Қызылшаның жапырақ бітесі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Қызылшаның жапырақ бітесі
Қызылшаның тамыр бітесі
Қызылша қагндаласы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қант қызылшасы (Beta vulgaris L. V. Saccharifera) - Алабұталар тұқымдасы (Chenopodiaceae) қызылша туысының (Beta L. ) малазықтық (v. Crassa), жапырақты (v. Cicla) және асханалық (v. Escultnta) түр тармақтары кіретін түрдің - екіжылдық өсімдігі. Мәдени екіжылдық қызылша б. э. д. 2000-1500 жылдардан әрі Алғы Азияда өсіре бастаған жабайы біржылдықтан (Beta vulgaris) шықты. Өсірілетін өсімдіктердің ішінде қант қызылшасының шығу тегі салаыстырмалы беріректе болуымен ерекшеленеді және ол толығымен адамның араласуымен жасалынған жалғыз ауыл шаруашылығы дақылы. Қант қызылшасының бірінші жылы жертаған жапырақтары мен тамыржемістері, екінші жылы - гүл түзіп, тұқым беретін өркендері өсіп жетіледі. Қант қызылшасы басқадай мәдени тамыржемістілер сияқты екі жылдық өсімдік.

Қант қызылшасының бірінші жылындағы вегетациялық кезең ұзақтығы 150-170, ал екінші жылы - 100-130 күн. Алғашқы 50-60 күнде негізінен жапырақ өседі, келесі 50-60 күнде - тамыр, ал соңғы 50-60 күнде тамыржемісіне қанттар жиналады. Қант қызылшасының тұқымы 3-4°C өніп шыға бастайды. Тұқымның бөртуі үшін құрғақ тұқым массасымен салыстырғанда 130-150% ылғал қажет. Қант қызылшасы тұқым жарнағын топырақтың бетіне шығаратындықтан, тұқым себер алдында топырақты өңдеулер мұқият жүргізіліп, өсімдік көгінің уақытында пайда болуына кедергі келтіретін топырақ қабыршақтары жойылу керек. Тұқым жарнағының топырақ бетіне шығуы мен оның жасылдануы «қосқұлақтану» кезеңі деп аталады. Тұқымы өніп шыққаннан 8-10 күн өткеннен кейін, нағыз жапырақтардың бірінші жұбы пайда болады. Әрі қарай әр 2-3 күннен кейін үш жұпқа дейін жаңа жұп жапырақтар, сонан соң дара жапырақтар шығады. Барлығы 60-80, кейде одан да көп жапырақтар түзіледі. Қант қызылшасы өсу жағдайына өте жоғары талап қояды. Қант қызылшасы тамырында жиналатын қанттың мөлшері жарық қарқынына тікелей байланысты болуынан, жауын шашынды бұлыңғыр ауа райында тамыржеміс өнімділігі мен оның қанттылығы төмен болады. Қант қызылшасы ұзақ күннің өсімдігі. Күн жарығының ұзақтығы мен қарқыны қызылшаның өсіп-жетілуіне, сондай-ақ қант, көмірсулар түзуіне көп әсер етеді. Жарық жақсы түскен сайын, көмірсулардың синтезделу үрдісі жақсы өтеді. Жарықтың жетіспеуінен қант қызылшасының өнімі мен қанттылығы күрт төмендейді. Дақылдың жылуға талабы орташа. Вегетациялық кезеңіне қажетті белсенді температура жиынтығы - 2400°C. Өсіп-жетілуіне оңтайлы температура - 20-22 °C. Қосқұлақтану кезеңіндегі өскіндер - 3-4°C үсікті көтермейді, бірақ екі нағыз жапырақты кезеңде - 6-7°C үсікке шыдамды. Қант қызылшасы ылғалды көп қажет етеді. Оның транспирациялық коэффициенті 240-400 аралығында болғанмен, құралатын органикалық массасының жалпы мөлшері көп болғандықтан, жоғары өнім алу үшін топырақта ылғал жеткілікті болу керек. Өсімдіктің ылғалды көп қажет етуі жапырақтар мен тамырларының қарқынды өсу кезеңінде болады.

Сонымен қатар, қант қызылшасы өзінің мықты тамыр жүйесінің арқасында топырақтың терең қабатынан өсімдіктерді ылғалмен қамтамасыз етуіне байланысты, құрғақшылыққа да төзімді өсімдікке жатады.

Қант қызылшасы. 1, 2 - егін көгі және нағыз қос жапырақ кезеңдеріндегі өсімдіктер; 3, 4 - эккендорфская желтая малазықтық қызылшасының І-бірінші жылғы өсіп-даму кезеңіндегі өсімдігі және тамыржемісінің көлденең қимасы; 5, 6 - қант қызылшасының өсіп-дамуының бірінші жылғы өсімдігі және тамыржемісінің көлденең қимасы; 7 - гүлді сабақтың бір бөлігі; 9 - көпөскінді және бірөскінді қызылша жемісшесі; 10 - тұқымы.

Негізгі бөлім

Қант қызылшасында көптеген фитофагтар қоректенеді. Дегенмен айтарлықтай өнімің төмендеуіне тек қана 30-ға жуық көп қоректі және арнайы зиянкес түрлері әсер етуі мүмкін. Қызылша тұқымына айтарлықтай зиян келтіретін өсімдіктердің вирус ауруларын таратушы шаншып - сорғыш зиянкестер болып табылады.

Көпкоректі зиянкестерден аса қауіптілері кеміргіш көбелектердің жұлдызқұрттарымен шыртылдақ және тақтамұртты қоңыздардың личинкалары. Маманданған зиянкестердің де түр құрамы көп: қызылшаның жапырақ бітесі мен тамыр бітесі, қызылша қандаласы, бізтұмсық қоңыздар мен бүрге қоңыздардың бірнеше түрлері жіне тағы басқалары.

Қызылшаның жапырақ бітесі - Aphis fabae Scop . Тең қанаттылар отрядының ( Homoptera) бітелер тұқымдасына (Aphididae) жатады. Қызылша өсірілетін барлық 2аймақтарда таралған.

ÐÐ°ÑÑÐ¸Ð½ÐºÐ¸ Ð¿Ð¾ Ð·Ð°Ð¿ÑÐ¾ÑÑ Aphis fabae Scop Қанатсыз партеногенетикалық ұрғашы бітенің ұзындығы 1, 8-2, 5 мм, сопақша денелі, түсі жасылдау - қоңыр реңді қара, шырын түтікшелері құйрықшасынан 2 есе ұзын, мұртшалары мен аяқтары ақшыл - сары, түтікшелері, құйрықшасы және табандары қара - қоңыр, тұмсығы ортаңғы аяқтарының жамбас буынына дейін жетеді. Қанатты бітенің ұзындығы 1, 4-2 мм, басы және кеудесі қара, жылтыр, құрсағы жасылдау - қара, алдыңғы аяқтарының сан буыны ақ, мұртшалары қара, ересек бітенің қзындығы 2-2, 5 мм, қанаттары жақсы жетілген, құрсағы жіңішкелеу. Жұмыртқасының пішіні сопақша, ұзындығы 0, 5-0, 6 мм, алғашында сарғыш-жасыл, кейіннен жылтыр қара түске көшеді.

2-сурет. Қызылшаның жапырақ бітесі - Aphis fabae Scop.

Қызылша бітесі өсімдік бітелерінің көшпелі түрінің бірі. Жұмыртқа фазасында шәңгіш, бересклет, жасмин бұталарының жас бұталарында қыстайды. Бұл бұталар зиянкестің негізгі ие - өсімдіктері болып саналады. Личинкалары көктемде орташа тәулік жылылығы 7-9 С болғанда шығып, көп кешікпей, жұмыртқа салмай бірден личинка табатын ұрғашы бітелерге айналады. Олар сол негізгі ие-өсімдіктермен қоректеніп 2-4 герерация береді. Негізгі өсімдіктері қатая бастаған кезде қанатты ұрғашы бітелер пайда болады.

Олар енді негізгі өсімдіктерді тастап аралық ие-өсімдіктерде, соның ішінде қызылшаға көшеді. Бұл өсімдіктерде біте тағы 4-5 генерация беріп үлгереді. Қолайлы жағдай туған кезде бітенің бір генерацияның дамуы үшін 10-12 күр жеткілікті. Мұндай жағдайда біте қарқынды түрде өсіп*өніп, вегетациялық мерзім ішінде 12-15 генерацияға дейін береді.

Бітелер сорып, зақымдаған жапырақтардың пішіні өзгереді, яғни тыртысып, ширатылып одан соң қурап қалады. Бітелердің бұл түрі әсіресе тұқымдық қызылшаға қатты зиян келтіреді. Жапырақтарменқоса негізгі және жанама өркендерін зақымдайды. Нәтежесінде өсімдіктің өсуі кешеуілдейді, өркендері бұралып өсіп деформацияланады, тұқымның сапасы нашарлайды. Сонымен қатар бітелер өсімдіктің вирус ауруларының кейбір түрлерін таратушы болып есептеледі.

Күресу шаралары . Ауыспалы егісті қатаң сақтау және минералды тыңайтқыштарды енгізу керек. Тұқымды отырғызғаннан кейін жаңбырлатып суару зиянкестердің санын төмендетуге мүмкіндік береді.

Арамшөптерді жою және гүлдейтін өсімдіктерді себу, энтомофагтарды тартуға жағдай туғызады. 3 жұп нағыз жапырақ кезеңінде 10 жерде 10 өсімдікті қарап, өсімдіктерде жәндіктер қоныстануы 20-30% асып кетсе, қант қызылша бітесіне қарсы: Алтын э. к., 0, 15 л/га; Диазол 60% 1, 5-2, 0 л/га; Кайзо, в. г., 0. 15 л/га; Каратэ 0, 50э. к., 0, 15 л/га; Кинфос э. к., 0, 15-0, 25 л/га.

Қызылшаның тамыр бітесі - Pemphigus fuscicornis Koch . Тең қанаттылар (Homoptera) отрядының пемпигия (Pemphigidae) тұқымдасына жатады. Қырғызтан мен Қазақстанның қант қызылшасы өсірілетін аудандардың барлығында кең таралған. Қызылшаның барлық түрлерімен және алабота тұқымдасына жататын басқа өсімдңктермен де қоректенеді. Жазғы қанатсыз партеногенеткалық ұрғашы бітенің пішіні жұмыртқа тәрізді, денесінің ұзынды 2-2, 5 мм, сарғылттау ақ түсті, мұртшалары 5 бунақты. Қыстайтын қанатсыз ұрғашыларының мұртшалары 6 буынды. «Кезбе» деп аталатын бір жастағы личинкасы жасылдау-сары түсті, мұртшалары 4 бунақты, денесінің ұзындығы 0, 75-0, 78мм болады. ÐÐ°ÑÑÐ¸Ð½ÐºÐ¸ Ð¿Ð¾ Ð·Ð°Ð¿ÑÐ¾ÑÑ Pemphigus fuscicornis Koch ÐÐ¾ÑÐ¾Ð¶ÐµÐµ Ð¸Ð·Ð¾Ð±ÑÐ°Ð¶ÐµÐ½Ð¸Ðµ

3-сурет. Қызылшаның тамыр бітесі - Pemphigus fuscicornis Koch.

Ұрғашы бітелердің ерекшн қыстаушы деп аталатын формалары қызылша немесе алабота тұқымдасына жататын арам шөптер өсетін учаскелерде топырақтың 15-75 см тереңдігінде қыстайды. Бітелер қысқы ұйқыдан топырақтың қызуы 7-8 C жеткендеоянады. Олардың жыныс мүшелері мен ұрықтары барлығында бір ақытта пісіп жетіледі. Сондықтан личинкалар қысқы мерзім ішінде жаппай қаулап шығады. Ұрғашы бітелердің әрқайсысының табатын личинкаларының саны 17-24 болады. Ең ақырғы личинка туған соң ұрғашы біте жер бетіне көтерілмей топырақарасында өледі. Бір жастағы лицинкалар жер үстіне көтеріліп, қоректік өсімдіктерді іздеп, тазартады. Кезбелердің көктемдегіеңбірінші жаппай шығуы әдетте мамыр айынының ортасында байқалады. Қоректік өсімдіктерді тауып алысымен кезбелер топыраққа еніп, тамыр жүйесіне жетеді де, ұсақ тамыршаларға жабысып сора бастайды. Шамалап айтқанда 9-12 күн өткен соң олар ұрғашы бітелерге айналады. Сөйтіп, жаңа генерацияның және одан кейінгі генерациялардың дамуы жалғаса береді. Ауа райының жағдайына байланысты тамыр бітесі көктем-жаз айларында 8-10 генерация беріп көбейеді. Тамыр бітесінің жаппай өсіп-өніп көбеюі үшін ең қолайлы жағдайлар вегетациялық кезеңде ауа райы ыстық және құрғақ болған жылдары туады. Залалданған өсімдіктердің шашақ тамырлары қурап, тамыржемісі солып қалады да қолмен жұла тартқанда топырақтан оңай шығады. Өсмдіктің бұл зиякеспен зақымдалғанын сыртқы белгілеріне қарап та, яғни, оның жапрағының солып сарғаюынан да білуге болады. Кейбір жылдары осы зиянкестің зақымдауынан қызылшаныңтөнімі 30%дейін, қанттығы 3, 5-4, 3% ал қант түсімі 18-20 ц дейін кемиді.

Күресу шаралары. Ауыспалы егісті қатаң сақтау; арамшөптерді құрту; минералдық және органикалық тыңайтқыштарды енгізу; өнімді шығынга ұшыратпай дұрыс жинау; өсімдік қатпарлы тегі жабыла бастағанкезеңде тамыр жүйесін қарап, топырақ тереңдігі 5 см 20 үлгі қарайды.

Экономикалық зияндылық шегі тамыр бітесімен 20-30% өсімдіктер қоныстанса, онда қызылша егісін қызылшаның тамыр бітесіне қарсы: диазинон 60% 1, 8-2 л/га өнімді жинаудан 20 күн бұрын пайдаланған дұрыс.

Қызылша қандаласы - Poeciloscytus cognatus Fieb . Қазақстанда тегіс таралған. Әсіресе Жамбыл, Алматы және Талдықорған облыстарында көп зиян келтіреді. Жартылай қатты қанаттылар отрядының мирида тұқымдасына жатады. Ұзындығы 3, 5-5 мм, денесін қара дақтар мен таңбалар басқан сарғылтөқоңыр түсті. Үстін тез сүртіліп кететін күміс түсті түктер басқан, желке қыры айқын көрінеді. Қалқаншасының түсі қара, тек ұшы ғана сары. Жұмыртқасы ұзын, доғаша сәл иілген, төменгі жағы жұмыр, жоғарғы ұш жағы тура қиылған тәрізді болып көрінеді, ұзындығы 1 мм шамасында. Личинкасының арқа жағы дөңгелек қара таңбасы бар жасыл түсті болады. Көздері қызыл, ал мұртшалары, аяқтары және тұмсығы сұрғылт түсті.

ááá á®ááá¡ ááá¦áááá¯á (Poeciloscytus cognatus Fieb.)