Отан тарихы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Қазақстан тарихы және Қазақстан халықтарының мәдениеті кафедрасы

Реферат

Тақырыбы: 1940-1950 жж. Қазақстандағы ұлтшылдыққа қарсы күрес науқаны

Орындаған: Кереева Нұрлыгүл
Қабылдаған: Ахантаева Амина

2019 жыл
Тарихнама:

Егемен Қазақстан.1998,16 қаңтар.Назарбаев Н.Ә.Жадымызда жатталсын,татулық дәйім сақталсын.Мақаласында Н.Ә.Назарбаев қуғын-сүргіннің құрбаны болған,өткен күннің зиялы қауымдарына құрметін білдіреді және олардың ерліктерін ұмытпауын болашақ ұрпақтан сұрайды.[1]
Қозыбаев М.Өркениет және ұлт.Алматы,2001.Кітабында Қозыбаев М. сталиндік саясат кезіндегі ұлтшылдық терминіне анықтама жазып,қуғын-сүргінге баға берген.[2]
Социалистік Қазақстан.1998,25 тамыз.[3] Мақаласында жазықсыз жалаға ұшыраған қазақ ғылым саласына айтарлықтай үлес қосқан қазақ ғалымдары және олардың сталиндік сынға ұшыраған еңбектері туралы жазылған.[3]
Қазақстан коммунисі.1991.N.10.1940-1950 жж. қатал сынға ұшыраған еңбектер жайында жазылған.[4]
Ақиқат.Омарбеков Т.Ызғарлы жылдар іздері . Алматы,1998.Еңбегінде Т.Омарбеков 1940-1950 жж. қуғын-сүргіннің мақсатын саяси тұрғыдан өзінше пайымдауын жазады.[5]
Гурьевич Л.Я. Тоталитаризм против интелигенции.Алматы: АО Караван 1992.Қуғын-сүргін кезеңінде газет-журналдар мақаласында жарияланған сынған ұшыраған әдебиеттер туралы жазылған.[6]
Алдажұманов Қ.Ж. Ж.Шаяхметовтың өмірі мен қызметі.Отан тарихы.2002.Бұл кітапта Т.Әбдіразаховтың партия басшысы қызметін атқарған Ж.Шаяхметовке берген сыни көзқарасы туралы жазылған.[7]
Верт Н. История Советского государства.Перевод с французкого.Амстердам,1990-1991.Еңб егінде қазақ композиторларына тағылған жалған айыптар жайында жазылған.[8]
Большевик Казахстана.1947.Е.Бекмаханов о состоянии и задачах исторической науки в Казахстане.Мақаласында Е.Бекмахановқа еңбектеріне талдау жасалған және оған жабылған жалған айыптар әшкереленеді. [9]

Жоспары:

I.Кіріспе:
1.1.Қазақстандағы қуғын-сүргін тарихы;
II.Негізгі бөлім:
2.1.1940-1950 жж. Қазақстандағы ұлтшылдыққа қарсы кұрес;
2.2.1940-1950 жж. қуғын-сүргін кезіндегі тарих ғылымы өкілдеріне қарсы жүргізілген саяси науқан (Е.Бекмаханов)
III.Қорытынды.

Қазақстандағы қуғын-сүргін тарихы
Қазақ елінің тәуелсіздікке қол жеткізуінің арқасында кеңес дәуірінде әкімшіл-әміршіл жүйе ықпалымен қалыптасқан тарих ғылымын қайта қарап, төл тарихымызда бұрмаланып келген мәселелерді шынайы тарихи тұрғыда жаңа қырынан ашып көрсету мүмкіндігі туып отыр. Бұл жөнінде президентіміз Н.Ә. Назарбаев былай деп қадап айтқан болатын: ... өткенімізді тұтас күйінде ешқандай боямасыз, қоспасыз, қаз-қалпында қабылдағанымыз ләзім. Ал өткен жылдар шежіресін үнемі әрі бұрмалаусыз зерделеп отырудың жөні бөлек. Мұның өзі өткендегі тәжірибенің жақсысынан үйрену үшін, ескі қателіктерді қаулата бермес үшін, жаманнан жирену үшін қажет. [1;4-б]
Бүгінде қазақ халқының қилы да, қиын тарихын қалт жібермей, келешек ұрпаққа жеткізу тарихшылардың басты міндеті болып табылады. Кеңес өкіметі кезінде қалыптасқан әкімшіл-әміршіл жүйе билігінің көріністері, оның көптеген қырлары әлі де болса жете зерттеліп, көпшілік талқысына ұсынылуы қажет. Тарихта ақтаңдағы басым 20-50-ші жылдарда жүргізілген қуғындау науқаны соңғы кездерде әділ бағасын алып, сталинизм саясатының мәні ашылып көрсетілуде.
20-шы жылдары тоталитарлық жүйе билігі орнағаннан кейін қоғам өмірінде орын алған бұрмалаушылықтар мен қысаң саясаттың салдары халықтың рухани ой-санасын сандалтып, тағдырын тәлкек қылды. 20-шы жылдардың аяғында тарихта социализмнің сталиндік моделі деген атпен белгілі тарихи кезең басталып, тоталитарлық қуғын-сүргін заманына жол ашты.
И.Сталиннің үкімет басына келуі саяси террорды өршіте түсті. Ал 30-шы жылдардың басы мен аяғында жүргізілген саяси қуғын-сүргін ұлттық интеллигенцияны ойсыратып, мүлдем жоқ қылып жіберуден аз қалды.

Сталиндік солақай саясат қазақ қоғамын идеологиялық қыспаққа алып, халық санасын бір уыста ұстау әрекетінде болды. Бұл әрекеттің қадамы қазақтың бетке ұстар азаматтарын құртудан басталды. Қазақ зиялыларының алды болған, қазақ елінің тәуелсіздігі жолында күрескен Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, Ж. Ақбаев, М.Дулатов, М. Жұмабаев, С.Сәдуақасов, С.Сейфуллин сынды азаматтар ұлтшылдар деген жаламен қуғын-сүргін құрбандары болып кете барды.
Ұлтшылдық деген термин ресейлік патша үкіметі кезінде қалыптасқан. Академик М.Қозыбаев бұл жөнінде: Патша өкіметі ұлтшылдықты оппозиция есебінде таныды, оның тамырына балта шабуды саясатқа арна етті. Кеңес өкіметі сол империялық саясатты шын мәнінде жалғады, өйткені ол да аз ұлттар тым-тырақай бөлініп, бөлшектеніп кетеді деп түсінді. Оларды ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстаудың жолы бонопартизм деп түсінген И.Сталин ұлттардың ойшыл, жасампаз топтарын тұқырту деп білді, - деп жазған еді. [2;45-б]

Еркіндікке талпынған халықтарды құрсауда ұстау үшін қолданылған ұлтшылдықпен күрес саясаты кеңес дәуірінде күшейе түсті. Сталиншіл билік жүйесі ұлтшылдық терминіне буржуазиялық дегенді қосып, таптық сипат беру арқылы қанды саясатына ерік берді. Сөйтіп, халықтарды қорқытып-үркітіп, үрейлендіріп, ұлттардың табиғи бейнесін жоюға тырысқан казармалық социализм жүйесін орнатты. КСРО-ны өмірге әкелген сталиндік басқару жүйесі өз қарамағындағы одақтас республикалардың бей-берекетін шығарды. Бұл жүйе қазақ халқының ғасырдан-ғасырға жалғасып келе жатқан әдет-ғұрпын аяққа таптады. Ұлттық салт-дәстүрді ескіліктің қалдығы деген желеумен, елдің елдігін танытатын дүниетанымына балта шабу арқылы ұлттық ой-сана мен мәдениетке, өркениетке қасақана нұқсанын тигізді. Қазақ ұлтының тұтастығына дәнекер болып келген тіл мен дінге шабуыл басталды. Оған араша түскендер халық жаулары есебінде жазаланды. Осылай, әр халықты ұлт ететін қасиетінен күштеп ажыратып, жасанды идеологияны басшылыққа алған жүйемен алмастырды.
Қазақстан тарихында 20-50-ші жылдар өте күрделі, қайшылыққа толы кезең болып табылады. Осы жылдардың аралығында біздің еліміздің экономика саласында және қоғамдық саяси өмірінде орныққан қысым көрсету саясаты жаппай өктемдік етті. Бұл саясаттың, әсіресе, Қазақстан экономикасының негізін құрған ауыл шаруашылығы саласындағы зардаптары айрықша ауыр болды. Үкімет тарапынан көрсетілген қоқан-лоқы, зорлық-зомбылық әдістері негізінде сан мыңдаған адамдарды қуғындау орын алды. Кеңес өкіметіне жат, қас деген саяси айыптармен 100 мыңнан астам адам түрмеге жабылды, атылды, лагерьге айдалды.
Ұлтшылдықпен күресу келе-келе кеңес мемлекетінің айнымас белгілерінің біріне айналды. Қазақ халқының жендеті атанған Ф.Голощекин Қазақстанға шылдық, шілдікті әкеліп, зобалаң отын лаулата түсті. Қазақ зиялыларын жік-жікке бөліп, оларды бір-біріне шағыстыра отырып, ел ішінде алакөздік ахуалды қолдан жасап отырды. Жікшілдік пен ұлтшылдыққа қарсы күрес ашық түрде айыптау сипатын алды. Әсіресе осы екі ұранмен айыптау 1925-1933 жылдары қатты ушықты.
Бұл қуғын-сүргін 40-50-ші жылдары да жалғасын тапты. Осы жылдары социализм принциптері барынша бұрмаланып, еліміздің дамуын тоқырауға ұшыратқан күрделі мәселелер туғызды.
Өз саяси қателіктерін бүркемелеу үшін қуғын-сүргінді жасаушылар 40-50-ші жылдары буржуазияшыл терминіне космополитшылдықты қосып, репрессияға үстеме мән берді. Бұл тұрғыда космополитшылдық буржуазияның бүкіл дүние жүзіне үстемдік жүргізуге тырысқан агрессиялық саясатының көрінісі ретінде танылды.
1937-1938 жылдары қуғыннан аман қалған зиялылар 1940-1950 жылдары сталиндік жүйенің тырнағына ілікті. 1937 жылы басталған жаппай тұтқындау 1953 жылдың наурызына дейін толастамады. Бұл үдеріс зардабынан Ұлы Отан соғысы кезінде де жазықсыз жапа шеккендер де болды.
Ғылым саласындағы қазақтың көрнекті өкілдері Е.Бекмаханов, Х.Бекхожин, Е.Исмайылов, Қ.Сәтбаев, Ә.Марғұлан, М.Әуезов, Б.Сүлейменов және тағы басқаларға саяси айыптар тағылды. Нақтырақ айтқанда, зиялыларымыз буржуазияшыл-ұлтшылдар ғана емес, сондай-ақ, космополитшылдар ретінде айыпталып, қызметтен қуылды, түрмеге қамалды.
Сталиннің тікелей қолдауымен жүргізілген бұл қуғын-сүргін сол кезде ұлт ретінде өркендеуге бет алған халқымыздың өзіндік психологиялық мінез-құлқын қатты жасытты. 80-ші жылдардың соңында тарихшы Р.Сүлейменов бұл жайында былай деп жазған еді: 30-50-ші жылдардағы репрессияның табы бүгінгі күнімізден де сезілетіні шындық. Жөнсіз, жосықсыз қудалау біздің интеллигенцияны зәрезап қылғандығы сонша, үрейдің өзі мұра сияқтанып, бір ұрпақтан екіншіге жалғасып келеді [3;19-б]

1940-1950 жж. Қазақстандағы ұлтшылдыққа қарсы күрес

Буржуазиялық ұлтшылдар мен тексіз космополитшылдар ұранымен жүргізілген қуғын-сүргін кезеңі ХХ ғасырдың 40-шы жылдарының екінші жартысы мен 50-ші жылдардың басын қамтыды.
Қуғын-сүргін науқанына сталиндік тоталитарлық үкімет 1943 жылдан бастап дайындалған еді. Идеология генералдары атанған (соғыс кезінде генерал-полковник А.Шербаков пен генерал-лейтенант А.Жданов - Н.Д.) сенімсіз әдебиетшілерге қарсы саяси қысым жүргізе бастады.
1943 жылдың желтоқсан айының басында КОКП ОК-нің насихат және үгіт бөлімінің басшысы Г.Александров пен оның орынбасары А.Пузин және көркем әдебиет бөлімінің басшысы А.Елагин БК(б)П ОК-нің хатшылары Г.Маленков пен А.Шербаковқа Октябрь, Знамя және Новый мир журналдарының жіберген өрескел саяси қателіктері туралы мәлімдеген болатын.
Қатал сынға И.Сельвинский, М.Зощенко, А.Довженко, А.Платоновтардың шығармашылығы ұшырап, олардың еңбектері жат пиғылдағы еңбектер деп танылды. Әсіресе, Октябрь журналының № 6-7, 8-9 сандарында жарияланған М. Зощенконың Перед восходом солнца повесі кеңес халқының өмірін бұрмалап көрсеткен шығарма деп бағаланып, сынға алынды.Сөйтіп, әдебиет саласындағы қайраткерлерге қысым көрсетіле бастады.
1945 жылы 14 тамызда Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті республиканың тарих ғылымы мәселелері бойынша Қазақ ССР тарихының екінші басылымын әзірлеу туралы қаулысы қабылданды. Бұл қаулы 1943 жылы басылып шыққан Қазақ ССР тарихында жіберілген кемшіліктерді жою мәселесін алға қойды. Қазақ ССР тарихында Қазақстан тарихы мәселелеріне байланысты бірнеше идеологиялық қателіктер жіберілді. Негізгі қателік Ұлы Қазан социалистік революциясынан бұрынғы қазақ халқының тарихын авторлар өндірістік күш пен өндірістік қатынастар дамуының тарихы есебінде емес, қазақтардың тәуелсіздік үшін күрес тарихы ретінде қарастырған - деп қаулыда көрсетілді.
Құжатта Еңбектегі негізгі концептуалдық тұжырымдар тарихи үрдісті және адамның рөлі, халық пен тарих үшін ұлттық қозғалыстардың мән-маңызы сталиндік түйсіну позициясы тұрғысынан сыналады деп көрсетілді және де мынадай нұсқау берді: Қазақ халқының тарихын жазып көрсетуде Сталин жолдастың Қоғам дамуының тарихы дегеніміз - ең алдымен өндіріс дамуының тарихы, өндіріс тәсілдерінің тарихы, ғасырлар бойы бір-бірін алмастырып келе жатқан өндіргіш күштер мен адамдардың өндірістік қатынастары дамуының тарихы деген нұсқауы ғылыми талдаулар негізіне алынсын.
Қазақстан К(б)П Орталық Комитеті бюросының бұл қаулысы бұдан кейінгі қаулылардың негізіне алынды. [4;34-б]
1946 жылдың басында Орталық Комитет Хатшылығының Әдеби-көркем журналдарға бақылау орнату турасындағы қаулысы күшін жойды. Осы жылдың сәуір айында Ұйымдастыру бюросы мен Саяси бюроның шешімімен Кеңестік Жазушылар Одағының хатшысы Д.Поликарпов орнынан алынды. Бұл уақытша болса да үрейленіп қалған жазушыларды сабасына түсірді.Осылайша мерзімді ұта отырып, Орталық Комитет жаңаша идеологиялық шабуыл жасауға әзірленді. 1946 жылдың 13 сәуірінде И. Сталиннің басшылығымен өткізілген Саяси бюро мәжілісінде БК(б)П ОК-нің Үгіт Басқармасының аппаратын күшейту турасында шешім қабылданып, бұл іс Жданов пен Александровқа жүктелді.
Үгіт және насихат мәселесі турасында 18 сәуірде өткен мәжілісте И.Сталин Новый мир және Звезда журналдарын сынға алды. И.Сталиннің бұл сынынан кейін жазушы, ақын, публицистерді рухани және саяси тұрғыдан өңдеуді күшейту ісі қолға алынады. 1946 жылы 1 тамызда үкімет жаңа Партийная жизнь журналын шығару турасында шешім қабылдады.
Журнал ғылыми және әдеби өмір дамуын бақылап, жазушыларды коммунистік рухқа кері әсер ететін шетел идеологияның ықпалына түсіп кетуден сақтандыруға тиіс болды.
1946 жылы 14 тамызда БК(б)П ОК-нің Звезда мен Ленинград журналдары туралы қаулысының қабылдануы қуғын-сүргіннің бесінші кезеңін бастап берді.
40-50-ші жылдардағы қуғын-сүргіннің мақсатын тарихшы ғалым Т. Омарбеков: ... Сталиндік басшылық, біздің ойымызша, өзінің алдына екі түрлі мақсат қойды. Оның алғашқысы - идеологиялық қысымға төтеп бере алмай, ықпалға оңай берілетін ғалымдардың, жазушыларды, публицистердің және халықтың қалың тобын рухани және саяси тұрғыдан өңдеуді күшейте түсу, екіншіден, басқаша ойлайтындарға қарсы ашықтан-ашық жазалау және қуғын-сүргін науқанын ұйымдастыру - деп көрсетті.[5;32-б]
Ал 14 тамызда қабылданған қаулының мәнін тарихшы Л.Гуревич былай талдап көрсетті: Біріншіден, жаңадан ұйымдасқан компаниялардың түрін анықтады; екіншіден, көркемдік шығармашылықтың негізгі принциптерін қалыптастырды; үшіншіден, ждановтық қаулы таза утилитарлық, көркем өнер шаруашылығының басшылығына өндіріспен жақындасуын талап етті; төртіншіден шығармашылық одақтардың функцияларын қатаң түрде қалыптастырды; бесіншіден, қаулыны космополитшылдық пен төменгі жат пиғылдарға қарсы ждановтық компаниялардың негізін қалыптастырды; алтыншыдан, ждановтық қаулы көркем өнер, гуманитарлық, жаратылыстану ғылымдарын саясатпен идеологияландыруға негіз салды.
14 тамыздағы қаулы БК(б)П ОК-нің Ленинград қаласында шығатын әдеби-көркемдік Звезда және Ленинград журналдарына қанағаттанарлықсыз деген баға берді. Әсіресе Звезда журналына идеясы жоқ, зиянды шығармалар жариялануда делініп, осы журналға жарияланған М.Зощенко мен А.Ахматованың шығармаларын сынға алады. Осындай қателіктердің шығуына жол берген Ленинград БК(б)П қалалық комитеті екендігін баса көрсете отырып, БК(б)П ОК-ті Звезда журналының редакциясы мен Кеңес Жазушылар Одағы Басқармасының жіберген қателіктерін жою, журналдың идеялық және көркемдік сапасын көтеру, М.Зощенко мен А.Ахматова және де басқа сенімсіз ақын-жазушылардың шығармаларын жариялауға тыйым салу, Ленинград журналының шығуын тоқтату, бар әдеби күшті Звезда журналына жұмылдыру көзделініп, Звезда журналының бас редакторлығына А.Еголинді тағайындау турасында қаулы қабылданды. [6;3-4б]
Бұл қаулының қабылдануы көрнекті ғалымдардың зерттеулерінен және әдебиет пен мәдениет қайраткерлері еңбектерінен саяси, идеялық және идеологиялық қателіктер табу жөніндегі науқанға жол ашты. Звезда және Ленинград журналдары туралы қаулыдан кейін Ленинградта 1946 жылы 15-16 тамызда партия белсенділері (активтері - Н.Д.) мен жазушылары алдында В.Жданов баяндама жасап, идеясы жоқ, зиянды шығармаларды әшкерелеуге шақырды. Оның бұл ұсынысын жазушылар жиналысы бірауыздан қолдап, газет беттерінде кемшілікті шығармаларды сынай жазған мақалалар қатарын жариялай бастады.
Әдебиет және Баспасөз ісі Бас Басқармасының (Главлит - Н.Д.) нұсқауымен М.Зощенко мен А.Ахматованың шығармалары кітап дүкендері мен кітапхана сөрелерінен алынып тасталынды.
1946 жылы 26 тамызда БК(б)П ОК-ті Драмалық театрлар репертуары және оны жақсарту шаралары турасында қаулы қабылдады. Бұл қаулыда БК(б)П ОК-ті драмалық театр репетуарлары қанағаттанарлықсыз дәрежеде. Театр сахнасынан ескі өмірді көксейтін, патшалар мен хандардың өмірлерін дәріптейтін қойылымдар қойылуда, - деп онда орын алған қателіктерді атап көрсетіп, қазақстандық Ә.Тәжібаевтың Біз - қазақпыз деген пьесалық шығармасы Х. Шукуровтың Хорезм, М.Бурунгуловтың Индикай мен Мурадым сияқты пьесаларымен бірге сыналды. БК(б)П ОК-ті драмалық театр репертуарларында жіберілген кемшіліктердің шығуына бірден-бір себеп болған драматургтардың қанағаттанарлықсыз қызметі, театр сахнасында талантты актерлер мен театрлық сынның жоқтығы, Правда, Известия, Комсомольская правда, Труд сияқты газеттер театр қойылымдарының тәрбиелік мәнін бағаламай, өнер саласына аса көңіл бөлмеуде деп көрсетті. Қаулыда әсіресе Советское Искусство газеті мен Театр журналы театр сахнасында жіберілген кемшіліктерді сынға алмай, керісінше, осындай мәні жоқ пьесаларды мақтауда деп келтірілді. Орталық Комитетінің Өнер ісі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.