Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайы
Кіріспе
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің стратегиялық мақсаты - мемлекеттің әлеуметтік - кәсіптік мәселелерін өз бетінше тұжырымдай отырып, іс жүзінде шеше алатын, жоғары білімді әрі бәсекеге түсуге қабілетті шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға неғұрлым қолайлы жағдай жасау болып табылады.
Өйткені, ол экономика, техника, ғылым, саясат және жалпы қоғам дамуының шешуші күшіне айналуда. Қазіргі кезеңдегі білім беру үдерісіне ғылыми - зерттеу қызметін енгізудің, сонымен қатар білім алушылардың ғылыми - зерттеу мәдениетін дамытудың негізгі ерекшелігі оның қолданбалы бағыттылығын, пәнаралық байланыстарды сәйкестендіретін оқудың мазмұны мен мақсатын нақты көрсететін жолдарын іздестіру болып табылады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2012 жылғы Қазақстан - 2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты жолдауында ғылымның барлық саласында білім мазмұны мен көлемі қаурыт өсіп отырған қазіргі әлемдік жаһандану кезінде осы мақсат өздігінен оқу, іс - әрекетін тиімді ұйымдастыруға да тікелей байланысты деп атап көрсетілген. Осыдан келіп, курсанттардың өздігінен оқу іс - әрекетін ұйымдастырудың оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын іздестіру өзекті сипатқа ие болады.
Бүгінгі білім беруді модернизациялау кезінде білім алушылардың оқу қызметі көбіне зерттеушілік қызметке айналуда. Сондықтан қазіргі таңда оқу үдерісіне, курсанттардың ғылыми - зерттеушілік және эксперименталдық конструкторлық қызметін өндіру ерекше мәнге ие болып отыр. Тәжірибелі талдау нәтижелері көрсетіп отырғандай, бәсекеге қабілетті маман зерттеушілік қызмет пен дағдыны меңгеруі тиіс. Зерттеушілік принципті қолдану курсанттардың танымдық қабілеттерін дамытады, білім алушылардың белсенділігін және өз бетінше жұмыс жасау қабілеттілігін арттыруға, сонымен қатар танымдық қызметтің әдіс - тәсілдерін игеруге, қызығушылығын арттыруға септігін тигізеді.
Қазақстандағы саяси - әлеуметтік және экономикалық даму жоғары білім беру жүйесін жаңартуды, яғни бәсекелестікке қабілетті, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатын кәсіби мамандар дайындауды талап етуде. Бүгінгі күні адамзаттың шығармашылық әрекетінің нәтижесін тиімді пайдалану арқылы ғылыми - техникалық прогресті одан әрі дамытуға болатындығы белгілі болып отыр. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық жағдайын жақсарту жолында көптеген істер атқарылуда. Әлеуметтік - экономикалық жағдайдың дамуына Қазақстан Республикасының аумақтық, жергілікті, климаттық табиғи факторларының әсері зор. Табиғи климаттық факторлардың әсерінен табиғи немесе техногендік Төтенше жағдай орын алуы мүмкін. Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігі Төтенше жағдайлар комитеті республика бойынша орын алған Төтенше жағдайлардың алдын - алу және жоюмен айналысады. Қазақстан Республикасының орналасқан жері - орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, су тасқыны, қатты жел, қаркөшкіні сияқты құбылыстар жиі болып жатады. Бұның бәрі Төтенше жағдай болып саналады.
Төтенше жағдай - дегеніміз адамдардың қаза табуына, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне байланысты және ол қоршаған ортаның ластайтын және де ластамайтын жағдайда болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға тасталуына байланысты.
Радиоактивті заттарды тастау қаупіне жататын апаттарына атом станцияларындағы ядролық қондырғылардағы, атом кемелеріндегі және тағы басқа апаттары жатады.
Химиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға химиялық өндірістер мен обьектілердегі химиялық улану заттар қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады.
Биологиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару,өндеу және тасымалдау кездегі апаттар жатады.
Қоршаған ортаға зиянды заттар төтенше жағдайларға жарылыс, өрт, ғимараттардың құлауы және т.б. апаттарға әкеп соғады. Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар өндіріс орындары көптеп саналады. Бірақ ондағы технологияның деңгейі бақылау және жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен экологиялық проблемалар қиындатып жіберді. Қазақстан Республикасы аумағы бойынша болып жатқан апаттар мен катастрофаны талдап көргенде, олардың орнын алатын жағдайлары технологиясы ескі, техникалары өзіндік ресурстарын тауысқан өндіріс орындарында көп кездесетіні анықталып отыр. Сонымен қатар қауыпты өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін тигізуде.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар деп отырғанымыз дүлей зiлзала (жер сiлкiнiсi, сел, көшкiн, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, iндеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсiмдiктерiнiң және ормандардың кеселдерi мен зиянкестерi арқылы зақымдануын туғызған төтенше жағдайлар.
Осы ретте сіздердің назарларыңызға Табиғи қауіп - қатерлердің Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайларына (өрт қауіп - қатеріне) әсер етуі атты курстық жұмысымды ұсынғалы отырмын. Аталған жұмысымның басты мақсаты: ҚР - ның аумағы бойынша табиғи факторлардың әсерінен болатын Төтенше жағдайлардың түрлерін алдын-алу, жою және талдау.
I - тарау. Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайы
1.1. Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайының негізгі көрсеткіштері
Төтенше жағдайлардың туындау тәуекелдерін мейлінше азайту, олардың салдарынан адамдардың денсаулығы мен өмірін сақтау, республикада зиянды және материалдық залалдың көлемін төмендету мақсатында тұрақты негізде халықты және аумақты төтенше жағдайлардан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған іс - шаралардың кешені жүзеге асырылады. 2009 жыл мен ағымдағы жылдың 11 айында Төтенше жағдайлар министрлігі шұғыл қызметтер күшімен 124340 апаттық - құтқару жұмысын жүзеге асырды, 16483 адамды құтқарды, 15437 адамды эвокуациялады, 1786 зиян шегушіге алғашқы медициналық жәрдем көрсетті. Елдің жұмылдыру дайындығы қажеттіліктерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарларын ескерту және жою жөніндегі бірінші кезектегі жұмыстарды, ізгілік және реттеушілік көмек көрсетуді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік материалдық резевті дамыту шараларын қабылдануда.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар салдарларының ауырлығын ескерту және төмендету. Сырдария өзенінің су шаруашылығы балансын жақсарту мақсатында, Оңтүстік және Қызылорда облыстарының тұрғындары елді - мекендерінде және аумақтарында тасқын суларың жайылуын болмауын қамтамасыз ету және жою үшін, сондай - ақ суғарылатын жерлерді сумен қамтамасыз етуді арттыру, көлдің қысқы ағынын орнықтыру, оның ойпаңында су экожүйесінің және суғаратын көлдердің жағдайын жақсарту үшін Көксарай бақылау - реттегіш құрылысы жүзеге асырылды. Ағымдағы жылдың наурызында 1-ші кезектегі Көксарай бақылау-реттегіш құрылысы аяқталды. Бұл 2010 жылы 1 млрд.м[3] көлемінде тасқын суларының артық жұмсалуын қабылдауға мүмкіндік берді.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың туындау қауіпін азайту үшін басқа су объектілерінде инженерлік - қорғау іс - шаралары жүргізілді. 2009 жылы республикада 30 км. аса қорғау бөгендері салынды, жөнделді және күшейтілді. Өзендердің су тасқыны жоғары 30 км. аса арнасы түбін тереңдету, түзету және кеңейту орындалды. Министрлік халықты және аумақты қауіпті табиғи құбылыстардың теріс ықпалынан қорғауды қамтамасыз ету үшін су тасқыны, сел қауіпі бар өзендердің, жоғарғы тау өзендерінің және сең жүру қауіпі учаскелері жағдайына тұрақты мониторингін жүргізіп отырады. Қазіргі уақытта 11 орталық және 21 диспечерлік нүкте, 62 тәуліктік және 29 маусымдық су нүктелері және қауіпті учаскелердегі 17 желілік бағыт, 9 сейсмополигон және Прогноз ҒӨК-тің 5 сейсмостанциясы жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік маңызы бар облыстар көлеміндегі болуы ықтимал төтенше жағдайлардың алдын алуда кешенді іс-шаралар ұйымдастырып, облыстық мемлекеттік органдардың жұмыстарын үйлестіру және төтенше жағдай орын алған жағдайда жедел түрде оның салдарын жоюдың бірінші кезектегі жолын қарастыру мақсатында 2010 жылдың қантар - шілде айлары аралығында төтенше жағдайлар жөніндегі комиссияның 5 отырысы өткізіліп, онда: жылдың қыс - көктем айларындағы Сырдария өзеніндегі мол көлемдегі суды қауіпсіз өткізуді ұйымдастыру, адам өміріне өте қауіпті қырым - конго қанды безгегіне қарсы іс - шаралар ұйымдастыру, табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарынан бұзылған объектілерді (жолдар, көпірлер, мекеме шатырлары, бөгеттер мен гидроқондырғыларды) қалпына келтіру, үйірсіз саяқ шегірткелермен күресу шараларын жүзеге асыр, шалғай орналасқан елді мекендерге өрт сөндіру бекеттерін орналастыру және әлеуметтік нысандарды нақты өрт қауіпсіздік жағдайына келтіру туралы, жазғы кезеңде облыстың су айдындарында қауіпсіздікті ұйымдастыру туралы мәселелер қаралып, тиісті тапсырмалар берілді.
Қазіргі таңда қауіп - қатерлердің түрлері тұрақты өсуімен сипат алады. Біздің қоғамымыздың дамуының қазіргі кезеңі, ірі қалалар, елді мекендер мен кәсіпорындар үшін негізгі төтенше жағдайлар болып табылады. Биік қабатты ғимараттар мен құрылыстар, ірі супермаркеттер мен сауда орталықтарында құру және т.б. объектілерді энергия қанықтығын арттыру, адамдармен көлік сапалық және сандық дамуын толы зардап шеккен құрбандарының саны және мүліктік залал өсуі - өрттер мен басқа да төтенше жағдайлардың санын, және салдары өсу ретінде арттыруға - ең керемет өмір сапасын қорғауға ат салысады. Қазіргі уақытта, өрт қауіпсіздігі проблемасы аса маңызды және күрделі. 2013 жылы Қазақстан Республикасының аумағында 13 926 өрт болып шығыны 4.902.801 млн теңгені құрады. Ол тікелей залал болып табылады. Төтенше жағдайлар кезіндегі дереккөздерге сүйенсек 455 адам қаза тапты, 579 адам жарақат алды. ТЖ санының төмендеуі 18%, өлім 13% - ды құрады. Зардап шеккендер саны 3% -ға төмендеді. Жылжымайтын мүліктердің зақымдануы көрсеткіші 13% -ға төмендеді. Төтенше жағдайлар департаменті өрт қызметін жою үшін 45.910 шақыртуға шықты. Адамдар мен мүлікті қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін арналған, және басқа да себептерінің төмендеуі әсерінің себептерінің бірі өртке қарсы қызмет (бұдан әрі - ӨҚҚ) дамыту және жетілдіру деп санауға болады.
Алайда, алға тартқан үрдістер өрттің, соның ішінде қауіпті төтенше жағдайлардың өсуі, бұл сондай - ақ қорғаныш мүмкіндіктердің өсуі және олардың қорғау қабілеті болып табылады. Көптеген факторларға байланысты негізгілері болып:
- Ірі елді мекендерде халықтың саны мен тығыздығының ұлғайуы;
- Өрт қауіпсіздігі ережелерін, үй және өндірістік қызметінің, алкогольді шамадан артық тұтыну. Осы қарапайым ережелерді жұртшылыққа жеткізіп айтатын компания қызметкерлерінің білім болмауы;
- Автомобиль жолдардың сапасыз және өрт бөлімшелерінің жедел келуіне кедергі болу, жүргізушінің тәртіпітке бағынбау;
- Азаматтық қорғау аумақтық бірліктердің ресурстардың жетіспеушілігінен, төтенше жағдайды басқаршы міндеттерін тиімді шешу мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының аумағында өрт жағдайын тұрақтандыру үшін өртке қарсы қызмет жаңа әдістерін әзірлеу және ресурстарды бөлу, дамыту және басқару принциптері оңтайландыруға модельдер дамуын талап етуде. Ресурстар өртке қарсы қызметінің оңтайлы дәлелді: өртке қарсы өызметінің қалалық және ауылдық жерлерде жұмыс істеудің тиімді әдістерін қолдану. Бұл ресурстар оңтайлы қызметтің барлық талаптарын республикада қызыметін қанағаттандыратын ұйымдастыру схемасын дамытуды көздейді. 2014 жылы ол зерттеудің қорытынды кезеңі өткізілді. Бұл кезеңнің мақсаты өрт жағдайды талдау негізінде Қазақстан Республикасының елді мекендерінде мемлекеттік және жеке өртке қарсы қызмет жасау үшін өлшемдер және олардың құрал-жабдықтарды негізінде әзірленген өрт қауіпсіздігі жүйелерін маңызды элементтерінің зерттеу үшін математикалық моделі, салу және әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері және оның әсерін зерттеу. Қазақстан Республикасының аумағында өрт жағдайын болжау болып табылады.
Қоршаған ортаға әсеріні арқылы жинақталатын қуатты бірінші кезекте біздің планетамыздың табиғи күштері қолданады. Бұл шын мәнінде адамзатқа үшінші мыңжылдық көрінісі ретінде сипатталады. Бұл бізде ғана, сондықтан мақтаныш береді, бірақ сондай - ақ қорқыныш, салдарға ұрындыруы ғажап емес. Соңғы уақыттарда төтенше жағдайдың алдын алуды байсалды түрде ойластыру керекпіз. Төтенше жағдайдың алдын алу мақсатында жүргізілетін іс-шаралар негізінің бір маңызды бөлігі өскелең ұрпақты табиғи қауіп-қатердің алдын алу мен сақтануға үйрету. Егер мұндай жұмыстар атқарылмаса өркениетіміз бен бүкіл жер шары бұзылуы мүмкін.
Алайда, технологиялық жетістіктері (мысалы, күрделі техникалық жүйелерді басқару, жиі ақпараттың үлкен көлемін өңдеу қажеттілігіне байланысты жетілген техника дұрыс, тез жылжу және көптеген жағдайларда дұрыс шешім қабылдауға қажет болған. Әсіресе төтенше жағдайларда. Мұндай жағдайларда жылдамдығы жоғары пойыз, автомобильдер, ұшақтар, ғарыш кемесі, АЭС, өндірістік процестер мен заманауи адамның үй, сондай - ақ, теледидар бастап (қауіп көптеген көздерін қамтитын компьютерлер мен аэрозольді баллондармен аяқталады). Машина жасау саласын дамытудың әрбір жаңа кезеңі қоршаған ортаны, технология және энергия көп пайдаланады. Тиісінше, көлемін өсіру, жұмыс құны мен күрделілігі өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Жиі өстіп өрт және жарылыс қауіпті заттарды, өндірістік секторын қайта құрылымдау тұрғысында, сондай - ақ тез тұтанатын түрлі өз жұмысында пайдалануға шағын келтірмейтін жөндеу шеберханалары және жанғыш сұйықтықтар (Ж.С.) қоса алғанда, көптеген шағын және орта кәсіпорындар пайда көред. Жанғыш көбінесе газдар, технологиялық процестерді өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс - қимыл маңыздылығын күшейтеді.Бұл адамзат барысында, яғни бүкіл адамзаттың, ХХІ ғасырдың басындағы жаһандық проблемалар. Баріне бір ортақ болып табылады. Ауыр әлеуметтік - экономикалық салалары жарылыстар, өрт, авариялар үздіксіз өсу мөлшерінде қаражат төлейді.
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының болжамы бойынша жол көлік қозғалысының соқтығысының өзінен әлемде шамамен 1.3 млн адам қаза табады. Тағы 50 млн адам әр түрлі дәрежеде жарақаттар алып, мүгедек болып қалады. Әуе көлігі апатынан-8 мың адам қаза табады. Айта кететін жайт, табиғи қауіп - қатерден ( тайфун, су тасқыны, жер сілкінісі, көшкін және т.б.) салдарынан 1970 жыл мен 2010 жылдар арасында әлем бойынша 3.3 млн адам қаза табады, орта есеппен алсақ 82.5 мыңдай адам төтенше жағдайда қаза болғандардың көбісінің дұрыс емес іс - әрекеттері мен теріс шешімдерді қабылдауынан. Қауіп - қатер орын алғанда адамдардың физикалық және психологиялық дайын болмауынан екен.
Қазақстан халықаралық қауымдастықтың арасында дамушы жас мемлекет болып табылады және осындай қауіп - қатерден құтылу мүмкін емес. Ел басымыздың Жаңа онжылдық - экономикалық өрлеу, бұл - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты жолдауы Қазақстанның 10 жылдық даму жоспары. Халықтың әл - ауқатын жақсарту мақсатында халық үшін, әр отбасы үшін, әр азамат үшін мұқият және шынайы ұзақ мерзімді жоспары.
Демек, осындай ірі объектілердің дамуы қоршаған орта мен адамдар үшін тікелей немесе жанама болсада адам өмірі мен денсаулығына зор қауіп төндіреді.
Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік даму өрт қорғау, сенімді, тиімді және үнемді жүйелері мүмкін емес. Адам факторларымен өрт және олардың зиянды әсерлерін қатер қысқарту мәселесін шешу үшін, өрт және алдын алу, оларға туындаған зиян төмендетуге бағытталған кешенді экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастырушылық, ғылыми, техникалық және құқықтық іс - шаралар әзірлеу және қабылдауды қажет етеді. Өрт қауіпсіздігі қажетті деңгейін қамтамасыз ету және тиісті өрт шығындарды азайту үшін адам өмірі мен денсаулығын, меншігін, ұлттық байлық пен қоршаған ортаны қорғау үшін мемлекеттік қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады, сондай - ақ орнықты әлеуметтік - экономикалық дамуы үшін маңызды фактор болып табылады.
Қазіргі заманғы өртке қарсы қызметін (бұдан әрі - ӨҚҚ) қалай елестетеміз. Елді мекендерде ӨҚҚ кез - келген уақытта кез - келген жерге өрт пен табиғи қауіп - қатердің алдын алуға күресуге күш пен құралдарының дайын болуы. Сонымен қатар мына екі басты шектеулер орындалуы керек:
Шақыру орнына күш пен құралдар белгіленген уақыттар аралығында жетуі, сонымен қатар орттің дамуын болжау және оның соңы неге әкеліп соғатынын ойлау.
Елді мекендердегі ӨҚҚ күш пен құралдары экономикалық тиімді болуға тиіс. Сонымен қатар орындайтын тапсырмалар мен ТЖ қауіп - қатердің дәрежесіне сай келуі керек.
Өрт қауіпсіздігі үшін жалпы талаптар атты техникалық регламентте өрт орнына келу уақытын қатал белгілеген. Бірінші бөлімшенің келу уақыты қалалық жерде (10 мин. аспау керек) және ауылдық жерде (20 мин. Аспау керек). Бұл нормалау Қазақстанның түпкір - түпкіріндегі ӨҚҚ қатысты. Алайда, бұл нормалаудың ғылыми негіздемесі жоқ.
Әр елді мекен бойынша осы шарттарды орындау үшін ӨҚҚ бөлімшелерінің күштері мен құралдарын орындалатын жұмыстың көлемін, сондай - ақ оны іске асыру мүмкіндіктерін (қажетті техникалық, жеке құрам және уақыт ресурстарын) негізделген болуы керек.
ӨҚҚ жұмыс атқаруын қозғайтын Қазақстан Республикасы облыстарының айрықша ерекшеліктері мыналар болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының әкімшілдік шекараларында түрлі мөлшерде бірнеше мың елді мекеннің болуы, өмір сүру денгейі, өртке қарсы өызметтің күш пен құралдары, өрт жағдайлары т.б;
2) тұрақты түрде ірі қалалық елді мекендерде, ауылдық елді мекендердің адам саны өзгеруі, облыс орталығының халықты арттыру, және соның салдарынан, жаңа аудандар пайда болуы, құрылыс тығыздығының артуы, трафиктік қозғалыстардың өсуі;
3) ауылдық елді мекендерді арасындағы ұзақ арақашықтық;
4) Республика аумағындағы жол жабындысының әр түрлілігі шалғай елді мекендермен хабар алмасудың қиындығы;
5) Халықтың мәдениеті мен білім деңгейі;
6) Республика және өрт қауіпті өндіріс орталықтарының экономикалық деңгейі;
7) Табиғи - географиялық және климаттық аймақтарды әр түрлілігі.
Қазақстан Республикасының, өрт қауіпсіздігі жүйелерін маңызды элементтерінің зерттеу үшін, математикалық моделін өрт қауіпсіздігін шешу үшін, дәлелді әдістемелерін дамыту мақсатында, Қазақстан Республикасының елді мекендерінде мемлекеттік және жеке өрт қызметтер жасау үшін өлшемдер әзірлеуді толық назарға алу қажет. Барлық мүмкіндіктержәне басқа да көптеген шешімдер қабылдауға талап етіледі. Еліміздің өрт қаупі облыстардың деңгейін бағалауға байланысты талдау және зерттеулер жүргізу: Қазақстан өңірлерінде өрт жағдайды деңгейіне әкімшілік - аумақтық біріктірілуі, техникалық және экономикалық көрсеткіштерін, климаттық факторлардың қарым - қатынас қарастыру, сондай - ақ өртке қарсы қызмет тиімділігін бағалау. Аймақтарда өрт қауіпсіздігі деңгейін бағалау, өрт тәуекелдердің түрлерін анықтау және өрт тәуекелдерді теориясының негізгі ұғымдарын пайдалануды ұсынады. Талдау нәтижелерін өрт қауіп аймақтарда кешенді индексін анықтау үшін қолданылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өрт қаупі бағалау, сондай - ақ елді мекендердің және өңірлердің өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін басқарушылар шешім қабылдауға қабілеті әзірленген басшылармен толтырылу керек. Басқару шешімдері өртке қарсы қызмет қызметкерлері мен жабдықтарды санын анықтау, өрт станцияларын орналастыру орындары туралы шешім шығаруыңызға болады, яғни, ғылыми - негізделген өрт қауіпсіздігі жүйесін қалыптастыру.
Қазіргі уақытта, мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімінің қалаларында жүзеге асырылады. Қазақстан Өрт сөндіруге қызметі, Қазақстанның өртке қарсы қызметтер субъектілері, құрылған бөлімдер және ерікті өрт сөндірушілер. Өрттен қорғауға арналған мемлекеттік өртке қарсы қызмет, қамтылатылмаған аудандардың Республикасының әрбір өңірде кездеседі. Ондай кез келген облыстың (қала, кент, т.б. жерлерде ТЖ болған кезде, кез келген уақытта ұйымдастырылуға дайын болуы тиіс: өртке қарсы қызмет (бұдан әрі ӨҚҚ) мынадай қағидаттарға негізделеді елді мекендердегі ұйымдастырылады заманауи тұжырымдамасы арқылы төтенше дереу жауап беру.
Бұл екі ірі шектеулер жүзеге асырылуға тиіс:
oo Қоңыраудың түсісімен күштері мен қызмет құралдарын кеш келу салдарынан өрт дамуының барлық физикалық және химиялық дамуы бірінші кезекте жүзеге асыралады, жолға берілетін уақыт аралығы шегінде жетуге тиіс;
- Ауылда күштер мен өққ құралдарын жалпы санын сақтап қалу, яғни
экономикалық шығын болмауы тиіс, төтенше жағдайлар түріне арналған құралдар өрт сөндірушілерді қанағаттандыру тиіс.
Осылайша Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының елді мекендерінде өртке қарсы қызмет ұйымды анықтау үшін негізгі №14 16 қаңтар, 2009жылғы, жалпы өрт қауіпсіздігі талаптарына техникалық регламенті қаласында орналасқан бөлімге түскен қоңырауға бірінші бөлімнің келу уақыты 20 минут, ауылдық жерлер мен елді мекендер 10 минуттан аспауы тиіс.
Өртті сөндіруді іске асыру шығындарды (қажетті техникалық, адами және уақыт ресурстарын) - ӨҚҚ авариялық жою үшін қажетті жұмыстар орындайтын әр елді мекендер де осы талаптарды орындау керек.
Осыған байланысты, бірқатар мәселелерді, Қазақстан Республикасының аумағында өртке қарсы қызмет ресурстарының санын анықтау үшін әрбір тұлғаның субъектінің олардың талаптарына сай бөлу және заңнамада олардың қабілетін бағалау. Қазақстан Республикасының жеке аймақтарда өрт қауіпсіздігіне байланысты бірқатар ерекшеліктері аумағына қабылдау қажет.
Қалыптастыру және ұлттық және аймақтық экономикаға айрықша маңызға әлеуметтік - экономикалық әлеуетін тиімді пайдалану. Шын мәнінде, Қазақстан Республикасының және оның өңiрлерiнiң экономикалық әл - ауқаты табиғи ресурстарды болуымен анықталады және қазіргі заманғы технологияларды, өнеркәсіптік және инновациялық әлеуетін, сондай - ақ ықтимал тәуекелдерді оңтайлы комбинациясы бар. Саяси, қаржылық, және басқа да, төтенше жағдайлар қаупі соның ішінде, атап айтқанда, өрт. Осыған байланысты, әлеуметтік - экономикалық әлеуетін рөлі, оның тиімді кәдеге жарату, өрт, соның ішінде төтенше жағдайлардың тәуекелі, оның ішінде ықтимал тәуекелдер, ұшырау ықтималдығын азайту. Осыған байланысты, ағымдағы зерттеу өрт ахуал туралы өңірдің әлеуметтік - экономикалық даму көрсеткіштерінің әсер болып табылады.
Елді мекендерде өрттердің жағдайы негізінен халықпен байланысты өңірдің әлеуметтік - экономикалық құрылымында. Сонымен қатар, сондай - ақ осы көрсеткіш бойынша әсер етеді. Оның денсаулығына жылғы экономикалық және саяси еркіндік дәрежесі - оның әсер көлемі адамның жеке басын барлық аспектілерін қамтиды адам дамуының деңгейі, едәуір дәрежеде байланысты. Аймақтың климаттық жағдайлары және табиғи сипаттағы ықтимал төтенше жағдайларға тікелей байланысты ӨҚҚ қызметі.
Барлық жоғарыда аталған аспектілері ӨҚҚ бөлімшелерінің орындарды анықтау әдістерін дамытуға ескеру керек.
Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды рөл өрттің алдын алу шаралары. Бұл іс - шаралар мемлекеттік өрт бақылау бөлімшелерінің қызметкерлері жүзеге асырады. Алайда, бүгінгі күні олардың тиімділігін төмендете отырып, олардың ауыр жүктемелер жетекші, нормативтік мемлекеттік өрт инспекторларының санын айқындайды және осы саладағы ғылыми - зерттеу қажеттігін анықтау емес.
Көптеген елдерде, өрт сөндіру, меншікті қорғау, халықтың денсаулығы мен өмір ең маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі. Оған айтарлықтай шығынды адам ресурстарыннан болып табылады.
Қазіргі уақытта, өрт қауіпсіздігі проблемасы аса маңызды және күрделі болып табылады. Өртке қарсы қызмет тиімділігін арттыру үшін бірнеше жолы бар. Мысалы, материалды жоғары деңгейде және техникалық базасын кеңейту және биіктігі. Бұл әдіс, бірақ маңызды болып табылады, бірақ құрылымында үлкен қаржы салымдарын талап етеді. Мемлекеттік өртке қарсы қызмет (- GPS бұдан әрі) ұйымдастыру және басқару көтеру жатады басқа жолдармен, бірқатар бар. GPS тиімділігін арттыру негізгі ережелері елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, одан әрі басқарудың ұйымдастыру және жұртшылықтың кеңінен қатысуын жетілдіруге ұмтылатын қажет.
Өртке қарсы қызмет саласындағы ғылыми басқару принципі, жаңа басқару құрылымдарын, басқару, іріктеу және орналастыру ұйымның қолданыстағы және даму ұтымды осы заңдардың шығармашылық пайдалану оның бөлімшелерінің, оның жұмыс істеуі және бақылау процесінің заңдылықтарын танысуын талап етеді.
Өрт сөндірумен, құрбандарын құтқару және авариялық - құтқару операцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік өртке қарсы қызмет, жедел бөлімшелерінің ең маңызды міндеттері болып табылады.
Елді мекендердің (қалалық, ауылдық жерлерде) жедел қоршаған ортаны қорғау, өртке қарсы қорғау тұрғысынан, негізінен қаупін сипаттайтын ауылының күрделі қоршаған ортаны осы элементтерге, өрт қызметтердің динамикалық өзара іс - қимыл арқылы анықталады.
Жедел деректерге сәйкес 2012 жылы 16 144 өндірістік және тұрмыстық өрт болды. Өрттен 1112 адам зардап шеккен. Оның 518 - і қаза тапты. Материалдық шығын 5035.9 млн. тенге. 2011 жылмен салыстырғанда өрттер саны 10.6%, жапа шегушілер 2.7%, қаза тапқандар саны 6.1%, материалдық шығын 5.6%-ға өсті.
Өрт сөндіру жұмысты және авариялық-құтқару қызметі (бұдан әрі - ӨСҚ және АҚ) дабыл бойынша 56870 шақыртуға шықты. Оның ішінде: өртке-15720 рет, АҚЖҚ-4500 рет, жану санатына жатпайтын-36559 рет, жалған шақыртулар-91.
1.2. Өрттің шығу себептері
Дәл қазіргі уақытта табиғи өрттердің шығуына бірінші себептен адамдардың өрт қауіпсіздік ережесін сақтамай өртке немқұрайлы карауынан және далалық және орманды яғни табиғи аймақтардағы өсімдіктердің ерте кеуіп кетуі далалық, орманды және таулы аймақтарды өрттердің шығуына себепші болып табылады.
Далалық аймақтарда астық жинау мерзiмiнде шiлденің басы мен тамыз айлары аралығында болатын сабан өртеу науқанында орын алады. Белгілі мөлшерде табиғи климаттық жағдайлар мен жазғы айлардағы құрғақшылық болу салдарынан далалық жерлерде өрт жылдам әрі тез таралады.Олардың ықтималдығы құрғақшылық жылдарда қатты өседі. Көп жылдық талдаудың нәтижесіне сүйенсек белгілі себептермен 90% - ы адамдардың өртке немқұрайлы қарағандығынан. Зерттеу нәтижелері бойынша ауылшаруашылық және орман саласында өрт қауіпсіздік ережелеріне салғырт қарағандықтан және үгіт насихат жұмыстарын нашар дәрежеде жүргізілгендіктен.
Қазақстан Республикасының аумағындағы үлкен көлемдегі табиғи далалық егіс алқаптар, мал жайылымдары,шөп қойнаулары,пішен алқаптары кез - келген ұшқындардан тұтануы мүмкін.Сахаралық өрттердің пайда болулар негізгі себебі адамдардан шаруашылық қызметпен сабақтас яғни жасанды антропогендік факторларымен анықталып жатыр. Өрт шығулардың 80 пайызы жергілікті халықтың кінәсінен екені анықталды.Өрттердің көп мөлшері халық тығыз орналасқан аудандарда және жол қатынасы дамыған елдерде орын алады. Көптеген елді мекендерде өрттердің шығуына демалушылар мен саяхатшылар себепші. Соның салдарынан халық көп келетін және тартымды орындар жапа шегеді.
Біріншіден, дәл қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының табиғи аймақтарында және ауыл шаруашылық жерлерінде өрт қауіпсіздік ережелерін сақтауды қадағалау жеткіліксіз дәрежеде. Екіншіден, көптеген ауылшаруашылық ұйымдарда жылдар бойы пішен шабуларға және мал жайылымдарға,егістіктерді тазартуға,қалдықтарды күйдіруге ең арзан әдісті қолданып жатыр.
Үшіншіден, халықтың ескі наным - сенімдерге, ырымшылдыққа сонымен қатар, өртеген жерлерге келесі жылы шөптің көп мөлшерде шығатындығына сеніп қате әрекеттердің себебінен өрттің шығуына себепкер болады. Төртіншіден,заң талаптарының орындалмауы олар: құқық бұзушылар, көшіп қонушылар, бұзақы ниеттегі адамдардың кесірінен.
Бәрімізге анық және аса маңызды себеп өрттенген өсімдіктер түтінінен адамдардың қаза болуы. Түтін - тыныс жолдары ауруымен ауыратын адамдардың денсаулығы мен өміріне аса қауіпті. Өрттенген шөптердің түтіні ауаны ластағаны ең күшті торфтық өрттерден кем емес. Өрттердің адам өміріне қауіпті екенімен қоса өрттенген шөптерден шыққан түтіннің де адам өміріне қауіпті екенін ұмытпау керек. Әлемдік денсаулық сақтау ұйымының ақпараттарына сүйенсек түтіннің әсерінен неше түрлі аса қауіпті спектрлі ауруларға ұшыратады. Олардың ішінде тыныс алу мүшелеріне,жүрек-қан тамырлар ауруларына және бала өлімінің көбеюіне әкеліп соғады. Түтіннің әсерінен адамдардың қаза табуы кездейсоқ емес. Қазақстан Республикасы аумағының құрғақшылығынан өрт шығу болмаған жылдар өте сирек. Өрт шығуларының негізгі себептері ортақ қолданылатын жолда ауылшаруашылық техникасын дұрыс пайдаланбаудан, от көздерінің сөндірусіз қалдырғандықтан және арнайы қасақана өрт шығару адамдардың қателіктерінен. Өрт жағдайларының асқынуы тек қана құрғақшылыққа байланысты емес. Жеке шаруашылықтарда тазалау науқанында іске асырылған шаралардың төменгі дәрежеде орындалуынан.
II - тарау. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдер
2.1. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдердің анықтамасы және сипаттамасы
Табиғи сипаттағы төтенше жағдай адам тіршілігі басталғаннан бері қауіпін төндіруде. Табиғи катастрофалардың әсерінен жер шары бойынша әр 100000 адам өлуде. Табиғи катастрофалардың қысқа мерзімде үлкен аумақтағы елді мекенді құртып жіберуге дейін мүмкіншілігі бар. Ол өзінің күтпеген жерден болатындығымен қауіпті. Табиғи катастрофаның тағы да бір қауіптілігі - оның болғаннан кейінгі салдары. Табиғи катастрофа болғаннан кейін ол жерде эпидемиялық аурулар, аштық т.б. жағдайлар орын алуы мүмкін.Табиғи төтенше жағдайдың орын алуына антропогендік әсердің де ықпалын айта кеткен жөн. Барлық табиғи катастрофалардың бір бірімен байланысы бар. Атап айтқанда, жердің сілкінуі мен цунамидің, тропикалық циклондар мен су тасқындарының. Жердің сілкінуінен өрттер, газдардың атылуы платинаның жарылуы орын алып, ол оқиғалар да өздерінің күшті әсерлерін тигізіп жатады. Вулканның атқылау жайлауды ластап, жан - жануарлардың өлуіне, аштыққа соқтырып жатса, екінші жағынан атмосфералық ауаныда ластайды. Ал көшкіндер (паводок) жер асты суларын ластап, құдықтарды уландырып, инфекциялық ауруларды ұшқындырады. Осыған орай табиғи стихиялық құбылыстардың бір - бірімен байланысын қарастырып көрейік.Табиғи катастрофадан қорғану әрекеттерін жоспарлай отырып, оның зардабын азайтуға болады.Табиғи төтенше жағдайдан қорғаудың негізі болып апаттың себебі мен механизмін ғылыми түрде зерттеп, білуге болады. Табиғи апаттың орын алу процессін біле отырып оның қандай мөлшерде, қандай болатын екенін болжауғада болады. Ал уақытылы және дәл болжап, апаттан қорғаудың тиімді жолдарын қарастыруға, шығынды барынша азайтуға мүмкіншілік жасайды.Табиғи сипаттағы төтенше жағдай қоғамның экономикалық, саяси және әлеуметтік өмірінің ажырамас элементі ретінде нарық жағдайында қызмет етуші кез - келген ұйымның қызметінің барлық бағыттары мен аясында міндетті түрде ілесіп жүреді. Сұраныс пен ұсыныс деңгейінің тұрақсыздығы, үнемі қатаңданып отыр бәсекелестік, техника мен технологияның даму қарқынын озушылар, валюталық бағамдардың күрт өзгеруі, бақыланбайтын инфляция, заңнамалық базаның тұрақсыздығы, сонымен қатар, жаңашыл экономикаға тән көптеген басқа да қолайсыз факторлар бірде - бір коммерциялық операцияның белгілі кепілденген жетістікпен жүзеге асырылуына жол бермейді. Соның салдарынан кез келген жаңашыл ұйымның қалыпты деңгейде іс - әрекет етуі мен дамуының негізгі және ажырамас шарты болып оның жоғарғы басшылығының қатаң ғылыми негізде тәуекелдерді болжауды және басқаруды жүзеге асыра білу табылады.Тәуекелдерді басқарудың іс жүзіндегі міндеті түбегейлі зерттеуді және жүйелендіруді қажет ететін өзарабайланысты теориялық сұрақтардың негізінде құрылады:
- тәуекелдің мәнін және оның кәсіпкерлік қызметте көрінуінің формаларын ашу;
- оның пайда болу көздерін зерттеу;
- тәуекелдерді классификациялау белгілерін таңдау және ғылыми түрде тұжырымдау;
- кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдерді бөлу;
Кез келген экономикалық категорияның мәні оның орындайтын қызметтерінде көрінеді. Экономикалық әдебиеттерде тәуекелдің келесідей қызметтері көрсетілген:
1) Инновациялық қызметті кәсіпкерлік тәуекел кәсіпкердің алдында тұрған мәселелерді шешудің дәстүрлі емес шешімдерін іздеуді ынталандыру арқылы орындайды.
2) Реттеушілік қызмет қарама - қайшы сипатқа ие және үш түрде орындалады: 1) құрастырушылық түрі тәуекелдің үдеткіш ролін орындауымен байланысты, өйткені оған белсенділік, болашаққа ұмтылушылық, шешімдерді іздеу тән; 2) бұзушылық түрі негізделмеген тәуекелмен шешім қабылдау авантюризмге, волюнтаризмге алып келетінімен байланысты, яғни тәуекел тұрақсыздандырушы фактор болып табылады;
3) Тәуекелдің қорғаушылық қызметі белсенді кәсіпкерлерге сәтсіздік жағдайында жазалауды болдырмайтын және ақталған тәуекелді ынталандырушы сәйкес қорғаныстың қажеттілігімен көрінеді;
Тәуекелдік оқиғалардың болу мүмкіндігінің болуынан, біздің ойымызша, жоғарыда аталған қызметтерді толықтыруға болатын нарық қызметі туындап отыр. Тәуекелдің превентивті қызметінің мәні қолайсыз салдардың болу мүмкіндігі мен мөлшерін қысқарту мақсатында тәуекелдік оқиғалардың пайда болуының алдын алуға (немесе экономика субъектісінің қызметіне олардың ықпал етуінің дәрежесін төмендетуге) бағытталған шаралар мен іс-әрекеттердің қажеттілігінде.
Кәсіпкерлік тәуекел қызметтерін қарастыра отырып, тәуекелдіңқамтитын елеулі көлемдегі жоғалтуына қарамастан, оның мүмкін болатын пайданың көзі екендігін атап көрсету қажет. Сондықтан да, кәсіпкердің негізгі міндеті тәуекелден мүлде бас тарту емес, керісінше, объективті белгілер негізінде тәуекелмен байланысты шешімдерді таңдау, дәлірек айтқанда: тәуекелге бел буған кәсіпкер қаншалықты іс - әрекет ете алады, болып табылады. Кәсіпкерлік тәуекелге Л.Ф.Догиль атап көрсеткен қарама - қайшылық, баламалық және айқынсыздық белгілері де тән.Тәуекелдің қарама - қайшылығы оңды және теріс аспектілерден көрінеді. Бір жағынан, тәуекелді қызмет амалсыз таңдау оқығаларының айқынсыздығы жағдайында өзгеше, жаңашыл айлалармен, тәсілдермен елеулі нәтижелерді алуды көздейді. Осылайша, тәуекел барлық жаңалықтың және алдыңғы қатарлы жетістіктердің енгізілуін тежейтін консерватизмді, догматизмді, психологиялық тосқауылдарды жеңуге көмектеседі. Тәуекелдің мұндай белгісі субъектілерді тәуекелді жағдайларда белсенді іс - әрекет етулеріне үнемі итермелеп отырады және де ғылыми - техникалық прогресті жеделдете отырып оң салдарға алып келеді. Екінші жағынан, тәуекел шаруашылық жүргізуші субъектіні авантюризмге, волюнта - ризмге, субъективизмге және нәтижесінде көлеңкелі экономикаға итермелейді. Мұндай жағдайда тәуекелді қызметтің баламасы нақтылы құбылыстардың, оқиғалардың, үрдістердің дамуының объективті заңдылықтарын жетіксіз ескерумен таңдалады. Тәуекелдің баламалығы іс - әрекеттің немесе нәтиженің ең тиімді шешімдерінің екі немесе одан да көп мүмкін нұсқаларынан таңдаудың қажеттілігінен туындайды. Бұл тәуекел субъектісіне тәуекелді оқиғаға енудің мақсатты-орындылығы туралы негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді, ал егер ондай жағдайға тап болғанда қолайсыз оқиғалардың туындау мүмкіндігін және зиян мөлшерін қысқарта отырып, жағдайды өзгертуге мүмкіндік береді.
Беймәлімсіздік тәуекелмен үнемі бірге қатар жүреді және сол немесе басқа да үрдістің өту барысының дұрыстығын білмеумен, қарастырып отырған сұрақтардың шешімдерінің біркелкілігінің жоқтығымен негізделеді. Тәуекелді қолданбалы зерттеудің міндеті шаруашылық оқиғалардағы сол немесе басқа да бір беймәлімсіздікті толықтай алып тастау емес, керісінше, оның ұшқырлығын азайту, сол субъект үшін осы беймәлімсіздіктің дамуының мүмкін болатын теріс және оң салдарын алдын-ала анықтау. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, жаңашыл бизнесте тәуекел нақтылы түрде көрініс табады деп айтуға болады. Бірақ та, ол болуы мүмкін, потенциалды сипатта болады. Тәуекелдің байқалу ерекшеліктері кәсіпкерлік қызмет аясымен тығыз байланыста. Көптеген келтірілген анықтамаларда ерекшеленетін тәуекелдің байқалуының негізгі түрі болып қаржылық жоғалтулардың пайда болу қаупі табылады. Бұған қоса, біздің ойымызша, тәуекел басқа да сырттай байқалу түрлеріне ие болып отыр. Тәуекелді шаруашылық жүргізудің мәнін ашатын белгілердің түрлеріне шешімдер мен іс - қимылдарды ынталандыру жатады: баламаларды таңдау және жүзеге асыру бойынша; - нәтиженің мүмкіндігін есептеу бойынша; - делдалдық қызмет көрсету туралы алынған міндеттемелер жағдайында тікелей оймен немесе байқаусызда белсенді іс - әрекеттердің немесе пассивті іс - қимылсыз болудың дәрежесін анықтау бойынша; - қаржылық операцияларды жүзеге асыру бойынша; - дәстүрлі емес шешімдер қабылдау және тәуекелді іс - әрекеттер мен қимылдарды пайдалану бойынша.
Тәуекелдің мәні мен қызметтерін анықтауға деген көзқарастарды зерттеу және ғылыми сегменттеу кең көлемдегі ой - пікірлерді айқындады.
Оларды тәуекелдің сапалық сипаттамасының тұжырымдамаларына жатқызуға болады:
1) тәуекелдің табиғаты болып кәсіпкерлік қызметті жүргізуді туындататын нарықтық ортаның болуы табылады;
2) тәуекел болуы мүмкін, кездейсоқтық сипатқа ие;
3) тәуекел спекулятивті сипатқа ие, өйткені ол қосымша табыс табу мүмкіншілігін көрсетеді;
4) кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел басқарылады, сырттай ықпал ету мүмкіндігі мен жоғалтуларды минималдауды көздейді;
5) тәуекел тек қана теріс салдарға ие емес, сонымер қатар ол басқарудың аналитикалық, инновациялық, оперативті сапасын ынталандыра отырып оң бастама болып табылады.
Тәуекел басқарумен тікелей байланысты және де қабылданатын басқарушылық шешімдердің тиімділігі мен дұрыс негізделуінен тікелей тәуелділікте болады. Жоғары тәуекелді сфераны айқындай отырып, оны сандық өлшей және үнемі бақылай отырып тәуекелдерді шектелген дәрежеде басқаруға болады. Бұл тәуекел деңгейін елеулі мөлшерде төмендетуге және оның теріс салдарын минималдауға мүмкіндік береді.Сонымен қатар, тәуекел бизнесте тек қана теріс роль ойнамайды, оң нәтижелі де болады. Жалпыға белгілі, жүзеге асырылуға дайындалып жатқан инновациялық жобаның тәуекел деңгейі жоғары болған сайын, оған тартылатын инвестицияның рентабельділігінің күтілетін деңгейі де жоғары болады. Тәуекелді іс - әрекетке ақша салу арқылы бизнесмендер өз инвестицияларының пайдалылығы мен рентабельділігінің жоғарғы деңгейіне сенім артуына болады. Оған қоса, кәсіпкерлік тәуекелдің теріс салдарын минималдауға ұмтылу жан - жақты терең зерттелген, дұрыс басқарушылық шешімдер қабылдау үшін объективті алғышарттар қалыптастырады. Басқа елдердің экономикалық жүйелерін зерттеу көрсеткендей, экономикалық саясаттың тактикасы мен стратегиясын дайныдау барысында, нақтылы шешімдер қабылдау кезінде кәсіпкерлік тәуекелді елемеу немес дұрыс бағаламау қоғамның, ғылыми - техникалық прогрестің дамуын міндетті түрде тежейді, экономикалық жүйені тоқырауға алып келеді. В.А.Черновтың айтуынша тәуекелдің жоқ болуы кезінде шешім қабылдаушы субъект үшін ұйымдастыру, басқару және жоспарлау жүйесін жетілдірудің, кемшіліктер туралы ойланудың, қарсы ой - пікірлер айтудың, сынға алудың және жақсы жаққа өзгерудің қажеттілігі жоқ. Өйткені, ол ешқандай да тәуекелге бармайды, ешқандай да жоғалту болмайды. Сондықтан да, ол өзін - өзі басуға, творчестволық ойшыл адамдарды елемеуге және қабылдамауға бейім келеді. Нәтижесінде, осының салдары ретінде, өзін - өзі дамытуды тоқтатады.Тәуекелдің ғылыми категориясының теориялық негізін зерттеу кәсіпкерлік қызметтің нарықтық экономика жағдайында іс - әрекет етуі көптеген тәуекелдердің болуымен сипатталады деп қорытындылауға негіз береді. Зерттеу барысында, көрсетілген мәселелер мен болжамданған көзқарастардың күрт өзектілігіне қарамастан, тәуекелді бағалау теориясының әлі де болса айқындалған түрлерінің жоқтығы анықталды. Осыған байланысты мақалада тәуекелдің мәні мен оның көрінісінің түрлері туралы авторлық көзқарас көрсетілген.
Тәуекелді сапалы басқару тәуекелдердің кәсіпкерлік қызметтің сол немесе басқа да кезеңдерінде пайда болуының мүмкіншілігін сәйкестендіруге септігін тигізетін олардың пайда болу көздерін зерттеудің қажеттілігін көздейді. Тәуекелдерді жүйелендіру мен сәйкестендіру өз кезегінде тәуекелдерді басқарудың оңтайлы жолдарын айқындауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдердің сипаттамасы және анықтамаларына келетін болсақ, Қазақстанның жазық алқаптарында климаттың, топырақтың терістіктен оңтүстікке қарай өзгеруі табиғаттың көлденең зоналық заңына бағынса, таулы алқаптардағы топырақ, климат жағдайларының тау етегінен, таудың биік шыңына қарай өзгеруі табиғаттың тік зоналық заңына бағынады. Енді біз Қазақстан территориясында кездесетін зоналық топырақтардың қысқаша сипаттамасына және бұл топырақтарды ауыл шаруашылығында пайдалану мәселелеріне тоқталамыз.
1) Республиканың қиыр терістігінде біраз территорияны жеткілікті ылғалданған орманды - далалы зонаша алып жатыр. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің стратегиялық мақсаты - мемлекеттің әлеуметтік - кәсіптік мәселелерін өз бетінше тұжырымдай отырып, іс жүзінде шеше алатын, жоғары білімді әрі бәсекеге түсуге қабілетті шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға неғұрлым қолайлы жағдай жасау болып табылады.
Өйткені, ол экономика, техника, ғылым, саясат және жалпы қоғам дамуының шешуші күшіне айналуда. Қазіргі кезеңдегі білім беру үдерісіне ғылыми - зерттеу қызметін енгізудің, сонымен қатар білім алушылардың ғылыми - зерттеу мәдениетін дамытудың негізгі ерекшелігі оның қолданбалы бағыттылығын, пәнаралық байланыстарды сәйкестендіретін оқудың мазмұны мен мақсатын нақты көрсететін жолдарын іздестіру болып табылады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2012 жылғы Қазақстан - 2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты жолдауында ғылымның барлық саласында білім мазмұны мен көлемі қаурыт өсіп отырған қазіргі әлемдік жаһандану кезінде осы мақсат өздігінен оқу, іс - әрекетін тиімді ұйымдастыруға да тікелей байланысты деп атап көрсетілген. Осыдан келіп, курсанттардың өздігінен оқу іс - әрекетін ұйымдастырудың оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын іздестіру өзекті сипатқа ие болады.
Бүгінгі білім беруді модернизациялау кезінде білім алушылардың оқу қызметі көбіне зерттеушілік қызметке айналуда. Сондықтан қазіргі таңда оқу үдерісіне, курсанттардың ғылыми - зерттеушілік және эксперименталдық конструкторлық қызметін өндіру ерекше мәнге ие болып отыр. Тәжірибелі талдау нәтижелері көрсетіп отырғандай, бәсекеге қабілетті маман зерттеушілік қызмет пен дағдыны меңгеруі тиіс. Зерттеушілік принципті қолдану курсанттардың танымдық қабілеттерін дамытады, білім алушылардың белсенділігін және өз бетінше жұмыс жасау қабілеттілігін арттыруға, сонымен қатар танымдық қызметтің әдіс - тәсілдерін игеруге, қызығушылығын арттыруға септігін тигізеді.
Қазақстандағы саяси - әлеуметтік және экономикалық даму жоғары білім беру жүйесін жаңартуды, яғни бәсекелестікке қабілетті, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатын кәсіби мамандар дайындауды талап етуде. Бүгінгі күні адамзаттың шығармашылық әрекетінің нәтижесін тиімді пайдалану арқылы ғылыми - техникалық прогресті одан әрі дамытуға болатындығы белгілі болып отыр. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық жағдайын жақсарту жолында көптеген істер атқарылуда. Әлеуметтік - экономикалық жағдайдың дамуына Қазақстан Республикасының аумақтық, жергілікті, климаттық табиғи факторларының әсері зор. Табиғи климаттық факторлардың әсерінен табиғи немесе техногендік Төтенше жағдай орын алуы мүмкін. Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігі Төтенше жағдайлар комитеті республика бойынша орын алған Төтенше жағдайлардың алдын - алу және жоюмен айналысады. Қазақстан Республикасының орналасқан жері - орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, су тасқыны, қатты жел, қаркөшкіні сияқты құбылыстар жиі болып жатады. Бұның бәрі Төтенше жағдай болып саналады.
Төтенше жағдай - дегеніміз адамдардың қаза табуына, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне байланысты және ол қоршаған ортаның ластайтын және де ластамайтын жағдайда болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға тасталуына байланысты.
Радиоактивті заттарды тастау қаупіне жататын апаттарына атом станцияларындағы ядролық қондырғылардағы, атом кемелеріндегі және тағы басқа апаттары жатады.
Химиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға химиялық өндірістер мен обьектілердегі химиялық улану заттар қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады.
Биологиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару,өндеу және тасымалдау кездегі апаттар жатады.
Қоршаған ортаға зиянды заттар төтенше жағдайларға жарылыс, өрт, ғимараттардың құлауы және т.б. апаттарға әкеп соғады. Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар өндіріс орындары көптеп саналады. Бірақ ондағы технологияның деңгейі бақылау және жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен экологиялық проблемалар қиындатып жіберді. Қазақстан Республикасы аумағы бойынша болып жатқан апаттар мен катастрофаны талдап көргенде, олардың орнын алатын жағдайлары технологиясы ескі, техникалары өзіндік ресурстарын тауысқан өндіріс орындарында көп кездесетіні анықталып отыр. Сонымен қатар қауыпты өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін тигізуде.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар деп отырғанымыз дүлей зiлзала (жер сiлкiнiсi, сел, көшкiн, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, iндеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсiмдiктерiнiң және ормандардың кеселдерi мен зиянкестерi арқылы зақымдануын туғызған төтенше жағдайлар.
Осы ретте сіздердің назарларыңызға Табиғи қауіп - қатерлердің Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайларына (өрт қауіп - қатеріне) әсер етуі атты курстық жұмысымды ұсынғалы отырмын. Аталған жұмысымның басты мақсаты: ҚР - ның аумағы бойынша табиғи факторлардың әсерінен болатын Төтенше жағдайлардың түрлерін алдын-алу, жою және талдау.
I - тарау. Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайы
1.1. Қазақстан Республикасындағы өрт жағдайының негізгі көрсеткіштері
Төтенше жағдайлардың туындау тәуекелдерін мейлінше азайту, олардың салдарынан адамдардың денсаулығы мен өмірін сақтау, республикада зиянды және материалдық залалдың көлемін төмендету мақсатында тұрақты негізде халықты және аумақты төтенше жағдайлардан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған іс - шаралардың кешені жүзеге асырылады. 2009 жыл мен ағымдағы жылдың 11 айында Төтенше жағдайлар министрлігі шұғыл қызметтер күшімен 124340 апаттық - құтқару жұмысын жүзеге асырды, 16483 адамды құтқарды, 15437 адамды эвокуациялады, 1786 зиян шегушіге алғашқы медициналық жәрдем көрсетті. Елдің жұмылдыру дайындығы қажеттіліктерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарларын ескерту және жою жөніндегі бірінші кезектегі жұмыстарды, ізгілік және реттеушілік көмек көрсетуді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік материалдық резевті дамыту шараларын қабылдануда.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар салдарларының ауырлығын ескерту және төмендету. Сырдария өзенінің су шаруашылығы балансын жақсарту мақсатында, Оңтүстік және Қызылорда облыстарының тұрғындары елді - мекендерінде және аумақтарында тасқын суларың жайылуын болмауын қамтамасыз ету және жою үшін, сондай - ақ суғарылатын жерлерді сумен қамтамасыз етуді арттыру, көлдің қысқы ағынын орнықтыру, оның ойпаңында су экожүйесінің және суғаратын көлдердің жағдайын жақсарту үшін Көксарай бақылау - реттегіш құрылысы жүзеге асырылды. Ағымдағы жылдың наурызында 1-ші кезектегі Көксарай бақылау-реттегіш құрылысы аяқталды. Бұл 2010 жылы 1 млрд.м[3] көлемінде тасқын суларының артық жұмсалуын қабылдауға мүмкіндік берді.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың туындау қауіпін азайту үшін басқа су объектілерінде инженерлік - қорғау іс - шаралары жүргізілді. 2009 жылы республикада 30 км. аса қорғау бөгендері салынды, жөнделді және күшейтілді. Өзендердің су тасқыны жоғары 30 км. аса арнасы түбін тереңдету, түзету және кеңейту орындалды. Министрлік халықты және аумақты қауіпті табиғи құбылыстардың теріс ықпалынан қорғауды қамтамасыз ету үшін су тасқыны, сел қауіпі бар өзендердің, жоғарғы тау өзендерінің және сең жүру қауіпі учаскелері жағдайына тұрақты мониторингін жүргізіп отырады. Қазіргі уақытта 11 орталық және 21 диспечерлік нүкте, 62 тәуліктік және 29 маусымдық су нүктелері және қауіпті учаскелердегі 17 желілік бағыт, 9 сейсмополигон және Прогноз ҒӨК-тің 5 сейсмостанциясы жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік маңызы бар облыстар көлеміндегі болуы ықтимал төтенше жағдайлардың алдын алуда кешенді іс-шаралар ұйымдастырып, облыстық мемлекеттік органдардың жұмыстарын үйлестіру және төтенше жағдай орын алған жағдайда жедел түрде оның салдарын жоюдың бірінші кезектегі жолын қарастыру мақсатында 2010 жылдың қантар - шілде айлары аралығында төтенше жағдайлар жөніндегі комиссияның 5 отырысы өткізіліп, онда: жылдың қыс - көктем айларындағы Сырдария өзеніндегі мол көлемдегі суды қауіпсіз өткізуді ұйымдастыру, адам өміріне өте қауіпті қырым - конго қанды безгегіне қарсы іс - шаралар ұйымдастыру, табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарынан бұзылған объектілерді (жолдар, көпірлер, мекеме шатырлары, бөгеттер мен гидроқондырғыларды) қалпына келтіру, үйірсіз саяқ шегірткелермен күресу шараларын жүзеге асыр, шалғай орналасқан елді мекендерге өрт сөндіру бекеттерін орналастыру және әлеуметтік нысандарды нақты өрт қауіпсіздік жағдайына келтіру туралы, жазғы кезеңде облыстың су айдындарында қауіпсіздікті ұйымдастыру туралы мәселелер қаралып, тиісті тапсырмалар берілді.
Қазіргі таңда қауіп - қатерлердің түрлері тұрақты өсуімен сипат алады. Біздің қоғамымыздың дамуының қазіргі кезеңі, ірі қалалар, елді мекендер мен кәсіпорындар үшін негізгі төтенше жағдайлар болып табылады. Биік қабатты ғимараттар мен құрылыстар, ірі супермаркеттер мен сауда орталықтарында құру және т.б. объектілерді энергия қанықтығын арттыру, адамдармен көлік сапалық және сандық дамуын толы зардап шеккен құрбандарының саны және мүліктік залал өсуі - өрттер мен басқа да төтенше жағдайлардың санын, және салдары өсу ретінде арттыруға - ең керемет өмір сапасын қорғауға ат салысады. Қазіргі уақытта, өрт қауіпсіздігі проблемасы аса маңызды және күрделі. 2013 жылы Қазақстан Республикасының аумағында 13 926 өрт болып шығыны 4.902.801 млн теңгені құрады. Ол тікелей залал болып табылады. Төтенше жағдайлар кезіндегі дереккөздерге сүйенсек 455 адам қаза тапты, 579 адам жарақат алды. ТЖ санының төмендеуі 18%, өлім 13% - ды құрады. Зардап шеккендер саны 3% -ға төмендеді. Жылжымайтын мүліктердің зақымдануы көрсеткіші 13% -ға төмендеді. Төтенше жағдайлар департаменті өрт қызметін жою үшін 45.910 шақыртуға шықты. Адамдар мен мүлікті қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін арналған, және басқа да себептерінің төмендеуі әсерінің себептерінің бірі өртке қарсы қызмет (бұдан әрі - ӨҚҚ) дамыту және жетілдіру деп санауға болады.
Алайда, алға тартқан үрдістер өрттің, соның ішінде қауіпті төтенше жағдайлардың өсуі, бұл сондай - ақ қорғаныш мүмкіндіктердің өсуі және олардың қорғау қабілеті болып табылады. Көптеген факторларға байланысты негізгілері болып:
- Ірі елді мекендерде халықтың саны мен тығыздығының ұлғайуы;
- Өрт қауіпсіздігі ережелерін, үй және өндірістік қызметінің, алкогольді шамадан артық тұтыну. Осы қарапайым ережелерді жұртшылыққа жеткізіп айтатын компания қызметкерлерінің білім болмауы;
- Автомобиль жолдардың сапасыз және өрт бөлімшелерінің жедел келуіне кедергі болу, жүргізушінің тәртіпітке бағынбау;
- Азаматтық қорғау аумақтық бірліктердің ресурстардың жетіспеушілігінен, төтенше жағдайды басқаршы міндеттерін тиімді шешу мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының аумағында өрт жағдайын тұрақтандыру үшін өртке қарсы қызмет жаңа әдістерін әзірлеу және ресурстарды бөлу, дамыту және басқару принциптері оңтайландыруға модельдер дамуын талап етуде. Ресурстар өртке қарсы қызметінің оңтайлы дәлелді: өртке қарсы өызметінің қалалық және ауылдық жерлерде жұмыс істеудің тиімді әдістерін қолдану. Бұл ресурстар оңтайлы қызметтің барлық талаптарын республикада қызыметін қанағаттандыратын ұйымдастыру схемасын дамытуды көздейді. 2014 жылы ол зерттеудің қорытынды кезеңі өткізілді. Бұл кезеңнің мақсаты өрт жағдайды талдау негізінде Қазақстан Республикасының елді мекендерінде мемлекеттік және жеке өртке қарсы қызмет жасау үшін өлшемдер және олардың құрал-жабдықтарды негізінде әзірленген өрт қауіпсіздігі жүйелерін маңызды элементтерінің зерттеу үшін математикалық моделі, салу және әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері және оның әсерін зерттеу. Қазақстан Республикасының аумағында өрт жағдайын болжау болып табылады.
Қоршаған ортаға әсеріні арқылы жинақталатын қуатты бірінші кезекте біздің планетамыздың табиғи күштері қолданады. Бұл шын мәнінде адамзатқа үшінші мыңжылдық көрінісі ретінде сипатталады. Бұл бізде ғана, сондықтан мақтаныш береді, бірақ сондай - ақ қорқыныш, салдарға ұрындыруы ғажап емес. Соңғы уақыттарда төтенше жағдайдың алдын алуды байсалды түрде ойластыру керекпіз. Төтенше жағдайдың алдын алу мақсатында жүргізілетін іс-шаралар негізінің бір маңызды бөлігі өскелең ұрпақты табиғи қауіп-қатердің алдын алу мен сақтануға үйрету. Егер мұндай жұмыстар атқарылмаса өркениетіміз бен бүкіл жер шары бұзылуы мүмкін.
Алайда, технологиялық жетістіктері (мысалы, күрделі техникалық жүйелерді басқару, жиі ақпараттың үлкен көлемін өңдеу қажеттілігіне байланысты жетілген техника дұрыс, тез жылжу және көптеген жағдайларда дұрыс шешім қабылдауға қажет болған. Әсіресе төтенше жағдайларда. Мұндай жағдайларда жылдамдығы жоғары пойыз, автомобильдер, ұшақтар, ғарыш кемесі, АЭС, өндірістік процестер мен заманауи адамның үй, сондай - ақ, теледидар бастап (қауіп көптеген көздерін қамтитын компьютерлер мен аэрозольді баллондармен аяқталады). Машина жасау саласын дамытудың әрбір жаңа кезеңі қоршаған ортаны, технология және энергия көп пайдаланады. Тиісінше, көлемін өсіру, жұмыс құны мен күрделілігі өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Жиі өстіп өрт және жарылыс қауіпті заттарды, өндірістік секторын қайта құрылымдау тұрғысында, сондай - ақ тез тұтанатын түрлі өз жұмысында пайдалануға шағын келтірмейтін жөндеу шеберханалары және жанғыш сұйықтықтар (Ж.С.) қоса алғанда, көптеген шағын және орта кәсіпорындар пайда көред. Жанғыш көбінесе газдар, технологиялық процестерді өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс - қимыл маңыздылығын күшейтеді.Бұл адамзат барысында, яғни бүкіл адамзаттың, ХХІ ғасырдың басындағы жаһандық проблемалар. Баріне бір ортақ болып табылады. Ауыр әлеуметтік - экономикалық салалары жарылыстар, өрт, авариялар үздіксіз өсу мөлшерінде қаражат төлейді.
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының болжамы бойынша жол көлік қозғалысының соқтығысының өзінен әлемде шамамен 1.3 млн адам қаза табады. Тағы 50 млн адам әр түрлі дәрежеде жарақаттар алып, мүгедек болып қалады. Әуе көлігі апатынан-8 мың адам қаза табады. Айта кететін жайт, табиғи қауіп - қатерден ( тайфун, су тасқыны, жер сілкінісі, көшкін және т.б.) салдарынан 1970 жыл мен 2010 жылдар арасында әлем бойынша 3.3 млн адам қаза табады, орта есеппен алсақ 82.5 мыңдай адам төтенше жағдайда қаза болғандардың көбісінің дұрыс емес іс - әрекеттері мен теріс шешімдерді қабылдауынан. Қауіп - қатер орын алғанда адамдардың физикалық және психологиялық дайын болмауынан екен.
Қазақстан халықаралық қауымдастықтың арасында дамушы жас мемлекет болып табылады және осындай қауіп - қатерден құтылу мүмкін емес. Ел басымыздың Жаңа онжылдық - экономикалық өрлеу, бұл - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты жолдауы Қазақстанның 10 жылдық даму жоспары. Халықтың әл - ауқатын жақсарту мақсатында халық үшін, әр отбасы үшін, әр азамат үшін мұқият және шынайы ұзақ мерзімді жоспары.
Демек, осындай ірі объектілердің дамуы қоршаған орта мен адамдар үшін тікелей немесе жанама болсада адам өмірі мен денсаулығына зор қауіп төндіреді.
Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік даму өрт қорғау, сенімді, тиімді және үнемді жүйелері мүмкін емес. Адам факторларымен өрт және олардың зиянды әсерлерін қатер қысқарту мәселесін шешу үшін, өрт және алдын алу, оларға туындаған зиян төмендетуге бағытталған кешенді экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастырушылық, ғылыми, техникалық және құқықтық іс - шаралар әзірлеу және қабылдауды қажет етеді. Өрт қауіпсіздігі қажетті деңгейін қамтамасыз ету және тиісті өрт шығындарды азайту үшін адам өмірі мен денсаулығын, меншігін, ұлттық байлық пен қоршаған ортаны қорғау үшін мемлекеттік қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады, сондай - ақ орнықты әлеуметтік - экономикалық дамуы үшін маңызды фактор болып табылады.
Қазіргі заманғы өртке қарсы қызметін (бұдан әрі - ӨҚҚ) қалай елестетеміз. Елді мекендерде ӨҚҚ кез - келген уақытта кез - келген жерге өрт пен табиғи қауіп - қатердің алдын алуға күресуге күш пен құралдарының дайын болуы. Сонымен қатар мына екі басты шектеулер орындалуы керек:
Шақыру орнына күш пен құралдар белгіленген уақыттар аралығында жетуі, сонымен қатар орттің дамуын болжау және оның соңы неге әкеліп соғатынын ойлау.
Елді мекендердегі ӨҚҚ күш пен құралдары экономикалық тиімді болуға тиіс. Сонымен қатар орындайтын тапсырмалар мен ТЖ қауіп - қатердің дәрежесіне сай келуі керек.
Өрт қауіпсіздігі үшін жалпы талаптар атты техникалық регламентте өрт орнына келу уақытын қатал белгілеген. Бірінші бөлімшенің келу уақыты қалалық жерде (10 мин. аспау керек) және ауылдық жерде (20 мин. Аспау керек). Бұл нормалау Қазақстанның түпкір - түпкіріндегі ӨҚҚ қатысты. Алайда, бұл нормалаудың ғылыми негіздемесі жоқ.
Әр елді мекен бойынша осы шарттарды орындау үшін ӨҚҚ бөлімшелерінің күштері мен құралдарын орындалатын жұмыстың көлемін, сондай - ақ оны іске асыру мүмкіндіктерін (қажетті техникалық, жеке құрам және уақыт ресурстарын) негізделген болуы керек.
ӨҚҚ жұмыс атқаруын қозғайтын Қазақстан Республикасы облыстарының айрықша ерекшеліктері мыналар болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының әкімшілдік шекараларында түрлі мөлшерде бірнеше мың елді мекеннің болуы, өмір сүру денгейі, өртке қарсы өызметтің күш пен құралдары, өрт жағдайлары т.б;
2) тұрақты түрде ірі қалалық елді мекендерде, ауылдық елді мекендердің адам саны өзгеруі, облыс орталығының халықты арттыру, және соның салдарынан, жаңа аудандар пайда болуы, құрылыс тығыздығының артуы, трафиктік қозғалыстардың өсуі;
3) ауылдық елді мекендерді арасындағы ұзақ арақашықтық;
4) Республика аумағындағы жол жабындысының әр түрлілігі шалғай елді мекендермен хабар алмасудың қиындығы;
5) Халықтың мәдениеті мен білім деңгейі;
6) Республика және өрт қауіпті өндіріс орталықтарының экономикалық деңгейі;
7) Табиғи - географиялық және климаттық аймақтарды әр түрлілігі.
Қазақстан Республикасының, өрт қауіпсіздігі жүйелерін маңызды элементтерінің зерттеу үшін, математикалық моделін өрт қауіпсіздігін шешу үшін, дәлелді әдістемелерін дамыту мақсатында, Қазақстан Республикасының елді мекендерінде мемлекеттік және жеке өрт қызметтер жасау үшін өлшемдер әзірлеуді толық назарға алу қажет. Барлық мүмкіндіктержәне басқа да көптеген шешімдер қабылдауға талап етіледі. Еліміздің өрт қаупі облыстардың деңгейін бағалауға байланысты талдау және зерттеулер жүргізу: Қазақстан өңірлерінде өрт жағдайды деңгейіне әкімшілік - аумақтық біріктірілуі, техникалық және экономикалық көрсеткіштерін, климаттық факторлардың қарым - қатынас қарастыру, сондай - ақ өртке қарсы қызмет тиімділігін бағалау. Аймақтарда өрт қауіпсіздігі деңгейін бағалау, өрт тәуекелдердің түрлерін анықтау және өрт тәуекелдерді теориясының негізгі ұғымдарын пайдалануды ұсынады. Талдау нәтижелерін өрт қауіп аймақтарда кешенді индексін анықтау үшін қолданылады. Қалалық және ауылдық жерлерде өрт қаупі бағалау, сондай - ақ елді мекендердің және өңірлердің өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін басқарушылар шешім қабылдауға қабілеті әзірленген басшылармен толтырылу керек. Басқару шешімдері өртке қарсы қызмет қызметкерлері мен жабдықтарды санын анықтау, өрт станцияларын орналастыру орындары туралы шешім шығаруыңызға болады, яғни, ғылыми - негізделген өрт қауіпсіздігі жүйесін қалыптастыру.
Қазіргі уақытта, мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімінің қалаларында жүзеге асырылады. Қазақстан Өрт сөндіруге қызметі, Қазақстанның өртке қарсы қызметтер субъектілері, құрылған бөлімдер және ерікті өрт сөндірушілер. Өрттен қорғауға арналған мемлекеттік өртке қарсы қызмет, қамтылатылмаған аудандардың Республикасының әрбір өңірде кездеседі. Ондай кез келген облыстың (қала, кент, т.б. жерлерде ТЖ болған кезде, кез келген уақытта ұйымдастырылуға дайын болуы тиіс: өртке қарсы қызмет (бұдан әрі ӨҚҚ) мынадай қағидаттарға негізделеді елді мекендердегі ұйымдастырылады заманауи тұжырымдамасы арқылы төтенше дереу жауап беру.
Бұл екі ірі шектеулер жүзеге асырылуға тиіс:
oo Қоңыраудың түсісімен күштері мен қызмет құралдарын кеш келу салдарынан өрт дамуының барлық физикалық және химиялық дамуы бірінші кезекте жүзеге асыралады, жолға берілетін уақыт аралығы шегінде жетуге тиіс;
- Ауылда күштер мен өққ құралдарын жалпы санын сақтап қалу, яғни
экономикалық шығын болмауы тиіс, төтенше жағдайлар түріне арналған құралдар өрт сөндірушілерді қанағаттандыру тиіс.
Осылайша Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының елді мекендерінде өртке қарсы қызмет ұйымды анықтау үшін негізгі №14 16 қаңтар, 2009жылғы, жалпы өрт қауіпсіздігі талаптарына техникалық регламенті қаласында орналасқан бөлімге түскен қоңырауға бірінші бөлімнің келу уақыты 20 минут, ауылдық жерлер мен елді мекендер 10 минуттан аспауы тиіс.
Өртті сөндіруді іске асыру шығындарды (қажетті техникалық, адами және уақыт ресурстарын) - ӨҚҚ авариялық жою үшін қажетті жұмыстар орындайтын әр елді мекендер де осы талаптарды орындау керек.
Осыған байланысты, бірқатар мәселелерді, Қазақстан Республикасының аумағында өртке қарсы қызмет ресурстарының санын анықтау үшін әрбір тұлғаның субъектінің олардың талаптарына сай бөлу және заңнамада олардың қабілетін бағалау. Қазақстан Республикасының жеке аймақтарда өрт қауіпсіздігіне байланысты бірқатар ерекшеліктері аумағына қабылдау қажет.
Қалыптастыру және ұлттық және аймақтық экономикаға айрықша маңызға әлеуметтік - экономикалық әлеуетін тиімді пайдалану. Шын мәнінде, Қазақстан Республикасының және оның өңiрлерiнiң экономикалық әл - ауқаты табиғи ресурстарды болуымен анықталады және қазіргі заманғы технологияларды, өнеркәсіптік және инновациялық әлеуетін, сондай - ақ ықтимал тәуекелдерді оңтайлы комбинациясы бар. Саяси, қаржылық, және басқа да, төтенше жағдайлар қаупі соның ішінде, атап айтқанда, өрт. Осыған байланысты, әлеуметтік - экономикалық әлеуетін рөлі, оның тиімді кәдеге жарату, өрт, соның ішінде төтенше жағдайлардың тәуекелі, оның ішінде ықтимал тәуекелдер, ұшырау ықтималдығын азайту. Осыған байланысты, ағымдағы зерттеу өрт ахуал туралы өңірдің әлеуметтік - экономикалық даму көрсеткіштерінің әсер болып табылады.
Елді мекендерде өрттердің жағдайы негізінен халықпен байланысты өңірдің әлеуметтік - экономикалық құрылымында. Сонымен қатар, сондай - ақ осы көрсеткіш бойынша әсер етеді. Оның денсаулығына жылғы экономикалық және саяси еркіндік дәрежесі - оның әсер көлемі адамның жеке басын барлық аспектілерін қамтиды адам дамуының деңгейі, едәуір дәрежеде байланысты. Аймақтың климаттық жағдайлары және табиғи сипаттағы ықтимал төтенше жағдайларға тікелей байланысты ӨҚҚ қызметі.
Барлық жоғарыда аталған аспектілері ӨҚҚ бөлімшелерінің орындарды анықтау әдістерін дамытуға ескеру керек.
Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды рөл өрттің алдын алу шаралары. Бұл іс - шаралар мемлекеттік өрт бақылау бөлімшелерінің қызметкерлері жүзеге асырады. Алайда, бүгінгі күні олардың тиімділігін төмендете отырып, олардың ауыр жүктемелер жетекші, нормативтік мемлекеттік өрт инспекторларының санын айқындайды және осы саладағы ғылыми - зерттеу қажеттігін анықтау емес.
Көптеген елдерде, өрт сөндіру, меншікті қорғау, халықтың денсаулығы мен өмір ең маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі. Оған айтарлықтай шығынды адам ресурстарыннан болып табылады.
Қазіргі уақытта, өрт қауіпсіздігі проблемасы аса маңызды және күрделі болып табылады. Өртке қарсы қызмет тиімділігін арттыру үшін бірнеше жолы бар. Мысалы, материалды жоғары деңгейде және техникалық базасын кеңейту және биіктігі. Бұл әдіс, бірақ маңызды болып табылады, бірақ құрылымында үлкен қаржы салымдарын талап етеді. Мемлекеттік өртке қарсы қызмет (- GPS бұдан әрі) ұйымдастыру және басқару көтеру жатады басқа жолдармен, бірқатар бар. GPS тиімділігін арттыру негізгі ережелері елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, одан әрі басқарудың ұйымдастыру және жұртшылықтың кеңінен қатысуын жетілдіруге ұмтылатын қажет.
Өртке қарсы қызмет саласындағы ғылыми басқару принципі, жаңа басқару құрылымдарын, басқару, іріктеу және орналастыру ұйымның қолданыстағы және даму ұтымды осы заңдардың шығармашылық пайдалану оның бөлімшелерінің, оның жұмыс істеуі және бақылау процесінің заңдылықтарын танысуын талап етеді.
Өрт сөндірумен, құрбандарын құтқару және авариялық - құтқару операцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік өртке қарсы қызмет, жедел бөлімшелерінің ең маңызды міндеттері болып табылады.
Елді мекендердің (қалалық, ауылдық жерлерде) жедел қоршаған ортаны қорғау, өртке қарсы қорғау тұрғысынан, негізінен қаупін сипаттайтын ауылының күрделі қоршаған ортаны осы элементтерге, өрт қызметтердің динамикалық өзара іс - қимыл арқылы анықталады.
Жедел деректерге сәйкес 2012 жылы 16 144 өндірістік және тұрмыстық өрт болды. Өрттен 1112 адам зардап шеккен. Оның 518 - і қаза тапты. Материалдық шығын 5035.9 млн. тенге. 2011 жылмен салыстырғанда өрттер саны 10.6%, жапа шегушілер 2.7%, қаза тапқандар саны 6.1%, материалдық шығын 5.6%-ға өсті.
Өрт сөндіру жұмысты және авариялық-құтқару қызметі (бұдан әрі - ӨСҚ және АҚ) дабыл бойынша 56870 шақыртуға шықты. Оның ішінде: өртке-15720 рет, АҚЖҚ-4500 рет, жану санатына жатпайтын-36559 рет, жалған шақыртулар-91.
1.2. Өрттің шығу себептері
Дәл қазіргі уақытта табиғи өрттердің шығуына бірінші себептен адамдардың өрт қауіпсіздік ережесін сақтамай өртке немқұрайлы карауынан және далалық және орманды яғни табиғи аймақтардағы өсімдіктердің ерте кеуіп кетуі далалық, орманды және таулы аймақтарды өрттердің шығуына себепші болып табылады.
Далалық аймақтарда астық жинау мерзiмiнде шiлденің басы мен тамыз айлары аралығында болатын сабан өртеу науқанында орын алады. Белгілі мөлшерде табиғи климаттық жағдайлар мен жазғы айлардағы құрғақшылық болу салдарынан далалық жерлерде өрт жылдам әрі тез таралады.Олардың ықтималдығы құрғақшылық жылдарда қатты өседі. Көп жылдық талдаудың нәтижесіне сүйенсек белгілі себептермен 90% - ы адамдардың өртке немқұрайлы қарағандығынан. Зерттеу нәтижелері бойынша ауылшаруашылық және орман саласында өрт қауіпсіздік ережелеріне салғырт қарағандықтан және үгіт насихат жұмыстарын нашар дәрежеде жүргізілгендіктен.
Қазақстан Республикасының аумағындағы үлкен көлемдегі табиғи далалық егіс алқаптар, мал жайылымдары,шөп қойнаулары,пішен алқаптары кез - келген ұшқындардан тұтануы мүмкін.Сахаралық өрттердің пайда болулар негізгі себебі адамдардан шаруашылық қызметпен сабақтас яғни жасанды антропогендік факторларымен анықталып жатыр. Өрт шығулардың 80 пайызы жергілікті халықтың кінәсінен екені анықталды.Өрттердің көп мөлшері халық тығыз орналасқан аудандарда және жол қатынасы дамыған елдерде орын алады. Көптеген елді мекендерде өрттердің шығуына демалушылар мен саяхатшылар себепші. Соның салдарынан халық көп келетін және тартымды орындар жапа шегеді.
Біріншіден, дәл қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының табиғи аймақтарында және ауыл шаруашылық жерлерінде өрт қауіпсіздік ережелерін сақтауды қадағалау жеткіліксіз дәрежеде. Екіншіден, көптеген ауылшаруашылық ұйымдарда жылдар бойы пішен шабуларға және мал жайылымдарға,егістіктерді тазартуға,қалдықтарды күйдіруге ең арзан әдісті қолданып жатыр.
Үшіншіден, халықтың ескі наным - сенімдерге, ырымшылдыққа сонымен қатар, өртеген жерлерге келесі жылы шөптің көп мөлшерде шығатындығына сеніп қате әрекеттердің себебінен өрттің шығуына себепкер болады. Төртіншіден,заң талаптарының орындалмауы олар: құқық бұзушылар, көшіп қонушылар, бұзақы ниеттегі адамдардың кесірінен.
Бәрімізге анық және аса маңызды себеп өрттенген өсімдіктер түтінінен адамдардың қаза болуы. Түтін - тыныс жолдары ауруымен ауыратын адамдардың денсаулығы мен өміріне аса қауіпті. Өрттенген шөптердің түтіні ауаны ластағаны ең күшті торфтық өрттерден кем емес. Өрттердің адам өміріне қауіпті екенімен қоса өрттенген шөптерден шыққан түтіннің де адам өміріне қауіпті екенін ұмытпау керек. Әлемдік денсаулық сақтау ұйымының ақпараттарына сүйенсек түтіннің әсерінен неше түрлі аса қауіпті спектрлі ауруларға ұшыратады. Олардың ішінде тыныс алу мүшелеріне,жүрек-қан тамырлар ауруларына және бала өлімінің көбеюіне әкеліп соғады. Түтіннің әсерінен адамдардың қаза табуы кездейсоқ емес. Қазақстан Республикасы аумағының құрғақшылығынан өрт шығу болмаған жылдар өте сирек. Өрт шығуларының негізгі себептері ортақ қолданылатын жолда ауылшаруашылық техникасын дұрыс пайдаланбаудан, от көздерінің сөндірусіз қалдырғандықтан және арнайы қасақана өрт шығару адамдардың қателіктерінен. Өрт жағдайларының асқынуы тек қана құрғақшылыққа байланысты емес. Жеке шаруашылықтарда тазалау науқанында іске асырылған шаралардың төменгі дәрежеде орындалуынан.
II - тарау. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдер
2.1. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдердің анықтамасы және сипаттамасы
Табиғи сипаттағы төтенше жағдай адам тіршілігі басталғаннан бері қауіпін төндіруде. Табиғи катастрофалардың әсерінен жер шары бойынша әр 100000 адам өлуде. Табиғи катастрофалардың қысқа мерзімде үлкен аумақтағы елді мекенді құртып жіберуге дейін мүмкіншілігі бар. Ол өзінің күтпеген жерден болатындығымен қауіпті. Табиғи катастрофаның тағы да бір қауіптілігі - оның болғаннан кейінгі салдары. Табиғи катастрофа болғаннан кейін ол жерде эпидемиялық аурулар, аштық т.б. жағдайлар орын алуы мүмкін.Табиғи төтенше жағдайдың орын алуына антропогендік әсердің де ықпалын айта кеткен жөн. Барлық табиғи катастрофалардың бір бірімен байланысы бар. Атап айтқанда, жердің сілкінуі мен цунамидің, тропикалық циклондар мен су тасқындарының. Жердің сілкінуінен өрттер, газдардың атылуы платинаның жарылуы орын алып, ол оқиғалар да өздерінің күшті әсерлерін тигізіп жатады. Вулканның атқылау жайлауды ластап, жан - жануарлардың өлуіне, аштыққа соқтырып жатса, екінші жағынан атмосфералық ауаныда ластайды. Ал көшкіндер (паводок) жер асты суларын ластап, құдықтарды уландырып, инфекциялық ауруларды ұшқындырады. Осыған орай табиғи стихиялық құбылыстардың бір - бірімен байланысын қарастырып көрейік.Табиғи катастрофадан қорғану әрекеттерін жоспарлай отырып, оның зардабын азайтуға болады.Табиғи төтенше жағдайдан қорғаудың негізі болып апаттың себебі мен механизмін ғылыми түрде зерттеп, білуге болады. Табиғи апаттың орын алу процессін біле отырып оның қандай мөлшерде, қандай болатын екенін болжауғада болады. Ал уақытылы және дәл болжап, апаттан қорғаудың тиімді жолдарын қарастыруға, шығынды барынша азайтуға мүмкіншілік жасайды.Табиғи сипаттағы төтенше жағдай қоғамның экономикалық, саяси және әлеуметтік өмірінің ажырамас элементі ретінде нарық жағдайында қызмет етуші кез - келген ұйымның қызметінің барлық бағыттары мен аясында міндетті түрде ілесіп жүреді. Сұраныс пен ұсыныс деңгейінің тұрақсыздығы, үнемі қатаңданып отыр бәсекелестік, техника мен технологияның даму қарқынын озушылар, валюталық бағамдардың күрт өзгеруі, бақыланбайтын инфляция, заңнамалық базаның тұрақсыздығы, сонымен қатар, жаңашыл экономикаға тән көптеген басқа да қолайсыз факторлар бірде - бір коммерциялық операцияның белгілі кепілденген жетістікпен жүзеге асырылуына жол бермейді. Соның салдарынан кез келген жаңашыл ұйымның қалыпты деңгейде іс - әрекет етуі мен дамуының негізгі және ажырамас шарты болып оның жоғарғы басшылығының қатаң ғылыми негізде тәуекелдерді болжауды және басқаруды жүзеге асыра білу табылады.Тәуекелдерді басқарудың іс жүзіндегі міндеті түбегейлі зерттеуді және жүйелендіруді қажет ететін өзарабайланысты теориялық сұрақтардың негізінде құрылады:
- тәуекелдің мәнін және оның кәсіпкерлік қызметте көрінуінің формаларын ашу;
- оның пайда болу көздерін зерттеу;
- тәуекелдерді классификациялау белгілерін таңдау және ғылыми түрде тұжырымдау;
- кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдерді бөлу;
Кез келген экономикалық категорияның мәні оның орындайтын қызметтерінде көрінеді. Экономикалық әдебиеттерде тәуекелдің келесідей қызметтері көрсетілген:
1) Инновациялық қызметті кәсіпкерлік тәуекел кәсіпкердің алдында тұрған мәселелерді шешудің дәстүрлі емес шешімдерін іздеуді ынталандыру арқылы орындайды.
2) Реттеушілік қызмет қарама - қайшы сипатқа ие және үш түрде орындалады: 1) құрастырушылық түрі тәуекелдің үдеткіш ролін орындауымен байланысты, өйткені оған белсенділік, болашаққа ұмтылушылық, шешімдерді іздеу тән; 2) бұзушылық түрі негізделмеген тәуекелмен шешім қабылдау авантюризмге, волюнтаризмге алып келетінімен байланысты, яғни тәуекел тұрақсыздандырушы фактор болып табылады;
3) Тәуекелдің қорғаушылық қызметі белсенді кәсіпкерлерге сәтсіздік жағдайында жазалауды болдырмайтын және ақталған тәуекелді ынталандырушы сәйкес қорғаныстың қажеттілігімен көрінеді;
Тәуекелдік оқиғалардың болу мүмкіндігінің болуынан, біздің ойымызша, жоғарыда аталған қызметтерді толықтыруға болатын нарық қызметі туындап отыр. Тәуекелдің превентивті қызметінің мәні қолайсыз салдардың болу мүмкіндігі мен мөлшерін қысқарту мақсатында тәуекелдік оқиғалардың пайда болуының алдын алуға (немесе экономика субъектісінің қызметіне олардың ықпал етуінің дәрежесін төмендетуге) бағытталған шаралар мен іс-әрекеттердің қажеттілігінде.
Кәсіпкерлік тәуекел қызметтерін қарастыра отырып, тәуекелдіңқамтитын елеулі көлемдегі жоғалтуына қарамастан, оның мүмкін болатын пайданың көзі екендігін атап көрсету қажет. Сондықтан да, кәсіпкердің негізгі міндеті тәуекелден мүлде бас тарту емес, керісінше, объективті белгілер негізінде тәуекелмен байланысты шешімдерді таңдау, дәлірек айтқанда: тәуекелге бел буған кәсіпкер қаншалықты іс - әрекет ете алады, болып табылады. Кәсіпкерлік тәуекелге Л.Ф.Догиль атап көрсеткен қарама - қайшылық, баламалық және айқынсыздық белгілері де тән.Тәуекелдің қарама - қайшылығы оңды және теріс аспектілерден көрінеді. Бір жағынан, тәуекелді қызмет амалсыз таңдау оқығаларының айқынсыздығы жағдайында өзгеше, жаңашыл айлалармен, тәсілдермен елеулі нәтижелерді алуды көздейді. Осылайша, тәуекел барлық жаңалықтың және алдыңғы қатарлы жетістіктердің енгізілуін тежейтін консерватизмді, догматизмді, психологиялық тосқауылдарды жеңуге көмектеседі. Тәуекелдің мұндай белгісі субъектілерді тәуекелді жағдайларда белсенді іс - әрекет етулеріне үнемі итермелеп отырады және де ғылыми - техникалық прогресті жеделдете отырып оң салдарға алып келеді. Екінші жағынан, тәуекел шаруашылық жүргізуші субъектіні авантюризмге, волюнта - ризмге, субъективизмге және нәтижесінде көлеңкелі экономикаға итермелейді. Мұндай жағдайда тәуекелді қызметтің баламасы нақтылы құбылыстардың, оқиғалардың, үрдістердің дамуының объективті заңдылықтарын жетіксіз ескерумен таңдалады. Тәуекелдің баламалығы іс - әрекеттің немесе нәтиженің ең тиімді шешімдерінің екі немесе одан да көп мүмкін нұсқаларынан таңдаудың қажеттілігінен туындайды. Бұл тәуекел субъектісіне тәуекелді оқиғаға енудің мақсатты-орындылығы туралы негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді, ал егер ондай жағдайға тап болғанда қолайсыз оқиғалардың туындау мүмкіндігін және зиян мөлшерін қысқарта отырып, жағдайды өзгертуге мүмкіндік береді.
Беймәлімсіздік тәуекелмен үнемі бірге қатар жүреді және сол немесе басқа да үрдістің өту барысының дұрыстығын білмеумен, қарастырып отырған сұрақтардың шешімдерінің біркелкілігінің жоқтығымен негізделеді. Тәуекелді қолданбалы зерттеудің міндеті шаруашылық оқиғалардағы сол немесе басқа да бір беймәлімсіздікті толықтай алып тастау емес, керісінше, оның ұшқырлығын азайту, сол субъект үшін осы беймәлімсіздіктің дамуының мүмкін болатын теріс және оң салдарын алдын-ала анықтау. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, жаңашыл бизнесте тәуекел нақтылы түрде көрініс табады деп айтуға болады. Бірақ та, ол болуы мүмкін, потенциалды сипатта болады. Тәуекелдің байқалу ерекшеліктері кәсіпкерлік қызмет аясымен тығыз байланыста. Көптеген келтірілген анықтамаларда ерекшеленетін тәуекелдің байқалуының негізгі түрі болып қаржылық жоғалтулардың пайда болу қаупі табылады. Бұған қоса, біздің ойымызша, тәуекел басқа да сырттай байқалу түрлеріне ие болып отыр. Тәуекелді шаруашылық жүргізудің мәнін ашатын белгілердің түрлеріне шешімдер мен іс - қимылдарды ынталандыру жатады: баламаларды таңдау және жүзеге асыру бойынша; - нәтиженің мүмкіндігін есептеу бойынша; - делдалдық қызмет көрсету туралы алынған міндеттемелер жағдайында тікелей оймен немесе байқаусызда белсенді іс - әрекеттердің немесе пассивті іс - қимылсыз болудың дәрежесін анықтау бойынша; - қаржылық операцияларды жүзеге асыру бойынша; - дәстүрлі емес шешімдер қабылдау және тәуекелді іс - әрекеттер мен қимылдарды пайдалану бойынша.
Тәуекелдің мәні мен қызметтерін анықтауға деген көзқарастарды зерттеу және ғылыми сегменттеу кең көлемдегі ой - пікірлерді айқындады.
Оларды тәуекелдің сапалық сипаттамасының тұжырымдамаларына жатқызуға болады:
1) тәуекелдің табиғаты болып кәсіпкерлік қызметті жүргізуді туындататын нарықтық ортаның болуы табылады;
2) тәуекел болуы мүмкін, кездейсоқтық сипатқа ие;
3) тәуекел спекулятивті сипатқа ие, өйткені ол қосымша табыс табу мүмкіншілігін көрсетеді;
4) кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел басқарылады, сырттай ықпал ету мүмкіндігі мен жоғалтуларды минималдауды көздейді;
5) тәуекел тек қана теріс салдарға ие емес, сонымер қатар ол басқарудың аналитикалық, инновациялық, оперативті сапасын ынталандыра отырып оң бастама болып табылады.
Тәуекел басқарумен тікелей байланысты және де қабылданатын басқарушылық шешімдердің тиімділігі мен дұрыс негізделуінен тікелей тәуелділікте болады. Жоғары тәуекелді сфераны айқындай отырып, оны сандық өлшей және үнемі бақылай отырып тәуекелдерді шектелген дәрежеде басқаруға болады. Бұл тәуекел деңгейін елеулі мөлшерде төмендетуге және оның теріс салдарын минималдауға мүмкіндік береді.Сонымен қатар, тәуекел бизнесте тек қана теріс роль ойнамайды, оң нәтижелі де болады. Жалпыға белгілі, жүзеге асырылуға дайындалып жатқан инновациялық жобаның тәуекел деңгейі жоғары болған сайын, оған тартылатын инвестицияның рентабельділігінің күтілетін деңгейі де жоғары болады. Тәуекелді іс - әрекетке ақша салу арқылы бизнесмендер өз инвестицияларының пайдалылығы мен рентабельділігінің жоғарғы деңгейіне сенім артуына болады. Оған қоса, кәсіпкерлік тәуекелдің теріс салдарын минималдауға ұмтылу жан - жақты терең зерттелген, дұрыс басқарушылық шешімдер қабылдау үшін объективті алғышарттар қалыптастырады. Басқа елдердің экономикалық жүйелерін зерттеу көрсеткендей, экономикалық саясаттың тактикасы мен стратегиясын дайныдау барысында, нақтылы шешімдер қабылдау кезінде кәсіпкерлік тәуекелді елемеу немес дұрыс бағаламау қоғамның, ғылыми - техникалық прогрестің дамуын міндетті түрде тежейді, экономикалық жүйені тоқырауға алып келеді. В.А.Черновтың айтуынша тәуекелдің жоқ болуы кезінде шешім қабылдаушы субъект үшін ұйымдастыру, басқару және жоспарлау жүйесін жетілдірудің, кемшіліктер туралы ойланудың, қарсы ой - пікірлер айтудың, сынға алудың және жақсы жаққа өзгерудің қажеттілігі жоқ. Өйткені, ол ешқандай да тәуекелге бармайды, ешқандай да жоғалту болмайды. Сондықтан да, ол өзін - өзі басуға, творчестволық ойшыл адамдарды елемеуге және қабылдамауға бейім келеді. Нәтижесінде, осының салдары ретінде, өзін - өзі дамытуды тоқтатады.Тәуекелдің ғылыми категориясының теориялық негізін зерттеу кәсіпкерлік қызметтің нарықтық экономика жағдайында іс - әрекет етуі көптеген тәуекелдердің болуымен сипатталады деп қорытындылауға негіз береді. Зерттеу барысында, көрсетілген мәселелер мен болжамданған көзқарастардың күрт өзектілігіне қарамастан, тәуекелді бағалау теориясының әлі де болса айқындалған түрлерінің жоқтығы анықталды. Осыған байланысты мақалада тәуекелдің мәні мен оның көрінісінің түрлері туралы авторлық көзқарас көрсетілген.
Тәуекелді сапалы басқару тәуекелдердің кәсіпкерлік қызметтің сол немесе басқа да кезеңдерінде пайда болуының мүмкіншілігін сәйкестендіруге септігін тигізетін олардың пайда болу көздерін зерттеудің қажеттілігін көздейді. Тәуекелдерді жүйелендіру мен сәйкестендіру өз кезегінде тәуекелдерді басқарудың оңтайлы жолдарын айқындауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасына тән табиғи тәуекелдердің сипаттамасы және анықтамаларына келетін болсақ, Қазақстанның жазық алқаптарында климаттың, топырақтың терістіктен оңтүстікке қарай өзгеруі табиғаттың көлденең зоналық заңына бағынса, таулы алқаптардағы топырақ, климат жағдайларының тау етегінен, таудың биік шыңына қарай өзгеруі табиғаттың тік зоналық заңына бағынады. Енді біз Қазақстан территориясында кездесетін зоналық топырақтардың қысқаша сипаттамасына және бұл топырақтарды ауыл шаруашылығында пайдалану мәселелеріне тоқталамыз.
1) Республиканың қиыр терістігінде біраз территорияны жеткілікті ылғалданған орманды - далалы зонаша алып жатыр. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz