Қосымша төленбеген капиталдың есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
КІРІСПЕ 1
I.МЕНШІКТІ КАПИТАЛДЫ ҚҰРУДЫҢ КӨЗДЕРІ 3
1.1.Ұйымның меншікті капиталының құрылымы 3
1.2.Жарғылық капитал - ұйымның меншікті қаражатының негізгі бастапқы көзі 4
1.3. Ұйымның резервтегі капиталы 8
1.4.Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі 10
II.МЕНШІКТІ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУ САЯСАТЫ 14
2.1. Айналым және негізгі меншік капиталы 14
2.2. Меншікті қаржы ресурстарын құру саясатының қалыптасуы жəне оны бағалау 15
III ТАРАУ. БАЙСЕРКЕ АГРО ЖШС-НІҢ МЕНШІКТІ КАПИТАЛЫ 20
3.1 Байсерке Агро ЖШС-нің есептік саясатына сипаттама 20
3.2 Байсерке Агро ЖШС-нің меншікті капиталын ұйымдастыру 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27

КІРІСПЕ

Латын тілінен аударғанда "меншікті капитал" сөзі "басты" деген мағынаны Білдіреді және ол экономикалық теориядағы осынау күрделі құбылысқа бөлінген орынға сай келеді. Бұл терминді алғашқы рет ауыл шаруашылығы өндірісіндегі заттық факторларды белгілеу үшін физиократтар мектебінің өкілдері пайдаланған.Қоғамдық өңдірістегі капитал мен оның рөлі туралы одан арғы түсініктің даму процесі мынандай кезендерден өтті:
1. Капиталға ауыл шаруашылығында қолданылатын өндіріс құралдары жатады. Барша капитал бастапқы және әр жылғы аванс болып бөлінеді. Бастапқы аванс деп әр жыл сайын өтеуді талап етпейтін өндіріс құралдарын алуға кеткен шығындар, ал әр жылғы аванс деп -- өр жыл сайын өтелуге тиісті шығындарды айтады.
2."Капитал" ұғымы жеке тұлғаның қолындағы қорды тұтыну қарекеттерінен шығады. Капитал мәртебесін алу үшін олар мынандай тәсілдермен пайдаланулары керек: пайдалы сату немесе бір иегерден екіншісіне өтпей-ақ табыс әкелетін өндіріс құралдарын сатып алу үшін тауарлар өндіру, өндеу және сатып алу мақсатында жұмсау.
3.Капиталдың басты қасиеті -- өз иесіне табыс әкелу.Капитал әлеуметтік-экономикалық санат ретінде қаралады. К.Маркс бірнеше анықтама келтіреді:
1) Капитал -- жұмысшылардың жалданбалы еңбектеріне негізделген таптық қатынасты жөне қоғамның белгілі бір сипатын керсететін өздігінен өсіп отыратын құн. Капиталдың өсу көзі жұмысшыларға төленбеген еңбек болып саналады.
2) Капитал дегеніміз тып-тыныш жататын зат емес, ол дегеніңіз қозғалыс.
3) Капитал -- еткен еңбекті қанағанда ғана барып жанданатын қанаушы секілді өлі еңбек.
4. Капитал өндірістің екінші факторына жатады, ондайда бастапқы факторлар жер мен еңбек болады, және олардың алғы кезеңдегі шығындарымен капитал мөлшері анықталады. Капитал табысы өңдірістік циклдың уақытына немесе "тосу кезеңіне" байланысты. Сөйтіп капитал мелшерін анықтауға уақыт факторы ендірілген.
5. Микро және макроэкономика деңгейінде капиталды тану тәсілі әртүрлі. Микроэкономика деңгейіндегі капитал -- тәсілдері мен аясына қарамастан табыс(жалпы пайыз) алу үшін пайдалануға болатын жеке тұлғалар байлы-ғының бір бөлігі. Маршалл макроэкономика деңгейінде капиталға, еңбек және жермен қатар, материалдық игіліктер өндіру үшін пайдалануға болатын өндірістік құралдардың барлық жиынтығын жатқызады.
6. Капитал -- баламалы пайдаланудан гөрі үлкен кіріс әкеле алатын байлық, оны банк пайызын алу үшін ақшадай сақтаған дұрыс. Байлықты капиталға айналдыратын жағдай -- оның пайыздан асып түсетін табыстылығы болып табылады. "Капитал - ақша мен төлемдік міндеттемеден тұратын "сатып алу күшінің қоры", -- деп санайды Шумпетер. Ол қорға қоғамның прогрессивты дамуын қамтамасыз ететін өндіріс құралдары алынады. Егер басқаша жағдайда, экономикалық прогресс болмаса, капитал жоқ болса, яғни, онда ол өз функциясын орындамайды, өзін бейтарап ұстайды.
7. Қазіргі экономикалық теория капиталды өндірістік тұтынуға арналған, адам еңбегімен жасалынған өңдіріс құралы деп біледі. Ол жер, еңбек және кәсіпкерлік қабілеттермен қатар өндіріс процесі үшін қажетті фактор болып саналады.

I.МЕНШІКТІ КАПИТАЛДЫ ҚҰРУДЫҢ КӨЗДЕРІ
1.1.Ұйымның меншікті капиталының құрылымы

Қазакстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге болінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі (айналымнан тыс) активтер және айналымдағы активтер деп екіге бөледі.
Негізігі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер кәсіпорынның материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық борыштар және басқа да активтер жатады.
Кәсіпорын меншікті капиталы оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады:
oo жарғылық капитал;
oo резервтік капитал;
oo бөлінбеген пайда.

1.2.Жарғылық капитал - ұйымның меншікті қаражатының негізгі бастапқы көзі

Жарғылық капитал - бұл меншік иелерінің ұйымның жарғылық қызметін қамтамсыз етуге бастапқыда инвестициялаған қаражатының сомасы. Жарғылық капиталдың бастапқы сомасы (субъектіні алғаш рет мемлекеттік тіркеу кезінде) Құрылтай шартында келісіледі және шаруашылық жүргізетін субъектінің Жарғысында қайталап көрсетіледі.
Жарғылық капитал - шаруашылық жүргізетін субъектінің қызметін бастауға себеп болып табылатын негізгі және басты көз болып табылатын ақшалай қаражаттардың немесе материалдық құндылықтардың белгілі бір саны. Егер жарғылық капиталды заңдылық жағынан бағаласақ, бұл берешектер пайда болған жағдайда несиегерлермен (кредитор) есеп айырысатын кәсіпорын мүлкінің ақшалай бағасы. Экономикалық жағынан - жарғылық капитал - бұл мөлшері ұйым жарғысына сәйкес белгіленетін, кәсіпкерлік қызметті бастау үшін міндетті болып табылатын ақша қаражаттарының ең аз көлемі.
Жарғылық капитал негізінен акция сату (акционерлік қоғамда) немесе қатысушылардың, құрылтайшылардың салымының (шаруашылық серіктестіктің басқа түрінде) есебінен қалыптастырылады.Жарғылық капиталға бағытталатын қаражаттың сомасы жаңадан құрылған кәсіпорынның қызметін бастауды қамтамасыз етуі тиіс.
Жарғылық капиталға салынатын салымды төлеуге ақшалай қаражат, материалдық емес актив, сондай-ақ интеллектуалдық меншік нәтижесіне берілген құқық, ноу-хау, негізгі құралдар және басқа да активтер қабылдануы мүмкін.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы барлық жарияланған акциялар шығарылымының жиынтық атаулы құнына тең.
Акцияның номиналдық құны - акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында анықталған құрылтайшылармен төленген жарғылық капиталдың қалыптасуына қатысатын акция құнының ақшалай көрінісі.
Акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы үш негізгі функцияны атқарады:
* ол бастапқы капитал болып саналады, яғни қоғам қызметі үшін мүліктік негіз;
* ол барлық құрылтайшылардың салымдарының үлесін анықтауға мүмкіндік береді, себебі жиналыста қатысушының дауыс беру саны мен табысының мөлшері осыған сәйкес;
* жарғылық капиталдың көлемі қоғамның үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемелерін орындауға кепіл береді, сондықтан оның минималды көлемі заңмен бжарғылық капиталдың көлемі қоғамның үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемелерін орындауға кепіл береді, сондықтан оның минималды көлемі заңмен бекітіледі.
Толық серіктестіктің жарғылық капиталы оның құрылтайшысын анықтайды, алайда заң актісімен белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек, яғни 25 еселенген АЕК-тен кем болмауы тиіс.
Коммандиттік (сенімге негізделген) серіктестікте жарғылық капталдың мөлшері заң актілерімен белгіленген 50 еселенген АЕК-тен кем болмауы керек.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте жарғылық капиталдың мөлшері 100 АЕК-тен кем болмауы қажет.
ЖШС-тің жарғылық капиталы мына жағдайда тексеріледі:
1.Кез-келген қатысушының талабы бойынша тәуелсіз экспертпен. Экспертиза қызығушылық танытқан қатысушымен төленеді.
2.Сот шешімі бойынша.
3.Әр қаржылық жылдың соңында - қаржылық есеп беру бойынша.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік қоғам үшін - бес мың минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам үшін - жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің шешімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болады. Шығарылған (төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң, жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын қанағаттандырады:
- дивиденттер алуын;
қоғамды басқаруына қатысуын;
қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса алатынын;
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы (атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы құжатта - акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның құнын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.
Жарғылық капиталдың бары мен қозғалысының есебі типтік шоттар жоспарының 5000-Жарғылық капитал бөлімшесінің төмендегі пассивті шоттарында жүргізіледі:
5010 - Артықшылықты акциялар
5020 - Қарапайым акциялар
5030 - Салымдар мен пайлар.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады. Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да, номиналдық құннан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы) құнға тең болған жағдайда: Қайтарып алынған капитал шоты дебеттеледі де және 1010;1030 шоттары кредиттеледі.
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған жағдайда:
- сатып алу құнына:
Қайтарып алынған капитал шоты дебеттеледі де және 1030;1010;1060 шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз болған жағдайда:
Қайтарып алынған капитал шоты дебеттеледі де және 5510 Есептік жылдағы таратылмаған табыс шоты кредиттеледі (яғни ақша-қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша қаражаттарды қосады).
3.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан жоғары болған жағдайда:
- сатып алу құнына:
Қайтарып алынған капитал шоты дебеттеледі де, 1010, 1030, 1060 шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номиналдық құнынан артық бағаға сатып алынған жағдайда:
5510 Есептік жылдағы таратылмаған табыс шоты дебеттеледі де, Қайтарып алынған капитал шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайтып сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен беріледі: 5020, 5010 шоттары дебеттеліп, Қайтарып алынған капитал шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда олардың номиналдық құны Қайтарып алынған капитал шотының кредитінен 7410 Бағалы қағаздарды сатудан алған шығыстары бойынша шотының дебетіне жатқызылады.
Акциялардың сатылатын құнына, олардың номиналдық құнының мөлшеріне 6210 Бағалы қағаздарды сатудан алған табыстары бойынша шоты кредиттеледі де, 1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар шоты дебеттеледі. Егер де акцияның құны номиналды құнынан жоғары болса алынған айырма сомасына 1280 шоты дебеттеледі де, 5030 Қосымша төленген капитал шоты кредиттеледі.
Акционерлерден сатып алынған акцияларды сатқан кезде қоғамның жарлық капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы жоқ:
қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
қоғамның шығарылған (төленген) жарлық капиталы қайтып сатып алынған нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны (төленген) жарлық капиталының минималды деңгейінен кем болса;
қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлам қабілеттілігі жоқ болса немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын болса;
акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі қоғамның жарлық капиталына шығарылған (төленген) капиталдан кем болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының 25%-нан немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нан аспауы керек.
Қосымша төленген капитал дегеніміз - акционерлік қоғам өз акцияларын олардың атаулы (номиналды) бағасынан жоғары бағаға сату нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық табысы). Мұндай капиталдың (табыстың) есебі 5030-ші Қосымша төленген капитал шотында жүргізіледі.
Өз меншігіндегі акцияларды сатқанда 5030 шоты кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі: 1010, 1030.
Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған кезде сатылған акциялардың тұрақты құны 1280-шоттың дебеті мен 6210-шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.
Қосымша төленбеген капиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің есебі үшін 5400-шы Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді:
5420-шот Негізгі құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал; 5430-шот Инвестицияларды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал; 5460-шот Басқа да қосымша төленбеген капитал . 5400-ші Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттарында құнсыздануға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа активтерді қайта бағалаудан алынған капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы ақпарат жинақталады.

1.3. Ұйымның резервтегі капиталы

Резервтегі капитал - акционерлік қоғамның және басқа да шаруашылық серіктестіктің бөлінбеген кірістен ақша аудару есебінен құралатын меншікті қаражатының бөлігі. Резервтегі капитал операциялық қызметтен шегілетін ысыраптың орнын толтыру, сондай-ақ ағымдагы пайда дивиденд төлеуге жетпеген жағдайда осы мақсатта пайдаланылады. Акционерлік қоғамда резервтегі капитал оның жарғысында қарастырылған мөлшерде құрылады. Резервтегі капитал таза кірістен жарғыда қарастырылған мөлшерге жеткенге дейін ай сайын аударылатын аударым есебінен қалыптастырылады. Жыл сайынғы аударымның мөлшері жарғыда тіркеледі. Резервтегі капитал залалдың орнын толтыруға, сондай-ақ қоғамның облигациясын өтеуге және өзге ақшалай қаражат болмаған жағдайда оның акциясын сатып алуға арналған.
Резервтегі капитал мақсатты пайдалану нәтижесінде азайған жағдайда, келесі есепті кезеңде оны қосымша есептеу қажет. Қоғам акционерлеріне акционерлеу қоры қаражатының есебінен сатып алынған акция сатылған жағдайдан, осыдан алынған түсім резервтегі капиталды қалыптастыруға жұмсалады.
Кәсіпорындарда резервтік капиталдың есебі Резервтік капитал бөлімінің:
Заңмен белгіленгеп резервтік капитал,
Басқадай резервтік капитал деп аталатын шоттарда есептеледі Резервтік капитал ұйымның таза пайдасы есебінен қалыптасқан уақытта бухгалтерлік есепте:
Д-т: Ағымдағы жылдың бөлінбеген табысы шоты;
К-т: Заңмен белгіленген резервтік капитал немесе Басқадай резервтік капитал деп аталатьш шоттар түрінде жазу жазылуы тиіс.
Ал кәсіпорынның резервтік капиталындағы жинақталған сомасы жұмсалынғанда бухгалтерлік есепте:
Д-т: Заңмен белгіленген резервтік капитал немесе Басқадай резервтік капитал шоттарының тиістісі;
К-т: Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны);
Өткен жылдардағы бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян);
Артықшылығы бар акциялар бойынша есеп айырысу немесе тағы да басқа шоттардың тиістілері түрінде екі жақты жазу жазылады.
Акционерлік қоғамдар немесе басқа да ұйымдар өздерінің тапқан таза пайдасының есебінен әр түрлі бағыттарға байланысты қорлар құруына болады. Бұндай бағытта құрылған қор сомаларын керекті уақытында жұмсағаннан кейін қайта қалыптастыру кәсіпорын үшін міндетті болып саналмайды. Ол аталған қорлардың есебі Басқадай резервтік капитал деп аталатын шотта жүргізіледі.
Резервтік капитал - акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі. Резервтік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны пайдалану құрылтайлық құжаттармен және қолданыстағы зандармен анықталады. Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның меншік капиталы болып табылады.
Резервтік капиталдың есебі 5300 Резервтік капитал бөлімшесінің мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5013-ші Заңдармен белгіленген резервтік капитал және 5340-шы Басқа да резервтік капитал.
Шаруашылық жүргізуші серіктестіктің (ЖШС, АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың кұжаттарында (жарғысында, құрылтайшылардың шарттарында) белгіленеді, сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланған жарлық капиталдың 15%-нен кем болмауы керек.
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5410 шоты дебеттеледі де, 5310 шоты кредиттеледі.(кесте-1)
Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 5310-ші шоттың дебетінен мына шоттардың кредитінде көрініс табады:
3031,3032 - артықшылығы бар акциялар бойынша төлем жасауға қажет қаржысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік капиталының ішіндегі дивидендтердің есебінен төлеген кезде: 5410 шот Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны), 5430 шот Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) - зиян шеккен соманы резервтік капиталдың есебінен жапқан кезде.
Басқа да резервтік капитал есебі, 5340-ші Басқа да резервтік капитал шотында 5340 жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең төменгі мөлшерден тыс жасалған резервтік капиталдар есептелінеді.
5340 шоттың дебеті мен кредиті.бойынша шоттар корреспонденциясы 5310 шоттың корреспонденциясына ұқсас. Бұндай резервтер кәсіпорынның өз қалауы бойынша қалыптастырылады.

Кесте-1. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы резервтік капитал шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№

Операциялардың мазмұны

Дебиттелетін шот

Кредиттелетін шот

1
Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерде резервтік капитал сомасының қалыптасуы

561
551
2
Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерден артық резервтік капитал сомасының қалыптасуы

561
552
3
Кәсіпорынның ағымдағы жылда пайда таппауына немесе тапқан пайдасының жетіспеуіне байланысты артықшылығы бар акциялар бойынша дивидент төлеу үшін жұмсалған резервтік капитал сомасы

551, 552
621, 622, 687
4
Кәсіпорынның есепті кезендегі немесе алдыңғы (өткен) жылдардағы жабылмаған зияндарын жабуға жұмсалған резервтік капитал сомасы

551, 552
561, 562
5
Ағымдағы жылғы зиянды жабуға бағытталған резервтік капитал сомасы

551, 552
561
6
Өткен (алдыңғы) жылдың жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған резервтік капитал сомасы

551, 552
562
7
Акционерлердің қабылдаған қаулысына сәйкес резервтік капиталдың сомасы есебінен субъектінің жарғылық капиталын арттыруға бағытталған сома

552
501, 502, 503
Ескерту: Кесте автордың өзімен құрастырылған.

1.4.Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі

Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төлегеннен қалған сомасы есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) болып табылады. Ұйымдарда бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің Бас есеп-жоспарындағы 5500 бөлімшесіндегі шоттарында жүргізіледі.
5510-шот Есепті жылдың бөлінбеген табысы
5520-шот Өткен жылдардың бөлінбеген табысы
Енді осы келтірілген шоттар бойынша жасалатын операцияларын қарас- тырып көрейік.
Есепті жылдың бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны) есебі есеп берілетін жылда пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға ар- налған 5510-шоты пайдаланады.
Есеп берілетін жылдың соңында 5510-шотқа жыл ішінде есептелген та- быстың немесе зиянның сомасы жазылады. Бұл ретте шоттардың мынандай корреспонденциясы жасалынады (кесте-2):
жыл ішінде алынған табыс сомасына 5610-ші Жиынтық табыс (зиян) шоты дебеттеліп, 5510-шы Есепті жылдың бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) шоты кредиттеледі. Жыл ішінде алынған зиян сомасына жоғарыдағы жазу керісінше жазылады.
Сонымен қоса, 5510-шоттың кредиті және 5410 шотының дебеті - есепті жылдағы алынған зиянды өтеуге бағытталған резерв капиталының сомасын көрсетеді; 5510-шоттың кредиті және 5420, 5430, 5460 шоттарының дебеті - есептен шығарылған негізгі құралдар бойынша қайта бағалаудың сомасын, қызмет ету барысында бұрындары таратылмаған табыстың сомасын және ұзақ мерзімді инвестицияның сомасын көрсетеді; 5510-шоттың кредиті және Қайтарып алынған капитал шотының дебеті - өз акцияларын қайтып сатып алған кезде, номиналдық құнынан төмен болған соманың айырмасы көрсе- тіледі.
5510-шоттың дебеті бойынша мынандай шаруашылық операциялары көрініс табады:
5410-ші Заңмен белгіленген резервтік капитал, 5460-ші Басқа да резервтік капитал шотының кредиті қолданылып жүрген заңдарға сәйкес құрылтай құжаттарында белгіленген мөлшерінде резервтік капиталға аударыл- ған сомасы; 3030-шы Жай акциялар бойынша есеп айырысулар, 3030-шы Артықшылығы бар акциялар бойынша есеп айырысулар, 3390-шы Басқа да кредиторлық қарыз және есептесулер шоттарының кредиті - жай және артық- шылығы бар акциялар бойынша дивиденттерге, сондай-ақ шаруашылық серік- тестіктердің қатысушыларына табыс төлеуге, есепті жылда жұмсалатын бөлін- беген табыстың сомасы; Қайтарылып алынған капитал шотының кредиті - акционерлерден өз акцияларын олардың атаулы (номиналды) құнынан жоғары бағаға сатып алғаннан түскен айырма сомасы.
Есепті жылдың бөлінбей қалған табысы (зияны) есептен былайша шығарылады:
oo бөлінбеген табыс сомасына: 5510-шот дебеттеледі, 5520-шот кредитте- леді;
oo бөлінбеген зиян сомасына: 5520-шот дебеттеледі, 5510-шот кредиттеледі.
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін 5510-шы шот бойынша қалдық
қалмауы керек, сондықтан ол міндетті түрде 5610 шотымен жабылады.
Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) есеп берілетін жылдан бұрынғы жылдары пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян сомаларының қолда бары және қозғалысы туралы ақпаратты жинақтауға арналған, ол 5520-шотта жүргізіледі.
5520-шоттың кредиті бойынша келесідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
- өткен жылдардың белгіленген тәртібінде таратылмаған табыстың сомасы 5510-шоттың дебетінде; өткен жылдардағы өтелмеген зиянды өтеу үшін бағыт- талған резервтік капиталдың сомасы 5410, 5460-шоттарының дебетінде көрініс табады.
5520-шоттың дебеті бойынша төмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
- өткен жылдардың белгіленген тәртібінде жабылмаған (өтелмеген) зиян- ның сомасы 5510-шоттың кредитінде; шаруашылық серіктестіктерінің қатысу- шыларының табыстары мен жай және айрықша акциялар бойынша төленетін дивиденттердің есепті жылдағы алынған табыстың есебінен өтеуі 3030, 3390-шоттарының кредитінде; жарғылық капиталды толықтыру үшін өткен жылдар- да алынған табыстан аталған мақсатқа бағытталған сомасы 5020, 5010, 5030-шоттарының кредитінде көрініс табады.

Кесте-2. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы бөлінбеген пайда шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№

Операциялардың мазмұны

Дебет
Кредит
1
Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерде резервтік капиталға бөлінген сома

561
551
2
Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерден артық резервтік капиталга бөлінген сома

561
552
3
Кәсіпорынның есепті кезеңіндегі немесе алдыңғы жылдардағы жабылмаған зияндарын жабуга жұмсалған резервтік капитал сомасы

551,552
531, 562
4
Есепті кезеңнін, соңында кәсіпорынның бөлінбеген табысына жатқызылатын таза табысы сомасы

571
561
5
Есепті кезеңнің соңында анықталған кәсіпорынның шеккен зиян сомасы

561
571
6
Ағымдагы жылғы шеккен зиянды жабуға бағытталған резервтік капитал сомасы

551, 552
561
7
Негізгі құралдардың белгіленген әдісіне сәйкес есептелген амортизация сомасының қайта бағалауға байланысты бөлінбеген табысқа жатқызылғаны
541
561
8
Өткен жылғы акционерлерге дивидент төлегеннен қалған бөлінбеген табыс сомасы ағымдағы жылдың бөлінбеген табысына аударылды
561
562
9
Кәсіпорынның өткен (алдыңғы) жылдагы жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған резервтік капитал сомасы

551, 552
562
10
Кәсіпорынның есепті жылы шеккен зиянының сомасы алдағы кезеңде өтелуге қалдырылды
562
561
11
Кәсіпорынның ағымдағы жылда өнімдерді (тауарларды) сатудан, қызметтерді көрсетуден, негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, құнды қағаздарды сатудан және дивидендт түрінде алған табыстарының сомасына

701, 721-727, 862-864, 871
571
12
Кәсіпорынның ағымдағы жылда көрсеткен қызметтерінің, сондай-ақ сатқан тауарларыиың, негізгі құралдарының, материалдық емес активтерінің, құнды қағаздарының өзіндік құнына

571
711-713, 801, 811, 821, 831, 841-845, 851, 871

Ескерту: Кесте автордың өзімен құрастырылған.

II.МЕНШІКТІ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУ САЯСАТЫ
2.1. Айналым және негізгі меншік капиталы

Меншікті капиталды қалыптастырудың негізгі мақсаттары:
- МК есебінен айналымнан тыс активтердің (меншікті негізгі капиталдың МНК) қажетті көлемін жасау;
- МК есебінен айналым активтерінің белгілі бір үлесін, яғни меншікті айналым капиталын (МАК) қалыптастыру. Меншікті негізгі капиталдың көлемін анықтау формуласы:
МНК = АТА - ҰМ (1)
Мұнда: АТА - тоқсанның, жылдың аяғындағы баланс бойынша айналымнан тыс активтер;ҰМ - айналымнан тыс активтерді қаржыландыру үшін пайдаланылатын ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Меншікті айналым капиталының көлемін анықтау формуласы:
МАК = АА - ҰМ - ҚМ (2)

Мұнда: АА - айналым активтері;ҰМ - айналым активтерін қаржыландыруға бағытталған ұзақ мерзімді міндеттемелер;ҚМ - айналым активтерін қаржыландыруға бағытталған қысқа мерзімді міндеттемелер.Меншікті капитал көлемінің айналымнан тыс активтердің көлемінен асып түсуі (ұзақ мерзімді міндеттемелерді есептемегенде) таза айналым капиталы болып табылады (ТАК):
ТАК = МК - АТА - ҰМ (3)
Таза айналым капиталы есепті кезеңде корпорация оңтайландыратын бос ақшалай қаражаттардың сомасын көрсетеді.Меншікті капиталдың оңтайландыру коэффициенті:

МККмск=ТАКМК (4)

Ұсынылған Кмск= 0,2 - 0,3 мəні меншікті капиталдың қай бөлігі айтарлықтай өтімді (икемді) екендігін анықтайды. Меншікті капиталды қалыптастыру көздері ішкі жəне сыртқы болып бөлінеді.Ішкі көздер кіріктіреді:● бөлінбеген пайданы;● негізгі қаражатты қайта бағалау нəтижесінде пайда болған қаражатты;● сақтаудағы қорды;● басқа да ішкі көздерді. Сыртқы көздерге:● қосымша капиталды жұмылдыру;● құрылтайшылардың компанияның жарғылық капиталына жарна төлеуі арқылы;● қосымша акционерлік капитал тарту, яғни қайталама эмиссия, акцияларды сату;● заңды тұлғалар мен мемлекеттің тегін қаржылай көмек көрсетуі;
● инвестициялық мақсаттарға арналған мақсатты қаржыландыру қаражаты;● басқа да сыртқы көздер жатады.
2.2. Меншікті қаржы ресурстарын құру саясатының қалыптасуы жəне оны бағалау
Қаржы ресурстары дегеніміз, жалпы алғанда, - бұл кәсіпорынның қарамағындағы және оның қаржылық міндеттемелерін орындауға, өндірісті қаржыландыруға бағытталатын ақша қаражаттарының жиынтығы болып табылады. Қаржы ресурстары өндіріс барысын дамытуға, өндірістік емес сала объектілерін қолдауға және дамытуға, сондай-ақ резервтік қорларды қалыптастыруға бағытталады.
Қаржы ресурстары мен капитал кәсіпорын қаржыларын талдаудың негізгі объектілері болып табылады. Реттелетін нарық жағдайында қаржыгер үшін нақты объект болып табылатын және жаңа кірістер алу мақсатында оған әрдайым әсер ете алатын капитал түсінігі көбінесе қолданылады. Капитал - бұл кәсіпорын айналымға салған және бұл айналымнан кірістер әкелетін қаржылық ресурстардың бір бөлігі.Мұндай қағида кәсіпорынның қаржы ресурстары мен капиталының арасындағы қағидалы айырмашылық кез келген уақытта қаржы ресурстары кәсіпорынның капиталынан не үлкен, не тең болатынына негізделеді. Мұнда теңдік жағдайында кәсіпорынның қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржы ресурстары айналымға жіберілген деп есептеледі. Алайда бұл капитал мөлшері қаржы ресурстары мөлшеріне қаншалықты жақындаса, кәсіпорын соншалықты тиімді жұмыс істейтінінбілдірмейді.
Кәсіпорынның қаржы ресурстарын қалыптастырудың ішкі және сыртқы көздері болады. Ішкі қаржыландыру көздері дегеніміз - бұл кәсіпорын қызметі барысында қалыптасатын меншікті қаражаттардан қалыптасады. Бұлардың қатарына кәсіпкерліктен алынған табыс, амортизациялық аударымдар, кәсіпорынның активтерін сатудан немесе қажетсіз мүлікті, қосалқы бөлшектерді сатудан түскен қаражаттарды жатқызуға болады. Ішкі қаржыландыру көздерімен қатар кәсіпорындар сыртқы қаражат көздерін тартуға да мүмкіндіктері бар. Сыртқы қаржыландыру көздері дегеніміз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.