Малдың ұшасын тексеру

Дәріс №1

Пәнге кіріспе. Сойыс малдары

Ет өңдеу өнеркәсібінде шикізат ретінде ауыл шаруашылығы малдары, құстар және қояндар пайдаланылады. Ет комбинаттарында негізінен ірі қара, шошқа, ұсақ мал, жылқы сойылады. Кейбір өңірлерде түйе, бұғы, буйвол, т. б. жануарлар ет алу үшін қолданылады.

Ет өнеркәсібінде шығарылатын өнімдердің сапасы малдың тұқымына, жасына, жынысына және қоңдылығына байланысты. Ірі қара малдың өсірілетін тұқымдарының саны 50-ден асады. Өнімділігіне байланысты оларды етті, сүтті-етті және сүтті бағытта өсірілетін ірі қара малдарға бөледі. Орташа қоңдылықтағы ірі қара малдан 47-49 % ет ұшасы және 4-6 % май шикізаты алынады, ал жас малдан сәйкесінше - 48-50 және 2-4 %.

Мемлекеттік сатып алу тәртібі бойынша жас еттің және шаруашылықта амалсыздан сойылған малдың тұздалған етінің де қабылдануы мүмкін. Мұндай еттерді комбинаттарда ветеринария дәрігері қол қойған малдың амалсыздан сойылу себебін көрсететін актының қосымшасымен, куәлікпен, ветеринария лабораториясының бактериологиялық зерттеу нәтижесі қорытындысымен қабылдайды. Егер бактериологиялық зерттеу нәтижелері мен ветеринариялық - санитариялық зерттеуде ет тамаққа пайдалануға жарамды деп табылса, ол шартты түрде жарамды деп қабылданады да, ветеринариялық-санитариялық сараптаманың ережесінде көрсетілген тәртіп бойынша залалсыздандыруға жіберіледі.

Сойыс малдарының қоңдылғын анықтау.

Сойыс малдарының қоңдылық санаттарын анықтаудың негізіне бұлшық еттердің дамуы және тері асты майы жиналуы алынады. Қоңдылық категорияларын анықтау тәсілдері өте күрделі. Сондықтан да, малдарды тапсырушыларда, қабылдап алушылар да ол тәсілдерді өте жақсы білуі қажет.

Қоңдылық санаттарын анықтар алдында малдарды түр - тұлғасына, дене бітіміне назар аударып, сан мен қол еттерінің толысуына омыртқа бастарының, шонданай, сербек төмпешіктерінің білінуіне, және сербекте, шонданайда, шапта, арқада, соңғы қабырғаларда тері асты майының жиналуын төсті сипау, нұқу әдістері арқылы анықтайды.

Шошқа санатын анықтау оның денесінің түріне, арқа, бел тұрпатына бұлшық еттердің толуысына және шошқа жасы мен салмағына байланысты жүргізіледі. Тері асты майының (шелі) қалыңдығы 6 - 7 омыртқа аралығында анықталуға тиісті.

Ұсақ мал (қой, ешкі) қоңдылық санаты дене тұрпатына, еттің жетілуіне және жауырын, арқа, белдемеде, жамбаста, құйрықта май жиналуына байланысты анықталады.

Үй қояндарының қондылық санаттарын анықтау жон, сан еттерінің дамуына және тері асты майының жиналуына орай жүргізіледі.

Ауыл шаруашылығы құстарының санаттары кеуде және сан еттерінің дамуына, қарынындағы, санындағы (тауық мысыр тауығы, күрке тауық) және қанат асты майларының жиналуына (қаз, үйрек) байланысты анықталады. Сойыс малдары мен құстардың қоңдылық санаттары бойынша қолданылып жүрген стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес болуға тиісті.

Қоңдылық санаттары.

Мүйізді ірі қараның қоңдылығы

Ірі қара мал жасы мен жынысына байланысты 5110-87 МЕМСТ бойынша 4 топқа бөлінеді.

1. өгіздер мен сиырлар
2. бұқалар

3. 3 айдан 3 жасқа дейінгі (жас малдар)

4. 14 күнен 3 айға дейінгі бұзаулар.

Қондылығына байланысты ірі қараны (өгіздер, бұқалар мен бұзаулар) бірінші және екінші санатқа бөледі.

Бірінші санат Бұлшық еттері жақсы жетілген. Кеудесінің тұрпаты жұмыр. Жауырыны сәл байқалады, сербек және шонданай басы домалақтанған, сандары жақсы жетілген, арқа мен омыртқа сабақтары шығынқы емес, тері астының жиналған майын құйрық түбінен, шонданай басынан, сербектен және соңғы екі қабырға тұсынан қолмен басып байқауға болады. Шап майы толысқан, серпімді, өгіздердің ұмасы ұлғайған және сипап байқағанда серпімді.

Екінші санат . Бұлшық еттерінің жетілуі қанағаттанарлықсыз. Кеудесінің тұрпаты сопақтанып келеді. Жауырыны біршама байқалады. Сандары жұмыр емес, тегістеу, арқа мен омыртқа сабақтары, сербектері мен шонданай басы орташа шығыңқы. Тері астының жиналған майы шонданай басында және белдемеде шамалы дәрежеде болуы мүмкін. Өгіздердің ұмасы тартылған, жиырылған, май жиналмаған.

Бұзаулардың қоңдылығы

Бірінші санат . Бұлшық еттер қанағаттанарлықтай жетілген, арқаларының сабақтары шығыңқы емес, жүндері тегіс, жылтыр, қабақтарының шырышты қабағы ақ, тісінің қызыл еттері ақ немесе аздап қызғылт, еріндері мен таңдайы ақ немесе сарғыш. Тірідей салмағы 30 кг-нан төмен емес.

Екінші санат. Бұлшық еттері қанағаттанарлықсыз дамыған, омыртқа сабағы қырлары аздап шығынқы, қабақ ерін, кілегей қабықтары және таңдай, тіс қызыл еттері, қызғылт.

Шаруашылықта өгіздерді, сиырларды және жас малдарды қондылығына қарай үш категорияға бөлінеді: жоғарғы, орташа және ортадан төмен.

Ересек малдар

Жоғарғы санаттағы ересек малдардың дене бітімдері жұмыр келеді, бұлшық еттері жақсы дамыған, сербек мен шоңданай төмпешіктері де жұмырлана біткен, арқа және бел омыртқа сабақтарының басы шығынқы емес. Құйымшақ тұсындағы, шоңданай төмпешігіндегі, жамбастарындағы және соңғы екі қабырғасындағы тері асты майлары қолға өте жақсы білінеді. Өгіздердің ұмасы ұлғайған және қолмен ұстап көргенде тығыз болады. Ал төлдерде тері асты майларының жұқа қабаттары сербек тұсынан, шоңданай төмпешіктерінен және сүбе тұсынан қолмен ұстап көргенде айқын білінеді.

Орташа санаттағы ересек малдардың дене бітімі сопақтау, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, бөкселері аздап жинаңқы, арқа және бел омыртқа қырлары, сербек мен шоңданай төмпешіктері аздап шығыңқы. Ересек малдарда жиналған тері асты майлары сербектерінде және шоңданай төмпешіктерінде қолға білінеді, сүбе тұсы онша майлы емес. Өгіздерінің ұмасына май нашар жиналған және қолмен ұстап көргенде жұмсақ келеді, тері асты майлары сербек тұсында аздап жиналады немесе май болмауы да мүмкін.

Ортадан төмен санаттағы ересек малдардың дене тұрпаты сопақтау, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, арқа және бел омыртқа сабақтары, жамбас сүйектері, шоңданай төмпешіктері мен шоқтығы шығыңқы. Ересек малдарда тері асты майлары шоңданай төмпешіктері мен белінде қолға білінуі немесе білінбеуі де мүмкін. Өгіздердің ұмасы тартылған, жиырылған.

Жас малдар.

Жоғарғы санат. Жас малдарда шел майы құйрығының түбінде, сербегінде және шабында ғана білінеді, дене бітімі жұмыр, бұлшық еттері жақсы дамыған, жауырыны, сан еті жақсы толған. Арқа, бел, омыртқа сүйек бастары білінбейді.

Орташа санат. Дене бітімінің түрі онша жұмыр емес, арқа және бел омыртқалаларының сабақтары аздап шығынқы, жамбасы босаңдау, тері асты майы құйрықта аздап білінеді, кейде білінбеуі де мүмкін.

Ортадан төмен санат. Дене бітімі сопақ, бұлшық еттері нашар жетілген, шоқтығы, арқа және бел омыртқалалары, сүйектері мен шонданай төмпешіктері білінеді.

Ескерту: Қондылығы жағынан көрсеткіштері 5110-87 МЕСТ-нан және белгіленген талаптардан төмен мүйізді ірі қара еті арық деп есептелінеді.

Қой және ешкінің қоңдылығы (МЕСТ 5111-55)

Қой мен ешкінің қондылығын жасына, жынысына бөлмей-ақ анықтай береді. Қондылығына байланысты қой мен ешкіні 3 категорияға бөледі:

1. Жоғарғы санат. Арқа, белдеме еттері жақсы жетілген, омыртқа сабақтары шығыңқы емес. Тері асты майлары белдемеде, арқасында анық байқалады. Құйрық майы толық жетілген.

2. Орташа санат . Арқа мен белдеме еттері орташа дамыған, омыртқа сабақтары шығынқы. Тері асты майы қойлардың белдемесінде (ешкі де белдеме мен тері асты майы, қабырғасында) орташа жиналған. Құйрық жеткілікті толыспаған.

3. Ортадан төмен санат. Бұлшық еттердің жетілуі қанағаттанарлықсыз. Арқа мен белдеме омыртқаларының және қабырғаларының сабақтары шығыңқы; шоқтығы пен сербектері әдеуір шығынқы; тері астының майы қолмен басып қарағанда байқалмайды, құйрық толыспаған .

Шошқаның қоңдылығы (МЕСТ 1213 -74)

Салмағына, жасына, тері асты майының қалыңдығына байланысты шошқаның қоңдылығы 5 категорияға бөлінеді:

Бірінші санат . Бекон (жас шошқаның ысталып сүрленген еті) алуды қамтамасыз ете алатын арнайы рационда бордақыланған жасы 8 айлығына дейінгі шошқалар; түсі ақ, терісі дақсыз, іспеген, зақымданбаған. Шүйдеден құйрық түбіне дейінгі кеудесінің ұзындығы кемінде 100 см, тірідей салмағы 80-нен 105 кг-ға дейін, омыртқа сабағының үстіңгі жағынан, 6-7-ші көкірек омыртқаларының деңгейінде тері қалыңдығын есептемегенде, тері асты майының қалыңдығы 1, 5-3, 5см.

Екінш санат. Ет бағытындағы жас шошқалар тірідей салмағы 60 кг-нан 130 кг-ға дейін; омыртқа сабағының үстіңгі жағынан, 6 -7-ші көкірек омыртқаларының аралығында тері асты майының қалыңдығы 1, 5 - 4, 0 см.

Бұл категорияға тірідей салмағы 20 дан 60 кг - ға дейінгі тері асты майының қалыңдығы 1см -ден астам марқа торайлар да енеді. Бұл категорияға 1-ші категорияға жатқан, бірақ терісінде жара, ісігі бар шошқаларды да жатқызады.

Үшінші санат. Мегежіндер мен бойдақ шошқаларды қосқанда семіз шошқалар; тірідей салмағы ескерілмейді; тері асты майының 4, 1см және одан да қалың.

Төртінші санат. Бойдақ шошқалар; тірідей салмағы 130 кг-нан жоғары. Мегежіндердің тірідей салмағы ескерілмейді. Бойдақ шошқалар үшін тері асты майларының қалыңдығы 1, 5-5 см. Бұл қоңдылық категориясына - екінші, үшінші, төртінші категория қондылық талаптарына сәйкес келетін бойдақ шошқалар және 4 айлығынан қалмай піштірілген еркек шошқалар да жатады.

Бесінші санат. Енесін еміп жүрген торайлар; терісі ақ немесе сәл қызғылт болуы мүмкін, бөртпеген, қанталамаған, жарақаттанбаған және тістенбеген. Омыртқа сабақтары, қабырғалары шығыңқы, тірідей салмағы 4-8 кг. Бұл категорияда тері асты майының қалыңдығы есептелінбейді.

Жылқының қоңдылығы (МЕСТ - 20079 -79)

Сақа және жас жылқыларды қоңдылығына байланысты екі санатқа, ал құлындарды бір ғана санатқа бөледі.

Бірінші санат. Дене тұрпаты жұмыр, бұлшық еттері жақсы жетілген, арқа және белдеме сабақтары білінбейді. Сақа малдарда қабырғасы білінбейді, тері асты майы жал мен құйрық түбінде қолмен басқанда жақсы білінеді. Жас малдарда сербек және шонданай төмпешігі сәл шығыңқы болуы мүмкін. Тері асты майы мойынында (жалында) жиналады.

Бірінші санатқа бұлшық еттері жақсы жетілген, бірақ тері асты майы жоқ жылқыларда жатады.

Екінші санат. Дене тұрпаты бұрыштанып келеді. Еттері орташа жетілген. Арқа мен белдеме сабақтары, сербек және шонданай төмпешіктері шығыңқы. Жылқы жалында сәл ғана тері асты майының жиналғаны байқалады.

Бірінші санатты құлындардың еттері орташа дамыған. Дене тұрпаты сәл бұрыштанып келеді. Арқа және белдеме сабақтары, сербек және шонданай төмпешіктері сәл шығыңқы, қабырғалары білінбейді. Құлында аздаған май жиналуы мүмкін.

Дәріс №2

Сойыс малдарын тасымалдау

Ет кәсіпорындарына малдарды тасымалдау үшін, оларды шаруашылықта алдын - ала арнайы дайындықтан өткізу қажет. Әр топты тасымалдау көлігіне тиелуге тиісті мал басының санына қарай топтайды және оларды кемінде 10-14 күн бойы бөлек күтеді. Азықтандырылуы көлікте берілетін рационға сәйкес болуы керек. Егер шаруашылықта малдарды топқа бөлер алдында олардың жай-күйін, ерекшеліктерін есепке ала отырып, жолдағы, тасымалдау кезіндегі ережелерді сақтаса, малдарды тасымалдау тиімді өтеді. Тасымалданатын малдарды күтетін адамдардың тәжірибесі, біліктілігі мол жұмысшылардан іріктелгені дұрыс.

Малдарды тасымалдау әр мал тобына арналған тиісті ресми құжаттар дайын болғаннан кейін ғана рұқсат етіледі. Ветеринариялық куәлікті белгіленген тәртіп пен нұсқа бойынша жергілікті малдәрігерлік орын береді. Ауданның бас мал дәрігері бұл құжатты беруге құқы бар адамдарды анықтайды. Олардың аты - жөндері бар ауылшаруашылығы департаменті бекіткен бұйрық транспорттық ветеринариялық-санитариялық бөлімдерде және ет өңдейтін кәсіпорындарында болуға тиісті. Ветеринариялық куәлік берілген күннен бастап 3 тәулік бойы және жөнелту орнынан құжатта көрсетілген ет өңдеу кәсіпорындарына дейінгі аралықта ғана күшін сақтайды. Өнім- көлік жолдамасы 3 дана жасалады. Құжаттың бірі- шаруашылықта, ал қалған екеуі жолбасшыға беріледі. Оның біреуі жабық конвертке салынып сыртынан мөр соғылады да, ет өңдейтін кәсіпорнына тапсырылады. Өнім-көлік жолдамасының ірі қара, жылқы, түйе туралы деректерін белгілейтін тұсына әр малдың жеке номері (белгісі), тірідей салмағы, жасы, жынысы, қоңдылығы көрсетіліп, толтырылады. Шошқа, қой және үй қояндарының өнімдері жеке-жеке жазылмай өнім-көлік жолдамасына бір партиядағы, қоңдылық категориялары бірдей жануарлар топтап жазылады. Тасымалдайтын малдарды өлшеу, оларды азықтандырылып, суарылғаннан соң 3 сағат өткен соң ғана жүргізіледі. Құжатқа малды қабылдап алған жолбасшының, шаруашылық басшысының және бас бухгалтердің қолдары қойылып, елтаңбасы бар мөр соғылады. Тиелетін малдың саны көлік еденінің көлеміне байланысты болады. (Мысалы: ірі қара үшін еден көлемінің 2. 7, ал шошқа қой малына 1. 5 шаршы метр) .

Сойыс малдарын тасымалдау аса жауапты жұмыс. Сойыс малдарының қоңын төмендетпеу, ауруға шалдықтырмау, жарақаттанбауын қадағалау, ауруы бар малды тасымалдауға рұхсат етпеу, шаруашылық малдәрігерлерінің негізгі міндеттерінің бірі. Сойыс малдарын сою мекемелеріне күйзелтпей, ауру жұқтырмай жеткізу малдың жалпы күйіне, малды тасымалдауға дайындауға, тасымалдау көлігінің түрі мен сапасына, малды көлікке тиеу және түсіру, көлік жылдамдығына, жол түріне және көліктегі ветеринариялық-санитариялық ережелердің қатаң сақталуына байланысты болады.

Сойыс малдарын ет өндіру орындарына темір жолмен, автокөлікпен, ауа және су жолдарымен тасымалдайды.

Сойыс малдарын темір жолмен тасымалдау.

Малды темір жолмен рымен тасымалдағанда, шаруашылық мал жолда болатын күнге жем-шөп дайындайды. Тасымалдаудың әр күніне ірі қараның - 4, 5 кг, қой-ешкінің - 100 кг тірі салмағына 5, 5 кг шөп, құстың 100 кг - 8 кг құрама жем дайындалады. Малды тасымалдау кезіндегі азықтандыру уақыты мөлшері, азық түрі тасымалдауға дайындау кезеңімен бірдей болуы шарт. Еденге төсеніш ретінде сабан, ағаш ұнтағын пайдаланады. Вагондар таза техникалық тұрғыдан жөнделген, дезифекцияланған болуға тиісті. Вагондарда арнайы ірі малдарды байлау үшін дөңгелек шығырлар дайындалады. Есікте темір торлар, азық қоятын орындар, азық астаулары, су мен дезерітінділерге ыдыстар, қажетті күрек, сыпырғыш, балта, пышақ, қырғыштар мен мал терісін тазалайтын щеткалар т. б. заттармен қамтамасыз етіледі

Мал арнайы вагондармен тасымалданады. Малдың вагонға сиымдылығы оның түріне, салмағына, көлеміне байланысты.

Жылқы вагонның ұзын бойына, ал ірі қара ұзын бойына және көлденең орналастырылады. Ірі қараны байлап тасымалдайды. Тасымалдау температура + 25 ⁰ С - артық және 25 ⁰ С - тан төмен болмауы қажет.

Мал жазда тәулігіне кемінде 2 рет, қыста бір рет суғарылуы қажет. Орташа есеппен әр суарғанда жылқыға 10-12 л, сиырға 12-15 л, бұзауға 8-12 л, қой-ешкіге 1, 5 л, тауыққа 50-60 мл су қажет.

Малды тасымалдауға қажетті теміржол вагондарын сұраныс бойынша алады. Малдарды тиеуге кем дегенде тәулік бұрын, тиелетін жүктің сипаты мен қажетті вагон саны көрсетілген сұранысты тиеу станциясының кеңсесіне береді. Вагондарға сұраныс әр түрлі малдардың тиеу мөлшеріне байланысты беріледі.

Құстар мен қояндарды арнайы клеткаларда тасымалдайды. Құстар үшін 180х50х30 см, қояндар үшін 190х50х40 см көлемдегі клеткаларқолданылады, олар 6 - 8 ұяларға бөлініп, әрбір қоян жеке-жеке ұсталынылады. Егер де вагон жүк көтергіштігі 16. 5 т болса, оған 42 құс, 39 қоян клеткасын 5-6 сатылап қойып, сыйғызуға болады. Малды тасымалдауға қажетті теміржол вагондарын сұраныс бойынша алады.

Вагондарда малдардың індетті аурулармен ауырғаны, не өлгені анықталса, вагондарды тазартпай ветеринариялық - санитариялық пункты бар арнайы орынға дейін жеткізіледі де, акты жасап тапсырады.

Сойыс малдарын автокөлікпен тасымалдау.

Сойыс малдарын тасымалдауда арнайы автокөліктер пайдаланылады. Ондай автокөліктер жоқ болса, қолданыстағы көлікті арнайы жабдықтармен қамтамасыз етеді. Көлік бортының биіктігі 150 см-ден кем емес болғаны жөн, үшкір заттар, еденде тесік болмауы керек.

Малды тасымалдау 6-сағаттан көп болса, онда бекітілген ережелер бойынша азықпен, сумен қамтамасыз етіледі. Ал 12 сағаттан көп болса, малды демалдыру қажет болады (3-4 сағат) . Малды демалдыру, төсенішін жаңарту малдәрігерлерінің қадағалауымен, жергілікті әкімшіліктің рұқсатымен жүргізіледі. Автокөліктің жылдамдығы жол түріне байланысты: асфальтта -60 км/сағ, тас жолда 40 км/сағ, дала (қара) жолда 25 км/сағ.

Автокөлікпен тасымалдағанда малдың тірідей салмағының табиғи азаюы болады, ол мына көрсеткіштерден аспауы қажет.

Тасымалдау кезіндегі малдардың тірі салмағының табиғи азаюы, %

Көліктерге ережелерде көрсетілген деңгейден артық мал тиеуге болмайды, ал аз мал тиеу экономикалық тұрғыдан тиімсіз болып саналады.

Малды сояр орынға айдап жеткізу (айдау)

Сойыс малдарын сою орнына жеткізуді Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы ветеринария қызметкерлері қадағалайды. Малдарды айдау жолы облыс, аудан әкімшілігіндегі бас мал дәрігерлерімен келісіледі. Малдарды айдау жолы індетті ауру қоздырғыштарынан таза, тас жолдардан тыс, жергілікті мал жайылатын орыннан бөлек болуға тиісті. Егер де малдарды айдау жолында індетті аурулар қоздырғыштары бар болса, малдарды айдағанға 10 күн қалғанда топалаңға, қарасанға және т. б. ауруларға қарсы егіліп, туберкулинизация, маллеинизация жасалуы тиісті. Сойыс малдарын сою орнына жеткізу үшін тек қана сау және ұзақ жүруге шыдамды малдар ғана іріктеледі. Ауру, кәрі, травматикалық жарасы бар, екінші кезеңдегі буаз малдарды және шошқа мен құстарды сою орндарына айдап апаруға болмайды. Сойыс малдарын сою орнына дейін жайып-семірту мақсатында малды айдап жеткізу әдісі кеңінен қолданылады. Бұл әдіс мал өтетін жердің жайылымы шүйгінді, суы мол болғанда өте тиімді. Малды айдау үшін дені сау малдарды түріне, жынысына және жасына қарай ірі қараны 150-200, қой-ешкіні 500-1000 бастан топтайды. Мал алғашқы күндері тәулігіне сиырға 12-15, қой 6-8 км - жылдамдықпен қозғалады. Содан соң сиырды 15-20, қойды 10-12 ге дейін көбейтеді. Егер жайылым құнарсыз жайылым болса сиырды - 15-20 км, қойды 10-12 км жылдамдықпен айдауға рұқсат етіледі. Шөбі шұрайлы жерлерде 4-5 сағат айдаған малды тынықтырып отырады. Малдарды тәулігіне 2-3 рет суғарады. Егер су жеткіліксіз болса, тасылып беріледі. Малдардың түнгі демалысы үшін арнайы орындар дайындалады. Әрбір 50-60 км-ден кейін ветеринариялық-бақылау пункттері орналастырылады. Малдарды айдау жолында оқшаулағыштар мен мал өлекселерінің орындары жабдықталуға тиісті. Малды айдау кезінде үнемі малдәрігерлерінің қадағалауында болуы қажет. Айдалып келе жатқан мал жергілікті жердің малымен жанаспауы тиіс. Мал арасынан ауру шыға қалса не өлсе айдау сол арада тоқтатылып, жергілікті мал дәрігерлік мекемелерге хабар беріледі, ветеринариялық заңдылықтарға сәйкес жұмыстар атқарылады. Егер олардың арасынан жұқпалы ауру табылса, мал карантинге қойылады.

Тасымалдау көліктерін санитариялық өңдеу

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс