Ауа массалары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті

Педагогика факультеті
Педагогика,психология және бастауыш оқыту кафедрасы

Реферат
OСӨЖ

БП ТК ZhN2203 Жаратылыстану негіздері
6В01301-Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі

СЕМЕСТР: 20191
КРЕДИТ САНЫ:5

Тексерген:
Орындаған:Хайруллина Айнагул

Ақтөбе, 2019ж
1. Оқу-әдістемелік кешен БП ТК ZhN2203 Жаратылыстану негіздері 6В01301- Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі пәні бойынша оқу бағдарламасы 2019 жылдың типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
2.Пән бойынша оқыту бағдарламасы SYLLABUS

Құрастырушылар:
1. Пән оқытушысы: ________ Әбіл А.С

Кафедра мәжілісінде қарастырылды

№ хаттама, _____ ______________________ 20___ж.

Кафеда меңгерушісі ________ Сейтенова С.С

Факультеттің Әдістемелік кеңес мәжілісінде мақұлданды

№ хаттама, _____ ______________________ 20___ж.

Әдістемелік кеңес төрағасы________ Капина Э.А

Жер және ғаламшар
Ғарышты зерттеу мен игерудегі ғылымның жетістіктері. ҚР-дағы космонавтиканың дамуы

11.4 Оқытушылардың студенттермен өзіндік жұмысы (ОСӨЖ)
№1 Тапсырма. Жер және ғаламшар
1. Күн радиациясы,
2. Ауа массасының циркуляциясы,
3. Тәуелсіз Қазақстанның ғарыш қызметіндегі жетістіктері.
4. Қазақстан Республикасының аумағында ауа температурасының таралуы

Күн жүйесі - Күннен, оны айнала қозғалатын 8 үлкен планетадан (Меркурий, Шолпан, Жер, Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун ), планета серіктерінен, мыңдаған кіші планеталардан (астероидтардан), шамамен 1011 кометадан және толып жатқан метеорлық денелерден құралған ғарыштық денелер жүйесі. Күннен ең алыс орналасқан планетаға дейінгі орташа қашықтық шамамен 40 а.б. немесе 6 млрд. км-ге тең.

Күн - Күн жүйесіндегі орталық дене болып саналады, оның массасы Күн жүйесіндегі барлық денелердің жиынтық массасынан 750 есе артық. Сондықтан Күн жүйесінің массалар орталығы Күн қойнауында орналасқан. Барлық 9 үлкен планета Күнді айнала, дөңгелек дерлік орбита бойымен, бір бағытта қозғалады. Олардың орбиталарының бір-біріне қатысты көлбеулігі өте аз. Планеталардың Күннен қашықтығы белгілі бір заңдылыққа бағынған, яғни көршілес орбиталардың ара қашықтығы Күннен алыстаған сайын арта түседі. Планеталар қозғалысының физикалық қасиеттеріне байланысты Күн жүйесінің үйлесімді екі топқа бөлінуі ғарыштық денелердің кездейсоқ жиынтық емес екендігін көрсетеді. Барлық кіші планеталар да үлкен планеталар қозғалған бағытта Күнді айнала қозғалады, бірақ олардың орбиталары едәуір созылыңқы және эклиптика жазықтығына көлбеу орналасады. Кометалардың көпшілігі параболаға жақын өте созылыңқы орбита бойымен қозғалады. Айналу периоды миллиондаған жылға жетеді. Мұндай комета орбиталарының эклиптика жазықтығына көлбеулігі алуан түрлі, олар Күнді айнала тура және кері бағытта да қозғалады. Шолпан мен Ураннан басқа планеталардың барлығының өз осінен айналу бағыты Күнді айналу бағытымен сәйкес келеді. Уран планетасының осі орбита жазықтығына 98° көлбеу орналасқан, сондықтан оның айналысы сырттай қарағанда кері болып көрінеді. Шолпан планетасы кері бағытта өте баяу айналады. Күн мен планеталар арасындағы қозғалыс мөлшерінің таралуы маңызды космогониялық сипаттама болып есептеледі. Күн жүйесінің орталық денесі Күн - жұлдыз, яғни қызған газды шар. Ол өзінің қойнауынан үздіксіз энергия бөліп шығарады. Күн бетінің күшті сәуле таратуына қарамастан, ол өзінің жоғары температурасын сақтап қалады. Күн жүйесінің қалған денелері - салқын денелер. Олардың бетінің температурасы Күн сәулесінің қыздыруына байланысты анықталады. Планеталар массасына, химиялық құрамына, айналу жылдамдығына, серіктерінің санына қарай екі топқа бөлінеді.

Күн жүйесінің планеталары.

Алып планеталар.
Күн жүйесінің төрт ішкері планетасы (Жер тобындағы планеталар - Меркурий, Шолпан, Жер, Марс) аса үлкен емес, олар тығыз тасты заттар мен металдардан құралған.
Алып планеталар - Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун және Плутон әлдеқайда көлемдірек, олар негізінен жеңіл заттардан (сутек, гелий, метан, т.б.) құралған, сондықтан олардың орташа тығыздығы қойнауындағы зор қысымға қарамай аз болады. Планеталардың екі тобының аралығында орналасқан кіші планеталардың химиялық құрамы Жер тектес планеталардың құрамына жақын. Біршама тар аймақта қозғалатын кіші планеталар бір-бірімен соқтығысып, өте майда сынықтарға ыдырайды. Осындай майда сынықтар метеорлық денелердің соққысынан да бөлінеді. Ал өте майда тозаңдар қосылғанда, зодиактік жарық құбылысы байқалады. Метеориттердің жасын өлшеу (құрамындағы радиоактивті элементтерге және олардың ыдырау өнімдері бойынша) Күн жүйесінің шамамен 4,6 млрд. жыл бұрын пайда болғанын анықтады.
1. Күн радиатциясы. Күнен шығатын сәулелі қуат. Белгілі бір уақытта 1 см2 жер бетіне түсетін күн қуаты Джм2-мен есептеледі. Күн радиатциясының жер бетіне түсу мөлшері географиялық ендікке байланысты өзгеріп отырады. Неғұрлым оңтүстікте орналасқан сайын күн сәулесі тік бұрышпен түседі де, атмосфераны қысқа жолмен кесіп өтеді, жылудыда сссссоғұрлым көп береді. Солтүстікке барған сайын күн сәулесінің түсуі бұрышы азайып, атмосфераны ұзақ жолмен, көлбеу бұрышпен кесіп өтеді. Сол себептен жылу да азаяды.Жер бетіне түсетін күн сәулесінің 20%-ын атмосфера кері шағылыстырады. Қалған бөлігі жер бетіне жетеді. Осы бөлігін тура күн радиациясы дейміз. Күн сәулесінің бірәз бөлігін атмосферадағы су булары, мұз түйіршіктері, шаң-тозаңдар, бұлттар өзіне сіңіріп және шашыратып таратады. Мұндай жағдайда Жер бетіне шашыранды радиатция жетеді. Жер бетіне келетін тура және шашыранды радиацияның қосындысы жиынтық радиация деп атайды. Жиынтық радиацияның біраз бөлігі жерге топырақ, су, қар жамылғысы арқылы сіңіп жылынады, оны жұтылған радиация деп атайды. Ал біраз бөлігін жер беті кері шағылыстырады, оны шағылысқан радиатция дейміз.
Күн радиатциясы түсіретін шама жарық шағылысы түсетін беткі қабат сипатына байланысты. Мысалы, қара топырақ күн радиатциясының 5 %-ын ғана, ал жаңа жауған қар 90%-ына дейін шағылыстыра (қайтара) алады.
Атмосфера әрқашан қозғалыста болады. Атмосфераның төменгі бөлігі тропосферада ауа ағындары паида болады.Олардың өзіне тән температурасы,ылғалдылығы,мөлдірліл ігі болад.Ауа ағындарын құрайтын ауа массалары қозғалысқа түскенімен,ұзақ уақыт өз қасиеттерін сақтай отырып,сол келіп жеткен өңірлердің ауа райын қалыптастырады.
Қазақстан және басқа аумақтарда жүретін атмосфералық циркуляцияның басты ерекшеліктері ғаламшарлық циркуляляцияның әсеріне байланысты. Мысалы, солтүстік жарты шардың үстіндегі ауаның зоналық циркуляция ағындары мұхиттық ауа массаларын батыстан шығысқа қозғап,2-2,5 тәулікте біраз өзгеріске ұшырай,Қазақстанға жетеді.Осы кезде,яғни зоналық циркуляция жүргенде,ресмпублика Еуразияның орталығында орналасқанына қарамастан, климаттың континенттігі азаяды.
Ауа массалары. Республика аумағына негізінен ауа массаларының үш типі әсерін тигізеді-арктикалық,қоңыржай және тропиктік ауа массалары. Қазақстан мұхиттардан өте қашықтықта жатыр.Тынық мұхит пен үнді мұхиты үстінде қалыптасатын ауа массалары Қазақстанға жетпейді.Ауаның төменгі қабатындағы ылғал жыл бойы бөлініп,жауын-шашын жазықтарға азырақ түседі.Қазақстанның климатына Атлант мұхиты мен Солтүстік мұзды мұхит және оның теңіздері ғана әсер етеді. Арктикалық ауа массалары. Солтүстік Мұзды мұхит үстінде және оның жағалық құрлықтар мен аралдарында қалыптасады.Арктикалық континентті ауаның температурасықыста да,жазда да төмен,сондықтан ылғалды көп ұстап тұра алмайды.Ауа өте мөлдір құрғақ болады.Бұл ауа солтүстіктен,көбінесе қыста енген кезге Қазақстанға антициклонды ауа райы орнайды.Антициклондардың әсерінен табиғатта антициклондық ауа райы,яғни үлкен көлеміндегі жоғарғы қысымдағы ауа құрғақ та ашық,қыста-суық,жазда ыстық ауа райы қалыптастырады.Арктикалық ауа жазда онтүстікте қарй жылжып отырып тез қызады және қоңыржай ендіктің континенттік ауасына айналады. Ауа массасының бір жерден екінші жерге ауысуынан қаситетінің өзгеруі оның географиялық типін өзгертеді.Мұны трансформация деп атайды. Қоңыржай ауа массасы материктің орта ендіктерінде қалыптасады,өйткені Қазақстан түгелімен дерлік қоңыржай климаттық белдеудің оңтүстік бөлігінде орналасқан.Батыстағы атлант мұхитынан келетін ауа теңіздік қоңыржай ауасы деп аталады.Бұл ауа Қазақстанға жеткенше өте ұзақ жылдан өтіап,ылғалының көп мөлшерінен айырылып жетеді. Солай бола тұрсада батыстан келетін ауа ағындары республикаға келетін жауын-шашынның көбін әкеледі. Мұхиттардан алыс қашықтықтарда көшкен ауа массасы біраз ылғал қорын жоғалтатындықтан біздің еліміздің аумағында жеткенде жауын шашын азырақ түседі. Егер ауа массасы қыста температураны жоғарылатады, жазда төмендетеді. Бұдан кейін осы ауа массасы Қазақстан аумағында ұзақ уақыт тұрақты қоңыр салқын континенттік ауа қасиетінде ие болады. Тропиктік ауа массасы Қазақстанға орта Азия мен Йран аймағынан келеді. Континенттік ауа массаны Иран ауасы деп те атайды. Бұл ауаның келуі жазда байқалады.Қазақстанның қиыр оңтүстігін қамтиды.арал теңізінің солтүстік жағалауы мен Балқаш көлінің арасын қосатын сызыққа дейін жетеді.Жазда континенттік тропиктік ауа Қазақстан аумағы үстінде қалыптасады. Бұл тропиктік құрғақ ауа массасының қасиеті бар континентальді тұран ауасы оңтүстіктен келеді.Ауаның бұл типі әдетте Каспий маңы ойпаты,Тұран ойпаты,Оңтүстік қазақстан облысы жерінде байқалады.
Ғарыштану немесе ғарышқа ұшу - ғарыш кеңістігіне ұшу. Жерден басқарылып ұшатын әр түрлі ғарыштық аппараттарды пайдаланып, ғарыштық кеңістікті игеруді қамтамасыз ететін ғылым мен техника салаларының жиынтығы. Оған ұшу теориясы, траекторияны есептеу, т.б. ғылыми-техникалық мәселелер - ракета тасығыштарды, ракеталық қозғалтқыштарды, т.б. құрастыру; медициналық-биологиялық мәселелер; ғарыштық кеңістікті игерудің халықаралық құқықтық мәселелерін реттеу жатады. Ғарыштық дәуір 1957 жылдың 4-қазанында, бұрынғы КСРО-да дүние жүзінде алғаш рет Жердің жасанды серігінің ұшырылуымен байланысты басталды. Екінші маңызды ғарыш дәуірі - 1961 ж. 12-сәуірде адам баласының (Юрий Гагарин) тұңғыш рет ғарышқа ұшуы;

Юрий Гагарин.
ал космонавтиканың үшінші тарихи оқиғасы -- 1969 ж. шілде айының 16 - 24-і күндері аралығында адамның Айға сапары (Нил Армстронг, Эдвин Олдрин, Майкл Коллинз) болды. Қазір ракета тасығыштар мен ғарыштық аппараттар бірсыпыра елдерде (КСРО-да 1957 жылдан, АҚШ-та 1958 жылдан, Францияда 1965 жылдан, Жапония мен Қытайда 1970 жылдан, Ұлыбританияда 1971 жылдан, Үндістанда 1980 жылдан) жасалып, пайдаланылып келеді. 1957 жылдың 4-қазаны мен 2000 жылдың 9-ақпаны аралығында Қазақстан аумағында орналасқан Байқоңыр арыш алаңынан 1147 ракета тасығыштар, 1186 ғарыштық аппараттар ұшырылды. Қазіргі ғарышқа ұшу теориясы аспан механикасы мен ұшу аппараттарын басқару теориясына негізделген. Кейін ғарышқа ұшу динамикасын зерттейтін астродинамика деп аталатын классикалық аспан механикасының жаңа тарауы пайда болды. Космонавтика ұйтқушы күштің әсерін ескере отырып, ғарыштық ұшу аппараттарының тиімді траекториясын есептеуді талап етті.

Мәскеудегі "Восток" ракетасының макеті
Ракеталық-ғарыштық кешенді жасау - күрделі ғылыми-техникалық мәселе. Үлкен ракета тасығыштардың ұшу алдындағы массасы 3000 тоннаға дейін, ұзындығы 100 м-ден астам болады. Оған қажетті отынды (толық массасының 90%-ы) орналастыру үшін ракета құрылымы өте жеңіл болуы тиіс. Сондықтан ғарышқа ұшыру кезінде көп сатылы ракета пайдаланылады (отыны жанып босаған бактар ажыратылады). Қазіргі ракета тасығыш күрделі құрылғылардың жиынтығынан тұрады. Ракета тасығыштың қозғалтқыш қондырғысының қуаты ондаған ГВт-қа дейін жетеді. Ол бір-бірімен үйлесе жұмыс істейтін бірнеше қозғалтқыштардан тұрады. Қозғалысты бақылау жүйесі, әдетте, автономды болып келеді.Ғарыштық аппаратты орбитаға шығару оған бірінші ғарыштық жылдамдықтан (шамасы 7,91 кмс) артық жылдамдыққа, ал Ай, Марс не Шолпанға ұшатын ғарыштық аппараттардың жылдамдығын екінші ғарыштық жылдамдыққа (11,19 кмс) жеткізгенде ғана мүмкіндік туады.
Орбитаға шығарылған ғарыштық аппарат ракета тасығыштан бөлінеді де, аспан механикасының инерция заңдылығы бойынша өзінің ұшуын одан әрі жалғастырады. Ғарышқа шығарылған аппараттар ғарыш кеңістігінің қатаң шартына сай ұзақ уақыт өздігінен ұшуға қабілетті болуы тиіс. Бұл үшін олардың борты бірнеше жүйелермен: температураны тұрақты ұстайтын жүйе, энергия қоры, Күн сәулесін энергияға айналдыратын батареялар немесе ядролық энергия, Жермен тұрақты байланыс, Жерден басқару жүйелерімен жабдықталады. Сонымен қатар ғарыш аппараты бортына әр түрлі бағыттағы ғылыми аппаратуралар - ғарыш кеңістігінің физикалық қасиеттерін зерттейтін аспаптардан бастап, алып телескоптарға дейін орналастырылады. Бұл аспаптар мен жүйелер борттық басқару кешені жүйесімен бірігіп, ортақ жұмысты қалыптастырады. Космонавтиканың жақын келешектегі мақсаты: әр түрлі ғарыштық аппараттар көмегімен Айды, Күн жүйесіндегі планеталарды толық зерттеу, Жерден ты өркениетті іздеу. Қазақстан ғалымдары да бірінші қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіровтің ғарышқа сапарынан (2.10.1991 ж.) бастап, ғарыштық биотехнологияны пайдаланып, ауыл шаруашылық дақылдарының жаңа түрлерін шығаруда біршама тәжірибе жинады. Космонавтика саласында қазақтың екі ғарышкері - Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев Қазақстан ғылымына қажетті құнды деректер қорын жинауға мол үлес қосты.
Тәуелсіз Қазақстанның ғарыш қызметіндегі жетістіктері. 1991 жылдың желтоқсанында, өзіміздің стратегиялық мақсатымыз ретінде орнықтылық пен табысқа жетуді таңдап ала отырып, біз әр жаңа кезеңнің дамуына жаңа бағдарламалар жасап, алға жылжыдық. Біз келелі міндеттерге ұмтылып, оларға қол жеткіздік - деп атап өтті. Иә, шыны керек 20 жылда Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың салиқалы саясатының арқасында мемлекетті қалыптастыруда қыруар істер жүзеге асырылды. Соның ішінде, ғарыш қызметі де елеулі нәтижелерге қол жеткізді.
Қазақстан үшін ғарыш саласының алар орны ерекше. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.