Малдың ұшасын тексеру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 95 бет
Таңдаулыға:

Дәріс №1
Пәнге кіріспе. Сойыс малдары

Ет өңдеу өнеркәсібінде шикізат ретінде ауыл шаруашылығы малдары, құстар және қояндар пайдаланылады. Ет комбинаттарында негізінен ірі қара, шошқа, ұсақ мал, жылқы сойылады. Кейбір өңірлерде түйе, бұғы, буйвол, т.б. жануарлар ет алу үшін қолданылады.
Ет өнеркәсібінде шығарылатын өнімдердің сапасы малдың тұқымына, жасына, жынысына және қоңдылығына байланысты. Ірі қара малдың өсірілетін тұқымдарының саны 50-ден асады. Өнімділігіне байланысты оларды етті, сүтті-етті және сүтті бағытта өсірілетін ірі қара малдарға бөледі. Орташа қоңдылықтағы ірі қара малдан 47-49 % ет ұшасы және 4-6 % май шикізаты алынады, ал жас малдан сәйкесінше - 48-50 және 2-4 %.
Мемлекеттік сатып алу тәртібі бойынша жас еттің және шаруашылықта амалсыздан сойылған малдың тұздалған етінің де қабылдануы мүмкін. Мұндай еттерді комбинаттарда ветеринария дәрігері қол қойған малдың амалсыздан сойылу себебін көрсететін актының қосымшасымен, куәлікпен, ветеринария лабораториясының бактериологиялық зерттеу нәтижесі қорытындысымен қабылдайды. Егер бактериологиялық зерттеу нәтижелері мен ветеринариялық - санитариялық зерттеуде ет тамаққа пайдалануға жарамды деп табылса, ол шартты түрде жарамды деп қабылданады да, ветеринариялық-санитариялық сараптаманың ережесінде көрсетілген тәртіп бойынша залалсыздандыруға жіберіледі.
Сойыс малдарының қоңдылғын анықтау.
Сойыс малдарының қоңдылық санаттарын анықтаудың негізіне бұлшық еттердің дамуы және тері асты майы жиналуы алынады. Қоңдылық категорияларын анықтау тәсілдері өте күрделі. Сондықтан да, малдарды тапсырушыларда, қабылдап алушылар да ол тәсілдерді өте жақсы білуі қажет.
Қоңдылық санаттарын анықтар алдында малдарды түр - тұлғасына, дене бітіміне назар аударып, сан мен қол еттерінің толысуына омыртқа бастарының, шонданай, сербек төмпешіктерінің білінуіне, және сербекте, шонданайда, шапта, арқада, соңғы қабырғаларда тері асты майының жиналуын төсті сипау, нұқу әдістері арқылы анықтайды.
Шошқа санатын анықтау оның денесінің түріне, арқа, бел тұрпатына бұлшық еттердің толуысына және шошқа жасы мен салмағына байланысты жүргізіледі. Тері асты майының (шелі) қалыңдығы 6 - 7 омыртқа аралығында анықталуға тиісті.
Ұсақ мал (қой, ешкі) қоңдылық санаты дене тұрпатына, еттің жетілуіне және жауырын, арқа, белдемеде, жамбаста, құйрықта май жиналуына байланысты анықталады.
Үй қояндарының қондылық санаттарын анықтау жон, сан еттерінің дамуына және тері асты майының жиналуына орай жүргізіледі.
Ауыл шаруашылығы құстарының санаттары кеуде және сан еттерінің дамуына, қарынындағы, санындағы (тауық мысыр тауығы, күрке тауық) және қанат асты майларының жиналуына (қаз, үйрек) байланысты анықталады. Сойыс малдары мен құстардың қоңдылық санаттары бойынша қолданылып жүрген стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес болуға тиісті.
Қоңдылық санаттары.
Мүйізді ірі қараның қоңдылығы
Ірі қара мал жасы мен жынысына байланысты 5110-87 МЕМСТ бойынша 4 топқа бөлінеді.
өгіздер мен сиырлар
бұқалар
3. 3 айдан 3 жасқа дейінгі (жас малдар)
4. 14 күнен 3 айға дейінгі бұзаулар.
Қондылығына байланысты ірі қараны (өгіздер, бұқалар мен бұзаулар) бірінші және екінші санатқа бөледі.
Бірінші санат Бұлшық еттері жақсы жетілген. Кеудесінің тұрпаты жұмыр. Жауырыны сәл байқалады, сербек және шонданай басы домалақтанған, сандары жақсы жетілген, арқа мен омыртқа сабақтары шығынқы емес, тері астының жиналған майын құйрық түбінен, шонданай басынан, сербектен және соңғы екі қабырға тұсынан қолмен басып байқауға болады. Шап майы толысқан, серпімді, өгіздердің ұмасы ұлғайған және сипап байқағанда серпімді.
Екінші санат. Бұлшық еттерінің жетілуі қанағаттанарлықсыз. Кеудесінің тұрпаты сопақтанып келеді. Жауырыны біршама байқалады. Сандары жұмыр емес, тегістеу, арқа мен омыртқа сабақтары, сербектері мен шонданай басы орташа шығыңқы. Тері астының жиналған майы шонданай басында және белдемеде шамалы дәрежеде болуы мүмкін. Өгіздердің ұмасы тартылған, жиырылған, май жиналмаған.
Бұзаулардың қоңдылығы
Бірінші санат. Бұлшық еттер қанағаттанарлықтай жетілген, арқаларының сабақтары шығыңқы емес, жүндері тегіс, жылтыр, қабақтарының шырышты қабағы ақ, тісінің қызыл еттері ақ немесе аздап қызғылт, еріндері мен таңдайы ақ немесе сарғыш. Тірідей салмағы 30 кг-нан төмен емес.
Екінші санат. Бұлшық еттері қанағаттанарлықсыз дамыған, омыртқа сабағы қырлары аздап шығынқы, қабақ ерін, кілегей қабықтары және таңдай, тіс қызыл еттері, қызғылт.
Шаруашылықта өгіздерді, сиырларды және жас малдарды қондылығына қарай үш категорияға бөлінеді: жоғарғы, орташа және ортадан төмен.
Ересек малдар
Жоғарғы санаттағы ересек малдардың дене бітімдері жұмыр келеді, бұлшық еттері жақсы дамыған, сербек мен шоңданай төмпешіктері де жұмырлана біткен, арқа және бел омыртқа сабақтарының басы шығынқы емес. Құйымшақ тұсындағы, шоңданай төмпешігіндегі, жамбастарындағы және соңғы екі қабырғасындағы тері асты майлары қолға өте жақсы білінеді. Өгіздердің ұмасы ұлғайған және қолмен ұстап көргенде тығыз болады. Ал төлдерде тері асты майларының жұқа қабаттары сербек тұсынан, шоңданай төмпешіктерінен және сүбе тұсынан қолмен ұстап көргенде айқын білінеді.
Орташа санаттағы ересек малдардың дене бітімі сопақтау, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, бөкселері аздап жинаңқы, арқа және бел омыртқа қырлары, сербек мен шоңданай төмпешіктері аздап шығыңқы. Ересек малдарда жиналған тері асты майлары сербектерінде және шоңданай төмпешіктерінде қолға білінеді, сүбе тұсы онша майлы емес. Өгіздерінің ұмасына май нашар жиналған және қолмен ұстап көргенде жұмсақ келеді, тері асты майлары сербек тұсында аздап жиналады немесе май болмауы да мүмкін.
Ортадан төмен санаттағы ересек малдардың дене тұрпаты сопақтау, бұлшық еттері қанағаттанарлық дамыған, арқа және бел омыртқа сабақтары, жамбас сүйектері, шоңданай төмпешіктері мен шоқтығы шығыңқы. Ересек малдарда тері асты майлары шоңданай төмпешіктері мен белінде қолға білінуі немесе білінбеуі де мүмкін. Өгіздердің ұмасы тартылған, жиырылған.
Жас малдар.
Жоғарғы санат. Жас малдарда шел майы құйрығының түбінде, сербегінде және шабында ғана білінеді, дене бітімі жұмыр, бұлшық еттері жақсы дамыған, жауырыны, сан еті жақсы толған. Арқа, бел, омыртқа сүйек бастары білінбейді.
Орташа санат. Дене бітімінің түрі онша жұмыр емес, арқа және бел омыртқалаларының сабақтары аздап шығынқы, жамбасы босаңдау, тері асты майы құйрықта аздап білінеді, кейде білінбеуі де мүмкін.
Ортадан төмен санат. Дене бітімі сопақ, бұлшық еттері нашар жетілген, шоқтығы, арқа және бел омыртқалалары, сүйектері мен шонданай төмпешіктері білінеді.
Ескерту: Қондылығы жағынан көрсеткіштері 5110-87 МЕСТ-нан және белгіленген талаптардан төмен мүйізді ірі қара еті арық деп есептелінеді.
Қой және ешкінің қоңдылығы (МЕСТ 5111-55)
Қой мен ешкінің қондылығын жасына, жынысына бөлмей-ақ анықтай береді. Қондылығына байланысты қой мен ешкіні 3 категорияға бөледі:
1. Жоғарғы санат. Арқа, белдеме еттері жақсы жетілген, омыртқа сабақтары шығыңқы емес. Тері асты майлары белдемеде, арқасында анық байқалады. Құйрық майы толық жетілген.
2. Орташа санат. Арқа мен белдеме еттері орташа дамыған, омыртқа сабақтары шығынқы. Тері асты майы қойлардың белдемесінде (ешкі де белдеме мен тері асты майы, қабырғасында) орташа жиналған. Құйрық жеткілікті толыспаған.
Ортадан төмен санат. Бұлшық еттердің жетілуі қанағаттанарлықсыз. Арқа мен белдеме омыртқаларының және қабырғаларының сабақтары шығыңқы; шоқтығы пен сербектері әдеуір шығынқы; тері астының майы қолмен басып қарағанда байқалмайды, құйрық толыспаған .
Шошқаның қоңдылығы (МЕСТ 1213 -74)
Салмағына, жасына, тері асты майының қалыңдығына байланысты шошқаның қоңдылығы 5 категорияға бөлінеді:
Бірінші санат. Бекон (жас шошқаның ысталып сүрленген еті) алуды қамтамасыз ете алатын арнайы рационда бордақыланған жасы 8 айлығына дейінгі шошқалар; түсі ақ, терісі дақсыз, іспеген, зақымданбаған. Шүйдеден құйрық түбіне дейінгі кеудесінің ұзындығы кемінде 100 см, тірідей салмағы 80-нен 105 кг-ға дейін, омыртқа сабағының үстіңгі жағынан, 6-7-ші көкірек омыртқаларының деңгейінде тері қалыңдығын есептемегенде, тері асты майының қалыңдығы 1,5-3,5см.
Екінш санат. Ет бағытындағы жас шошқалар тірідей салмағы 60 кг-нан 130 кг-ға дейін; омыртқа сабағының үстіңгі жағынан, 6 -7-ші көкірек омыртқаларының аралығында тері асты майының қалыңдығы 1,5 - 4,0 см.
Бұл категорияға тірідей салмағы 20 дан 60 кг - ға дейінгі тері асты майының қалыңдығы 1см -ден астам марқа торайлар да енеді. Бұл категорияға 1-ші категорияға жатқан, бірақ терісінде жара, ісігі бар шошқаларды да жатқызады.
Үшінші санат. Мегежіндер мен бойдақ шошқаларды қосқанда семіз шошқалар; тірідей салмағы ескерілмейді; тері асты майының 4,1см және одан да қалың.
Төртінші санат. Бойдақ шошқалар; тірідей салмағы 130 кг-нан жоғары. Мегежіндердің тірідей салмағы ескерілмейді. Бойдақ шошқалар үшін тері асты майларының қалыңдығы 1,5-5 см. Бұл қоңдылық категориясына - екінші,үшінші, төртінші категория қондылық талаптарына сәйкес келетін бойдақ шошқалар және 4 айлығынан қалмай піштірілген еркек шошқалар да жатады.
Бесінші санат. Енесін еміп жүрген торайлар; терісі ақ немесе сәл қызғылт болуы мүмкін, бөртпеген, қанталамаған, жарақаттанбаған және тістенбеген. Омыртқа сабақтары, қабырғалары шығыңқы, тірідей салмағы 4-8 кг. Бұл категорияда тері асты майының қалыңдығы есептелінбейді.
Жылқының қоңдылығы (МЕСТ - 20079 -79)
Сақа және жас жылқыларды қоңдылығына байланысты екі санатқа, ал құлындарды бір ғана санатқа бөледі.
Бірінші санат. Дене тұрпаты жұмыр, бұлшық еттері жақсы жетілген, арқа және белдеме сабақтары білінбейді. Сақа малдарда қабырғасы білінбейді, тері асты майы жал мен құйрық түбінде қолмен басқанда жақсы білінеді. Жас малдарда сербек және шонданай төмпешігі сәл шығыңқы болуы мүмкін. Тері асты майы мойынында (жалында) жиналады.
Бірінші санатқа бұлшық еттері жақсы жетілген, бірақ тері асты майы жоқ жылқыларда жатады.
Екінші санат. Дене тұрпаты бұрыштанып келеді. Еттері орташа жетілген. Арқа мен белдеме сабақтары, сербек және шонданай төмпешіктері шығыңқы. Жылқы жалында сәл ғана тері асты майының жиналғаны байқалады.
Бірінші санатты құлындардың еттері орташа дамыған. Дене тұрпаты сәл бұрыштанып келеді. Арқа және белдеме сабақтары, сербек және шонданай төмпешіктері сәл шығыңқы, қабырғалары білінбейді. Құлында аздаған май жиналуы мүмкін.

Дәріс №2
Сойыс малдарын тасымалдау

Ет кәсіпорындарына малдарды тасымалдау үшін, оларды шаруашылықта алдын - ала арнайы дайындықтан өткізу қажет. Әр топты тасымалдау көлігіне тиелуге тиісті мал басының санына қарай топтайды және оларды кемінде 10-14 күн бойы бөлек күтеді. Азықтандырылуы көлікте берілетін рационға сәйкес болуы керек. Егер шаруашылықта малдарды топқа бөлер алдында олардың жай-күйін, ерекшеліктерін есепке ала отырып, жолдағы, тасымалдау кезіндегі ережелерді сақтаса, малдарды тасымалдау тиімді өтеді. Тасымалданатын малдарды күтетін адамдардың тәжірибесі, біліктілігі мол жұмысшылардан іріктелгені дұрыс.
Малдарды тасымалдау әр мал тобына арналған тиісті ресми құжаттар дайын болғаннан кейін ғана рұқсат етіледі. Ветеринариялық куәлікті белгіленген тәртіп пен нұсқа бойынша жергілікті малдәрігерлік орын береді. Ауданның бас мал дәрігері бұл құжатты беруге құқы бар адамдарды анықтайды. Олардың аты - жөндері бар ауылшаруашылығы департаменті бекіткен бұйрық транспорттық ветеринариялық-санитариялық бөлімдерде және ет өңдейтін кәсіпорындарында болуға тиісті. Ветеринариялық куәлік берілген күннен бастап 3 тәулік бойы және жөнелту орнынан құжатта көрсетілген ет өңдеу кәсіпорындарына дейінгі аралықта ғана күшін сақтайды. Өнім- көлік жолдамасы 3 дана жасалады. Құжаттың бірі- шаруашылықта, ал қалған екеуі жолбасшыға беріледі. Оның біреуі жабық конвертке салынып сыртынан мөр соғылады да, ет өңдейтін кәсіпорнына тапсырылады. Өнім-көлік жолдамасының ірі қара, жылқы, түйе туралы деректерін белгілейтін тұсына әр малдың жеке номері (белгісі), тірідей салмағы, жасы, жынысы, қоңдылығы көрсетіліп, толтырылады. Шошқа, қой және үй қояндарының өнімдері жеке-жеке жазылмай өнім-көлік жолдамасына бір партиядағы, қоңдылық категориялары бірдей жануарлар топтап жазылады. Тасымалдайтын малдарды өлшеу, оларды азықтандырылып, суарылғаннан соң 3 сағат өткен соң ғана жүргізіледі. Құжатқа малды қабылдап алған жолбасшының, шаруашылық басшысының және бас бухгалтердің қолдары қойылып, елтаңбасы бар мөр соғылады. Тиелетін малдың саны көлік еденінің көлеміне байланысты болады. (Мысалы: ірі қара үшін еден көлемінің 2.7, ал шошқа қой малына 1.5 шаршы метр).
Сойыс малдарын тасымалдау аса жауапты жұмыс. Сойыс малдарының қоңын төмендетпеу, ауруға шалдықтырмау, жарақаттанбауын қадағалау, ауруы бар малды тасымалдауға рұхсат етпеу, шаруашылық малдәрігерлерінің негізгі міндеттерінің бірі. Сойыс малдарын сою мекемелеріне күйзелтпей, ауру жұқтырмай жеткізу малдың жалпы күйіне, малды тасымалдауға дайындауға, тасымалдау көлігінің түрі мен сапасына, малды көлікке тиеу және түсіру, көлік жылдамдығына, жол түріне және көліктегі ветеринариялық-санитариялық ережелердің қатаң сақталуына байланысты болады.
Сойыс малдарын ет өндіру орындарына темір жолмен, автокөлікпен, ауа және су жолдарымен тасымалдайды.
Сойыс малдарын темір жолмен тасымалдау.
Малды темір жолмен рымен тасымалдағанда, шаруашылық мал жолда болатын күнге жем-шөп дайындайды. Тасымалдаудың әр күніне ірі қараның - 4,5 кг, қой-ешкінің - 100 кг тірі салмағына 5,5 кг шөп, құстың 100 кг - 8 кг құрама жем дайындалады. Малды тасымалдау кезіндегі азықтандыру уақыты мөлшері, азық түрі тасымалдауға дайындау кезеңімен бірдей болуы шарт. Еденге төсеніш ретінде сабан, ағаш ұнтағын пайдаланады. Вагондар таза техникалық тұрғыдан жөнделген, дезифекцияланған болуға тиісті. Вагондарда арнайы ірі малдарды байлау үшін дөңгелек шығырлар дайындалады. Есікте темір торлар, азық қоятын орындар, азық астаулары, су мен дезерітінділерге ыдыстар, қажетті күрек, сыпырғыш, балта , пышақ, қырғыштар мен мал терісін тазалайтын щеткалар т.б. заттармен қамтамасыз етіледі
Мал арнайы вагондармен тасымалданады. Малдың вагонға сиымдылығы оның түріне, салмағына, көлеміне байланысты.

Вагонға малдың сиымдылығы

Мал түрі, жасы, салмағы
Сиымдылығы, саны
Сойыс малдары үшін

1. Сиыр
16-24
2. Жас мал
24-28
3. Бордақыдағы малдар (350-400 кг)
10-12
4. Бұзау
30-50
5. Қой, ешкі
80-110
Шошқа:

30-60 кг
60-80
60-80 кг
50-60
80-100 кг
44-50
100-150 кг
28-44
150 кг
20-28
Жылқы
14-тен көп емес
Түйе
8
Бұғы
12-16
Асыл тұқымды малдар үшін

Жылқы
10-12
Сиыр
8
Бұқа
4
Бұзау және жас малдар
10-12

Жылқы вагонның ұзын бойына, ал ірі қара ұзын бойына және көлденең орналастырылады. Ірі қараны байлап тасымалдайды. Тасымалдау температура + 25 0 С - артық және 25 0 С - тан төмен болмауы қажет.
Мал жазда тәулігіне кемінде 2 рет, қыста бір рет суғарылуы қажет. Орташа есеппен әр суарғанда жылқыға 10-12 л, сиырға 12-15 л, бұзауға 8-12 л, қой-ешкіге 1,5 л, тауыққа 50-60 мл су қажет.
Малды тасымалдауға қажетті теміржол вагондарын сұраныс бойынша алады. Малдарды тиеуге кем дегенде тәулік бұрын, тиелетін жүктің сипаты мен қажетті вагон саны көрсетілген сұранысты тиеу станциясының кеңсесіне береді. Вагондарға сұраныс әр түрлі малдардың тиеу мөлшеріне байланысты беріледі.
Құстар мен қояндарды арнайы клеткаларда тасымалдайды. Құстар үшін 180х50х30 см, қояндар үшін 190х50х40 см көлемдегі клеткаларқолданылады, олар 6 - 8 ұяларға бөлініп, әрбір қоян жеке-жеке ұсталынылады. Егер де вагон жүк көтергіштігі 16.5 т болса, оған 42 құс, 39 қоян клеткасын 5-6 сатылап қойып, сыйғызуға болады. Малды тасымалдауға қажетті теміржол вагондарын сұраныс бойынша алады.

Вагондарда малдардың індетті аурулармен ауырғаны, не өлгені анықталса, вагондарды тазартпай ветеринариялық - санитариялық пункты бар арнайы орынға дейін жеткізіледі де, акты жасап тапсырады.
Сойыс малдарын автокөлікпен тасымалдау.
Сойыс малдарын тасымалдауда арнайы автокөліктер пайдаланылады. Ондай автокөліктер жоқ болса, қолданыстағы көлікті арнайы жабдықтармен қамтамасыз етеді. Көлік бортының биіктігі 150 см-ден кем емес болғаны жөн, үшкір заттар, еденде тесік болмауы керек.
Малды тасымалдау 6-сағаттан көп болса, онда бекітілген ережелер бойынша азықпен, сумен қамтамасыз етіледі. Ал 12 сағаттан көп болса, малды демалдыру қажет болады (3-4 сағат). Малды демалдыру, төсенішін жаңарту малдәрігерлерінің қадағалауымен, жергілікті әкімшіліктің рұқсатымен жүргізіледі. Автокөліктің жылдамдығы жол түріне байланысты: асфальтта -60 кмсағ, тас жолда 40 кмсағ, дала (қара) жолда 25 кмсағ.
Автокөлікпен тасымалдағанда малдың тірідей салмағының табиғи азаюы болады, ол мына көрсеткіштерден аспауы қажет.

Тасымалдау кезіндегі малдардың тірі салмағының табиғи азаюы,%

Жол қашықтығы
Арнайы көлік
Жабдықталған көлік

Ірі қара, қой-ешкі
шошқа
Ірі қара, қой-ешкі
шошқа
25
60-100
110-170
180-250
2.4
2.5-2.6
2.6-2.9
4.2
1.4
2.3-3.0
3.1-4.1
4.2-4.3
2.4
2.5-3.0
3.1-3.9
4.0-4.2
1.3
2.4-3.1
3.2-3.6
3.7-3.8

Көліктерге ережелерде көрсетілген деңгейден артық мал тиеуге болмайды, ал аз мал тиеу экономикалық тұрғыдан тиімсіз болып саналады.
Малды сояр орынға айдап жеткізу (айдау)

Сойыс малдарын сою орнына жеткізуді Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы ветеринария қызметкерлері қадағалайды. Малдарды айдау жолы облыс, аудан әкімшілігіндегі бас мал дәрігерлерімен келісіледі. Малдарды айдау жолы індетті ауру қоздырғыштарынан таза, тас жолдардан тыс, жергілікті мал жайылатын орыннан бөлек болуға тиісті. Егер де малдарды айдау жолында індетті аурулар қоздырғыштары бар болса, малдарды айдағанға 10 күн қалғанда топалаңға, қарасанға және т.б. ауруларға қарсы егіліп, туберкулинизация, маллеинизация жасалуы тиісті. Сойыс малдарын сою орнына жеткізу үшін тек қана сау және ұзақ жүруге шыдамды малдар ғана іріктеледі. Ауру, кәрі, травматикалық жарасы бар, екінші кезеңдегі буаз малдарды және шошқа мен құстарды сою орндарына айдап апаруға болмайды. Сойыс малдарын сою орнына дейін жайып-семірту мақсатында малды айдап жеткізу әдісі кеңінен қолданылады. Бұл әдіс мал өтетін жердің жайылымы шүйгінді, суы мол болғанда өте тиімді. Малды айдау үшін дені сау малдарды түріне, жынысына және жасына қарай ірі қараны 150-200, қой-ешкіні 500-1000 бастан топтайды. Мал алғашқы күндері тәулігіне сиырға 12-15, қой 6-8 км - жылдамдықпен қозғалады. Содан соң сиырды 15-20, қойды 10-12 ге дейін көбейтеді. Егер жайылым құнарсыз жайылым болса сиырды - 15-20 км, қойды 10-12 км жылдамдықпен айдауға рұқсат етіледі. Шөбі шұрайлы жерлерде 4-5 сағат айдаған малды тынықтырып отырады. Малдарды тәулігіне 2-3 рет суғарады. Егер су жеткіліксіз болса, тасылып беріледі. Малдардың түнгі демалысы үшін арнайы орындар дайындалады. Әрбір 50-60 км-ден кейін ветеринариялық-бақылау пункттері орналастырылады. Малдарды айдау жолында оқшаулағыштар мен мал өлекселерінің орындары жабдықталуға тиісті. Малды айдау кезінде үнемі малдәрігерлерінің қадағалауында болуы қажет. Айдалып келе жатқан мал жергілікті жердің малымен жанаспауы тиіс. Мал арасынан ауру шыға қалса не өлсе айдау сол арада тоқтатылып, жергілікті мал дәрігерлік мекемелерге хабар беріледі, ветеринариялық заңдылықтарға сәйкес жұмыстар атқарылады. Егер олардың арасынан жұқпалы ауру табылса, мал карантинге қойылады.
Тасымалдау көліктерін санитариялық өңдеу
Жануарларды не жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдайтын көліктер ветеринариялық - санитариялық күйіне байланысты үш санатқа бөлінеді. Бірінші санатты көлікке індетті аурулардан таза жануарларды не жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдайтын көліктер; екінші санатқа қоздырғыштары әлсіз аурулары бар жануарлар мен жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдайтын көліктер;үшінші санатқа спора түзетін, өте қатерлі қоздырғыштары бар індетті ауруларға шалдыққан және оларға күмәнді жануарлар мен жануарлар тектес шикізаттарды тасымалдайтын көліктер;
Жануарларды не жануарлар тектес шикізаттарды түсіріп болғаннан кейін, вагондарды ветеринариялық жолсапар құжаттарымен қоса, дезинфекциялап - жуатын станцияның тиісті орнына апарады. Вагондарды санитариялық тұрғыдан өңдеу төменгі технологиямен жүргізіледі. Жануарларды не оның шикізаттарын түсіріп болғаннан кейін, дезинфекциялап - жуатын станциясында вагодарды санатқа бөледі. Бірінші санатты көлікті механикалық жолмен тазартып, ыстық сумен жуады. Екінші санатты вагондардағы киды дезерітінділермен өңдеп, жерге түсіреді, сонан соң вагондарды механикалық жолмен тазартып, ыстық сумен жуады да, дезинфекциялайды, 2 сағат соң тағы да ыстық сумен тазартады. Үшінші санаттағы вагондарда екінші санаттағы тәрізді жүргізіледі, бірақ та дезинфекция мен ыстық сумен тазарту 2 рет жүргізіледі. Екінші рет дезинфекциялау мен ыстық сумен тазарту, біріншіден соң, 3 сағаттан кейін жүргізіледі. Бірінші санатты көліктегі қи, көңдерді тыңайтқыш ретінде қолдана беруге болады. Екінші санатты көліктегі қи, көңдерді биотермиялық әдіспен залалсыздандырып, сонан соң тыңайтқыш ретінде қолдануға болады. Бірінші санатты көліктегі қи, көңдерді өртеп жібереді.

Дәріс №3
Еттің морфологиясы, химиясы және тауартануы

Ет өнеркәсібіндегі ет сипаттамасы - терісі сыпырылып, малдың басы мен сирақтары бөлектеніп, ішек-қарындары аластатылған ұшаның қалған бөлігі. Еттің морфологиялық құрылысы өте күрделі ұлпалы кешеннен тұрады: бұлшық ет, дәнекер, май, сүйек, лимфа түйіндері, қан тамырлары және жүйке талшықтары. Еттің негізгі құнды бөлігі бұлшық ет не болмаса қаңқа бұлшық еттері деп саналады. Етті өңдеу өнеркәсібінде ұшаның алғашқы өңделуіне байланысты еттің келесі санаттарын ажыратады: сүйектегі ет - етті ұшалар, жартылай ұша және төртке бөлінген ұшалар; сылынған ет - сүйектен ажыратылған ет; тазартылған ет - дәнекер ұлпаларынан, майдан, лимфа түйіндерінен, қан тамырларынан тазартылған ет.
Ет ұшасының құрамына бұлшық ет, сіңір, май, сүйек ұлпалары енеді. Бұлшық ет ұшаның 50-60 пайызын құрайды. Морфологиялық құрылымы бойынша бұлшық ет ұлпаларының екі түрі белгілі. Оның бірі - көлденең жолақты, ал екіншісі - тегіс. Көлденең жолақты бұлшық етіне қаңқа бұлшық еттері, ал тегіс бұлшық етіне диафрагма, қан тамырлары және асқорыту мүшелерінің бұлшық еттері жатады.
Еттің және ет өнімдерінің құндылығын мен дәмділік қасиетін көлденең жолақты бұлшық еті жоғарылатады.
Бұлшық еттің құрамында 70-75% су, 18-22% ақзат (белок), 2-3% липидтер, 1,0-1,7% азотты экстрактивті заттар 0,7-1,35 % азотсыз экстрактивті заттар, 1,0-1,7% неорганикалық тұздар, 0,5-3,0 % көмірсулары және ферменттер мен дәрумендер болады. Бұлшық еттің белоктарынан оның құрылым мүшелері саркоплазма, сарколемма, ет фибриллалары, органолеллалар және жасушааралық заттар құралады.
Бұлшық еттің белоктары: суда еритін - саркоплазмалар; тұзды ерітіндіде еритін - ет фибриллалары; тұзды су ерітіндісінде ерімейтін - сарколемма құрамына енетін белоктар және бұлшық ет ішіндегі сіңір белоктары; ядро белоктары. Саркоплазма белоктары: жалпы бұлшық еттің белоктарының 20-25% құрайды. Оларға миоген, миоальбумин, глобулин Х және миоглобин жатады. Миоглобин кейбір газдармен тез араласады, бірақ та темірдің валенттілігі өзгермейтіндіктен миоглобиннің қосындылары пайда болады, мысалы, оксимиоглобин (МвО2) - ашық қызыл түсті; карбоксимиоглобин (МвСО) - қызыл қоңыр түсті; нитрозомиоглобин (МвМо) - қызыл түсті). Миоглобин өте аз мөлшерде болғанымен бұлшық ет жасушаларына оттегіні жеткізіп отыратын маңызды жұмыс атқарады. Ет фибриллаларының белоктары - миозин, актин, актомиозин, тропомиозин жалпы бұлшық еттің белоктарының 80% құрайды. Олар бұлшық еттің жиырылу үрдісіне қатынасады. Бұлшық еттің белоктарының арасында миозин 40%, актин 12-15%, тропомиозин 10-12% көлемінде болады. Сарколемма құрамына енетін және жұмсақ дәнекер ұлпаларының құрамына склеропротеиндер - коллаген, эластин, ретикулин және гликопротеидтер - муциндер мен мукоидтар ет дәнекер ұлпаларының негізін қалайды. Бұлшық еттің липидтері майлар фосфолипидтерден тұрады. Фосфолипидтер өте жұмсақ, митохондрийлер мен жасуша мембраналарының құрылымы болып келеді. Басқа липидтер қуат беретін материалдардың қоры ретінде саналады. Ондай липидтер, негізінен майлар бұлшық ет жіпшелерінің саркоплазмасында өте ұсақ түйіндер түрінде болатындықтан күңгірт түсті болады. Липидтердің көп мөлшері жасушааралық қуыстарда, бұлшық ет қосындыларының арасындағы дәнекер ұлпаларында кездеседі. Липидтердің және олардың қосындыларының бұлшық еттегі көлемі малдың қоңдылығына, түріне, жасына, жынысына және басқа да себептерге байланысты болады.
Бұлшық еттің азотсыз экстрактивті заттарына: карнозин, карнитин, креатинфосфат, креатин, креатинин, аденозин, моноди- и трифосфат, пурин негіздері, бос аминқышқылдары, мочевина , осылардың ішіндегі ең негізгісі карнозин - асқорыту сөлінің көп бөлінуіне жағдай туғызады. Бұлшық еттің азотсыз экстрактивті заттарына: гликоген, глюкоза, гексозофосфаттар, сүт және пирожүзім қышқылдары және т.б. жатады. Бұлшық еттің азотсыз экстрактивті заттарының жартысын гликоген құрайды. Бұлшық еттің азотты және азотсыз экстрактивті заттарының тағамдық құндылығы жоғары емес, бірақ та, асқорыту үрдісіне, астың қорытылуына көмектеседі және асқа ерекше дәм менен иіс береді.
Бұлшық еттің минералды заттары көптеген макро-және микроэлементтерге бай. Арық етте 0.20-0.22% фосфор, 0.32-0.35 % калий, 0.05-0.08% натрий, 0.020-0.022% магний, 0.002-0.003% темір, 0.003-0.005% цинк және өте аз мөлшерде мыс, стронций, барий, бор, кремний, қалайы, қорғасын, молибден, фтор, иод, марганец, кобальт, никель болады. Адам тағамдануына микроэлементтердің ішінде гормондар, ферменттер мен биологиялық белсенді заттардың құрамына енетіндерінің физиологиялық құндылығы жоғары болады.
Бұлшық еттің витаминдерінің мөлшері (мг%) В1 (тиамин) - 0.1-1.4; В2 (рибофлавин) - 0.1-0.3; В6 (пиридоксин) - 0.3- 0.7; В12 (никотин қышқылы) - 4.8; В - (цианкобаламин) - 0.002-0.008; А (ретинол) - 0.02; биотин 1.5 - 3.0. Еттерді жоғары температурада өңдегенде витаминдер: қуырған кезде -10 - 50%, стерилизациялау кезінде - 10 -55% , ал пісіру кезінде 45 - 60% - ға дейін бұзыла бастайды.
Май ұлпаларының химиялық құрамы. Еттің белоктардан басқа негізгі органикалық құрамына майлар енеді. Май ұлпалары жұмсақ дәнекер ұлпаларының бір түрі болып саналады. Олардың жасушаларында май мөлшері өте көп және көлемі үлкен болады. Май үлпаларының жасушаларында басқа жасушаларға ұқсас құрылымдық заттар болады, бірақ та ортасы май түйіршектеріне толған, ал протоплазмасы мен ядросы шетіне қарай ауысады. Май ұлпалары жануарлардың тері астында, құйрығында, құрсақ қуысында, бүйрек маңында, бұлшық еттің арасында жиналады. Май ұлпалары қуат қоры ретінде, ішкі мүшелерді сақтау және организмнің суыққа қарсы тұру қызметтерін де атқарады. Май ұлапларының негізін май (98 пайызына дейін) құрайды. Басқа ұлпалардан айырмашылығы майда су мен белок мөлшері аз. Майлар липоидтардан, витаминдерден және бояғыштардан (пигменттерден), органикалық және минералды заттардан құралады. Май құрамының өзгеруі үшглицеридтер құрамына енетін май қышқылдарына байланысты болады. Қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының мөлшері май түріне байланысты әр түрлі болады. Олардың арақатынасына байланысты майдың еру температурасы, сыну коэффициенті, жұмсақ - қаттылығы және басқа да физикалық қасиеттері анықталады.
Майдың еру температурасы төмен болған сайын құндылығы жоғарылап, сіңімділігі арта түседі. Майдың құндылығы негізінен жануарлар жасына, жынысына, түріне, ұсталу жағдайына және азықтандырылуына тікелей байланысты. Жас малдың майы кәрі малдар майларына қарағанда тез сіңеді; ұрғашы малдар мен піштірілген малдардың майы, еркек малдардың майына қарағанда, тез ериді; ішкі майлар тері асты майына қарағанда, нашар ериді.
Жануарлар майында фосфатидтер, стеридтер, пигменттер және витаминдер бар. Фосфатидтердің сандық құрылымы майдың табиғатына байланысты: сиыр майында - 0.07%; шошқа майында - 0.05%; қой майында - 0.01%. Жануарлар майынының сарғыш тартуы, оның құрамындағы картиноидтардың болуымен анықталады. Шошқа мен қой майы ақ түсті.
Дәнекер ұлпаларының химиялық құрамына су, белок, липидтер, минералды заттар, мукополисахаридтер экстрактивті заттар, гликоген және витаминдер енеді. Бұлшық ет қосындыларының, бұлшық еттің тереңдіктегі және беткі фасцияларының, сіңірлер мен апоневроздардың, сүйектің беткі жамылғысы барлығы дерлік дәнекер ұлпаларынан құралған. Аздаған мөлшерде құнарсыз белоктар бар.
Коллаген - дәнекер ұлпаларының белогы, ол жұмсақ және қатты дәнекер қосындыларының құрамында болады. Суда 700С және одан жоғары температурада қыздырған кезде адам денесіне сіңе алатын желатинге айналады. Эластин ыстық суда жібімейді және адам денесіне сіңбейді.
Мукополисахаридтер. Дәнекер ұлпаларында әртүрлі гетерополисахаридтер кездеседі. Олар коллаген, эластин, ретикулин, муцин, мукоидтардың құрамына еніп жасушааралық нығыздықты қамтамасыз етеді. Жануарлар денесінде мукополисахаридтердің арасынан гиалурон және хондроитинкүкірт қышқылы ұшырасады.
Су. Бұлшық еттің ұлпаларында судың мөлшері 73-75% болып, гидратты байланыстағы және бос күйінде кездеседі. Гидратты байланыстағы су барлық судың 6-15% құрап, жасушаның химиялық құрамымен, ал судың көп мөлшері бос күйінде осмотикалық қысымның және жасуша элементтерінің адсорбциясы арқасында берік ұсталынып тұрады.
Еттің жетілуі.
Жануарларды сойғаннан кейінгі етте жүретін автолитикалық үрдістердің нәтижесінде еттің жұмсақталып, шырындылығы арта түседі, хош иістеніп дәмі арта түседі. Еттің жетілу үрдісі 0-40С температурада 1-3 күн арасында ұстағанда өтеді. Еттің жетілуі кезінде ферменттердің әсерінен бұлшық етте өте күрделі биохимиялық қосылыстар жүріп, белок құрылымында физикалық - коллоидтық өзгерістер туындайды.
Жануарларды сойғаннан кейінгі етте жүретін автолитикалық үрдістердің нәтижесінде еттің күйіне байланысты үш сатылы үрдіс байқалады: жас ет, еттің сойғаннан кейінгі сіресіп қату шегі және еттің жетілуі.
Жас ет дегеніміз жануарлар сойылып, жіліктегеннен кейінгі күйі. Онда бұлшық ет ұлпалары босаңсыған, ет консистенциясы жұмсақ, механикалық тұрғыдан берік, суды байланыстыру қабілеттілігі жоғарылылығымен сипатталады, бірақ та еттің иісі мен дәмі анық байқалмайды. Сойғаннан кейін 3- 4 сағаттан соң етте сойғаннан кейінгі сіресіп қату үрдісі жүре бастайды, ет ақырындап өзінің жұмсақтығын жоғалтып, тығыздала бастайды және бұндай етті механикалық өңдеу қиынға соғады, пісіргеннен соң да тығыздылығын сақтайды. Сіресіп қату үрдісі кезінде еттің суды байланыстыру қабілеттілігі төмендейді, еттің иісі мен дәмі әлсіз байқалады. Сойғаннан кейінгі сіресіп қату үрдісінің жүруі жануарлардың ерекшеліктеріне және қоршаған ортаның көрсеткіштеріне байланысты болады. Сүт, пирожүзім, және ортофосфор қышқылдарының әсерінен және белоктардың буферлік қасиетінің жоғалатындығынан еттегі pH қышқылдық ортаға қарай жылжиды 5.2 - 5.6, соның салдарынан иондалған топтардың саны азайып, бұлшық еттің суды байланыстыру қабілеттілігі төмендейді. Белоктардың көпшілігі изоэлектрлі күйге ауысады, ол сайып келгенде еттің суды байланыстыру қабілеттілігн төмендетеді. Сойғаннан кейінгі сіресіп қату үрдісінің жүруі сиыр еті үшін 24 - 48 сағат, осы уақыт өткен соң бұлшық ет босаңсиды, жұмсара бастайды, суды байланыстыру қабілеттілігі жоғарылайды, бірақ та бұл кезеңде асханалық тағамдық қасиеттері: еттің нәзіктілігі, шырындылығы, дәмі, иісі, сіңімділігі жоғары болмайды, етті әрі қарай 0 -100 С - та 12 күннен соң, 8 - 10 0 С - та 5 - 6 күннен соң, ал 16 - 18 0 С - та 3 күннен соң толыққанды жетілу үрдісі аяқталады. Бұлшық етте ферментативтік гидролитикалық және белоктардың физикалық - химиялық мен коллоидты - химиялық өзгерістердің әсерінен бұлшық ет құрылымы өзгеріске ұшырайды. Еттің жетілу сатыларында көптеген күрделі реакциялар бір уақытта жүретіндіктен айқын уақыт көрсеткіштерін байқау өте қиынға соғады. Белоктар құрылымдарының ыдырап, бос гидрофилді топтардың көбеюіне еттің суды байланыстыру қабілеттілігі жоғарылайды.
Еттің жетілу үрдісі кезеңінде еттің дәмін, иісін келтіретін заттар жиналады. Жас етте еттің иісі мен дәмі әлсіз байқалады. Жетілу үрдісі кезеңінде белоктардың, көмірсулардың және басқа да құрылымдардың автолитикалық өзгерістерінен соң еттің дәмін, иісін келтіретін төменгі молекулярлы заттардың алғашқы сатысы түзіле бастайды. Етті жоғары температурада өңдегенде ол көрсеткіштер ұлғая түседі, яғни нағыз еттің дәмін, иісін келтіретін заттар пайда болады.
Сойғаннан кейінгі сіресіп қату үрдісі кезеңінде еттің дәмін, иісін нашар болуы автолитикалық өзгерістердің толық жүрмеуіне байланысты. Еттің дәмі мен иісінің білінуі 0 - 4 температурада 2 - 4 күн сақталған соң байқала басталса, 5 күн өткен соң анық, ал 10 - 14 күннен соң нағыз көрсеткіштері байқалады. Орта температурасы 200 С - та еттің сезімдік (органолептикалық) қасиеттері 2 - 3 күннен соң анық болады.

Дәріс №4
Сойыс өнімдері мен ішкі ағзаларды тексерудің әдістемесі және оны ұйымдастыру

Бағалы ет және ет өнімдерін және жануарлардан алынатын техникалық өнімдер шығаруда, малдарды сойғаннан кейін олардың ұшалары мен ағзаларын ветеринариялық - санитариялық сараптаудан өткізу өте жауапты кезең. Өйткені, тағам өнімдері және жануарлардан алынатын техникалық өнімдер адамдарға және жануарларға ортақ аса қауіпті індетті және инвазиялы аурулардың көзі болуы мүмкін. Әлеуметтік тұрғыдан сойыс өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау мәселелерін дұрыс ұйымдастырудың эпидемиологиялық және эпизоотологиялық маңызы ерекше.
Сойғаннан кейінгі ветеринариялық - санитариялық сараптаудың ерекшелігі сонда, кейбір індетті және инвазиялы ауруларға малдың тірі кезінде диагноз қою өте қиын, ал сойғанан соң диагноз қою әлдеқайда жеңілдеу болады. Сондықтан да, сойғаннан кейін ұша және барлық ағзалар мұқият түрде ветеринариялық-санитариялық сараптаудан өтуі қажет. Бір де бір ағза ветеринариялық дәрігердің назарынан тыс қалмауға тиісті. Сараптаушының өз жұмысына немқұрайды қарауы адамдар мен малдардың ауруға шалдығуына, экономикалық тұрғыдан ауыл шаруашылығында орасан зор шығын болуына әкеліп соғады.
Ветеринариялық Жарғы, Ережелер және нұсқаулар сойғаннан кейінгі сараптауға өте қатал талаптар қояды. Сондықтан да, сойғаннан кейін сараптауды ауылшаруашылығы саласындағы құқықты мекемелер бекіткен ережелерге сәйкес, тек қана ветеринария дәрігерлері жүргізе алады. Сойыс өнімдерін өңдейтін орындарда арнайы тексеру орындары бекітіледі. (ветеринариялық тексеру орындары). Сойылған еттің ұшалары мен органдарына малдәрігерлік - санитариялық сараптау арнаулы мал соятын, малды алғашқы өңдеуден өткізетін орындарда (ет комбинаты, қасапханалар, мал соятын алаңдарда) және сату базарларында (малдәрігерлік санитариялық сараптау лабораториясында) ет және ет өнімдерінің асқа жарамды, не жарамсыз екенін анықтау үшін жүргізіледі.
Малдәрігерлік - санитарлық сараптаудың нәтижелерінде келесі міндеттер шешілуі тиісті:
Сапалы және зиянсыз ет өнімдерін асқа пайдалануға рұқсат беру.
Кейбір күмәнді деген ет және ет өнімдерін экономикалық тиімді әдістер мен зарарсыздандыру.
Адамға зиянды ауру малдың еті мен ет өнімдерін тамаққа қолдануға жібермеу.
Жарамсыз деп табылған мүшшелер арқылы жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын таратпау және қоршаған ортаны қорғау.
Жарамсыз деп танылған мүшелер мен ағзаларды арнаулы санитарлық және технологиялық өндеуден өткізіп, не малға азыққа, не техникалық бағытта, не мүлдем жойылуы тиіс.

Мұндай жұмыстарды жүргізу үшін ветеринария дәрігері арнаулы киіммен (халат пен бас киім), пышақпен, шанышқы мен, егумен және лупамен жабдықталуы тиіс.
Ветеринариялық - санитариялық сараптауға міндеті түрде мыналар жатады: бас, ұша, ливер (кеңірдек, өкпе, жүрек, диафрагма, бауыр), бүйрек, желін, жатыр.
Белгілі бір малдың ұшасына, басына, ливеріне және терісіне бір реттік сан (номер) белгілейді. Ол үшін қағаздан жасалған нөмірлер (көлемі 3-4 см) қолданылады, оларды ұша мен органдардың үстіңгі жағына бекітеді.
Ветеринариялық - санитариялық сараптауға жататын, жоғарыда айтылған барлық нысандарды бір жерге орналастырып, зертеуге дайындайды: Ірі қараның басын ұшадан айырады, тілін жақаралық кеңістіктен еркін шығып тұратындай етіп үстіңгі жағы мен екі жағынан кеседі. Жылқының басын ұшасынан айырып, бүтін етіп, кеңсірік желбезегін шауып алады. Шошқаның терісін түсірген соң немесе ыстық сумен қылын жидіткеннен кейін жақ астының кеңістігінен тілін кесіп, оны кеңірдек пен бірге қалдырады, мойнының төменгі бөлігінің терісінде ұсталып қалатындай етіп басын кеседі.
Тексерілген өнім мөлшерін есепке алу сондай-ақ ұшалар мен органдарды бракка (жарамсыз өнімге) шығаруға себепкер болған патологиялық үрдістерді тіркеу журнал болуы керек.
Ет комбинаттарында алдымен басты, сонан соң ішкі мүшелерді, соңында ет ұшасын зерттейді.
Сондықтан да, ветеринариялық - санитариялық сараптауды төмендегідей тәртіп бойынша өткізу қажет.
Міндетті түрде малдың басын, ішкі ағзалары мен ұшаны тексеретін және соңғы, қорытынды жасайтын орын болуға тиісті.
Ірі қара, жылқы, түйе жылжымасында төрт ветеринариялық нүкте бар:
Басты зерттеу.
Ішкі мүшелерді зерттеу.
Ұшаны зерттеу.
Соңғы нүкте.

Шошқа сойыс өнімдерін өңдеу жылжымасында бес тексеру орны бар:
1. жақ асты (шықшыт) бездерін топалаңға зерттеу.
2. басты жалпылама тексеру.
3. ішкі ағзаларды зерттеу.
4. ұшаны тексеру.
5. соңғы, қорытынды орын.
Қой мен ешкіні өңдеу жылжымасында үш тексеру орны бар:
1- ішкі ағзаларды зерттеу;
2 - ұшаны тексеру;
3 - соңғы нүкте, қорытынды орын.
Ет - сүт тағамдарын бақылап - тексеретін зертханаларда, жылжымасы жоқ ет өңдейтін орындарда ұшаны, басты және ішкі мүшелерді арнайы үстелдерде жайып тексереді.
Ұша мен ағзаларды тексеретін орын өте жақсы жарықтануы тиіс. Ондай орындарда пышақты, егеуді залалсыздандыратын стерилизаторлар, ыстық су, суық су, қолжуғыш және қолды залалсыздандыратын ерітінділермен толтырылған ыдыстар болуға тиіс.
Ветеринариялық- санитариялық сараптау негізінен ағзалар мен ұлпалардың патологиялық өзгерісін байқау және бақылау арқылы жүргізіледі.
Сойылған еттің ұшалары мен органдарына ветеринариялық - санитариялық сараптау арнаулы мал соятын, малды алғашқы өңдеуден өткізетін орындарда (ет комбинаты, қасапханалар, мал соятын алаңдарда) және мал өнімдерін сату базарында (ветеринариялық - санитариялық сараптау лабораториясында) ет және ет өнімдерінің асқа жарамды, не жарамсыз екенін анықтау үшін жүргізіледі.
Ал осындай міндеттерді орындау ет комбинаттарында арнаулы ветеринариялық орындар - нүктелер, ал қасапханаларда, алаңдарда - жұмыс орындары, көк базар жағдайында ветеринариялық - санитариялық сараптау зертханасында байқау алаңдарын ұйымдастырады.
Басты тексеру. Басты тексергенге қолайлы болу үшін, оны күршекке іліп қояды, не үстелге қойып тексереді. Шошқаның басын тексергенге дейін ұшасынан айырмайды. Әр малдың басын тексергенде өзіндік ерекшеліктері болады.
Ірі қара малының басын тексеру. Еріннің, танау тесігінің кілегей қабығын тексереді. Тілді бастан айырып бөлек алады. Пышақтың қыры мен тілдің үстіңгі жағынан кілегейді қырып тастап, онда уытты жараның, эрозияның (аусыл, ақбайпақ) бар жоғын тексереді, мұқият қолмен басып қарайды (актиномикоз, яғни боғмала). Еріндерін қолмен басып тексереді. Одан соң тілді қолмен ұстап, оны өзіне қарай төмендете тартады, ұлпаларды тілдің түбінен ұзына бойына оң және сол жақтарына, ал көмекей - жұтқыншақ маңынан - көлденеңінен кеседі. Осылайша кескіндегеннен кейін екі ортаңғы жұтқыншақ түйін ашылады, оларды жарып тексереді.
Бастың оң және сол жақтарынан сыртқы күйіс бұлшық еттерін 2 рет, ішкі күйіс бұлшық еттерін 1 рет жарыстыра кеседі (финноз, яғни таспа құрт ауруы). Құлақтың төменгі жағынан, алқым және шеткі жұтқыншақ лимфа (без) түйіндерін жарып кеседі. Сонымен қабат астыңғы және үстіңгі жақ сүйектерді, тағы басқа сүйектерді (актиномикоз) қолмен басып тексереді.
Осындай ретпен ұсақ малдың (қой мен ешкі) басы да зерттеледі.
Шошқаның басын тексергенде жақ асты бездерін, сыртқы және ішкі күйіс бұлшық еттерін кесіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.