Күріш зиянкестері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

2. 1. Күріш туралы мәлімет

2. 2. Күріш зиянкестері

2. 3. Күріш зиянкестерімен күресу шаралары

3. Қорытынды

Кіріспе

Энтомология (грек. entomа - жәндіктер және logos - ілім) - жәндіктерді зерттейтін ғылым, зоологияның бір саласы. Энтомология жер бетінде, топырақ арасында, суда, ауада таралған жәндіктердің тіршілігін зерттейді. Жәндіктерді ғыл. түрде зерттеу 17 ғ-да басталды. Энтомологияның негізін салушылар италян биологы М. Мальпиги (1628 - 94), голланд натуралисі Я. Сваммердам (1637 - 80) және француз табиғат зерттеушісі Р. Реомюр (1683 - 1757) болды. 18 ғ-дың бас кезінде француз энтомологы Ж. Дюфурдың зерттеу жұмыстары арқасында жәндіктерді салыстырмалы анатомия тұрғысынан зерттеу жақсы дамыды. 18 ғ-дың 2-жартысында орыс ғалымы П. С. Паллас Энтомологияға көп еңбек сіңірді. 19 ғ-дың ортасында Энтомология зоологияның жеке саласы болып шықты. Қазіргі кезде Энтомологиялық зерттеулер негізінен екі бағытта жүргізіледі. Жалпы Энтомология жәндіктердің құ-рылысы мен тіршілігін, олардың жекелей дамуы мен эволюциясын; ал қолданбалы Энтомология (а. ш., орман, мед., мал дәрігерлік болып бөлінеді) а. ш. дақылдары мен өнімдерінің, орман ағаштарының зиянкестерін, паразиттерді, қансорғыштарды, ауру тарататын жәндіктерді зерттейді. Бұдан басқа Энтомологияның ішінде колеоптерология (қаттықанаттыларды зерттейді), лепидоптерология (қа-быршаққанаттыларды), мирмекология (құмырсқаларды), т. б. салалары бар. Қазақстан жәндіктерін алғаш 19 ғ-да П. П. Семенов-Тянь-Шаньский, Н. А. Северцов, А. П. Федченко, А. П. Семенов-Тянь-Шаньский, В. Ф. Ошанин экспедициялары зерттеді. Жеке Энтомологиялық мәселелермен 1921 ж. құрылған Жетісу энтомологиялық бюросы (1924 ж. Өсімдік қорғау ст. болып қайта құрылды) айналысты. Энтомология саласындағы жүйелі зерттеулер КСРОҒА-ның Қазақстандық базасының Зоология секторында 1932 ж. басталып, осы күні Зоология ин-тында жалғастырылуда. Республиканың әр өңіріне тән жәндіктер фаунасы жөніндегі мағлұматтар “Қазақстан соналары”, “Қазақстанның қан сорғыш масалары”, “Қазақстан цикадалары”, “Қазақстан ағашжегі қо-ңыздары”, “Орта Азия және Қазақстан бізтұмсық қоңыздары”, “Қазақстан мен Орта Азия қазғыш аралары”, “Жетісу шөліндегі құмырсқалар”, “Қазақстанның қансорғыш шыбындары”, “Қазақстанның жапырақжегі қоңыздары”, “Қазақстан мен Орта Азия жайпақ мұртты қоңыздары”, т. б. ғыл. еңбектерде басылды. Қазақстан жәндіктерінің жүйеленімі, фаунасы, экологиясы, географиясы үнемі жаңартылып, толықтырылып отырылады. Қазақстанда Энтомология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар: акад. И. Г. Галузо, Т. Н. Досжанов, ғыл. докторлары Б. Шайкенов, И. Д. Митяев, В. Л. Казенас, Д. Жатқанбаева, т. б.

Негізгі бөлім

2. 1. Күріш туралы мәлімет

Күріш -жер бетіндегі ең өнімді әрі маңызды дақылдардың бірі. Әлемдегі барлық адамзаттың жартысынан көбі күріш дәнін тамақ ретінде пайдаланылады. Соның ішінде күріш аса бағалы дәнді дақыл ретінде әлемнің 110-ға жуық елдерінде 150 млн. гектар жерге егіліп, оның 90 пайызы Азияда, 4 пайызы Америкада, 2 пайызы Африкада, 4 пайызы басқа құрлықтарда өсіріледі, одан жыл сайын 400 млн. тоннадай жалпы өнім алынады. Құнды диетикалық тағам болып табылатын жармасының құрамында 7, 7 пайыз ақуыз, 75, 2 пайыз көмірсу 0, 4 пайыз өсімдік майы, 2, 2 пайыз клетчатка, 0, 5 пайыз күл және 14 пайыз су болады.

Қызылорда облысында Қазақстанда егілетін күріш көлемінің 80 пайыздан астамы өндіріледі. Жалпы аграрлық өндірісті тұрақтандыру -азық түлік қауіпсіздігі мен аймақтағы әлеуметтік тұрақтылығының негізі болып саналатын күріш өндірісінің тиімділігін арттыру күріш зиянкестері, аурулары және арамшөптерінің зияны 16-18 пайызға кемітуде. Дүние жүзіне ең көп тараған мәдени дакылдың бірі күріш дақылы. Күріш - өте құнды дақыл болып дүние жүзінің 110-ға жуық елінде 150 млн. га жерге егіліп, оның 90%-ы Азияда, 4%-ы Америкада, 2%-ы, Африкада, 4%-ы басқа кұрлықтарда өсіріледі, одан жыл сайын 400 млн. тоннадай жалпы өнім алынады. Құнды диетикалық тағам болып табылатын жармасының құрамында 7, 7 пайыз ақуыз, 75, 2 пайыз көмірсу 0, 4 пайыз өсімдік майы, 2, 2 пайыз клетчатка, 0, 5 пайыз күл және 14 пайыз су болады. . Күріш егіс көлемі жөнінен бидайдан кейін екінші, ал өнімділігі бойынша бірінші орын алады. Кебегі мал азығына пайдаланылса, ақұсағынан спирт, крахмал алынып, парфюмерияда қолданылады. Сабанынан жоғары сортты қағаз, картон, жіп, қап, қалпақ, төсеніштер мен тағы басқа да тұрмысқа қажетті заттар жасалынады. Сонымен қатар тұзданып, батпақтанған жерлерді жақсартып, ауыл шаруашылық пайдаланымға енгізуде күріштің агромелиоратиптік маңызы зор.

Қазақстанда күріш Қызылорда, Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары 130 мың га көлемге дейін егіліп, одан 519 мың тоннаға дейін жалпы өнім алынды.

Барлық күріш өсірілетін аймақтарда оның, өнімін айтарлықтай төмендететін күріш зиянкестері, аурулары және арамшөптер болып табылады. Әлемдік деңгейде күріш өнімі зиянкестерден 14%-ға төмендесе, Қызылорда облысында зиянкестер мен аурулардың әсерінен бұл көрсеткіш 1970-1985жылдары, 8- 10%-га, ал соңғы жылдары 16-18%-ға дейін көбейді. Қазақстан Республикасының Қызылорда облысы күріш өсірілетін ең перспективалы аймаққа жатады. Бұл аймақта күріш егуге жарамды жер ресурстары, қолайлы климат жағдайы, кажетті су қоры жеткілікті болғандықтан 2006 жылы егіс көлемі 70 мың гектардан артты. Алайда күріш ауыспалы егістігіндегі күріш, бидай, жоңышқа, т. б. дақылдардың өнімі зиянкестер мен аурулар және арамшөптердің әсерінен төмендеуде.

Қазақтың күріш ғылыми-зерттеу институтында 1970-1992 жылдары Қазақстанның оңтүстігінде зиянды организмдерден өнімді қорғау мақсатында зерттеулер жүргізіліп ол өндірісте тексеріліп, өсімдік корғау шаралары жасалған.

Соңғы жылдары облыста ауылшаруашылық дақылдарының құрылымы өзгеріп, бұрынғы ірі шаруашылықтар майдаланып, олардың өсімдік қорғау шараларын орындауға мүмкіндігі болмағандықтан, зиянкестермен аурулардың көбейіп кетуі, Арал өңірінде осы мәселелер бойынша зерттеу жұмыстарын жалғастыруға мәжбүр етуде. Ұсынылып отырған жұмыс көп жылдық ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесі және соңғы (2001 -2005 ж. ж) ғылыми жетістіктер мен зиянды организмдерден қорғаудың озық тәжірибесі.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесі, өсімдік қорғауда кешенді шаралар, оның ішінде агротехникалық, ұйымдастыру-шаруашылық және химиялық шаралар жүйесін қолдану тиімді екенін көрсетті. Кешенді жүйеге ауыспалы егісті сақтау және ендіру, топырақ өңдеу, сорт алмастыру, тұқымды себер алдында фунгицидтермен өңдеу, оңтайлы мерзімде себу, минералды тыңайтқышты тиімді пайдалану, өсімдік қорғау шараларын дер кезінде мұқият орындау, егісті жинау және өсімдік қалдығын жою жатады. Қызылорда облысындағы фауна мен флораны зерттеумен Л. Д. Казенас (1965), Л. А. Котлярова (1966-1990), Ж. А. Абилдаева (1970-2006) айналысқан. Ғылыми-зерттеу жұмыстары нәтижесінде зиянкестердің түр құрамы, ауру түрлері, және олардың күріш егістігінде таралуы, анықталып, олардың зияндану дәрежесі мен санының азаюына әсер ететін шаралар жүйесі жасалды.

2. 2. Күріштің зиянды жәндіктері

Күріш зиянкестеріне - жағалық сұр шыбын, күріш масасы, күріш көбелегі, арпа минері жатады. Осы зиянды жәндіктер күріш егісіне жыл сайын едәуір нұксан келтіреді. Мұны Қазақстанда және басқа шет елдерде де жиі байкауға болады. Қызылорда облысының егіс алқаптарында күріш дақылына зиян келтіретін 22 түрлі жәндіктер мен шаян тәрізділер Л. А. Котлярованың (1969-1992) зсрттеулері нәтижесінде анықталды.

Күріш көгін зақымдайтын зиянкестерден ең қауіптісі - жағалық сұр шыбын, күріш масасы, арпа минері, шаян тектестерден лептестерия және щитень.

Жағалық сұр шыбын Ephudra macellaria Lgg - кең тараған және күріш егістігінде қауіпті зиянкестер қатарына жатады.

Жағалық сұр шыбынның зақымдау фазасы - дернәсіл. Күріш жаңа көктеп келе жатқан кезде оның өскінінің тамырын кеміреді. Зақымдалған күріш көгі судың бетіне қалқып шығады да күріш сиреп қалады. Әсіресе күріш көгінің тамыры топыраққа толық орнықпай, бір ғана тамырға ілініп тұрған кезде оның зияны көп болады. Дернәсілдің зақымдалуы барлық күріш өскіні тамырын қайшымен қиған секілді біркелкі ұзындықта болуы. Шыбынның дернәсілі күріштің су астындағы тамырлары мен сабақтарына және жапырақтарына, өткен жылдан, қалған шөптердің қалдықтарына жабысып, оны кеміре бастайды. Күріш тұқымы топыраққа сіңірілмей егілген болса, онда оған тым көп зиян келтіреді. Өсімдіктің көктеу фазасындағы зақымдалу коэффициенті 70 пайыздай, ал өнімнің азаюы 3-4 пайыз және одан да көп болады.

2 - сурет. Жағалық сұр шыбын

Күріш масасы . Бұл -күріш егілетін барлық аудандарға әсіресе су режимі бұзылған атыздарда көп кездеседі. Күріш масасының Chironomidae тұқымдасына жататын екі туыстасы бар: Chironomus sp. және Cricotopus sp. Саны жағынан масаның ең көп кездесетін туысына Chironomus жатады. Оның басқа күріш зиянкестерінен айырмашылығы - ол себілген тұқымды, өскін жапырағын, сабақты зақымдайды. Масаның зақымдау фазасы - дернәсіл. Ол жапырақтың төменгі жағынан кеміріп жеп тек беткі жұқа қабығын қалдырады. Нәтижесінде жапырақ бұзылып жіңішке жіпке айналады және қурап қалады. Күріш масасының дернәсілі күріш өскінін түгел немесе жартылай кеміреді, соның арқасында өсімдік қурайды немесе бойы сау өсімдікке қарағанда қысқа болады. Күріштің себілген дәнін зақымдау кезінде бойына қажетінше ылғал жинаған дәннің қабығы ашылып, өскін шыққан кезде дернәсіл дәннің ішіне еніп, ұрықты түгел жеп қояды, ал эндоспермге тимейді. Осыдан кейін дән көктеу қабілетінен айырылып, өспей қалады. Бірақ сыртқы бейнесінде ешқандай өзгеріс байқалмайды. Күріш масасы өмір сүру кезеңінде ұрықтарын күріштің сабағының астыңғы жағына және атыздардың түбіне тастайды. Оңтүстік облыстарда күріш масасы үш ұрпақ, кейде тіпті төрт ұрпақ береді.

3 - сурет. Күріш масасы.

Арпа минері - Hydrellia griseola Fale Ephydridae тұқымдасына жатады. Арпа минері Қазақстанның барлық күріш өсіретін аймақтарында кең таралған және одан ең көп зиян шегетін Қызылорда облысының күріш егістіктері. Минер үш генерацияда дамиды. Ересек түр сабан астында, өсімдік қалдығында, қыстап шығады.

Арпа минерінің зияндау фазасы - дернәсіл. Олар пайда болған бойда жапырақтың қабығын тесіп ішіне енеді де паренхимасымен қоректенеді. Дернәсілінің қоректену кезінде мина пайда болады. Жапырақтың өсуіне байланысты дақ та үлкейеді. Жапырақ бетінде бір немесе бірнеше минер болуы мүмкін. Егер жапырақта бір минер болса, ол орташа жапырақтың 15 пайызға жуық көлемінде, екі мина болса 25 пайыздай бетіне жайылады. Минердің жапырақта орналасу сипаты әртүрлі: жапырақтың негізгі жағында, ортасында және ең жоғарғы бөлігінде. Ең қауіпті зақымдалу - жапырақ негізіндегі екі немесе одан да көп минасының болуы. Осындай жағдайда жапырақ қурайды солады.

Арпа минерінің зияндылығы ауа райы жағдайымен байланысты әсіресе, жаздың салқын болуы оның зияндылығын арттырады. Дернәсілінің бірінші және екінші ұрпағы аса зиян келтіреді. Арпа минерінің зияндау коэффициенті, атыздағы судың тереңдігі 20-30 сантиметрден асса, 30 пайыздай болып, өнімнің жалпы төмендеуі 70 пайызға жетеді. Сонымен қатар зақымдалған өсімдік зақымдалмаған өсімдікке қарағанда 1-2 күндей кеш шашақтанады және аурумен зақымдалған күріш жапырағының ішіне еніп паренхимамен қоректенеді. Бір дернәсіл жапырақ тақтасының 15 пайызын, екі дернәсіл 25 пайызын зақымдайды.

4 - сурет. Арпа минері

Шаян тәрізділер - Crustacea . ТМД республикаларында шаян тәрізділер барлық күріш өсірілетін аймақтарда кездеседі. Кубанда А. И. Касьяновтың, А. С. Космачевскийдің, Орта Азия республикаларында К. И. Бобер, және Сборщикованың, зерттеуінен анықталған. Күріш зиянкесі ретінде щитень бірінші рет Қырғызстанда 1937 жылы, Краснодар өлкесінде және Ташкент облыстарында 1947-1949 жылдары тіркелген.

Қазақстанда Tripos canciforms Scnof және Leptesteria dahalacengis Алматы және Қызылорда облыстарының күріш егістіктерінде 1967 жылы байқалды. Бұған дейін шаян тәрізділермен күріштің зақымдалуы жайлы ешқандай мәлімет болмаған.

Қызылорда облысында шаян тәрізділер бір ұрпақ береді. Олардың жұмыртқалары топырақтың беткі қабатында қыстап шығады. Күріш атыздарын суға бастырғаннан кейін 7-8 күннен соң шаян тәрізділердің дернәсілі жұмыртқадан шыға бастайды. Олардың өсіп үлкен шаянға айналуына 18-20 күн жетеді. 17-маусым мен 15-ші шілде аралығында жаппай шағылысу басталады. Шілде айының екінші онкүндігінен бастап шаян тәрізділердің жұмыртқа капсулаларынан жұмыртқаларды көріп санауға болады. Лептестерия 120-200-ге дейін жұмыртқа салады. Жұмыртқа салған шаян тәрізділердің көпшілігі шілденің соңында қырылып қалады.

Шаян тектестердің күрішке зияны - әлі өсіп үлгірмеген жас өскіндерді тамырымен жұлып құлатып кетеді. Сондай-ақ олар суды лайлап өскіндерге күн сәулесінің түсуін қиындатады. Күрішті щитеннің ересек жастағы дернәсіліличинкасы мен ересек имагосы зақымдайды. К. И. Бобердің (4) ойынша олар күріш өскінін кеміру арқылы зақымдайды. Арал өңірінде күріш тұқымын топыраққа сіңірмей сепкен жерде, кеш себілген және су режимі бұзылған жерде зиянкестер көп кездеседі. Ең зиянды кезеңі маусымның бірінші жартысы. Әсіресе кеш себілген күріш 2 - ден 7 пайызға дейін зақымдалады.

5 - сурет. Шаянтәрізділердің түрлері.

2. 3. Күріш зиянкестерімен күресу шаралары

Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми зерттеу институтының зерттеулері көрсеткендей егіс алқаптарын зиянкестерден қорғауда агротехникалық шаралармен қатар химиялық әдістерді қолдану да жақсы нәтиже береді.

Агротехникалық әдістер . Күріш көгін зақымдайтын зиянкестерден қорғауда су режимін және атыздағы судың тереңдігін дұрыс сақтаудың әсері бар. Танаптағы судың тереңдігі 10 см болса жағалық шыбынмен зақымдалу 20 сантиметр тереңдікке қарағанда үш есе, күріш масасымен зақымдалу төрт және одан да көп болады. Зиянкестер санын тиімді азайту үшін атызды, 2-3 күнге кептіру жақсы нәтиже береді. Осы шараның тиімділігі 98-100 пайызға жетеді.

Инсектицидтер (лат. insectum - жәндік және caedo - жою) - зиянды жәндіктерді құртуға арналған химиялық заттар. Организмге ену жолына байланысты Инсектицидтер бірнеше топқа ажыратылады.

Жанасу Инсектицидтері - жәндіктердің сыртқы тері қабаттарымен жанасуы арқылы енеді; олар шанышқылы-сорғыш ауыз органдары бар жәндіктерді (биттер, қандалалар) жоюға арналған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.