Дисахаридтер /олигосахаридтер/

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Дисахаридтер /олигосахаридтер/

Дисахаридтердің молекулалық формуласы С ₁₂ Н ₂₂ О ₁₁ судың бір молекуласын бөліп шығару арқылы моносахаридтердің екі молекуласынан құралған. Мұнда моносахаридтердің арасында гликозидтік байланыс қалыптасада, Табиғатта бос күйінде екі дисахарид-сахароза мен лактоза кездеседі. Ал крахмал, гликоген және целлюлоза полисахаридтері шала гидролизденгенде мальтоза, изомальтоза, целлобиоза түзіледі.

I. Сахароза /қызылша немесе қамыс қанты/ - D -глокозамен - D- фруктоза қалдықтарынан құралады. Оның молекуласының түзілуін төмендегі формудадан байқауға болады.

Реакция теңдеуінен көрініп тұрғандай, моносахаридтер қалдақтары арасында гликозидтік байланыс - (1→2) қалыптасада, ондай байланыстың қалыптасуына глюкозаның да, фактозаның да, аномерлік топтары қатысады. Демек, бос харбонильдік тобы жоқ, сондықтан дисахаридтің тотықсыздандырғыштық қасиеті болмайды, атап айтқанда Фелинг сұйықтығымен реакцияласпайды. Сахароза гидролизденгеннен кейін реакция өнімдерінде /глюкозада, фруктозада/ тотықсыздандырғыштық қасиет пайда болады. Сахароза өсімдік организмінде, олардың тамырында, сабағында, жеміснде кездеседі. Әдетте сахарозаны қант қамысынан алады. Сахароза-бағалы азықтық өнім, дәмі тәтті, суда жақсы ериді.

2. Лактоза /сүт қанты/. Бұл қант - D - галактоза - D - глюкоза молекуласының қалдығынан құралада. Осы екі қалдақ арасындағы гликозидтік байланыс галактозаның - І - көміртегі атомы мен -глюкозаның төртінші атомы, яғни (1→4) арқылы іске асады.

- глюкозаның аномерлік атом гликозидтік байланыс түзуге қатыспайтын болғандықтан, оның гидроксилдік тобы сәйкес келетін жағдайда бос карбонильдік топқа өте алады. Сондықтан лактоза тотықсыздандырғыш қантқа жатады.

Лактоза сүттің құрамында болады, ол суттегі бағалы қоректік бөлік Сиыр сүтіндегі лактозаның мөлшері 4, 7 %, бие бсүтінде 6, 7%. Лактозаның тәттілігі сахарозаныкінен екі есе кем, сахарозаны салыстырғанда суда да нашар ериді,

Лактоза. Бұл дисахарид крахмал мен гликогеннің шала гидролизденуі нәтижесінде алынатын өнім болып табылады. Ол - D глзокозаның екі молекуласы қалдағынан құралған. Мальтозадағы гликозидтік байланыс крахмалдың амилозалық фракциясында (1→4) бағытты болады.

4. Изомальтьоза. Маляьтоза сияқты, изомальтоза да крахмалды және гликогеннің шала гидролиздену кезінде түзіледі. Изомальтозаның құрылым формуласының мұндағы гликозидтік байланыстың табиғаты біршама басқаша, (1→6) болады. Изомальтоза крахмалдың және гликогеннің амилопектиндік фракциясына кіреді.

5. Целлобиоза. Целлобиоза - целлюлозаның шала гидролизінің- өнімі. Бұл дисахарид Д-гликозаның екі молекуласы қалдығынан құралғанмен, мальтоза мен изомальтозаға қарағанда гликозидтік байланысы басқаша - (1→4) . Бұл қанттың биологиялық қасиеті айтарлықтай айырмашылығы осыған байланысты. -глкозидтік байланысты түзетін ферменттер ьгликозидтік байланысқа әсер етпейді.

Полисахаридтер

Полисахаридтер дегеніміз - күрделі углвводтар, олар гликозидтік байланыстармен таласқан моносахаридтерден құралады. Полисахаридтерге жататындар: крахмал, гликоген, целлюлоза /клетчатка/ инулин, гемицеллюлоза, пентозандар, т. б.

Кейбір полисахаридтер мукополисахаридтер деп аталады, олар аминосахаридтерден және урон қышқылынан тұрады. Мукополисахаридтерге жататындар: гиадурон қашқылы, хитин, лигнин, гепарин, т. б. Полисахаридтер өте күрделі, олардың құрамында 1000 дейін, тіпті одан да көп моносахарид қалдақтары кіреді. Сондықтан олардың молекулалық массасы да өте жоғары болады.

I. Крахмалдың жалпы формуласы /С ₆ Н ₁₀ О ₅ / _п мұндағы п мөлшері бірнеше мыңға жетеді. Крахмал - өсімдіктердің негізгі қоры болатын углевод және адамға азық-түлік, малға жем-жөп болатын аса маңызды полисахарид. Бидай, қарабидай, жүгері, сулы, күріш, картоп сияқты дақылдар құрамының негізгі бөлігі крахмал. Мысалы, бидай дәніндегі крахмалдың мөлшері 76-80 %, картопта 25 % болады. Крахмал екі бөліктен: амидоза мен амилопектиннен тұрады. Амилопектин крахал дәнінің сыртқы қабатын құрайды. Бұл екі бөлікте де негізнен жеке - D -глокозалар. Амилозаның құрылымы тармақталған созылыңқы келеді, мұнда глюкоза молекуласының қалдықтары /1000-4000/ (1→4) байланыс арқылы жалғасқан. Амилопектинның құрылымы тармақталған болып келеді, мұндағы негізгі тізбек (1→4) байланысы арқылы жалғасқан глюзкоза қалдақтарынан құралады, осы тізбектен қысқа тармақтар шығады, ол тармақтар тізбекке глюкозидтік байланыстар (1 → 6) арқылы жалғасқан болады.

Ферменттердің әсерімен немесе қышқылдардың қатысуымен крахмал гидролизі кезінде бірнеше аралық өнімюдер /декстриндер, мальтоза, изомальтоза/ түзілгеннен кейін - D - глюкозаның п молекуласы пайда болады.

Крахмал ақ ұнтақ зат, суда ерімейді, ісінеді, ыстық суға салса клейстер береді. Амилоза суда ериді, иодпен әсер еткен кезде күлгін түске енбейді.

2. Гликогеннің де жалпы формуласы крахмалдынкіндей /С ₆ Н ₁₀ О ₅ / _п бірақ, мұндағы п шамасы крахмалдағыдан азырақ. Глюкоген жануарлардың полисахарид қоры. Сүт қоректі жануарларда гликогеннің негізгі жиналатын орны-бауыр /массасыныңы 10 % шамасына дейін/ мен бұлшық еттер /0, 5 %/ қанда да /0, 01-0, 05 % / және азырақ мөлшерде басқа тканьдерде де кездеседі. Жануарлар организмінде гликоген үздіксіз түзіліп және ыдыратып жатады. Ол - организмге қуат беретін заттық қор. Гликоген де гликозидтік байланыстар - (1 → 4) арқылы жалғасқан жеке Д-глюкозалардан құралады. Мұнда амилопектинмен салыстырғанда негізгі тізбекке (1 → 6) байланысы арқылы жалғасқан бүйірлік топтар айтарлықтай көп. Крахмал молекуласына қарағанда, гликоген молекуласының тармағы көп және оның құрылымы ашық. Бұл жағдай ферменттердің гликогенге тигізетін әсерін күшейтеді, Гликогеннен глюкозаны үзіліп бөлінуін жеңілдетеді.

Қышқыл әсер еткенде немесе фермент қатысқан кездегі гидролиз нәтижесінде гликоген ыдырап декстринге айналада, бұдан кейін мальтоза мен изомальтоза бөлініп шығады. Гликогеннің толық гидролизі кезінде Д-глюкоза молекулалары ғана түзіледі.

Таза гликоген-ақ түсті ұнтақ, суда ериді де коллоидты ерітінді түзеді. Иодпен әсер еткен кезде қызыл түске немесе қызыл-қоңыр түске боялады, Бауырдаң беткі жағында түйіршік түрінде болады молекулалық массасы өте жоғарі - I - 1, 5 млн. шамасындай. Гликогеннің құрылымы- амилопектиннің құрылымына өте ұқсас. .

3. Целлюоза /клетчатка/. Клетчатка - өсімдіктер клеткасының негізгі материалы, оның жалпы формуласы /С ₆ Н ₁₀ О ₅ / _п мұндағы п шамасы бірнеше мың клетчатқа Д-глюкоза молекуласы қалдықтарынан құралады, ол қалдықтар (1 → 4) гликозиттік байланыстар арқылы жалғасады. Глюкоза молекулалары қалдықтарынан құралған полимерлік тізбек целлюлоза құрамында тармақталмаған. Ондай тізбектер үшін талшықтар - микрофибриллалар түзіп біріккен, мұндағы тізбек саны 40 шамасына дейін барады, әр тізбекте мыңдаған глюкоза қалдықтары бар. Целлюлозаның әр тізбегінің арасында сутектік байланыс пайда болады, ондай байланысқа глюкозаның әр қалдығынан үш - ОН тобы қатысады. Осыған байланысты целлюлоза талшықтары өте мықты және целлюлозаның өзі суда ерімейді, Тізбектер арасындағы сутектік байланыс арқасында өсімдік клеткаларында бірнеше қабаттан құралған мықты қабық қалыптасада. Өсімдік клеткалары қабығын құраган целлюлоза талшықтары гемицеллюлоза, пектин және лигнин сияқты иодисахаридтер қосымша өзара, жабыстырып цементтейді, байланыстырып біріктіруші материал қызметін атқарады. Гемицеллюлоза Д-глюкоза, петин Д=галактоуронат қалдытарын құалады Лигниннің құрылымы қазірше толық анықталған жоқ. Мал азығында 40-45 % шамасына дейін целлюлоза бар. Ол негізінен өсімдік клеткаларының қабығын құрайды. Мақта өсімдігінің талшықтары целлюлозаға мейлінше бай келеді, оның мөлшері 98-99 % шамасына дейін барады. Қағаздың жақсы сорттары таза целлюлозадан тұрады. Күйіс қайырмайтын жануарлардың және адамның ас қорытатын бездері гликозидтік байланыстарды (1→4) түзетін фермент түзіп шығармайды. Сондықтан күйіс қайыратын малдардан басқа жануарлар үшін азықтық бағалылығы жоқ. Ал күйіс қайыратын малдың қарынында тіршілік ететін микроорганизмдер целлюлозаны ыдыратып, (1→4) байланысын үзетін ферменттер түзеді, соның нәтижесінде - глюкоза құрылады.

Таза целлюлозаның талшықтанғн құылымы бар және органкалық еріткіштерде ерімейді. Ол Швейцер реактивінде /мыс гидрототығының аммиак ерітіндісінде/ ериді. Целлюлозаның молеқулалық массасы толық анықталған жоқ, шамамен 10 млн. мөлшерінде. Химиялық реакцияда спирттік қасиет көрсетеді, қышқылдармен реакцияласып әр түрлі эфирлер түзеді. Целлюлозаның мұндай қасиеттерін нитроцеллюлоза, түтінсіз оқ - дәрі, вискоз ьжібегі сияқты заттарды алу үшін пайдаланылады.

Углеводтардың алмасуы

Зат алмасудың жалпы заңдылығы.

Тірі организм дегеніміз - белгілі құрылымы бар биологиялық система. Тірі организмдер үзіліссіз зат алмасу жүріп жатады. Зат алмасу дегеніміздьің өзі организмдер жүріп жататын барлық химиялық процестердің жиынтығы. Организмдегі зат алмасу тіршіліктің негізгі белгісі болып табылады. Тірі организм зат алмасудың нәтижесінде пайда болып жарыққа шығады, тіршілік етеді, өсіп жетіледі және өледі.

Соңғы кездерде әдебиеттерде «зат алмасу дегеннің орнына «метоболизм» деген термин жиі қолданылатын болды. Бұл екеуі де бір ғана мағына береді, сондықтан өзара бірін - бірі ауыстырады. Организмдегі зат алмасу (метоболизм) өзара тығыз байланысты екі процестен - катоболизм мен анаболизмнен құралады.

Катаболизм (гректің kata - төмен, bollen - тастау деген сөздерінен шыққан) дегеніміз - күрделі органикалық қосылыстардың ыдырап, қарапайым молекулаларға айналуы. Азық-түлік, жем-шөп арқылы организмге енген және тканьдер мен органдарға барған белоктар, липидтер, углеводтар бірқатар катаболиздік реакциялар нәтижесінде ыдырап, ақырғы өнімдерге (CO ₂ H ₂ O, NH ₃ ) айналады да, сыртқа бөлініп шығады. Катаболиздік реакциялар кезінде органикалық молекулалардан бос энергия бөлініп шығады және олар АТФ макроэргиялық байланысында, басқа да нуклеотидтерден жиналады. Жиналған осы энергия тірі организмнің тіршілік әрекетін іске асыру үшін жұмсалады.

Анаболизм (гректің ана - жоғары деген сөзінен шыққан) - бұл белоктар, липидтер, нуклеин қышқылдарының және клетка мен тканьдегі басқа да биомолекулалардың синтезі. Мұнда синтез катаболизм кезінде пайда болған заттардың есебінен іске асады. Анаболизм реакциялары кезінде АТФ макроэргиялық байланыстарынан босап шыққан энергия жұмсалады. Анаболизм процесі кеузінде организмнің құрам бөліктері қалыптасады және жаңа бөліктер түзіліп жаңғарады. Ал организмді тұтастап алып қарастыратын болсақ, ересек организмнің дне құрамы бірқатар уақыт бойы онша өзгере қоймайтыны белгілі.

Клеткадағы катаболизмдік және анаболизмдік реакциялар бірінен-бірі тәуелсіз болады және бір мезгілде жүреді. Бұл екеуі зат алмасудың біртұтастығын жәіне оның мазмұнын көрсетеді. Бұл реакцияларды ферменттер катализдейді және оны эндокриндік жүйе мен орталық нерв жүйесі басқарып реттейді. Катаболизм және анаболизм нәтижесінде түзілетін қосылыстар метаболиттар немесе аралық өнімдер деп аталады. Катаболизм диссимиляция деп, ал анаболизм ассимиляция деп те аталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.