың екі жақты табиғаты белгіленеді, адамдардың өзара әрекеттесу ерекшеліктерін өзгертуге және олардың өздерінің өзгеруіне бағыттылық. Бағдарды анықтау кезінде ақпарат алмасу бағытына емес сондай-ақ бағдарланудың өзінің бағыттылығының әлеуметтік немесе тұлғалық табиғаты да белгіленеді. Осы негізде А. А. Леонтьев қарым-қатынастың екі типін бөліп көрсетеді:

- тұлғаға бағдарланған және әлеуметтік бағдарланған. Олар коммуникативтік, функционалдық, әлеуметтік-психологиялық және тілдік құрылыммен ажыратылады. Әлеуметтік бағдарланған қарым-қатынастағы айтулар көптеген адамдарға арналады және әркімге де түсінікті болуы керек. Сондықтан да оларға толыққандылық, дамығандық, ашықтық, дәлдік және жоғары мәдениет талаптары қойылады.

Қарым-қатынастың арнайы семиотикалық мазмұны барлық құралдардың - вербалды және вербалды еместердің бірігуінің - тілдік әсер ету тиімділігін жоғарылату үшін маңыздылығын айрықша көрсетеді. Контактілер айтылып тұрған хабардың уақыт пен кеңістік бойынша жақындығы мен оның қабылдану дәрежесі бойынша қарастырылады. Қарым-қатынастың маңызды сипаттамасы оның психологиялық динамикасы болып табылады ол сөздік әсер ету ерекшеліктерімен анықталады. Сөздік ақпараттың адам психикасына әсер ету дәрежесімен сипаты қандай болуына байланысты келесілерді бөледі: хабарлау, сенімін жеткізу және сендіру.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.