Банктердің пассивті операцияларының мәні

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Бүгінгі экономикалық көрсеткіш және банктің міндетті төлемдерін болашаққа өмір сүруіне алып келуі мүмкін, егер макроэкономикалық ортада стратегиялық қызметіне не болмаса, тактика түрінде өзгерістері болуы мүмкін. Бұл біздің көзқарасымыз бойынша коммерциялық банктердің проблемалары мен шешуші жолдарының тұрақтылығын өзгеруіне макроэкономикалық жағдайда актуалдылығы болып табылады
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауындағы Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялауды жеделдету жолында, біздің стратегиялық міндетіміз-бәсекеге барынша қабілетті елдер қатарынан беделді орын алу ерекше атап кетеді. Осы мақсатқа жетудегі маңызды рольді экономикалық субъектілерді басқару, сол сияқты коммерциялық банктерді басқару алады.
Банктік жүйе - нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас бөлігі болып табылады. Банктер қаржылық делдалдар сияқты шаруашылық ұйымдырдың капиталын, халықтың жинақ ақшасын және басқа да бос ақша қаражаттарын өз қызметі барысында тарта отырып қарыз алушыларға уақытша пайдалануға береді, ақшалай есеп айырысулар және экономикаға әр түрлі қызмет көрсете отырып өндірістің тиімділігіне және қоғамдық өнімінің айналымына қатысады.
Елдегі экономикалық реформалардың жүргізілуіне сәйкес банктік істің дамуындағы жаңа кезеңдерін ашты. Нарыққа өту талаптарында ерекше өзектілікті құрайтын банктердің және несиелік институттардың дамуының перспективасы және олардың тәжірибелік іске асуы жайлы сұрақтар туындайды Алға қойған міндетті шешу үшін қазақстандық және шетел банктердің тәжірибелік іс қызметін талдау негізінде және тәжірибедегі прогрессивті, рационалды жаңа әдіс тәсілдерді енгізуді жүзеге асыру. Бұл тақырыптың өзектілігін дәлелдейді. Соңғы жылдарда қаржылық нарықтағы ақша нарығын және капитал нарығын құру күрделі процесі жүріп жатыр. Соңғысын бір бірімен байланысты процестің жинақ және инвестициялық қаражатты дамыту мүмкін емес. Жинақ қаражаты бұл табыс пен пайдалану арасындағы айырмашылық.
Коммерциялық банктер сонымен қатар экономиканың шаруашылық салалары, халық пен Үкіметтің экономикалық шаралары, Ұлттық банк саясаттары арасында қаржы делдалы қызметін атқарады. Коммерциялық банктер уақытша бос ақша қаражаттарын экономикалық шаруашылықта сол ақшаға сұраныс туып отырған салаларды несиелеуді, әр түрлі делдалдық операцияларды жүзеге асыруға, елдің қаржы саласының толық қанды дамуына, отандық инвестицияның өсуіне, халықтың экономикалық қызметті еркін жүргізуіне, жалпы бір сөзбен айтқанда нарықтық экономика жүйесінің бір негізгі тармағы болып табылады.
Осы коммерциялық банктердің проблемалары мен шешуші жолдарының маңыздылығы және олардың пайдасын жоғары шегіне жеткзуін ашып көрсету, осы тақырыптың өзектілігі мен мәні осы бағытта анықталады.
Курстық жұмыстың мақсаты - коммерциялық банктердің пассивтік операцияларын мәні мен маңызын зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттер қойылады:
oo банктің пассивтік операциялары, олардың қалыптасу көздерін қарастыру;
oo коммерциялық банктердің негізгі операциялары және олардың сипаттамасы;
oo АҚ Банк Центр Кредит экономикалық әрекетін және шығындарын талдау;
oo банктің пассивті операцияларын жетілдіру жолдары айқындау.
oo коммерциялық банктің пайдасын жоғарғы шегіне жеткізу проблемаларын зерттеу.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлім. Коммерциялық банктердің пассивтік операцияларының мәні мен олардың қалыптасу көздері, банктің кірісі мен шығысының жіктелуі, коммерциялық банктің пайдасы және пайыздық маржаны анықтауын көрсетеді.
Екінші бөлім. Коммерциялық банктердің қаржы-экономикалық нәтижесін талдау (АҚ Банк Центр Кредит), коммерциялық банктің негізгі кірістерін талдау көрсеткіштерін және кіріс пен шығыстың жылдық есебін талдау.
Үшінші бөлім. Коммерциялық банктердің тиімділігін жетілдіру жолдары, коммерциялық банктің пайдасын жоғары шегіне жеткізу проблемалары, коммерциялық банктің актив пен пассив операцияларын жетілдіру жолдарын қарастырады және қорытынды бөлімнен тұрады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі болып шетелдік және Қазақстандық экономист-ғалымдардың еңбектері, заңдар, нормативті-актілер мен әдістемелік материалдар табылады.
Қаржы шаруашылық мәліметтерді, нақты сұрақтар мен мәселелерді әзірлегенде абстракция-логикалық, экономика-статистикалық, талдаулық және синтез әдістері қолданылады.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі - АҚ Банк Центр Кредиттің пассивтік операциялары.

І. БАНКТЕРДІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

0.1 Банктердің пассивті операцияларының мәні

Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік операциялардың коммерциялық банктер қызметіндегі рөлі жоғары. Банк ресурстары пассивтік операциялар негізінде құралатындықтан, оған анықтама берген дұрыс. Қаржы және несие сөздігінде: пассивтік операциялар - бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің өз ресурсын құру операциялары - делінеді.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады.
Пассивтік операциялар мынандай формалары болады:
oo коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
oo банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
oo басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
oo депозиттік операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға мүмкіндік береді. Алғашқы пассивтік операциялардың екі формасы негізінде банктік ресурстардың бірінші ірі тобы, яғни меншікті ресурстары құралады. Келесі екі формасы негізінде екінші ірі топ - заемдық немесе тартылған ресурстар құралады.
Банктің меншікті қаражаттары - банктің экономикалық дербесін және қызмет ету тұрақтылығын қамтамасыз ететін әр түрлі қорлар (капиталдар) мен бөлінген пайда жиынтығы. Коммерциялық банктер капитал процесінде, банктік секторды шешуші экономикалық рөлі орын алады. Коммерциялық банктер пайда нормасын жүргізіп, бұл процесс бөлігін жалпы экономикалық деңгейіне әкеп соғады.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік операциялардың коммерциялық банктер қызметіндегі рөлі жоғары.
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құралатындықтан, оған анықтама берген дұрыс. Қаржы және несие сөздігінде: пассивтік операциялар - бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің өз ресурсын құру операциялары, - делінеді.
Ал соңғы оқулықтарға сүйенсек, пассивтік операциялар - бұл нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе активті - пассивті шоттағы қаражаттардың өсуін, яғни пассив пен активтің арту формасын білдіретін операцияларды сипатайды.
Бұл анықтамалар бірін-бірі толықтырады десе болады, себебі біріншісі пассивтік операцияның толық түсінігін бере алмайды.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады [1].
Отандық банктік тәжірибеде талап етуінде дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
oo мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әртүрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттары;
oo әр түрлы мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
oo есеп айырысудағы қаражаттар;
oo жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
oo басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары [2].
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдалынылады.
Ал кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
oo ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
oo шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
oo банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
oo талап етуге дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Мерзімді салым (депозит) - белгілі мерзімі бар және тұрақты пайыз төленетін, сол сияқты алдын ала алуға шек қойылатын салым.
Салым иесі келісілген мерзімнен бұрын алған жағдайда банк айып-пұл ретінде оған төленетін пайызды төлемей қалуға толық құқылы.
Коммерциялық банктер, бір жағынан, шаруашылық субьектілердің уақытша бос ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әртүрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Мерзімді салымдар мен мерзімді депозиттерді ерекшеліктері болады:
oo есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандайда есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
oo шоттағы қаражат баяу айналады;
oo тұроақты пайыз төленеді;
oo пайыз мөлшерінің ең жоғарғы даәгейі рталық банк тарапынан реттеліп отырады;
oo ақшаны алу туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етеледі.
Тағы бір кеңінен таралған салымның түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Депозиттік және жинақ сертификаттары - бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін жне оның шотындағы ақшалайқаражаттың барлығын куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі екі түрлі болып келеді:
1. Атаулы сертификаттар;
2. Мәлімдеуші сертификаттар;
Атаулы депозиттік жне жинақ сертификаттары бұл салфым иелерінің атына толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім иеленсе, сол қаражаттың иесі болып саналады.
Осындай жағдайда коммерциялық банктердің активтік операцияларын қаржыландырудың басты көзі ретінде пайдаланылатын тартылған қаражаттарды жинақтауда, коммерциялық банктерден депозиттік саясатты белсенді түрде жүргізе отырып, депозиттік операцияларын қаржыландырудың басты көзі ретінде пайдаланылатын тартылған қаражаттарды жинақтауда, коммерциялық банктердің депозитттік саясатты белсенді түрде жүргізе отырып, депозитттік операцияларды ұлғайтуды талап етіледі. Депозиттік операцияларды ұйымдастыру барысында коммерциялық банктер баланс өтімділігін сақтай отырып, мынадай талаптарды ескеруге тиіс:
oo депозиттік шығыстардың қаржыландырылатын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасын сәйкес кетуі;
oo депозиттік операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу үшін жұмыс жасауы тиіс;
oo депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың көбірек тартылуына көңіл бөлу;
oo салым иелерінің санын өсіру мақсатында депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып, қосымша қызме көрсетіп, жеңілдіктер ждасауға тиіс [2].
Активтік операциялар - бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелеріне бар ресурстарды орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді.
Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.
Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына қарай әр түрлі болып келеді. Банктердің активтік операцияларының ең көп тараған түрлеріне мыналар жатады:
oo ссудалық (несиелік) операциялар;
oo инвестициялық операциялар;
oo депозиттік опеарациялар;
oo қаржылық операциялар;
oo басқа да операциялар.
Банк активтік операцияларының маңызды бөлігін банктік несиелік (ссудалық) операциялары негізінде алынады. Банктіе ссудалық операциялары негізінде ссудалық портфель құрылады. Банктік ссудалар біршама табысты және жоғары тәуекелді болып табылады. Бұл активті топтары банктің басты пайда көзі ретінде қызмет етеді.
Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктік активтік қызметінің негізгі бөлігін (мысалға, 80 пайызға жуық) құрайды. Макроэкономикалық деңгейдегі бұл операцияның мәнін, оның көмегімен банктер уақытша жұмыс жасамайтын ақшалай қорларды өндірісті, айналысты және тұтыну процеінде жұмыс жасауымен сипатталады. Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі ссудаларды береді.
Банктің инвестициялық операциялары - несиелік операциялардан кейін банкке табыс әкелетін операциялар. Банктің инвестициялық операциялары негізінде бағалы қағаздар портфелі қалыптасады. Банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыруының екі мақсаты болады: біріншісі - банкке табыс әкелу, екіншісі - өтімді активтер қатарын толтыру.
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
1. мемлекеттік бағалы қағаздар;
2. корпоративтік бағалы қағаздар.
Мемлекеттің бағалы қағаздардың табыстылығынақарай үш түрге бөлінеді:
oo Дисконттық мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға жеңілдікпен (номиналдық құнынан төменгі бағамен) сатылып, номиналдық құны бойынша өтеледі.
oo Купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнелеген табыс әкелетін бағалы қағаздар. Купон мерзіміне қарай жылына 2-4 ретке дейін өленеді.
oo Аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін бағалы қағаз. Бұл жағдайда инвесор банктің табысы екі көзден: дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан құралады.
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық операцияларға ағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттің бағалы қағаздарға жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ деуге де болады [3,46].
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға да орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:
oo акциялар;
oo облигациялар;
oo депозиттік және жинақ сертификаттары;
oo ипотекалық куәліктер;
oo депозитік қолхаттар.
Осылардың ішінде инвестициялау операцияларға байланысты көп болады. Ал қалғандарының нарығы әлі өз деңгейінде дами қойған жоқ.
Акция - бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және басқару ісіне қатысуға құқық беретін, сондай-ақ иесіне табыс әкелетін бағалы қағаз.
Облигация - оның иесінің ақшалай қааражат салғандығын куәландыратын және эмитентті осы қаражат сомасы (номиналдық құны) мен пайызды қайтарып беру туралы міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай екі түрге бөлінеді.
oo купондық облигациялар - инвестор банкке пайыз мөлшерлемесі формасында, яғни алты айда немесе жылына бір рет табыс әкелетін түрі;
oo дисконттық облигация - инвестор банктік облигацияны шығарушыдан номиналдық құнынан төменгі бағада сатып алып, оны құнымен қайта сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін түрі.
Банктің активтік депозиттік операциялары өтімділікті қолдау және банктермен корреспонденттік қатынас орнату негізінде дамиды. Мұндағы корреспондеттік қатынас банктердің бір-біріне ашатын корреспонденттік шоттары арқылы жүзеге асады. Сонымен қатар банктер активтік депозиттік операциялар негізіде банкаралық несиенің дамуына мүмкіндік жасайды.
Банктің қаржылық операциялары несиелік операциялар типтес, яғни банкке табыс әкелетін активтік операцияларды сипаттайды. Оларға: лизинг, факторинг және форфейтинг операциялары жатады [5].
Лизинг сөзі to lease ағылшын етістігінен аударғанда, жалға беру дегенді білдіреді. Лизинг - бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтары, машиналарыды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануа беруі қарастыратын жалға беру шартын білдіреді.
Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалылығын және мүліктің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
Қаржылық лизинг - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затын мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеумен байланысты сипатталады.
Банктердің лизингік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда лизингтің несиелерден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг обьектісінің лизинг берушінің меншігінен қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.
1. банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие беріледі;
2. лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушы төлейді;
3. жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады;
4. лизинг компаниясы мен лизиг алушы кәсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады;
5. жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6. лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7. лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді [4].
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар формасындағы және ашық шот түрінде рәсімделетін коммерциялық несиенің болуын сипаттайды. Факторинг - клиенттің айналым капиталын несиелеумен ұштасып, сауда - коммисиондық операциясының бір түрі. Бұл жерде факторингтік компания клиенттердің шотын 90 пайызға дейін төлеу шартымен сатып алады. Факторингмақсаты - кез-келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіруін шешуге бағытталады.
Факторинг сөзі ағылшын тілінен faktor алғанда маклер, делдал деген мағынаны білдіреді. Экономикалық жағынан алғанда - бұл делдалдық операция.
Факоринг операциясы - жабдықтаушының (банк клиентінің) жабдықталған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын (шот-факурасын) банкке сатумен байланысты коммиссиондық-делдалдық опрация.
Факторинг операциясына 3 тарап қатысады:
1. Факторингтік компания (банктің фактор бөлімі) - өздерінің клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент ( тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг компаниясымен келісімшарт жасаушы өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауар сатып алушы фирма.
Факторинг мәмілесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жасау жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннан тапсырыс алған соң, факторинг компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және қаржылық жағдайын зертейді. Егер де кәсіпорынның факторинг компниясы немесе банктік фактор бөлімінің клиенті болған жағдаййда, ол факторинг компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот-фактурасы тапсырылады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс. Факторинг компаниясына барлық шот-фактурасымен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Бұған 2-3 күн мерзім уақыт қажет етіледі. Факторин компаниясы төлемінің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.
Факторинг операциясы бүгінгі таңда отандық ақша нарығында дами алмай отыр. Факторингті енгізу сынағы, негізінен, 1988 жылы КСРО өнеркәсіп құрылыс банкімен жүзеге асырылып, кейіннен өзге де коммерциялық банктер факторинг операцияларын орындай бастады. Сөйтіп, 90-шы жылдардың басындағы төлем дағдарысы факторинг қызметінің банктер үшін тиімсіздігін айқындап, нәтижесінде отандық банктеріміз күні бүгінге дейін бұл операцияға салғырттық танытуда.
Форфейтингсөзі француз тілінеде a forfait, аударғанда, құқықтан бас тарту дегенді білдіреді. Форфейтинг - таурларды жабдықтау немесе қызметтерді көрсету барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге тиіс міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин. Форфейтинг операциясы - форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспортерға төлеуге тиісті импортердің берген төлем құжатын сатып алу.
Форфейтинг мәмілесін үш қатысушы болады:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;
2. Импертер, яғни тауарды несиеге алу;
3. Форфейттор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
1- мәмілеге қатысушылар арасында келісімшарт жасалады; 2- тауарын несиеге береді; 3- аудармалы вексельді (5-7 жылға) жазып береді; 4- аудармалы вексельді қайта сатады; 5- аудармалы вексельді есепке алып, оның 70 пайыздай мөлшерінде банк ссуда береді; 6- мерзімі жеткенде төлеуге ұсынылады; 7- вексель ойынша міндеттемесін өтейді.

7.1 Банктің пассивті операциялар нысанының жүзеге асырылуы

Банктер өзінің активті операцияларын жүргізу үшін пассивті операцияларды өткізу нәтижесінде пайда болатын тартылған қаржыларды қолданады.
Коммерциялық банктің пассивті операциялары келесі нысанда жүзеге асырылуы мүмкін:
oo банк қорын қалыптастыру және ұлғайту үшін банктердің
пайдасы есебінен аударулар;
oo басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер (зайымдар;
oo салымдық (депозиттік) операциялар.
Салымдық операциялар -- бұл заңды және жеке тұлғалардың тартылған қаржылары бойынша белгілі бір мерзімге немесе талап ету салымы бойынша банктердің операциялары.
Салымдық операцияларды жүргізу кезінде кез келген банк ездері дайындаған депозиттік саясатты ұстанады және олар өз кезегінде келесі ережелерге негізделеді:
-- салымдық операциялар банктің пайда табуына немесе болашақта пайда табуға мүмкіндік жасауға негізделіп ұсынылады;
-- депозиттік операцияларды ұйымдастыру үдерісінде салымдық операциялар субъектісінің әр түрлілігіне және салымдардың әр түрлі нысандарының үйлесімділігіне ұмтылыс болады; салымдық операцияларды жүзеге асыру барысында осы және салымдық мен несиелік салымдардың мерзімдері мен сомалары бойынша несие ұсыну операциялары арасындағы өзара байланыс пен езара келісімділіктің болуын қамтамасыз ету қажет;
oo салымдық операцияларды ұйымдастыру үдерісінде банк
балансының өтімділігін жоғары деңгейде қамтамасыз ететін
мерзімдік салымдарға ерекше назар аударған жөн;
oo салымдық операцияларды ұйымдастыра отырып, банк
салымдық шоттардағы бос қаржы резервтерінің (активті
операцияға тартылмаған) ең аз болуына талпынуы керек;
oo салымдарды тартуға әсер ететін банктік қызметтерді дамыту
және қызмет керсету сапасы мен мәдениетін жоғарылату
шараларын қарастырған жөн [4].
Көптеген ұсақ және шағын банктер үшін салымдар ақша қар-жыларының басты көзі болып табылады. Банктер қаржы нарығында қаржылық делдал ретінде басқа кәсіпорындар мен ұйымдардың,
тұрғындардың уақытша бос ақша қаражаттарының ірі сомасын орналастырады. Банктер бұл қаржыларды тиімді пайдаланып, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және қарыз алушыларға табысты негізде ұсынады. Көптеген жеке тұлғалар, іскер фирмалар, акционерлік компаниялар, жеке кәсіпорындар, коммерциялық емес ұйымдар, үкімет мекемелері, мемлекеттік кәсіпорындар, жергілікті органдар өз қаржыларын коммерциялық банктерге салады

1.3 Шет мемлекеттерінде банктің пассивтік операцияларының ұйымдастырылуы

Қазіргі банктік тәжірибеде пассивті операциялардағы депозиттік ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос ақша қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі: талап етуіне дейінгі депозиттер; мерзімді депозиттер; жинақ салымдары; бағалы қағаздар.
Батыс Еуропа және Солтүстік Америка мемлекеттерінде барлық несиелік институттар - әмбебап коммерциялық банктерден (мысалы, Германияда) арнайы жинақ институттарына (АҚШ-тағы ссуда - жинақтаушы ассоциациялар және басқа да мемлекеттердегі жинақ банктеріне) дейін, - жекелеген немесе кез келген клиентке барлық мүмкін болатын қызметтерді көрсетеді және банктік өнімдердің әр түрлі түрлерін ұсынады. Дамыған мемлекеттердегі әйгілі банктік жинақ шоттары:
1. Капитал нарығының жинақ шоттары ( capital market saving accounts ) нарық экономикасы дамыған коммерциялық банктер тәжірибесінде кең тараған және клиенттің ақша қаражаттарын ұзақ мерзімге сақтауды қарастырады, сонымен бірге клиентке кез- келген уақытта шоттан алуға мүмкіндігін береді. Мемлекеттік облигациялар бойынша төленетін орташа пайызына сәйкес, бұл шот бойынша пайыздық ставкасының деңгейі бекітілген (яғни 3 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімді облигациялар). Батыс коммерциялық банктердің тәжірибесі бойынша бұл клиенттердің банктерге деген сенімділігін арттыруда және берілген шоттарға уақытша бос ақшалай қаражаттарын белсенді орналастыруды ынталандырады.
2. Автоматты жинақ шоттары, оларды дамыған мемлекеттердің коммерциялық банктері тек осы банктегі ағымдағы ( есеп айырысу ) шоты бар жеке тұлғаларға ашылады. Олар мерзімді депозиттерге ұқсас, яғни оларға клиент тапсырмасы бойынша күнделікті (автоматты түрде) банк оның есеп айырысу шотынан ақша сомаларын аударуды жүргізеді, ал оның қалдығы бойынша, ағымдағы шотқа қарағанда жоғарырақ пайыз төленеді. Клиенттің ақшасын қабылдау белгілі бір күндерде айына 3-4 рет жүргізіледі.
Бұл шотқа ұқсас 1978 жылы "Мерилл Линг" фирмасы ұсынған банктік қызметтің ерекше түрін - қолма-қол ақшаны басқару шоты - СМА (cash management account ) атауға болады. Бұл шотты ашқан кезде қызметтердің кең пакеті ұсынылады ( чек жазуға мүмкіндігі, белгілі бір сомаға несие беру, дебеттік карточкалар, брокерлік қызметтер және т.б.). Бірақ басқа қызметтерге қарағанда ерекше новаторлық сипатымен бөлінген қызмет - бұл СМА шотына дивиденд және пайыз түрінде түскен ақшалай қаражаттар автоматты түрде пайыздық табыс әкелетін шотқа аударылады [5].
Сол 1978 жылы банктер ATS - шоттарын (automatic transfer service)- ақша қаражаттарын автоматты түрде аудару шоттарын қолдана бастады. ATS - шоттары бойынша салымшылар пайыз алған. Ал чектік шоттағы сәйкес қалдықты ұстау немесе овердрафтты жабу қажеттілігі туындаған кезде клиенттің келісімімен ATS - шотынан ақшалай қаражаттарын автоматты түрде талап етуге дейінгі салымға аударады. Осыған байланысты ATS - шоттары клиентура арасында кең сұранысқа ие болды, өйткені олар салымшыға чектік шоттағы минималды қалдықты ұстап тұрғанда, бір кезде өзінің ATS - шоты бойынша пайыз түрінде табыс алуына мүмкіндігін береді.
Мұндай шоттар отандық банктер тәжірибесінде де қолданылуы мүмкін, өйткені клиенттер жоғары табыс алу үшін өзінің шотында қалдықты үнемі жоғарлатып отыруға тырысады.
3. Бай клиенттер үшін жинақ шоттары (fortune saving accounts) батыс банктерінің тәжірибесінде жылжымайтын мүлікке және бағалы қағаздарға ақшалай қаражаттарын инвестицияланған клиенттер үшін қолданылады. Бұл шоттың қолдану режимі келесіні көздейді: бұл шотты ашу үшін алғашқы жарнасы жоғары болады, ал үлкен ақшалай сомаларды алу кезінде комиссиясы төмен болады. Сондай- ақ, клиент жылжымайтын мүлікті сатып алса немесе бағалы қағаздарға салса банк ешқандай комиссиондық ақы алмайды.
4. Асыл металдарды сатып алу үшін шоттар (precious metals accounts) дамыған мемлекеттердегі коммерциялық банктерінде, әр түрлі асыл металдарды (алтын, күміс, платина, палладий және т.б.), сондай- ақ олардан жасалған бұйымдарды сату- сатып алумен айналысатын клиенттерге қатысты кең қолданылады. Банкте мұндай шоттарды ашқан клиенттер күн сайын құймаларды, платиналарды, монеталарды, медальондарды және т.с.с. сату және сатып алу мүмкіндігіне ие болады.
Депозиттік қызметтер нарығындағы өскен бәсекелестік чектік депозиттердің көптеген жаңа түрлерінің пайда болуына әсер етті, яғни бұл шоттар бойынша салымшылар төлемдер жүргізу үшін чектер жазуы мүмкін, сонымен қатар мұндай шоттың иесі мұндай шоттан кез- келген уақытта қолма- қол ақша алуы мүмкін.
Чектік депозиттердің көп таралған формалары талап етуге дейінгі депозиттер және NOW - шоттары болып табылады. NOW - шоттары (negotiable order of withdrawal)- айналыстағы алынып тасталу туралы шығарылатын бұйрықтарға қарсы шоттар, яғни бұл пайыз төленетін чектік депозиттер. Олар Батыс коммерциялық банктерінде 80- шы жылдары таралған. Басында олар жинақ салымдары ретінде жіктелінген, ал 1981 жылдан - чектік депозиттер ретінде.
Алғашқы кезде NOW - шоттары пайыз төленетін жинақ салымдарының типіне жатқызылған. Мұндай салымдарға қарсы клиент тратталар жазуына мүмкіндігі болған (үшінші жақтың пайдасына ақшаны төлеу туралы бұйрығы), оларды айналыстағы алынып тастау туралы бұйрықтары деп атады. Осыған байланысты NOW - шоттарды чектік депозиттер категориясына жатқызды [6].
Сөйтіп, банктік тәжірибеге NOW - шоттарының енгізілуі, бірте- бірте ATS - шоттарын нарықтан шығаруына әкелді. Соңғы кездерде банктер ресурстарды тарту формалары мен жаңа әдістерін қолдану арқылы салымдар ағымын кеңейтуге тырысады. Мәселен, Ұлыбританияда, Францияда және басқа мемлекеттерде, сонымен қатар халықаралық ақша нарығында депозиттік сертификаттар, отандық банктермен де қолданылады. Ұлыбритания банктерінің депозиттік операцияларының ерекшеліктері. Көптеген мемлекеттерде салымдардың негізгі түрлері мерзімді және талап етуге дейінгі салымдар болып жіктеледі. Ұлыбританияда банктік статистика ағымдағы шоттар (current accounts) және депозиттік, жинақ шоттарын (depositsavings accounts) ажыратады. Ұлыбританияда ағымдағы шоттардың негізгі ерекшелігі - шот иелеріне овердрафт нысанында қысқа мерзімді несие шотынан ақша аударуға, дәлірек айтқанда, шоттағы қалдық соммасынан асып түсетін соммаға чек жазуға болады. Овердрафт AUTHORISED - рұқсат етілген болуы мүмкін, яғни алдын ала банкпен келісілген болса және рұқсат етілмеген NOT AUTHORISED болуы мүмкін, яғни, банктің рұқсатынсыз болса. Жұмыс күнінің соңында рұқсат етілмеген овердрафттар бойынша ведомость құрастырылады және әрбір жағдайда бөлімнің бастығы чекті төлеу үшін банктен сомманы беру және бермеуі жөнінде шешім қабылдайды. Егер ссуда берілетін болса, онда күн сайынғы пайыз соммасы банктің базалық қойылымынан 7-8 % жоғары тағайындалады. Ал рұқсат етілген овердрафт бойынша ссудалық пайыз банктің базалық қойылымынан 2-3%-жоғары болады. Айрықша атап өтетін болсақ Ұлыбританияда депозиттік және жинақ шоттарының бірнеше түрлері бар:
1. Сомма алынатын жағдайда,7 күн бұрын алдын-ала ескертуді талап ететін жинақ шоты. Оның негізгі ерекшеліктері:
- салыстырмалы түрде қалыпты пайыз;
- салымнан ішінара ақша алу және толықтыру мүмкіндігі ешбір шектеусіз қарастырылған;
- сомманы алар алдында 7 күн бұрын ол жөнінде банкті ескерту қажеттігі, бұл шарт орындалмаған жағдайда, пайыз айыппұл ретінде ұсталынады.
Оның екі нұсқасы бар: 1. Жинақ кітапшасымен (passbook savings) немесе банктен клиентке берілетін шоттан жазылымдар негізінде.
2. Кезекті түрде толықтыруды қажет ететін жинақ шоты. Бұл шот ,көбінесе, ортамерзімді жинақтарды тартуға арналған. Әсіресе, жас жұбайларға, енді жанұя құрған адамдарға, жиһаз, автокөлік және туристік сапарлар үшін ақшаның жинақталуына арналған.
3. Пайыздық қойылымы жоғары инвестициялық шот. Бұл шот жағдайлары жақсы VIP клиенттерге арналған және ұзақмерзімге ашылатын шоттардың бірі болып табылады.
Негізгі ерекшеліктері:
- сомма алынатын жағдайда,7 күн бұрын алдын-ала ескертуді талап ететін жинақ шотына қарағанда пайыздық қойылымның жоғары болып келуі.
- салым соммасының жоғарылауына байланысты пайыздық қойылымның соған сәйкес жоғарылауы. (айға, тоқсанға, жарты жылға есептеліп отырады)
- салымның ең төменгі мөлшері 2 000 фунт стерлингті құрайды (шамамен 490 000 теңгені құрайды) ;
- сомманы алу жөніндегі ескерту 30 күннен кем емес мерзімде берілуі тиіс;
- салымды толықтыру бойынша ешқандай шектеулер қойылмайды.
4. Мерзімі және соммасы тіркелген салым. Оның ерекшеліктері:
oo салым мерзімі 14 күн- 18 айға дейін;
oo салымның ең төменгі мөлшері 2 500 фунт стерлингті құрайды (шамамен 605 000 теңге);
oo тіркелген пайыздық қойылым - пайыз салымның мерзімі аяқталғаннан кейін ғана төленеді.
5. Пайыздық қойылымы өзгермелі депозит. Шот қысқа және ұзақ мерзімді соммаларды жинақтауға арналған. Салымның мерзімдері - 7 күннен 18 айға дейін. Бірінші жылы қойылым тіркелген болып келеді, келесі жылдары ақша нарығының қойылымдарына байланысты қалқымалы болып тағайындалады.
6. Ақшалай қорлар. Ең алғаш рет 1983 жылы енгізіліп, американдық нау-шоттардың аналогы болып табылады: олар бойынша пайыз төленеді және чек жазуға мүмкіндігі бар. Ұлыбританияда әлі толық дамымаған, себебі көптеген банктер клиенттер өздерінің жинақтарын депозиттік және жинақ шоттарынан осы шотқа аударуынан қауііптенеді. Негізгі ерекшеліктері:
- пайыз ақша нарығының пайыз қойылымына байланысты;
- ең төменгі қалдық 1000 фунт стерлингті құрайды.
- 7 күн бұрын ескертіп, 250 фунт стерлингтен жоғары сомманы алдын ала алуға болады.
- Чектерді жазуға рұқсат беріледі.
7. Берілетін салымдық сертификат. Бұл құрал АҚШ-та сияқты ірі инвесторлар, іскерлік фирмалар арасында кең таралған. Негізгі ерекшеліктері:
- тіркелеген пайыз қойылымы;
- номиналдың ең төменгі мөлшері - 5 000 фунт стерлинг (шамамен 1 200 000 теңге), ең жоғары мөлшері - 500 000 фунт стерлинг (шамамен 121 000 000 теңге) сертификат ұсынушыға шығарылады [3].
Ұлыбританияда банктік депозттерді сақтандыру.
1979 және 1987 жылдары Ұлыбританияда Банктік акттер қабылданған болатын. 1979 жылғы актке сәйкес банктер өз салымшыларына Англияда кризистік жағдай қаупі төнгенде кепілдік берулері міндетті. Заңмен "Депозиттерді қорғау кестесі" бекітілген болатын. Ол кесте банк үшін міндетті әрекеттерді қамтиды. Мәселен, әрбір банк және ДҚЛҰ (депозиттерді қабылдайтын лицензияланған ұйым) ең төменгі мөлшері 5 000 000 фунт стерлингті құрайтын арнайы сақтандыру қорларын құруға міндетті. Бұл қорлар Англияның Банктік депозиттерді Қорғау Кеңесінің бақылауында болады және болашақта оның құзырымен пайдаланыла алады. "Депозиттерді қорғау кестесіне" ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.