Шалғам дақылының биологиялық ерекшеліктері мен өсіру технологиясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы: Шалғам дақылының биологиялық ерекшеліктері мен өсіру технологиясы.

Орындаған: Шүйіншібаева Данагүл

АГ-303

Тексерген: Смағұлова Дина

Алматы-2019

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Шалғам дақылының биологиялық ерекшеліктері

2. Шалғам дақылын өсіру технологиясы

III. Қортынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

I. Кіріспе

Шалғам (Raphanus satіvus) - орамжапырақ тұқымдасына жататын көкөніс; крестгүлділер тұқымдасына жататын көкөніс. Бір жылдық шалғам (еуропалық сорт) сепкен жылы тамыртүйнек салады, тұқым береді. Екі жылдық шалғам (қыстық сорт) сепкен жылы тамыр-түйнек, келесі жылы тұқым береді. Көбіне бір жылдық шалғам өсіріледі. Жапырағы аздап тілімделген, тамыржемісі ұсақ (7 - 20 г), түсі қызыл, алқызыл, ақ, күлгін, сары. Тамыржемісінде 25 - 30 мг%, жапырағында 50 - 60 мг% С витамині бар. Тамыржемісі жастай тағамға пайдаланылады. Гүлі ақ, қызғылт. Сепкеннен кейін 50 - 70 тәулікте гүлдейді. Суыққа төзімді, айқас тозаңданады. 20°С-та сабақтанып, тамыржеміс түзеді. Құрамында органикалық заттар мол, борпылдақ, құмдақ топырақта жақсы өседі. Шалғам жылыжайда, ашық жерлерде өсіріледі. Шалғамның Заря, Йыгева 169, Новинка 515, Красный великан, Дүнген 12/8, тағы басқа сорттары бар. Шалғам Қазақстанның оңтүстік облыстарында көп өсіріледі. Негізгі зиянкестері: крестгүлділер бүргесі, орамжапырақ шыбыны, аурулары: альтернариоз, жалған ақұнтақ кеселі.

Шалғам - орамжапырақтылар туысына жататын біржылдық немесе екіжылдық өсімдік. Шалғам жеуге жарамды, көптеген елдерде өсірілетін көкөніс. Латын тіліндегі «radix» сөзі «тамыр» деген мағынаны береді. Жеуге тамыры жарамды, және тамыр қалыңдығы 3 см, сырты жұқа қызыл түсті болады. Шалғам ерте өсетін көкөністер қатарына жатады. Шалғам өте тез өсетіндіктен, оны аса үлкейтпей, жас кезінде жеген дұрыс. Құрамында қыша майының көптігінен өткір дәм береді. Жылы аймақтарда шалғамды жылына 2-3 мәрте егіп, өнім алуға болады. Тіпті бір бөлігін ерте көктемде жылыжайда, ал көктемнің екінші жартысында бақшада, үшінші рет жаздың басында егіп, шалғамды жеу маусымын ұзартуға болады. Жеке жанұя өзіне ғана пайдаланған жағдайда шалғамды көп мөлшерде егуге болмайды, себебі ол тез ұрықтанып, тамыр сабағы жеуге жарамсыз болып қалады.

Тағамға шалғамның тамыр сабағы ғана емес, жапырақтары да қолданылады. Құрамында бағалы дәрумендер болуына байланысты көптеген аймақтарда иммунитетті көтеру үшін жейді. Тағамнан тыс, шалғамды бақша ішіне қатар ажырату үшін (мысалы, пияз бен сәбіздің арасына) егеді.

II. Негізгі бөлім

1. Шалғам - орамжапырақ тұқымдасына жататын көкөніс; крестгүлділер тұқымдасына жататын көкөніс. Бір жылдық шалғам (еуропалық сорт) сепкен жылы тамыртүйнек салады, тұқым береді. Екі жылдық шалғам (қыстық сорт) сепкен жылы тамыр-түйнек, келесі жылы тұқым береді. Көбіне бір жылдық шалғам өсіріледі. Жапырағы аздап тілімделген, тамыржемісі ұсақ (7 - 20 г), түсі қызыл, алқызыл, ақ, күлгін, сары. Тамыржемісінде 25 - 30 мг%, жапырағында 50 - 60 мг% С витамині бар. Тамыржемісі жастай тағамға пайдаланылады. Гүлі ақ, қызғылт. Сепкеннен кейін 50 - 70 тәулікте гүлдейді. Суыққа төзімді, айқас тозаңданады. 20°С-та сабақтанып, тамыржеміс түзеді. Құрамында органикалық заттар мол, борпылдақ, құмдақ топырақта жақсы өседі. Шалғам жылыжайда, ашық жерлерде өсіріледі. Шалғамның Заря, Йыгева 169, Новинка 515, Красный великан, Дүнген 12/8, тағы басқа сорттары бар. Шалғам Қазақстанның оңтүстік облыстарында көп өсіріледі. Негізгі зиянкестері: крестгүлділер бүргесі, орамжапырақ шыбыны, аурулары: альтернариоз, жалған ақұнтақ кеселі.

Розово-красный с белым кончиком. Сорттың шығу тегі Данияның тәжір- ибелік нұсқасынан жекеше-ұрпақтылық сұрыптаудан алынған. Барлық жерлерде өседі. Ашық жерлер үшін /1940ж/, ал қорғаулы жерлер үшін /1957ж/ бері аудандастырылған. Өте өнімді және өнімді сорт.

Орташа ерте пісетін, вегетациялық кезеңі 28-33 күн, тұқымдықтарды отырғызудан тұқымның пісуіне дейін 120-125 күн.

Тұқымжарнақтары орташа ірі, жасыс, күрең түстілеу, тұқымжарнақта- рының астыңғы жағындағы бүгілмесі ашық-қызғылт, ол бараған сайын қарқынды қызыл түске айналады.

Дегелектері жартылай тік тұрған, жапырақтары орташа ірі, күшті немесе сәл тілімді, жасыл түсті. Сабақтары жіңішке, қысқа, түстері жасыл.

Тамыржемістері орташа ірі, диаметрі /2-ден 3см-ге дейін/, индексі 0, 01.

Тамыржемісінің массасы 16-21г., түстері ақшылдан қызылға немесе қызғылт-көгілдірге дейін, ұштары ақ тамыржемістің ¼-тен 1/3-ке дейін бөлігін алады. Жұмсақтары шырынды, ақ, дәмділігі жақсы.

Гүлсидамдары тармақталған, түкті немесе түксіз, биіктігі 60-100см. Гүлдері гүл шоғырына жиналған, түстері ақ, қызғылт және көгілдір. Жемісі - ұзынша 2, 5-4см, жасыл, бұршаққын. Тұқымдары жайпақша - домалақ, сарғылт-қоңыр, 1000 дәннің массасы 8-12г. Тауарлылық өнімі 120-140ц/га.

1-сурет. Қызыл-қызғылт ақ ұшты шалғам

Дунганский 12/8. Сорт Қазақ картоп және көкөніс шаруашылығында жер-гілікті жеке түрінен жекелік сұрыптау әдісімен алынған. 1956 жылдан бері тіркелген. Сорт ашық жерлілік, бірақ жылыжай және шуақжайларда өте сел- дір түрде /10-12, 8-10см/ сеуіп өсіруге болады. Орташа кеш пісетін сорт, вегетациялық кезеңі 40-45 күн. Тауарлылық өнімі 80-250ц/га. Ыстыққа төзімді, бірақ қолдан суармалауға сұранысты, ауруларға төзімді. Сақталғыш- тығы жақсы, қысты күні де сақталынады. Тамыржемістерінің дәмділік сапасы жоғары. Тұқымшаларын жабық жерде өсіргенде, беретін тұқымдық өнімдері өте жоғары. Тұқымдықтарды отырғызудан тұқымның пісуіне дейін 100-110 күн.

Гүлсидамдары ашық-жасыл, тұқымжарнақта-рының астыңғы жағындағы бүгілмесі ашық-қызғылт түсті. Дегелектері жартылай тік тұрған, ірі, диаме- трлері /50-60см/, жайылған, жапырақтары ірі /25-30см/, ашық- жасыл, тегіс. Жапырақтың пластинкасы жалпақ, күшті тілінген, өсімдіктердегі жапырақ- тар саны 6-дан 10-ға дейін. Жапырақ сағағының ұзындығы 3, 8см /0, 5-1, 9см/.

Тамыржемістері ірі, орта есеппен 15-53г, диаметрі /3-ден 10см-ге дейін/, индексі 0, 7, пішіндері домалақ, биіктіктері /3-тен 5, 2см-ге дейін/. Беттері тегіс, көлденең тамыршалары жоқ. Тамыржемісінің түстері қоңыр-қызыл.

Жұмсақтары шырынды, ақ, дәмділігі жақсы. Белдік тамыршалары ұзын, жуанданған, биіктігі 1м-ге жақын. Сабақтары қызғылт түсті, қатты, басып игенде бөлектеніп кетпейді, сынбайды.

2-сурет . Дунганский 12/8 сорты

2. Шалғам - тамыржемісті өсімдіктердің ішінде ең ерте пісетіні. Ерте пісетін сорттары өнімді 25-30 күннен кейін береді.

Шалғам - біржылдық айқас тозаңданатын өсімдік. Айқышгүлділер тұ- қымдастарына жатады.

Түртармақтарын сипаттағанда, олардың келесідей түршелері болады: ақ тамыржемісті, қара тамыржемісті, сары, қызғылт, алалау, көгілдір түсті.

Шалғамның гүлдері гүл шоғырына жиналған. Гүлдерінің пішіндері және сабақтарының құрылысы шомырдікіндей. Жемісі - ашылмайтын бұршаққын, 6-10 тұқымдары болады. Тұқымдарын көктемде жерге отырғызғаннан кейін 50-70 күнде гүлдене бастайды, гүлдену кезеңі 30-35 күнге созылады.

Гүлдегеннен соң 60-65 күннің ішінде тұқымдары піседі. Шалғамның сорттары өздігімен тозаңдана береді, ал кейде шомырдың мәдени және табиғи түрлерімен де тозаңдануы болып тұрады.

Шалғам - қырыққабат отбасы немесе тобына тиесілі бір жылдық немесе екі жылдық өсімдік. Шалғам өсімдігінің атауы тамыр дегенді білдіретін латын тіліндегі радихтен алынған. Көктемде тез өсетін көкөністердің арасында көшбасшы болып табылады. Шалғам ерте пісетін көкөніс дақылы, өйткені редис қыста тек денеге қажетті тірі витаминдерден тұрады.

Шалғам өсімдігі көптеген елдерде өсіріледі. Ол қыша майларымен қамтылғанына байланысты целлюлоза үшін өткір дәмі бар, қызыл, қызғылт немесе ақ-қызғылт түсті жұқа тері қапталған, түбірінің диаметрі 2, 5 см. Көкөніс шалғам - қалыпты дамуы үшін ол тәулігіне 13 сағат жарық қажет етеді.

Жерге шалғынды отырғызу кезінде.
Зауытта қалыпты дамуы 15-18ºC температураны талап етеді, бірақ тым көп емес, себебі тым ыстық ауа әсерінен жарықтандыру жоқтығы (және осы уақытта, күн әлі қысқа) үшін шалғам тұқымның ғана жылы сыйымдылығы болады, 1-2ºC температурада енсе тамыры өспейді және бөртпейді. Топырақ қалпына келтіріліп, жылынғаннан кейін, шалғам топыраққа отырғызылады.

Жылы аудандарда наурыз айының соңында егістік басында шалғам сорттарын отырғыза бастайды, дегенмен бұл сәуірдің ортасында жүретін процесс болып табылады.

Шалғам үшін қажетті топырақ.
Тұқымнан шалғынды өсіру топырақ дайындаудан басталады. Ең алдымен тұқым сеуіп, оған сай күні кем дегенде бірінші жартысы шуақты болуы және желден жабық болуы тиіс. Шалғам үшін оңтайлы праймер - бейтарап немесе аздап қышқыл борпылдақ, жеңіл топырақ, рН мәні 5. 5-7. 0 бірлік шегінде орналасқан. Шалғынды отырғызу алдында тым қышқыл топырақ, лимитті қажет етеді. Топырақты 20 см тереңдікте қазып, оған фосфор-калий тыңайтқыштарын себеді.

Ашық жерлерде шалғынды қалай өсіру керек.
Егістік шалғам тұқымдарын 15-20 см арасындағы қашықтықта сақтай отырып, 2 см тереңдікте су төгіледі.
Шалғам - тек жылдам пісетін түрі.
Шалғам 18 күнде піседі - ең жылдам пісетін сұрыптардың бірі - дүкенде және базарда аса сұранысқа ие.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.