НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА БАҒАНЫҢ ҚҰРАЛУ ФАКТОРЛАРЫН ТАЛДАУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Экономика факультеті

Туризм кафедрасы

Қонақ үй қызметіндегі баға белгілеу пәні бойынша
Қонақ үй қызметіндегі баға саясаты тақырыбындағы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған:
Тур-33 тобының студенті
Шүкірбай Айгерім

Тексерген:
э.ғ.к., доцент
Дулатбекова Ж.А.

Астана - 2018
МАЗМҰНЫ Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БАҒАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1Қонақ үй қызметіндегі баға түсінігі және мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Қонақ үй қызметіндегі баға құралуының теориялық аспектісі ... ... ... ... ... .7
1.3Дамыған елдердегі баға белгілеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...9
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА БАҒАНЫҢ ҚҰРАЛУ ФАКТОРЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы қонақ үй қызметі баға жағдайын талдау..12
2.2Scythian Land туристік фирмасының бағалық саясатын бағалау ... ... ...14
2.3Scythian Land туристік фирмасының баға жағадайын талдау ... ... ... ... 16
3 ТУРИСТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БАҒАЛАУ ФАКТОРАЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

КІРІСПЕ

Нарықтық механизмнің негізгі элементтерінің бірі - баға. Нарықтық баға өндірушілердің және тұтынушылардың өз арасындағы бәсеке нәтижесінде қалыптасады. Бұған бәсекеден басқа да көптеген факторлар әсер етеді. Жалпы нарық бағасына нарыққа қатысушылардың бәрі де әр түрлі деңгейде тәуелді болады, әсіресе сұраным мен ұсыным нарықтық баға әсерінен қалыпты жағдайдан тез ауытқиды. Сондықтан да нарықтық бағаның құрылуын, қалыптасуын және оның ауытқу заңдылықтарын біліп отыру, әр фирманың табысты тұрақты алуына және өндіріс бағытын жетілдіруге негіз бола алады. Міне, әр салада, әр сферада және әр тауар түрі бойынша бағаның құрылуының маңызы мен маңыздылығы осында десек, артық айтқандық емес.
Жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасындағы туристік бизнестегі баға қалыптастыру саласын дамытудың актуалды мәселелерін табуға ұмтылыс және мемлекеттік нарықтық саясатының мазмұнын талдау.
Ж ұмыстың жаңашылдығы: туристік бизнесті дамыту мақсатында баға белгілеуге ерекше көңіл аудару. Туристік бизнесте баға қалыптастырудың тиімді жолдарын қарастыру. Бағаға әсер ететін негізгі факторларды анықтап, өз ұсынысымды жасау.
Жұмыстың негізгі міндеттері: туристік бизнесте қызмет көрсету мен тауарлардың алға жылжуын қамтамасыз ету мәселелерін ашып көрсету;
Туристік бизнесте баға саясатының тауар мен қызмет көрсетудің дамуында кері әсер туғызатын факторларды көрсету;
Туристік бизнесте тауар мен қызмет көрсетудің қалыпты деңгейде дамуы үшін баға саясатының мазмұнын талдау және оны іске асыру;
Нарықтық жағдайда кәсіпорындар өздеріне және тұтынушыларға ыңғайлы бағаны қалыптастырғысы келеді, яғни өзіндік баға саясатын жүргізгісі келеді.
Баға саясаты - бұл туристік өнімді қалыптастыру және өткізуде бағаны анықтаудың стандарттық жүйесі болып табылады. Туризмде баға саясаты туристік өнім стратегиясы арқылы қалыптасады. Стратегиядан бөлек, турфирма қызметінің баға қою принциптері әр түрлі болуы мүмкін.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады.Бірінші бөлімде: туризм саласының, әсіресе қонақ үй шаруашылығың баға саясатының теориялық негіздеріне тоқталдым, екінші бөлімде нарықтық экономикада бағаның құрылу факторларын талдау жасадым, ал үшінші бөлімде туристік кәсіпорындардың бағалау факторларын жетілдіру жолдарын қарастырдым. Курстық жұмыс 6 кестеден тұрады.

1 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БАҒАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ

1.1 Қонақ үй қызметіндегі баға түсінігі және мағынасы
Баға туралы толық түсінікті алу үшін оның мағынасын тереңдете қарастырумыз қажет. Оны бағаның әр түрлі функцияларынан анықтап көруге болады. Бағаның мағынасын, оның функциясы ашып көрсеткенде - мынадай жайды есте ұстауымыз тиіс: баға функциясы ақша функциясымен ұласып жатыр, яғни, ақшасыз баға болмайды, ал бағасыз, ақша экономикалық мағынаға ие бола алмайды. Бағаға тән функциялардың тәжірибе жүзінде қолданылуына байланысты көптеген экономистер оның негізгі қызметін атап көрсетті:
oo есептік өлшемдік;
oo қайта үлестіру;
oo ынталандыру;
oo баланыстық теңестіру;
oo өндірісті орналастыру.
Есептеу және шығындарды өлшеу функциясын баға, әр түрлі шаруашылық үрдістерін, олардың көрсеткіштерін өлшеумен ұйымның құндық есепті орындауы бойынша жүргізеді. Мысалы, алдын ала дайындалған жағармай көлемі (көліктік дайындау шығындарын қоса алғанда) осы тауардың баға сомасына эквивалентті кәсіпорынның өндірген немесе сатып өткізген тауарлық өнімдерінің көлемі, оның өнімінің немесе қызмет көрсетуінің жиынтық құннына тең. Есептік-өлшемдік функцияны іс-жүзіне асыра отырып, тауарлар мен қызмет түрлерінің еңбек шығындарына байланысты әр түрлі тұтынушылық жайлардың салыстыруына мүмкіндік туындатады. Қоғамнның дайын тауарларға деген мұқтаждығының қамтамасыз етілуінің қаншаға түсетіндігін баға көрсетіп береді. Сонымен қатар өндірістік айналым шығындарын және пайда көлемін анықтайды.
Баға механизімінің көмегімен экономика секторындағы пайда мөлшері жоғары өндірістерге капиталдың шоғырлануы іс-жүзіне асады. Осыған сәйкес баға өзінің өндірісті орналастыру функциясын жүргізеді. Сұраныс пен ұсынысты теңестіру функциясы (баланыстық), өндірістегі және айналымдағы келісімсіздік (диспропорциялық) жайлардың орнын толтыру есебінен немесе бағаның өзгеруі есебінен (немесе бұл екі шараны бір кезеңде жүргізу арқылы) жүргізілуі мүмкін. Бағаның ынталандыру функциясының мәндік сипаттамасын төмендегідей сипаттауға болады: Яғни оның өндіріске әсер етуі және әр түрлі тауарларда пайданың бекітілген деңгейі арқылы тұтынылуы. Бағаның көмегі арқылы, ғылыми техникалық прогресті, шығын үнемділігін қамтамасыз етуді, өнімдер сапасын жақсартуды, өндіріс және тұтыну құрылымдарын өзгертуді ынталандыруға немесе керісінше тоқтатуға мүмкіндік туындайды[1].
Ынталандыру функциясы, бағадағы пайда деңгейін теңестіру жолымен бағаға қосымша баға немесе жеңілдіктер беру жолымен жүргізледі.
Бағаның үлестіру және қайта үлестіру функциясы да негізгі орындарға ие. Ол нарықтық факторлар іс-әрекеті шегінде бағаның құнынан ауытқуына байланысты. Баға үлестіру және қайта үлестіру экономика салалары арасындағы ұлттық түсімнің, оның секторларының, әр түрлі меншік формаларының, аймақтарының, қорлану және тұтынылу қорларының, әр түрлі әлеуметтік тұрғындар тобының арасында үлестіру құралы ретінде қолданылады. Мысалы: қымбат заттарға (алтын, күміс) және беделі имеджі жоғары тауарларға бөлшек сауда бағасының жоғарлауы халықтың бір бөлігінің әлеуметтік бағыттағы қорларды құруы үшін ақша түсімін үлестіруге көмектеседі. Бағаның бұл функциясы нақты бір тауалар тобының аксизы , ҚҚС және басқа да салықтық сипаттағы алымдар, мемлекет халқының әлеуметтік мұқтаждығын қанағаттандыруға бюджеттік аударымдар арқылы көрініп отырады.

Кесте 1
2017 жылға Қазақстан Республикасының облыстары және курорттық аймақтары бойынша қызмет көрсетілген келушілер саны

Кіру және ішкі келушілер саны
Оның ішінде

орналастыру орындарында тоқтағандар
санаториялық-крорттық ұйымдарда демалғандар
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
Қазақстан Республикасы
6829499
5279406
288151
1261942
Ақмола
1112901
341399
26647
744855
Алматы
911581
703663
10516
197402
Шығыс Қазақстан
590913
486157
14779
89977
Оңтүстік Қазақстан
375548
269974
79887
25687
Қарағанды
345363
292509
19649
33205
Маңғыстау
207378
205904
1364
110
Ескерту - кесте [2] негізінде автормен құрастырылған

Баға үлестіру құралы ретінде активті түрде қолданылады. Көбіне мемлекеттік немесе реттеуші бағаны қолданғанда бұл жайлар байқалады. Дегенменде, баға-үлестіру мен қайта үлестірудің жалғыз ғана құралы емес. Бұл жерде қаржы-несие жүйесі және еңбек ақы да үлкен роль атқарады.
Бағаның әр түрлі функцияларының арасында тығыз байланыс бар. Олар кейде бір бағытты нұсқаса, келесіде бір-біріне қарама-қайшы жағдайда болуы мүмкін. Мысалы: бағаның ынталандыру функциясы сұраным мен ұсынымды теңестіру функциясын іс-жүзіне ауыстыруға көмектеседі, сұранымға ие тауарлар өндірісін өсіруге жол ашады. Ал, бағаның төмендеуі ұсыным көлемін төмендетеді[3].
Бағаның үлестіру функциясы өндірісті оңтайлы орналастыру функциясымен бірге іс-әрекет жасайды, яғни жоғарғы сұранымға ие тауарлар өндірісі сферасына капиталдың жинақталуын іс-жүзіне асырады. Есептік-өлшемдік баға сферасы көп жағдайларда өзінің басқа функцияларымен қарама-қайшы жағдайда болады, себебі, нарықтық жағдайда баға, өндірістік шығындардан көп ауытқуларға ие. Баға функцияларының бір-бірімен байланысын айта келсе, оның арнайы маркетингтік зерттеулер құралы болып табылатындығын ұмытпауымыз тиіс.Экономикадағы іс-әрекет жасаушы барлық бағалар бір-бірімен байланысты және өзара жеке жүйе құрады. Бұл жүйе көптеген нарықтық фактордың әсерінен әр уақыт қозғалыста болады. Баға жүйесі жеке өзара байланысты баға блоктарынан құрылады. Барлық бағалардың байланыс негізін, қан тамырлары қызметіне ұқсас байланыстық принципі құрады, бір жүйедегі баға қозғалысы басқа да барлық жүйеге автоматты түрде өзгертулер енгізіледі. Бағаның негізгі блоктары бірнеше блокасты бөліктерден тұрады. Мысалы ретінде: көтерме сауда бағасы блогы екі блокасты тобына бөлінеді, кәсіпорындардың көтерме сауда босату бағасы және өнеркәсіп көтерме сауда бағасы. Жүк көлігі тарифтер блогы мынадай блокасты бөліктерінен тұрады: темір жол жүк көлігі тарифі, теңіз жүк көлігі тарифі, өзен жүк көлігі, әуе жолымен тасымалдау, автожүк көлігі, құбыр байланысы жүк көлігі тарифтері.

Кесте 2
Туристік өнімге әсер ететін факторлар

Сыртқы факторлары
Ішкі факторлары
- ситуацияның саясаты
- халықаралық қоршау
- экономиканың жағдайы
- нарық типі
- тауар қозғалысының қатысушыларының каналдары
- бағаны мемлекеттің реттеуі
- тұтынушылар, олардың төлеу қабілеттілігі
- бәсекелестер
- өндіріс шығындары және т.б.
- имидж, кәсіпорынның ұйымдық - құқықтық формасы
- туристік кәсіпорынныі мақсаты
- менеджмент
- нарық сегменттері және қызметтің бағытталуы
- туристік өнім мен қызметтің ерекшеліктері мен мінездемесі
- кадр құрамының мамандандырылуы
- кәсіпорынның қаржылық - экономикалық жағдайы
Ескерту - мәліметтер автормен құрылған

Барлық бағалар жүйелерінде анықтаушы және негіздеуші роль атқаратын, бұл - базалық өнеркәсіптік салалар өнімдерінің бағасы, яғни, отын - энергетикалық кешендерінің, металлургия саласының өнімдері, себебі, бұл өнімдер экономиканың барлық салаларында қандайда болмасын бір көлемде тұтынылады немесе қолданылады. Энергетикалық өнімдер бағасының өзгеруі барлық өнімдер мен қызмет түрлерінің баға деңгейіне тез арада өзгерістер енгізетіндігі айқын. Баға жүйесінің маңызды және негізгі блоктары төмендегідей:
oo көтерме сауда бағасы;
oo сатып алу бағасы;
oo бөлшек сауда бағасы;
oo жүк көлік қызмет көрсету тарифі;
Жоғарыда аталып өткендей, баға жүйесіндегі барлық бағалар бір-бірімен тығыз байланысты. Өзара жеке жүйе құрушы бағалар байланысы және өзарар тәуелділігі төмендегідей екі жағдайға негізделген:
oo құн заңы, сұраным мен ұсыныс және де басқа экономикалық заңдарды қолданана отырып, жекеше әдістемелік негізде бағаның құралуы;
oo бағаның әсерінен өндірістік кәсіпорындар мен салалардың шаруашылық қызметінің байлаыстылығы.
Бұл байланыспен тәуелділікті агроөнеркәсіптік, орман және басқа да кешендік кәсіпорындар мен салалар мысалында көруге болады. Бұл жағдайда айтатынымыз, соңғы өнімнің бағасы, келесі және аяқтаушы кезең үшін қолданылатын шикізат ретінде бастапқы кезең өнімінің баға деңгейімен анықталады[4].
Баға байланысы тек қана кәсіпорындар арасындағы технологиялық байланыс кезінде ғана емес, оның жоқ кезінде де болатындығы байқалады. Себебі, жеке салалардағы және жеке категориялық жұмысшыларға еңбек ақы деңгейінің өзгеруі, зергерлік бұйымдардың, әдет-ғұрыптық қызмет түрлерінің және т.б. арзандап немесе қымбаттап кетуіне әсер етуі ықтимал.

0.2 Қонақ үй қызметіндегі баға құралуының теориялық аспектісі

Қазіргі кезде экономикалық ғылымда баға құралуы экономикалық теория, маркетинг және менеджмент ғылымдарының бір тарауы ретінде қарастырылады. Дегенменде, оны, өзіндік құралы мен әдісі бар ғылым ретінде жеке қарастыруымыз тиіс. Баға құралудың құрамы төмендегідей жайлардан құралады:
oo Баға теориясы;
oo Баға жүйесі;
oo Баға саясаты;
Баға құрылу тәсілдері:
oo индуктивті;
oo дедуктивті;
oo диалектикалық
Баға құралу ғылымы - баға қозғалысы мен оны қолдануды зерттеуші ғылым. Баға құралудың оқыту құралы - баға теориясы мен оның тәжірибеде қолданылуы болып табылады. Баға механизімі, баға құралуы, баға саясаты нарықтың өте күрделі және нәзік құралы болып саналады және іс жүзінде оның құрылуы өте қиын. Сондықтан баға теориясы сұрағын бірінші қарасытуымыз керек.Оның ішінде қазіргі кезде кең таралған баға теориясының бірі шағындық баға теориясы. Бұл теорияның пайда болуы қазіргі заман экономикалық теориясының негізін қалаушылар - А.Смит, Д. Рикардо, К.Маркс ж.т.б. көзқарастарымен байланысты.
Шығындық баға теориясы бойынша тауар құны тауар өндірушілер еңбегінің әлеуметтік жиынтығы ретінде, ал тауар құнының өзі сол өнімді өндіру үшін қажетті өндіріске кететін шығын ретінде анықталған. Соңғысы нақты тауарды дайындау үшін қажетті жұмыс уақытымен есептеледі. Бұл жағдайда нарықтық баға сол тауарларды өндіру үшін кеткен орташа шығындар бойынша құралады. Құн екі жақты сипатталады:
oo сандық;
oo сапалық;
Сандық сипаттамада тауардың тұтынылуы құндылығын құратын сол тауарға кеткен еңбек мөлшерімен анықталады. Сапалық сипаттамада, адамдар арасындағы тауар алмасуда өндірістік қатынастар ретінде көрсетілген. Осыған байланысты, басқа өнімге айырбастау мүмкіншілігі бар еңбек өнімі, құны бар болып есептеледі.
Егер баға теориясын тереңінен қарастыратын болсақ, онда бұл жайында ежелгі кезеңдерде де көп көңіл бөлінгендігі байқалады[5].
Нарықтық экономикада бағаның құрылуы тек қоғамдық қажетті еңбек шығындарымен ғана емес, ақшаның қайта үлестіру факторлары әсерінен де пайда болады. Оған жататындар:
oo Сұраныс және ұсыныс қатынасы. Бұл жағдайда бағаның құрылуы үшін қажет жайлардың бірі сұраным икемділігі;
oo Әлеуметтік факторлар. Бұл проблемаларды баға жүйесі арқылы шешу үшін мемлекеттің араласуы;
oo Мода және тауар болашағы факторлары. Көбіне бұл жайлар монополиялық өндіріспен сәйкестенеді;
oo Ұлттық және климаттық ерекшеліктер факторлары. Кейбір ұлттардың тағамдық ерекшеліктеріне байланысты болып табылады.
Бұданда басқа, солтүстіктегі суық климат оңтүстіктегі өндірістерден қарағанда жылу энергиясын көп қажет етеді. Бағаның құрылуы факторлары, көріп отырғанымыздай, әр түрлі және олардың баға көрсеткішіне әсерлері әр жақты. Бір тауарлар үшін модалық факторлар үшін артықшылық мағынада болатын болса, ал, екінші тауарлар үшін беделдік жайлар, ал , үшіншілерге ұлттық және климаттық ерекшеліктер болып табылады. Барлық факторлар бағаның құрылуына тек жеке-жеке әсер етіп қоймай, кейбір жағдайларда бірлескен жиынтық әсерлерінде тигізіп отырады.

0.3 Дамыған елдердегі баға белгілеу ерекшеліктері

Шет елдердегі баға белгілеу мен бағаны реттеу тәжірибесін зерттеу, оның заңдылығы мен тенденциясын түсінуге, Қазақстан экономикасының нарыққа өту кезіндегі баға механизмін қалыптастыруда алған білімді пайдалануға мүмкіндік береді. Олар тәуелсіздігін бізден бұрын алған және олардың экономикасы көптеген ерекшеліктерге ие, сонымен қатар шет дамыған еледрдің баға белгілеу механизмін білу артықшылық етпейді. Сондықтан төменде даыған елдердегі баға белгілеу мен бағаны реттеу үлгілеріне тоқталмақшымыз.
Алпауыт ел АҚШ- тағы баға белгілеу мен баға реттеуге келер болсақ, АҚШ- та 70- жылдары көтерме және бөлшек сауда бағалары қарқынды түрде өсті. Инфляция деңгейі жоғарылай берді. Мемлекеттің жасаған алғашқы қадамы осы инфляция ны бағаны тура реттеу арқылы жеңу болды. 1971 жылы тамызда АҚШ президенті Р.Никсонның ұсынысымен бағаға орталықтандырылған бақылау орнатылды. Ең күрделі экономикалық жағдайды қоғамдық пікірлердің қысымы президентке шұғыл шешім қабылдауға ықпал етті. Инфляцияның күрт түсуі ауыр жағдайға - жұмыссыздыққа әкелу қаупі болды. Қысқа мерзімді жоспарда АҚШ- тағы бағаны тікелей реттеу экономиканы тұрақтандыруға көмектесті. 1972 жылы күзде көтерме және бөлшек сауда бағасы төмендеп, жұмыспен қамтамассыз ету біраз өсіп, ЖІӨ тез өсе бастады.
Алайда орталықтандырылған реттеудің кейбір жағымсыз салдарлары да көрініс берді. Баға мен жалақыны тоқтату капиталдың салааралық құйылуын шектеді, инвестицмя әрекеті тоқтап, іскерлік белсенділік деңгейі төмендеді, табыс өсімі азайды.
1972 жылы мамырда АҚШ бағаны тура бақылаудан бас тартты. Қазір Америка әкімшілігі бағасын тура реттеудің кейбір түрлерін және мемлекет тұрғысынан қаржыландыруды шектей отырып, жанама реттеу әдісі мен нарық тұтқасын белсенді пайдаланды, себебі елдегі жалпы экономикалық жағдайды жақсарту керек болды[6].
Бағаны жанама реттеудің негізгі бағыттары:
oo рестрикциондық несие - ақша саясаты, федералды резервтік жүйенің есептік мөлшерлемесін реттеу,
oo тауарлар мен қызмет көрсетуді федералды сатып алуды кеңейту
oo мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту
oo рационалды салық саясаты
Мұндай мемлекеттік макроэкономикалық саясатты жүргізу арқасында АҚШ ішкі нарықтағы ұсыныс пен сұраныс арақатынасына белсенді түрде өзгерістер енгізді және баға деңгейі мен базалық айырбастау пропорциясын анықтады. Елде соңғы жылда тұрақты және жоғары қарқынды өсу байқалды, елеулі профицитпен сөзсіз қосылатын мемлекеттік бюджеттің тапшылық мәселелері жойылды.
Қазір бағаны тікелей мемлекеттік реттеу тек жоғары монополияланған салаларда ғана қолданылады. АҚШ- та мемлекет тұрғысынан бағалық 5%- дан 10%-ға дейін ғана реттеледі.
Франция экономикасындағы баға мәселесіне тоқталар болсақ, Франция өнеркәсібі дамыған елдердің бірі болып табылады. Бұл елде ұзақ уақыт бойы баға мемлекеттік реттеудің қатаң тәртібінде болды. 40 жыл бойы(1947- 1986) бағаны жартылай мемлекеттік реттеу, осы уақытқа дейін сақталған дирижизм саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Бағаны либеризациялау 1973 жылдан 1980 жылдың екінші жартысына дейін созылды. 1986 жылы мемлекеттік бақылаудан өнеркәсіп өнімі бағасының 90%- ы босатылды.
Қазір француз үкіметі монополист - салалар кәсіпорындағы өнімінің бағасын реттейді: газ, электр энергиясын, көлікті, ауыл шарушылық өнімдерін. Тауарлар мен қызмет көрсетудің және реттеу бағалары арасындағы арақатынас мынадай: бағаның 20%-ын мемлекет реттесе, ал қалған 80%- ы еркін баға белгілеу тәртібінде реттеледі. Бағаны реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік құүрылым, экономика және жоспарлау министрлігінің бәсеке бойынша департаменті болып табылады.
Швеция. Бұл елде бағаны бақылау мен тексеруді - Азаматтық әкімшілігі министрлігіне бағынатын бәсеке мен бағаны мемлекеттік басқармасы сияқты арнаулы орган іске асырады. Швецияда бағаны реттеу заңы мен бәсеке шартымен баға туралы мәліметтерді ұсыну міндеттігі туралы заң қабылданған және әрекет етеді[7].
Қысқа мерзімді бағаны тоқтату - бұл инфляцияның көтерілмеуіне жол бермеу және нарықтағы күрт дисбаланстарды қалпына келтіру үшін қолданылады. Бағаны реттеу туралы заң мемлекетке соғыс , не оның шығу қаупі ,не бағаның жалпы өсу қаупі кезінде бағаға тікелей әсер ету жөніндегі шараларды іске асыру құқын береді. Жекелеген тауарлар үшін максималды баға деңгейін қою, тәртіп орнату мүмкіндігіне ие. Бұл кезде бағаны жоғарлатуға, осы жөнінде алдын ала ескерту берілгенннен кейін және бағаны жоғарлату мөлшері дәлелденгеннен соң ғана рұқсат беріледі.
Баға деңгейіне ықпал ету, мемлекеттік монополия және мемлекеттік кәсіпорындар арқылы ғана іске асырылады. Баға белгілеуді мемлекеттің тұрғысына реттеудің маңызды сферасы- тұрғын үй бағасы. Үйлердің өте қымбат екенін ескере отырып, мемлекет тұрғын үй субсидиясы мен қарыздар береді.
Даниядағы баға белгілеу мен баға реттеуге келсек, бұл елде баға белгілеу жүйесі нарық факторларының ықпалымен құрыларды. Бағаны қалыптастыруға мемлекттік әсер аса шектеулі. Бұл облыстағы мемлекет функциясы сұраныс пен ұсыныс арақатынасының өндірістік шығындары мөлшері сияқты критерийлерден шыға отырып, өз өнімі бағасын дербес орнататын және өндірушілердің еркін бәсекесі үшін максималды жағымды жағдайлар орнатуда болып табылады. Мемлекеттің сектордағы масштабы үлкен емес бағалар мен тарифтерді мемлекеттік және муниципалдық өкімет, фолькетинг (парламент) орнатады. Тікелей мемлекет орнататын немесе реттелетін бағалардың үлкен салмағы 6%- ға жуық болады.
Даниядағы баға белгілеудің негізгі заңды актісі, 1989 жылы 1 маусымда фолькетинг қабылдаған бәсеке туралы заң болып табылады. Баға белгілеу облысындағы монополияның қызметін қадағалайтын мүшелер, өнеркәсіп министрі төрт жылдық мерзімге тағайындайтын мүшелерін бәсеке мәселелері бойынша кеңес іске асырады. Ауыл шаруашылық өнімдеріне баға белгілеу процесі, Дания мүше болып енетін ЕО(ЕС) ауыл шаруашылық саясаты механизмінің ықпалымен құрылады. Сонымен қатар фермерлерге мемлекет тарапынан күрделі құрылыс үшін, суландыру жұмыстарын жүргізуді, энергия сақтаушы жүйені негіз үшін қарыз беру мен жеңілдетілген ренталық жағдайлар ұсынылады.
Норвегия. Елдегі бағаны мемлекеттік реттеудің, 1995 жылғы бекітілеген баға пайда мен бәсекені шектеудің негізі сонымен қатар осы заң негізінде жарық көрген бірқатар корольдік бақылау заңы, резолюциялар болып табылады. Кәсіпкерлік пен баға белгілеу сұрақтарын реттеуші заңдардың орындалуын бақылауды баға белгілеудің мамандандырылған органдары іске асырады. Оның ішіндегі маңыздылары: Баға бойынша кеңес, Баға бойынша директорат, Баға бойынаша мемлекеттік инспекция. Мемлекет максималды және минималды баға деңгейін анықтап, бағаны тоқтатуды жүргізеді, баға белгілеу облысындағы баға жеңілдіктер мен үстемелерді, пайданың максималды деңгейі мен басқа ережелерді орнатады. Норвегия ішкі бағаны белгілеудің негізі әлемдік баға болып есептеледі. Норвегия экономикасының сыртқы нарыққа тәуелді болуы үкіметті өз экономикасын қорғау саясатын, соның ішінде ішкі және сыртқы бағалар деңгейлері мен арақатынастарының сәйкестігін бақылауды жүргізеді. Егер импорт ішкі нарықтағы қажетсіз өзгерістерге әкелсе, онда үкімет импортты шектеуге ұмтылады[8].
Австрия. Бағаны мемлекеттік реттеу баға туралы заң, картель туралы демпингке қарсы заң негізінде жүзеге асады. Мемлекет бағаның 10%- ын реттейді. Парламент темекі, темекіден жасалатын бұйымдар, тұз бағаларын, пошталық алымдарды, телефонға, телеграф және темір жолдары тарифтерін орнатады. Қаржы министрлігі спирт ішімдіктеріне баға белгілейді.
Австрияның экономика министрлігі кез келеген тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге 6 айға дейін бағаны реттеуді енгізуге құқылы. Егер бір немесе бірнеше кәсіпорындар бағаны заңсыз көтерсе, не өнімді өндіруге жұмсалған шикізат пен материалдар бағасы төмендегеніне қарамастан, кәсіпкерлер дайын өнім бағасын түсірмесе 6 айға дейін олар бағаны орната алады. Бағалардың экономикалық дәлелі жеке алған кәсіпорын өнімнің нақты өзіндік құны тұрғысынан емес, тұтынушылар мен экономиканың даму позициясынан қарастырылады.

2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА БАҒАНЫҢ ҚҰРАЛУ ФАКТОРЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасындағы қонақ үй қызметінің баға жағдайын талдау
Қазақстан Республикасында туризмнің тарихи алғы шарты біздің дәуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықта құрылған Ұлы Жібек Жолының құрылуы мен дамуы болып табылады. Қазақстан тәуелсіздік алуына байланысты халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғыртуға және туристік қызметті реттеу үшін негіз қабылданады. Қазіргі уақытта біздің мемлекетімізде туризмнің дамуы 1992 жылы 3 шілдедегі №1508-XII "Туризм туралы" ҚР заңымен, 1997 жылы 30 сәуірдегі №3476 ҚР Ұлы Жібек Жолында туризм инфрақұрылымын дамыту бойынша Бүкіләлемдік Сауда Ұйымы және ЮНЕСКО жобасын және түркі тілдес елдердің басшыларында Ташкент декларациясын іске асыру туралы және 1998 жылы 27 ақпанында №3859 "Жібек Жолындағы тарихи орталықты жаңарту, түркі тілдес халықтардың мәдениетін сақтау және дамыту туризм инфрақұрылымын құру". Туристік нарық келесі қызметтерді атқарады:
- Туристік өнімдегі құнды және тұтыну құнын өткізу;
- Туристік өнімді тұтынуға дейін жеткізу процесін ұйымдастыру;
- Еңбекке деген материалдық стимулдарды экономикалық қамтамасыз ету.
Туризм экономикалық құбылыс, сондықтан ол экономиканың дамуының катализаторы болып табылады. Туризм жаңа жұмыс орындарын арттыруға, мемлекеттік пайданы көбейтуге, жергілікті инфрақұрылымды дамытуға және халықтың өмір сүру жағдайын жақсартуға ықпалын тигізеді. Туризм енгізілген инвестицияларды тез қайтарылумен ерекшеленеді[9].
Баға деңгейіне әсер ететін негізгі элемент - ол бәсекелестік болып табылады. Бағаны бақылап отыруына орай бәсекелестік ортаны үш түрін бөліп көрсетуге болады.
Нарықпен бақыланып отыратын бағаның ортасы туристік фирмалар бағаны дұрыс белгілеуі тиіс болып табылады. Тым жоғары белгіленген баға тұтынушылар сұранысын азайтады, осылайша бәсеке фирмаларға тұтынушылар жүгінеді, ал егер фирма тым төмен баға белгілесе қызметінің дамуына кедергі болады.
Баға фирманың бақылауында болатын орта. Мұндай жағдайда фирма жоғары табыс табуына мүмкіншілік мол. Баға мемлекетпен бақыланып отыратын орта. Ол транспорт, байланыс, коммуналдық қызмет, тауарды сату қызметтері. Туристік кәсіпорынға баға белгілеуде өндіріс шығындары көп әсерін береді. Оны толық түрде туристік кәсіпорын бақылай алмайды, бірақ баға белгілеуде оны есепке алу керек.

Кесте 3
Қонақ үйлердің толтырымдылығы, %

Жыл
2017
2018
Ай аттары
Қаңтар-наурыз
Қаңтар-маусым
Қаңтар-қыркүйек
Қаңтар-желтоқсан
Қаңтар-наурыз
Қаңтар-маусым
Қазақстан Республикасы
21,5
24,5
25,4
25,0
20,1
22,0
Астана қаласы
25,4
35,8
35,0
31,4
16,0
18,2
Алматы қаласы
25,7
27,6
29,3
29,8
24,9
29,2
Батыс Қазақстан
27,2
31,0
31,4
33,4
32,4
31,9
Шығыс Қазақстан
22,8
24,1
24,0
24,7
23,6
26,1
Маңғыстау
17,7
18,6
21,8
21,8
22,2
24,0
Оңтүстік Қазақстан
22,3
20,7
20,4
19,7
19,3
20,4
Қарағанды
16,6
17,1
17,8
17,8
16,4
18,5
Павлодар
19,7
20,4
23,1
27,2
22,7
24,1
Атырау
24,5
26,2
26,3
26,7
32,3
29,1
Ақмола
15,1
15,6
17,9
17,4
11,7
12,9
Қостанай
20,4
24,2
26,3
28,4
23,2
27,1
Жамбыл
15,3
17,1
16,9
17,0
17,6
18,5
Қызылорда
20,4
22,0
21,4
20,7
15,7
16,9
Ақтөбе
17,9
19,6
19,6
20,3
15,9
19,2
Ескерту - кесте [2] негізінде автормен құрастырылған

Нерезиденттерден түскен табыс облыстар бойынша былай бөлінеді: Алматы қаласы - 82,7%, Астана - 2,2%, Алматы облысы - 7,6%, Ақтөбе облысы - 3,5%, Жамбыл облысы - 1,6%, Шығыс Қазақстан облысы - 1,8%, Қарағанды облысы - 0,6%. Резиденттерден түскен табыс облыстар бойынша былай бөлінеді: Алматы қаласы - 60,7%, Астана - 20,2%, Қарағанды облысы - 6,9%, Маңғыстау облысы - 5,5%, Жамбыл облысы - 1,6%, Павлодар облысы - 2,0%, Ақтөбе облысы - 1,7%, Алматы облысы - 0,6% және т.б. Анализ бойынша келесі қорытындыларға келуге болады:
oo Алматы қаласы туристтерге қызмет көрсету бойынша Қазақстан Республикасында алғашқы орында (47,9%);
oo 2016 жылы түскен табыстың көп бөлігі нерезиденттерден түсті. Нерезиденттер Қазақстан Республикасындағы рекреациялық орындарда болды (Алматы қаласы, Алматы, Шығыс Қазақстан және Жамбыл облыстары) және тез дамып келе жатқан өндірістік орындарда (Астана қаласы, Ақтөбе, Қарағанды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.