Ерте бала аутизмі бар балаларды тәрбиелеудің теориялық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
Ерте бала аутизмі бар балаларды тәрбиелеудің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1
Ерте жастағы аутизм туралы түсінік, клиникалық-психологиялық-педагогика лық сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2
Пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2
Ерте бала аутизмі бар балаларды тәрбиелеудің методикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.1
Сөйлеу саласы мен қабылдаудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ..
18
2.2
Ата-аналарға аутизмі бар балаларға көмек көрсету туралы ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.3
Аутизмі бар балаларға дидактикалық ойынның маңызы ... ... ... ... .
24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31

Кіріспе

Қазіргі уақытта аутозды адамдар көптеген проблемалардан зардап шегеді: тағамға аллергия, депрессия, таңғыш күйлер, назар мен шоғырланудың жетіспеушілігі кезіндегі гипербелсенділік. Бірақ, зерттеушілер пайымдауынша, басты ақау - басқа адамдардың ойлары, тілегі мен мұқтаждықтары-өзіңнен басқа фактіні түсінудегі қиындықтар. Әдетте, балалар бұған төрт жаста келеді, аутоксикалық, сондай - ақ соқыр сана: олар не туралы ойлайды, және басқалардың ақыл-ойда, ал олар сезінеді, сезінеді және басқалар. Олар үлкендерге еліктей алмайды, ал ерте жылдары еліктейушілік және оқытудың маңызды құралы ретінде қызмет етеді. Еліктеп, балалар кейбір қимылдарды, бет өрнектерін білдіреді деп тануды бастайды. Ауттық адамдар үлкен қиындықпен әріптестің ішкі жағдайын, анық емес сигналдарды санайды, олардың көмегімен қалыпты адамдар бір-бірін оңай түсінеді. Сонымен қатар, аутті адамдар суық және оларды қоршайтын адамдарға бей-жай деп санау дұрыс емес.
Аутизм мидың бір бөлігінде пайда ма, содан кейін басқа да зақымданады ма, немесе бұл бастапқыда жалпы ми проблема болып табылады, шешуді талап ететін міндеттердің күрделенуі неғұрлым айқын болып мәселе. Бірақ сол немесе басқа көзқарас дұрыс па, анық: аутикалық балалардың миы қарапайым балалардың миынан микроскопиялық және макроскопиялық деңгейде ерекшеленеді.
Парадоксальды-бұл аутистік бұзылулар, баланы таңқалдырады, кейбір үміт береді. Балалар миының жүйке байланыстары тәжірибе арқылы нығайып, дұрыс бағытталған ақыл-ой жаттығулары жағымды әсер етуі мүмкін. Бірақ аутизмі айқын балалар төрттен бір бөлігі ғана пайда болады, ал үш төрттен бір бөлігі - неге түсініксіз.
Қалай болса да, ғалымдар барлық болжамдарды тексереді және олар таяу онжылдықта терапевтік араласудың анағұрлым тиімді нысандары табылуы мүмкін деп санайды.
Зерттеу барысында балалар аутизмінің ерекшеліктері, оның түрлері, аутизм пайда болу себептері және психологиялық көмек әдістері бойынша әдебиеттер зерттелді. Бұл ақпарат қоғам үшін пайдалы, мұндай баламен соқтығысу кезінде адам өзін қалай ұстау керектігін және мүмкіндігінше көмектескенін білетін болады.
Зерттеу тақырыбы: аутиялық баланың даму ерекшеліктері.
Зерттеу нысаны-аутиялық баланың даму үдерісі.
Зерттеу пәні балаларда аутизмнің пайда болу ерекшеліктері болып табылады.
Мақсаты: аутикалық балаларға психологиялық көмек көрсету әдістерін таңдау.
Зерттеу міндеттері:
1. Аутизм теориясын танысу және салыстыру;
2. Аутизм критерийлерін анықтау;
3. Аутизмнің пайда болуына ықпал ететін себептер мен факторларды ашу;
4. Аутистік балаларға психологиялық көмек көрсету әдістерін талдау.
Зерттеуге кірісе отырып , аутизм синдромы бар балаларға психологиялық көмек көрсету әдістері аутиялық баланың даму ерекшелігіне сүйенетін болса, тиімдірек болады деген гипотезадан шығамыз.

1 Ерте бала аутизмі бар балаларды тәрбиелеудің теориялық негіздері
1.1 Ерте жастағы аутизм туралы түсінік, клиникалық-психологиялық-педагогика лық сипаттама

Аутизм - бала дамуындағы ауытқушылықтың ауыр түрі, ол әлеуметтік ортамен қарым-қатынастың жоқтығын білдіреді. Симптом ретінде аутизм көптеген психикалық ауруларда кездеседі, бірақ кейбір жағдайларда ерте жастан байқалып, бала дамуына кері әсерін тигізеді. Бұл жағдайды ерте балалық аутизм (БЕА) синдромы деп атайды. Ол болса психикалық даму зақымдалуының бір нұсқасы ретінде қарастырылады. Сонымен қатар бала бойында аутизмнін кейбір клиникалық көріністері байқалса оны аутистикалық тұлғалық қасиеттер деп атайды. Нақты симптом ретінде 2-3 жасқа қарай қалыптасуы мүмкін.
Ең алғаш аутизм деген терминді 1912 жылы швейцар елінің психиатірі Э.Блэйхер ұсынған. Аутизм ауруын бірінші ашып зерттеген америка психиатірі (1943 ж) - Лео Каннер. Балалық аутизмі әр түрлі болады және зиятпен сөйлеу дамуының деңгейлері әр түрлі болады. Л.Каннер бойынша ерте балалық шақтағы аутизм синдромы келесі үш көрсеткішті біріктіреді: аутистикалық уайымдар, стереотипті, үйреншікті, бір қалыпты мінез-құлық, сөйлеу тілінде ерекше сипаттагы кемістіктер.
Қазіргі уақытта аутизмнің нақты себептері анық зерттелмеген. Көп ғалымдардың деректері бойынша аутизммен ауырған балалардың себебі орталық жүйке жүйенің бұзылуы салдарынан болады. Тұқым қуалаушылық фактордың әсері мол екенің көптеген зерттеушілер мойындайды. Сонымен бірге мидың органикалық зақымдалуы да аутист балаларда жиі кездесетін көрініс.
Тұқым қуалаушылык хромосомалық өзгерістер, зат алмасу өзгерістері, анасы жүкті және туу кезінде алған жарақаттар, нейроинфекциялар, т.б. барлығыда жағымсыз әсер ету мүмкіндігі бар.
Кейде аутист бала туған кезде ерекше болады: солғын, тамақ сұрап мазаламайды, жөргек суланса және бір жері ауырса сезбейді, өскен кезде ештеңеге қызықпайды, кейбір сөздерді немесе сөйлемдерді қағып алып, түсінбей қайталай береді. Жақын адамдармен, анасымен байланысты симбиотикалық (эмоционалды емес), сондықтан жақын адамдарды түсіну, аяу, көну деген ұғым жоқ.
Л.Каннер аутизмді нақты психикалық дамудың бұзылуы деп тапқан және келесі көрсеткіштерін ажыратқан:
1. Жалғызыдықты жақсы көру.
2. Эмоциялық тұрғыдан ешкіммен қатынаспау.
3. Ешқашан адаммен көзбе-көз кездеспеу.
4. Мимикасының, дауысының, дыбысының ырғағының, жестарының болмауы.
5. Бағытының шарттары тұрақты болуына тырысуы бәрі біркелкі болып өзгермеуі керек.
6. Біркелкі қимылдарды қайталай береді (мысалы: теңселеді, сікілейді, секіреді, бірдей дыбыстарды шығарады, бір сөздерді қайталай береді). Кейбір, өзі қалаған нәрселерден айырылғысы келмейді.
Аутист баланың сөйлеу процесі бұзылғандықтан, олардың 50 % пайызында мутизм болады және эхолалия жиі болады. (эхолалия- бір естіген дыбысты, сөзді, сөйлемді еріксіз қайталай беру. Жіктеу есімдігін пайдалана алмайды, яғни білмейді, өзін: сен, ол дейді немесе өзін-өзін атайды. Керекті нәрсені жақсы сөйлемдермен айтады. Мысалы: су беру керек, шығу керегі жоқ.
Аутист бала сұрақ қоймайды және жауап та бермейді, мимика, жест арқылы қарым қатынас жасаудан бас тартады. Аутизм өте ерте белгілі болады, яғни 3 жасқа дейін анықталады.
Аутист балалардың моторикасы, сенсорикасы, зейіні, есі, сөйлеуі, ойлауы, қасіреті, қайғыруы бұзылған. Аутист балаларды 4- топқа бөлуге болады:
1) аурудың ауыр көрінісімен сипатталатын топтағы балалар безушілік, ортадан оқшалау, еш нәрсеге көңіл аудармау ерекшеленеді, көп уақытта түңіледі. Мұндай балалар сөйлемейді, адамдарға, адамның көзіне және бір нәрсеге көзін тікпейді, күлмейді, жыламайды. Атын атап шақырғанда үндемей, дыбыс шығармай, ешқандай реакция білдірмейді. Олар бір жері ауырып жарақаттанса, қарындары ашып, тонғанын сезбейді. Үй ішінде бағытсыз ары- бері жүреді, жиһаздардың үстіне шығады, терезенің алдында тиіспесең бірнеше сағаттар бойы тұруы мүмкін. Үлкен адам мұндай баланың назарын өзіне аударайын деп тырысқан жағдайда, бала айқайлайды, жылайды, төбелеседі, түкіреді, тырнайды, яғни қатты қарсылық көрсетеді.
2) Бұл топтың балалары адамның көзіне қарамайды, басқа нәрселерге де көзін қадап, бағытты түрде қарай алмайды, бірақ нәрселердің өздері, өздерінің түрлері мен дыбысымен сыртқы пішінімен балардың назарын өздеріне аудартқызады. Мысалы: кілем немесе алаша біткенше жүре береді.
Бұл балалардың бір қалыптылығы: сағаттар бойы терезеде отырып, бір бағытқа қарап отырады. Ал бір нәрсе керек болса, олар үлкен адамды ертіп апарып, керекті нәрсеге қолын салады.
3)Балалар аздап белсенді, олар қоршаған ортадан толық безбеген; бетінде қорқыныш бар, қимылдары еркін емес, сөздері түсініксіз, бір сөзді қайталай береді (эхолалия); күрмеліп сөйлейді, қимылдары импульсивті, яғни отырып - отырып аяқасты жүгіріп кетеді, өзін- өзі жарақатгайды. Бұл топтағы балалар ете дауласқыш, еш өкінбейді, бәрін керісінше жасайды. Бала өзіне ұрысқанды қалайды, тек өзі сөйлейді, ешкімді тыңдамайды, сөйлеткізбейді. Сөйлегені өте жылдам, дыбысы қатты. Сөзі- монолог түрінде. Кейде ересек адам сияқты, күрделі сөздермен сөйлейді, бірақ мағынасын түсінбейді. Сөз қоры жақсы, бірақта диалог құрастыра алмайды.
4) Бұл балаларда аутизмнің жеңіл түрі. Балалардың мимикасы шектеулі, аландаушы болып келеді, сондықтан сөздері жай, кездеріне қарай алады, бірақ тұрақсыз. Олар ұялшақ, жасқаншақ болады. Олар өтірік айту, алдауды білмейді.
Кемістік мәселесі қазіргі балалар патопсихологиясы, психопатология, арнайы педагогика салаларында өзекті тақырып болып табылады. Кемістіктің қай түрі болса да, мейлі ол соқыр, не саңырау, не туғаннан кем ақыл болса да оның өмірге деген көзқарасы өзгеріп қана қоймай, айналасындағы адамдармен де қарым-қатынас жасауын қиындатады. Кемістік ауру адамның әлеуметтік өміріндегі мінез-құлқының ауытқуына әкеп соқтырады. Әулеттегі кеміс балаға көбірек қамқорлық көрсетіп, оған басқа балаларға қарағанда ерекше көңіл бөлінеді. Бала басындағы бақытсыздық бәрінен бұрын оның маңындағы жақын адамдардың жаңашырлық сезімін оятып, оған деген көзқарасты өзгертеді. Кез келген отбасында кеміс балаға деген көзқарас оны басқа түскен масыл, не тағдыр жазасы деп санамай, қамқорлық пен мейірімділік құшағында болады. Балаға деген мұңдай қамқорлық оған жақсы әсер етіп, ол өзін басқа балалардан бөлексіткендей сезінеді. В.Г.Короленко өзінің Соқыр музыкант деген шығармасында соқыр баланың отбасында ерекше саналып, оның айтқандарын екі етпей бұлжытпай орындалып отыратындықтары туралы жазады.Дене кемістігі бар адам, сау адамға қарағанда, өзіне деген ерекше әлеуметтік көзқарасты қажет етеді. Табиғи кемістік адам тіршілігінде ақау туғызады, ол кәдімгі адам денесінің буынынан сүйегі тайғандай ауыр сезінеді, немесе тамақ ішуі мен зәрге отыруы қиындаған ауыр жағдайдың жанына батып, қиналуды басынан кешіреді. Табиғи кемістігн күнделікті бақылау мен рухани өмірін жүйелі түрде зерттеу нәтижелері арқылы анықталып отырады.
Аутизм- (грек тілінен autos- өзім)- адамның сыртқы дүниеден оқшауланып өзімен-өзі болып іштей сары уайымға салынған кездегі күйі. Бұл терминді 1911 жылы Э.Блейер ересек адамның ішкі эмоциялық қажеттіліктерімен реттелетін және шынацы әрекеттерге тәуелділігі шамалы аффективтік саланың айрықша түрін белгілеу үшін енгізген. Ерте балалық аутизмді 1943 жылы бірінші ашып зерттеген америка психиатрі- Лео Каннер, 1949 жылы Ганс Аспергер ұқсас синдромды сипаттады. Кейде аутизмді Каннер синдромы деп те атайды. Сонымен, аутизм дегеніміз- баланың экстремальдық жалғыздығы, эмоционалдық байланыс пен қарым-қатынас орнату қиындығы мен әлеуметтік даму қабілетінің.
Аутизм ұғымдарының бірі "Адамның сыртқы әлеммен бытыраңқылығы" деп аталынды. Бұл ауру тек сөйлеу және ойлау сияқты психикалық қызметтерді ғана зақымдап қана қоймай, баланың әлемнің біртұтас көрінісінде қамтылады. Аутизмнің басты мәселесі адамның айналадағы болып жатқан оқиғаларды пайымдаушылығы мен түсінбеушілігінде деп айтуға болады.
Аутизм- бала дамуындағы ауытқушылықтың ауыр түрі, ол әлеумиеттік ортамен қарым- қатынастың жоқтығын білідреді. Симптом ретінде аутизм көптеген психикалық ауруларда кездеседі, бірақ кейбір жағдайларда ерте жастан байқалып, бала дамуына кері әсерін тигізеді. Ерте балалық аутизм психикалық джамудың зақымдалуының бір түрі ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, бала бойында аутизмнің кейбір клиникалық көріністері байқалса, оны аутистикалық тұлғалық қасиеттер деп атайды. Нақты симптом ретінде 2-3 жасқа қарай қалыптасуы мүмкін. Ерте балалық аутизм- бұл ерекше психикалық дамудың бұзылысы. Аутизмге шалдыққан балалардың тек қана когнитивтік деңгейі төмендеп қана қоймайды, әлеуметтік өзара әрекеттесідің дамуы бұзылады. басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсуі қиындайды. Балалар аутизмі - психологиялық дамудың бұзылуы, мұндай балалар адамдармен қатынасуда және әлеуметтік әрекеттестікте қиындыққа ұшырайды. Аутистік дамудың бір ерекшелігі - сөйлеу және интеллектуалдық мүмкіндіктері қалыпты болғанына қарамастан, бала бұл мүмкіндіктерін шынайы өмірде, айналасындағылармен араласқанда қолдануға асықпайды.
Аутизм әлемдегі әрбір 10000 баланың 4-5-де кездеседі. Оның ішінде ерте балалық аутизм науқасы қыз балаларға қарағанда ұл балаларда 3-4 есе жиі кездеседі. Бұл көрсеткіштің жылдан-жылға өсу тенденциясы байқалады, әрі бұл жайдың ұлттық, нәсілдік, географиялық факторларға еш қатысы жоқ.
Аутизм симптомдары
1. Әлеуметтік әрекеттестіктің сапалық тұрғыдан бұзылуы:
- басқа адамдардың әрекеттеріне эмоциялық реакцияның немесе жағдайға қарай тиісті мінез-құлықтың болмауы;
- әлеуметтік әрекеттестік және байланыс мақсатында көзқарас, беттің мимикалық құбылуы, ым-ишара әдістерін дұрыс қолдана алмауы;
- қатарластарымен қарым-қатынас орнатып, бірге ойнай алмауы;
- басқа адамдармен араласқанда эмоционалдық, әлеуметтік тұрғыдан лайықты жауап қатпауы, ортақ мүдденің болмауы.
2. Қатынастағы сапалық ауытқулар:
- сөйлеу әдісін коммуникативтік тұрғыда қолданбауы, сөйлеуді қолданбаған жағдайда оның орнына дауыс ырғағын, ым-ишараны, мимиканы пайдаланбауға тырыспауы;
- басқалармен салыстырғанда әңгімені бастап, оны әрі қарай жалғастыруда (сөйлеу дамуының кез келген кезеңінде) қиындық көруі, сөйлеу арқылы ойын білдірудің дамып-жетілмеуі, қайталанатын, стереотипті сөйлеу әдісі;
- рөлдік және әлеуметтік тұрғыдан имитация жасайтын ойындар кезінде өзін дұрыс ұстамауы, синхрондылықтың болмауы, қатынас кезінде айналасындармен лайықты түрде әрекетке түспеуі.
3.Mінез-құлық формаларының, қызығушылықтарының және белсенділігінің шектеулі, қайталанбалы және стереотиптік болып келуі:
- Күнделікті өмірдің түрлі салаларында қатып қалған темірдей тәртіп орнатуға ұмтылуы; белгілі бір заттарға, әрекеттерге (рәсімдерге), қызығушылықтарға ерекше ден қоюы;
- стереотиптік және шектеулі әрекеттер мен қызығушылықтарға толықтай берілуі;
- моторлық стереотиптер;
- заттардың кейбір бөліктеріне, ойыншықтардың маңызды емес элементтеріне (олардың иісіне, сыртқы материалына, шығаратын дыбысына, вибрациясына) ерекше мән беруі.
Балалар аутизміне диагноз қоюдың қосымша белгілеріне үрей, ұйқының бұзылуы, дұрыс тамақ ішпей, ызақорлық және агрессивтілік, және өзіне қарсы агрессия сияқты белгілер жатады.
Балалар аутизмі кезінде сандырақтау және галлюцинация (елес) болмайды. Аутистикалық регрессия (қалыптасқан психикалық функциялар мен дағдылардың жойылуы) болды ма, әлде қазір болып жатыр ма, осыны анықтап алу қажет. Балалар аутизмі кезінде көру, есту қабілеттері де нашарлауы мүмкін.
Аутистік дамудың бір ерекшелігі - сөйлеу және интеллектуалдық мүмкіндіктері қалыпты болғанына қарамастан, бала бұл мүмкіндіктерін шынайы өмірде, айналасындағылармен араласқанда қолдануға асықпайды. Бала аутизмі бар балалардың барлық мүмкіндіктерін қоршаған ортада, шынайы өмірде пайдалануға ұмтылмайтындығынан көруге болады. Олардың көзінің көре тұра, көз тоқтатып қарамауы, сөйлеу тілі жетіле тұра адаммен сөйлеспеуі, ұсақ қол моторикаларының әлсіздігінен заттарды дұрыс ұстай алмауы, құлағы ести тұра, елеңдеп назар аудармауы, мимика мен ишараның болмауы сияқты әрекеттеріненпсихологиялыө дамуында бұзылыстары болады. Олар достарымен де, өзгемен де қарым-қатынас жасап, ортақ тіл табуға, достасуға тырыспайды, ойнамайды. Олар әрбір жаңа заттардан, таныс емес адамдардан қорқады.
Ерте балалық жастағы аутизмі бар балалардың негізгі 4 тобын ажыратады:
1. Баланың ерте жастан әлеуметтік белсенділігінің жоқтығы байқалады. Бала өзінің жақындарының ойнатқан, күлдірген, назарын аудармақ болған әрекеттеріне реакция жасамайды.
2. Бұл топтағы балалар белсендірек. Олар бөлектенбейді, тек қарым-қатынас жасауда талғампаздық тнытады. Өзіне ұнаған адамдарға ғана жауап береді. Олардың киім киюі, тамақ ішуі, ойнауы кезіндегі әрекеттерінде белгілі бір қалыптасқан жүйе бар. Согымен қатар, көңіл-күйлерінде қорқыныш, алаңдау, т.б. қалыптасады. Кейде агрессиялары байқалады.
3. Үшінші түрдегі балалар қоршаған ортадан бөлектену емес, одан да гөрі қызығырақ өз қиялдары әлемінде өмір сүруге ұмтылады. Бұл балалар басқалармен тіл табыса алмайды, жиі қақтығысады, басқалардың тілектерімен санаспайды. Кейде олар айлар- жылдар бойы бір ғана тақырыпта сөйлейді, бір ғана ойынды ойнайды. Қиялында мистикалық, қорқынышты, агрессивті бейнелер жасап алады. Өздерін бандит, бұзақылық жасаушы, өлтіруші бейнелеріндегі кейіпкерлер ретінде сезінеді.
4.Бұл топтағы балалар анағұрлым жеңіл формадағы ерте балалық аутизмі бар балалар. Олар өте өкпелегіш, сезімтал. Бұл балалар ересектер тарапынан берілетін эмоционалдық көмекті қажет етеді. Олар үшін ең бастысы, өзара сенім, түсіністік, қауіпсі здік атмосферасын орнату.
Жалпы алғанда ерте балалық аутизмінде психикалық даму балаларда біркелкі болмайды. Олар музыка, математика, сурет, конструкция тәрізді жеке салалардағы қабілеттілік сияқты белгілер жақсы дамыса, кәдімгі өмір сүруге қажетті дағдылар мүлдем болмауы мүмкін. Аутистік типтегі жеке тұлғаның дамуына себеп болатын патогендік факторлардың бірі жалпы өмір сүру тонусының төмендеуі болып саналады. Бұл ең алдымен белсенді, талғамды мінез-құлықты қажет ететін жағдаяттарда анық көзге түседі.
Ерте балалық шақ аутизмі бар баланың психикалық дамуы бірқалыптылықтың жоқтығымен мінезделенеді. Кейбір жағдайларда музыка, математика, өнер салаларындағы жоғары деңгейлі қабілеттілік кәдімгі өмірлік іскерліктер мен дағдылардың терең бұзылыстарымен бірігуі мүмкін. Ерте балалық шақ аутизммен ауыратын балалардың зейінінің мақсатты бағыттылығы мен ырықтылығы бұзылады, бұл жағдай жоғары психикалық функциялардың қалыптасуына жол бермейді. Қоршаған орта заттарынан келетін кейбір бейнелі дыбыстық әсерлер балаларды баурап алады, олардың осы ерекшеліктерін зейіндерін тұрақтандыруда қолдануға болады. Әдетте, ерте балалық шақ аутизмі бар баланың зейіні бірнеше минут, секунд ғана тұрақты болады.
Ерте балалық шақ аутизмі бар бала сенсорлық тітіркендіргіштерге ерекше жауап қайтарады: аса жоғары сенсорлық зақымдалу байқалады және сол сәтте, нәтиже ретінде - әсерлерді байқамау, қабылдамау.
Ерте балалық шақ аутизмі бар баланың қабылдауында да кеңістікте бағыттала алмау бұзылысы анықталады. Ол үшін тұтас зат маңызды емес, маңыздысы - оның кейбір сенсорлық қасиеттері: дыбысы, түрі, түсі. Бұл балалардың көбінде музыкаға деген сүйіспеншілік байқалады. Олар үшін өз денесінен баратын тактильді және бұлшық-ет түйсіктері маңызды.
Ерте жастағы аутизммен ауыратын балалардың механикалық естері жақсы сақталған, сондықтан эмоционалдық уайымдардың іздерін сақтауға жағдай бар. Мәлімет бүтіндей қабылданып есте сақталады, бірақ өңделмейді, қабылданған түрде өзгеріссіз қолданылады. Олардың ауытқушылықты қиялдары аса бейнелілік, анықтылық және жарықтығымен ерекшеленеді. Кейбір балалар аса сезімтал, олар кейбір мультфильмдерді көргенде жиі жылайды. Мұндай балалардың ойлауының дамуы ырықты оқу процесіндегі үлкен қиындықтарды жеңу, нақты пайда болған міндеттерді бағыттылықпен шеше алумен байланысты. Балаға жағдайдың уақыт шеңберінде дамуын түсіну, себептік-нәтижелілік байланыстарды анықтау қиын.
Жетекші көрсеткіш - туылған соң аз уақыт шеңберінде көрініс табатын эмоционалды-еріктік сфераның бұзылуы. Аутизм жағдайында ең ерте қалыптасатын - қоршаған адамдармен әлеуметтік байланыс орнату жүйесінің артта қалып қоюы байқалады: адамның бетінде назарын ұстап тұрмау, күлмеу және үлкеннің әрекеттеріне күлкі, гулеу және қозғалыс арқылы жауап қайтармау. Өскен сайын баланың жақын үлкен адамдармен эмоционалдық байланысы әлсіздей түседі. Ерте балалық шақ аутизмі бар балалар қолға ал - деп ұмтылмайды, анасының қолында болғанда оны құшақтамайды, әлсіз және енжар болып қала береді. Бұл жастағы аутизм ауруы бар балалар, қалыпты дамығандарға қарағанда, үлкендерге ұнауға, жақсы, мақтау сөздерін естуге тырыспайды. Мама мен папа сөздері басқа сөздерден кеш пайда болады және ата-анамен сәйкестендірілмеуі мүмкін. Олар жағымды қарым-қатынастан да тез шаршайды, жағымсыз әсерлерді нашар қабылдайды, аутисттік іс-әрекеттің қалыптасуында жетекші орын алатын түрлі қорқыныштары жиі пайда болады. Сәл ғана өзгерістер, мысалы, жиһаздың орнын ауыстыру, қарқынды жауап қайтаруды тудырады.

1.2 Пайда болу себептері
Психикалық дамудың осы бұзылуының себептерін іздеу бірнеше бағытта жүргізілді. Аутикалық балаларды алғашқы тексеру олардың жүйке жүйесінің патологиясы туралы куәлік берген жоқ. Осыған байланысты 50-ші жылдардың басында аурудың психогенді пайда болуы туралы гипотеза кең тараған. Басқаша айтқанда, адамдармен эмоционалды байланыс дамуының бұзылуы, қоршаған ортаны игерудегі белсенділік ерте психикалық жарақатпен, ата-аналардың балаға дұрыс емес, суық қарым-қатынасымен, тәрбиелеудің қолайсыз әдістерімен байланысты болды. Мұнда келесі ерекшелікті атап өтуге болады - аутизмге шалдыққан баланың типтік отбасылық фоны деп санауға болады. РДА зияткерлік ортада және қоғамның жоғары қабаттарында жиі пайда болады, бірақ бұл ауру белгілі бір әлеуметтік топпен шектелмейді.Осылайша, биологиялық толыққанды баланың психикалық дамуының бұзылуы үшін жауапкершілік ата-аналарға жүктелді, бұл ата-аналардың ауыр психикалық жарақаттарының себебі болды.Қазіргі уақытта зерттеушілердің көпшілігі ерте балалар аутизмі ерекше патологияның салдары деп санайды, орталық жүйке жүйесінің жеткіліксіздігі жатыр.Бұл жетіспеушілік көптеген себептерге байланысты болуы мүмкін: туа біткен аномальды Конституция, туа біткен алмасу бұзылыстары, ц.Ғ. органикалық зақымдануы.С. жүктілік пен босану патологиясы нәтижесінде ерте басталған шизофрениялық процесс. Әрине, әр түрлі патологиялық агенттердің іс-әрекеттері ерте балалар аутизмінің синдромының картинасына жеке сипат береді. Ол ақыл-ой кемістігінің әртүрлі дәрежесімен, сөйлеудің өрескел дамымауымен асқынуы мүмкін. Түрлі реңктер эмоционалдық бұзылулар болуы мүмкін. дамудың кез келген басқа ауытқулары сияқты, ауыр психикалық ақаудың жалпы көрінісі оның биологиялық алғашқы себептерінен ғана тікелей шығарылуы мүмкін емес. Балалардың ерте аутизмінің көптеген, тіпті негізгі көріністері осы мағынада психикалық дизонтогенез процесінде пайда болатын екіншілік ретінде бағалануы мүмкін.
Британдық ғалымдар аутизмнің пайда болуының ықтимал себебі ер гармон тестостерон екенін анықтады. Кэмбридж университетінің зерттеу шеңберінде жүргізілген осы аурудан зардап шегетін балаларды тексеру ана құрсағында қандағы тестостерон деңгейінің жоғарылағанын көрсетті. Артығы тестостерон сөзбе ауаны ластап баланың ағзасына әкеледі іске қосу тетігін туындаған аурулар.
Ерте балалар аутизмі, сыртқы көріністер кешені экзогенді түрде негізделуі және органикалық табиғатқа ие болуы, екінші психогенді шығу тегі болуы мүмкін.
Екінші психогенді аутизм депривация - сенсорлық, когнитивтік және эмоциялық жағдайда қалыптасады. Әр түрлі жағдайларда, баланы панаға, концентрациялық лагерьлерге орналастыру кезінде, балада сенсорлық ақаулар болған кезде дами алады. Бастапқы аутизм шизофрениямен генетикалық ұқсастығы бар, іс жүргізу психикалық ауруы немесе ц.Н. органикалық патологиясы ретінде өтеді.С.
Сондай-ақ аутизм белгілі бір психофизиологиялық механизмдердің бұзылуының салдарынан, сергектік деңгейінің бұзылуы, вестибулярлық аппараттың алғашқы патологиясы, қабылдау константтығының бұзылуы ретінде қарастырылады.
Клиникалық тәсілге сәйкес аутизмнің себептері: мен әлсіздігі, сананың және белсенділіктің бұзылуы, туа біткен инстинктивтік жеткіліксіздік, туа біткен үрейлену, интуицияның жеткіліксіздігі, басқа адамдардың уайымын түсіну қабілетсіздігі болып табылады.
Нейропсихологиялық гипотезалар: аутизм көбінесе сол жарты шар - сөйлеу аймағының қабық функциясының бұзылуымен байланыстырады. Аутизм оң жарты шардың гипоактивтілігімен, бейнелі және символдық ақпаратты қайта өңдеу, шындықтан алшақтық, нақты әсерлерге тіреусіз, символдардың оқшаулануымен байланыстырады. Тұжырымдамалардың бірі жалпыға танылған болып табылмайды және аутизм кезінде бұзылулардың барлық спектрін түсіндіре алмайды. Аутизмнің кейбір нысандарының негізінде мидың белгілі бір бөліктерін қанмен жабдықтаудың бұзылуы жатуы мүмкін.
Осылайша, аутизмнің нақты себептері әлі күнге дейін анықталмады деген қорытынды жасауға болады.
Ерте бала аутизмінің белгілері. Емшектегі баланың іс-әрекет және әсерлесу ерекшеліктерін ата-ана байқай алады. Бұған емізудегі қиындықтарды жатқызуға болады. Атап айтқанда, нәресте емшектен бас тартады немесе тым сылбыр емеді, немесе тым қомағайланып емеді, тойына алмайды. Бөтелкемен емізуге қатты қарсылық білдіреді немесе, керісінше, емшектен бас тартып бөтелкені қуана емеді. Тәбеті нашар болуы мүмкін, кейде ол тамақты талғап жейді, кейбір өнімдерден, мысалы сүттен, еттен, балықтан, мүлде бас тартады. Науқас балалардың көпшілігінің асқазан-ішек жолы дұрыс жұмыс жасамайды: іші жиі қатады, құсады. Ұйқы бұзылыстары болуы мүмкін: бала не күндіз, не түнде ұйықтамайды, үнемі айқайлайды немесе күндізгі уақыт пен түнгі уақытты ауыстырып алады, кейде, керісінше, төсекте еш мазасызданбай, көзін бақырайтып бірнеше сағат жата береді. Сыртқы қоздырғыштарға жауап беру түрлері де әр түрлі: тым қорқақтықтан бастап реакцияның мүлде болмауына дейін. Және де бала соқыр не керең секілді көрінеді. Жайсыздыққа реакциясы әр түрлі болуы мүмкін: аз ғана қолайсыздыққа тым қатты қозудан бастап қарнының ашқанына, тоңғанына, астының ылғалдануына ешқандай реакцияның болмауына дейін. Кейде бұндай сәбиді ата-анасы қолайлы, сабырлы, ешқандай қиындық тудырмайтын бала деп санайды. Бұған қоса, аллергиялық көріністерге бейімділік байқалады.
Әлеуметтік өзара қарым-қатынастың бұзылуы қоршаған адамдармен, ортамен қатынастың болмауынан немесе айқын шектелуінен көрінеді. Сәби әлемнен оқшау, өз әлемінде өмір сүреді. Сырт көзге ол қоршаған адамдарды көрмейтін секілді, ол үшін тек өз қызығушылықтары мен қажеттіліктері маңызды секілді көрінеді. Баска адамдардың оның әлеміне кіру, қарым-қатынаска шакыру әрекеттеріне үрейленіп, агрессиямен жауап береді, өз-өзіне деген агрессия туындауы мүмкін. Көбіне ата-ана балаға жақындағанда олардың даусына жауап қайтармайды, жауап беріп жымимайды, жауап бергеннің өзінде ешкімге бағыттамай, кеңістікке қарап күледі. Баланың көзін, назарын өзіңе аударту қиын. Одан әрі қарай да онымен көзқарасты түйістіру қиынға соғады. Баланың көзқарасы адамды жанап өтетіндей, бейтарап, сонымен бірге ақылды, саналы көзқарасқа ұқсайды. Оның қызығушылығын көбіне адамдар емес, заттар туындатады: ол бірнеше сағат бойы күн сәулесіндегі шаң-тозаңның қозғалысына, өз саусақтарына қарап отыра береді, анасының шақырғанына мән бермейді. Оның жақын адамдарымен қарым-қатынасы да ерекше, мысалы, ол анасына басқалардан ерекше жан ретінде қарамайды. Көтер демейді, қолға алсаңыз, енжар және сылбыр. Көбіне олар басқа адамдармен тәндік қарым-қатынасты ұнатпайды, одан қашқақтайды. Жақын адамдарға немқұрайлы, бірақ уақыт өте келе оларды, көбіне анасын, тым қатты жакын тартып, аз уақыт жалғыз қалса қатты үрейленуі мүмкін.
Баланың бұдан өзге де көптеген өзгешеліктері болады. Мысалы, ол бірнәрсе жасау немесе бір затты алу үшін ересек адамның қолын пайдалануы, бейтаныс адаммен оңай тіл табысуы немесе ұнамайтын, танымайтын адамнан қашқақтап, корқуы мүмкін. Оның басқа балаларға деген көзқарасы да ерекше. Көбіне оларға жансыз зат ретінде қарайды, бақылайды, қосылып ойнамайды, өйткені ойын ережесін меңгере алмайды. Кейде ол басқа балаларға қатты куанып, айқайлауы, тіпті тұншықтыра қысып құшақтауы мүмкін. Сондықтан үрейленген балалар одан аулақ жүруге тырысады. Кейде өзге балаларды ұрса, кейде қорқып қашады. Бұндай бала басқа адамның эмоциялық күйін түсіне алмайды, сондықтан оның реакциясы сайма-сай емес. Мысалы, анасы жыласа, ол күлуі мүмкін. Бірақ кейде ол ата-анасының көңіл-күйін жаксы сезеді, оларды аяйды. Оның қоғамдык орындардағы іс-әрекеті де оғаш. Баланың айқайлап, сөрелердегі заттарға бас салуы мүмкін, ал өзге кісі өзіне көңіл аударса, мазасызданады. Балабақшада ол күн тәртібін сақтамайды, тәрбиешілерге құлақ аспайды, сабаққа қатыспайды, шкафтың ішіне кіріп алуы да мүмкін.
Сырқат баланың қарым-қатынас жасай алмауы көбіне сөйлеу бұзылысына байланысты. Емшек жасындағы бала анасының даусына, сөзіне көңіл аудармайды. Кейін ақыл-ой қабілетінің сақталуына қарай, ол сөзді жақсы түсінуі мүмкін. Басты мәселе -- баланың сөйлеуінің коммуникативтік қызметінің болмауы немесе айкын жеткіліксіздігі. Нәресте уілдемейді немесе бұл кеш пайда болады, ол естіген сөздерін, дыбыстарын қайталамайды. Кейбір балалар мүлде сөйлемейді немесе ол өзіне ғана түсінікті құс тілін пайдаланады. Егер сөздерді үйренетін болса, оларды әдеттегі мезгілден ерте не кеш меңгереді. Бұл өте сирек, күрделі сөздер болуы мүмкін, және де бала оларды анық айтады. Кейбір сөздер пайда болып, одан соң оның сөздік қорынан біраз уакытқа жоғалып кетуі мүмкін. Оның сөйлеу мәнері бірсарынды, тез немесе баяу болуы мүмкін. Немесе сөздер буын-буынға бөлініп айтылады, жестикуляция болмайды. Оның сөздік қоры мол болғанымен, сөздер өзара байланыспауы ықтимал. Сөздерді өзі ойлап табуы мүмкін: көк - аспан сиякты; қызыл - жеміс, алма түсті. Бала көп уакытқа дейін мен деген сөзді қолданбайды, өзі туралы екінші не үшінші жақта айтады: Қанат далаға шығады, Үйге баражатырсың, Отыр. Ол бұрын естіген сөздерін (мультфильмнен, жарнамадан) жақсы жаттап алып, дәл қайталай алады. Оған иә деген сөзді меңгеру киын, егер одан: далаға шығамыз ба? деп сұраса, иә деудің орнына: далаға шығамыз ба деп сұрақты кайталауы мүмкін. Кейде ол жақсы сөйлейтін секілді көрінеді, өйткені тамаша есте сақтау қабілетінің арқасында ол сөйлемдерді, тақпақтарды, кітаптың біраз бетін жаттап алып, дәлме-дәл қайталай алады.
Шектеулі, қайталанып отыратын және стереотипті іс-әрекет, қызығушылық пен белсенділік ерте жастан байқалады. Ол өміріндегі өзгерістерді қинала қабылдайды: жаңа тағамнан, күн тәртібінен, киімнен, арбадан, ваннадан қатты шошиды. Жиһаздың орнын алмастыру, күнделікті жүретін бағытты ауыстыру оны ашуландырып, қоркытады.
Ол өз өміріне көптеген салттарды енгізеді және оларды бұлжытпай орындауды талап етеді. Мысалы, ұйықтар алдында ол белгілі бір бірнеше кітаптан, белгілі бір ретпен әңгіме оқып беруді талап етуі мүмкін. Немесе үнемі бір пижамамен ұйықтайды, тәпішкесін шешкізбейді. Оған қозғалыс стереотиптері тән: тербелу, басты шайкау, қолды көтеру, айналу, шеңбер бойынша жүгіру. Ойнағанда да стереотиптер басым: олар бірнеше сағат қатарынан кітаптарды, кубиктерді, машиналарды бір катарға тізіп, оларды пішініне, түсіне, өлшеміне қарай бөле алады. Егер бірнәрсе қолынан келмесе, қатты ашуланады, қозады, бәрін жөнге келтіруге тырысады. Заттың иісіне, түсіне, беткейінің белгілі қасиетіне қызығушылық танытады. Көбіне оның тастамай өзімен бірге алып жүретін сүйікті заттары болады: жіптер, таяқтар. Көбі ересектердің кітап оқып бергенін ұнатады. Кей балалар белгілер мен символдарға қатты қызығушылық танытады, сөздерді таяқшалармен, сандарды әйнекке жазады. Оның музыкалық қабілеті жоғары болады.
Бала аутизмінің басқа да ерекшеліктері бар. Мысалы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.