Талғат Бигелдинов туралы шығармалар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
Кіріспе
Негізі бөлім
Талғат Бигелдиновтың өміріндегі маңызды оқиғалар
Талғат Бигелдинов туралы шығармалар және оның шығармашылығы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов (5 тамыз 1922, Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Майбалық ауылы - 9 қараша, 2014, Алматы) -- Авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының екі мәрте батыры, Барыс орденінің иегері. Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов -- Авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының екі мәрте батыры, Барыс орденінің иегері. 1922 жылы 5-тамызда Сарыарқаның кең-байтақ даласында, Ақмола облысының өзен-көлі тасыған, емдік суы атқылаған Майбалық ауылында туған. Талғат Бигелдинов Ұлы Отан соғысының майданына 1943 жылдың қаңтар айынан соғыса бастайды. Ол әуеде 11 сағат ұшып, Ил-2 штурмовигіне отырып, күнде әскери мақсатпен 4 - 6 рет ұшып шығады. Кеңес Одағының екі мәрте Батыр атағын иеленген Талғат Жақыпбекұлы берген сұхбаттарының бірінде өзінің әскери машинасы туралы былай деп әңгімелейді: Мінсіз ұшақ деген болмайды. Бірақ та сен ұшатын ұшақты жақсы көруің керек. Ол жансыз зат болса да, саған да өз сүйіспеншілігін береді. Машинаның жаны сірі болды. Кейде қайта бергенде -- онда бүтін және аман қалған жер жоқ, бәрі жыртылған болып тұр, ал ұшақ жұмыс істейді. Оны тағы да ұшатын танк немесе қара өлім деп аталған. Бірақ та нұсқаушылардың арқасында ғана емес, онда отырып соғысқан, өлген, жеңгендердің арқасында (ұшқыштар, Қызыл армиясының ӘӘК шабуылшы авиациясының полктары) ұшақ сондай қауіпті қару болған.

Негізгі бөлім
Өміріндегі маңызды оқиғалар
Ұшқыш болсам деген өрекпіген көңілмен Бішкектегі ДОСААФ авиамектебіне түсіп, У-2 деген ұшақпен ұшуды үйрендім" дейді аты аңызға айналған батыр. Аэроклубта тамаша тәжірибеден өтіп, ұстаздарының оң көзіне түскен талапты жігіт Талғатты 1940 жылы Саратов әскери-авиация мектебіне оқуға жібереді. Ондағы қатаң сұрыптаудан жанарының оты бар жігіт аман-есен өтеді. Саратовтағы ұшқыштар мектебін екі жыл оқып, сержант шенімен бітірген соң, Чкаловтағы бомбалаушы ұшқыштар мектебін аяқтайды. Ал қан майданға аттанар алдында Ижевск қаласынан ИЛ-2 штурмовигімен ұшуды үйреніп шығады. Сол күннен бастап әскерилер арасында ұшқыш танк деп аталып кеткен Илюшаға басы бүтін бауыр басып, 1942 жылы майданға аттанады. Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы - Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты Қара ажал деп атаған. 23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралған соң, әскери әуе академиясын аяқтайды. Қазақстанның әскери-әуе күштерінде түрлі басқару қызметінде болады. 1956 жылы денсаулығына байланысты демалысқа шығады.
КСРО Жоғарғы Кеңесінің үш мәрте депутаты болып сайланады. 1957 жылдан 1970 жылға дейін азаматтық авиацияны басқарып, Алматы, Ақмола, Арқалық, Қызылорда, Қарағанды, Тараз сынды көптеген қалаларда аэропорт салу ісіне өлшеусіз үлес қосады. 1968 жылы Мәскеу инженерлік-құрылыс институтын бітіріп, мемлекеттік құрылыс саласында да қызмет атқарып, әсіресе, Алматыдағы небір тамаша зәулім ғимараттардың бой көтеруіне атсалысады. Бүгінде 86 жасқа аяқ басса да денсаулығы мықты, тың Талғат ағамыз табиғат аясында жиі болғанды ұнатады. Бал арасын, бау-бақша өсірумен айналысады, қоғамдық жұмыстан да қол үзген емес.
Талғат Бигелдинов Кеңес Одағының екі мәрте Батыр атағын иеленген жалғыз қазақ қана емес, сонымен бірге ол екі мәрте Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған Шығыстан шыққан жалғыз ұшқыш. Соғыс кезінде ол ұшқан, Ил-2 ұшағы оны көп рет ажал құшағынан құтқарды. Талғат Бигельдинов шаруа отбасынан шыққан, ол 1922 жылды 5-тамызда, Ақмола облысының Майбалық ауылында дүниеге келген, ал басқа мәліметтер бойынша батыр Пішпек жерінің (қазіргі Бішкек, Қырғызстан) тумасы дейді. Бірақ та Талғат Бигельдинов Басығара батырдың (Кенесары ханның қолбасшыларының бірі) ұрпағы болды, бұл ақиқат шындық. Басығара батыр 1837 жылы Ақмола бекінісіне шабуыл жасағанда, өз ерлігін көрсетіп, қаза тапқан еді. Мен дәрігерлері, акушер әйелдері не кіндік шешесі бар перзентханада емес, анамның қасында биік дөңгелекті, түйеге жегілген арбада, жалпы айтқанда, кәдімгідей көшпелі қоныста дүниеге келіппін. Көптеген қазақтар-малшылар сияқты да, қазақ өмір салтын ұстаған менің туыстарым далада бір жайлаудан екіншіге көшіп жүрген. Осы жағдайда көшіп кетуіміздің басқа бір себебі болған. Ақмола аймағына белгілі болған бай Ғалибай өз малын тәркілеуден құтқарайын деп, менің әкеме Түсіпбек және бабам Бигелді руынан шыққан кейбір жақындарына, ал олардың ішінде менің анам Хадия да бар, малды Алатау тауларына айдап тастауға тапсырма берген. Бірақ та бай Ғалибайдың меншігінде болған малдың саны он бес мыңнан астам болды, соның ішінде мыңнан астам ат болған. Аяғы ауыр анам көші-қонға қатысқан барлық әйелдер сияқты да түйеге салт мініп жүре берген, өйткені онда ыңғайлы әрі жұмсақ еді. Тек қана босану мерзімі жақындап келгенде, тура осы түйе жегілген арбаға отырған. Мұнда да ол ашық аспанның астында болашақ штурмовик-ұшқышты дүниеге алып келді. Бұл көші-қонның екінші не үшінші күнінде, Ақмола түбінде орналасқан ауылымыздан алыс емес жерде болған оқиға. Бәрімізге белгілі болғандай, ұл баланың дүниеге келу құрметіне көшіміз тоқтап, ата-анам жақын орналасқан барлық ауылдар мен түкпір-түкпірдегі адамдарды шақырады. Әкем мен туыстарым мал сойып, той жасаған. Ал кейін, мерекелеу кезінде, жиналған, ақсақалдар ұзақ пікір-таласқа түсіп, әдеттегідей, маған Талғат деп есім қойған, -- деп жазады Талғат Бигельдинов өз кітаптарының бірінде. Талғат Жақыпбекұлы өзінің туылған жеріне қатысты пайда болған түсінбестікті былайша түсіндіріп отыр: Талғат Бигелдиновтің туған әкесінің аты -- Түсіпбек, бірақ бала Жақыпбектің інісінің отбасында тәрбиеленген, осы отбасы бала-шағасыз болды, сондықтан да қазақ дәстүрлері бойынша оны осы отбасыға тәрбиелеуге берген. Талғаттың туыстары ерте қайтыс болды. Отбасының жағдайы ауыр болды. Кейін былай болды: қазақ салты бойынша, мені туыстарымыздың бала-шағасыз отбасыға берді, және де Пішпекке көшіп кеттім. Жаңа анам мені жақсы көрмей кетті. Сондықтан да қайыр сұрайтын кездерім-де болды. Масқара аштық болды, достарыммен бірге тауға барып, кесіртке мен жыландарды аулап жүрдік. Бірақ та мен бұзды, мінезді болдым, -- деп есіне алады белгілі ұшқыш. Мектепте Талғат жақсы оқып жүрді, ол үздік оқушы-да болды. Бірақ татар мектебінен орыс мектебіне ауысқанда, ол үшін қиыншылықтар басталған. Үздік оқушыдан екілерді алатын балаға айналып кетті. Орыс тілі сабағы да ол үшін қиын пән болды. Бір кезде бір деген кезекті бағасын алған бала бос сыныпқа кіріп, қатты жылай бастады. Осы сәтте орыс тілінің мұғалімі кірді. Ол Талғатты аяп, өз көмегін ұсынды. Өз досыммен -- пысық бала Аркашкамен, ал ол бала да жіктелу мен септелуде әлсіз болды, екеуіміз мұғалімге жолықтық. Саманнан салынған, сабан төбесі бар үй, әр жерден кедейлік көрініп тұрады. Бірақ ең қауіптісі үйдегі -- суық еді. Мен және Аркашка бір-бірімізге қарап, есіктен ғайып болдық. Қайда барасыңдар, балалар? -- мұғалім абырыжып айтып үлгергенше, біз жақын жерде, ағаш қоймасына барып, сексеуіл алып келдік. Мұғалім түсінбей, аң-таң болып тұрды. Жарты сағаттан кейін шағын бөлмеде Ташкенттегідей ыстық болды. Ол бірнеше апта бойы бізге сабақ беріп тұрды, қандай тамақ болса да, бізге беретін, бірақ өзі ашты-жалаңаш отыратын. Содан бері мен орыс тілінде сауатты жазамын, деп Талғат Бигелдинов. Өлімнен қорықпай, өмір үшін соғысқан ер Талғат Бигелдинов Ұлы Отан соғысының майданына 1943 жылдың қаңтар айынан соғыса бастайды. Ол әуеде 11 сағат ұшып, Ил-2 штурмовигіне отырып, күнде әскери мақсатпен 4 - 6 рет ұшып шығады. Кеңес Одағының екі мәрте Батыр атағын иеленген Талғат Жақыпбекұлы берген сұхбаттарының бірінде өзінің әскери машинасы туралы былай деп әңгімелейді: Мінсіз ұшақ деген болмайды. Бірақ та сен ұшатын ұшақты жақсы көруің керек. Ол жансыз зат болса да, саған да өз сүйіспеншілігін береді. Машинаның жаны сірі болды. Кейде қайта бергенде -- онда бүтін және аман қалған жер жоқ, бәрі жыртылған болып тұр, ал ұшақ жұмыс істейді. Оны тағы да ұшатын танк немесе қара өлім деп аталған. Бірақ та нұсқаушылардың арқасында ғана емес, онда отырып соғысқан, өлген, жеңгендердің арқасында (ұшқыштар, Қызыл армиясының ӘӘК шабуылшы авиациясының полктары) ұшақ сондай қауіпті қару болған. Талғат Бигелдинов әскери тапсырмамен өзінің 305 ұшуын жасады. 305 рет өліммен бетпе-бет кездесті. Кеңес Одағының Батыры деген атақты екі рет алған Анатолий Ефремов өзінің 244 ұшуын жасады, ал Талғат Жақыпбекұлы одан 61 ұшуға артық жасады. Осыдан басқа, Талғат Бигелдинов 7 жау ұшағын атып түсірген, соның ішінде мессер ұшығы. Мессердің штурвалында болып отырған адам -- әуе шайқастың шебері, Испания, Фрнация мен басқа елдегі көрсеткен ерлігі үшін өз марапаттарын алған капитан фон Дитрих. Штурмовик-ұшқыштар жау ұшақтарымен тікелей соғыспаса да (осыны истребитель-ұшқыштар істейді), олардың жалғыз міндеті -- жердегі жау әскерін бомбалау. 9-ші ұшудан кейін Талғат жетекші ұшқыш болып атанды, шайқас жылдарында оның басқаруымен көптеген жау ұшқыштары қаза тапты. Бұл да оның жеке жетістіктерінің бірі болады. 1944 жылдың 26 қазанында 22 жасар лейтенант Бигелдинов Знаменка, Кировоград қалаларын босату кезіндегі көрсетілген ерлігі мен әскери шеберлігі үшін әрі 4 атып түсірілген жау ұшағы үшін оған Кеңес Одағының Батыры деген атақ берілді. Басты бет Жаңалықтар Талғат Бигелдиновтың сәтті саны Талғат Бигелдиновтың сәтті саны 24 Ақпан 2015 13323 0 Талғат Бигелдинов Кеңес Одағының екі мәрте Батыр атағын иеленген жалғыз қазақ қана емес, сонымен бірге ол екі мәрте Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған Шығыстан шыққан жалғыз ұшқыш. Соғыс кезінде ол ұшқан, Ил-2 ұшағы оны көп рет ажал құшағынан құтқарды. Талғат Бигельдинов шаруа отбасынан шыққан, ол 1922 жылды 5-тамызда, Ақмола облысының Майбалық ауылында дүниеге келген, ал басқа мәліметтер бойынша батыр Пішпек жерінің (қазіргі Бішкек, Қырғызстан) тумасы дейді. Бірақ та Талғат Бигельдинов Басығара батырдың (Кенесары ханның қолбасшыларының бірі) ұрпағы болды, бұл ақиқат шындық. Басығара батыр 1837 жылы Ақмола бекінісіне шабуыл жасағанда, өз ерлігін көрсетіп, қаза тапқан еді. Мен дәрігерлері, акушер әйелдері не кіндік шешесі бар перзентханада емес, анамның қасында биік дөңгелекті, түйеге жегілген арбада, жалпы айтқанда, кәдімгідей көшпелі қоныста дүниеге келіппін. Көптеген қазақтар-малшылар сияқты да, қазақ өмір салтын ұстаған менің туыстарым далада бір жайлаудан екіншіге көшіп жүрген. Осы жағдайда көшіп кетуіміздің басқа бір себебі болған. Ақмола аймағына белгілі болған бай Ғалибай өз малын тәркілеуден құтқарайын деп, менің әкеме Түсіпбек және бабам Бигелді руынан шыққан кейбір жақындарына, ал олардың ішінде менің анам Хадия да бар, малды Алатау тауларына айдап тастауға тапсырма берген. Бірақ та бай Ғалибайдың меншігінде болған малдың саны он бес мыңнан астам болды, соның ішінде мыңнан астам ат болған. Аяғы ауыр анам көші-қонға қатысқан барлық әйелдер сияқты да түйеге салт мініп жүре берген, өйткені онда ыңғайлы әрі жұмсақ еді. Тек қана босану мерзімі жақындап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.