Иондаушы сәулелердің канға, қан түзейтін мүшелерге әсері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1. Жануарлардың иондаушы сәулелер әсеріне сезімталдығы.
2. Иондаушы сәулелердің ас қорыту мүшелеріне әсері.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Иондаушы сәулелер - өндірістік ортада жаңа гигиеналық фактордың пайда болуы(иондаушы сәулелер) өткен жүз жылдықтың соңындағы физика аумағындағы үлкен бір ашылулармен байланысты.
1895 жылы - Вильям Конрад Рентгенмен рентген сәулесінің ашылуы.
1896 жылы - Анри Беккерлмен шынайы радиоактивті құбылыстардың - көзге көрінбейтін сәулелердің енуімен уран тұздарының өздігінен шығуы, олар фотоэмульсияның қараюын және кейбір заттардың флюоренциясын щақырады;
1988 жылы - Марий Складовский - Кюри және Пьер Кюри радий және полонидің радиоактивті қасиетін, олардың сәулелену қарқындылығын яғни уран сәулелерінен басым қарқындылықтағы сәулеленуін ашты.
Көзге көрінбейтін өтімді сәулелерді шығаратын заттарды радиоактивті заттар деп атады. Ал осы заттардың қасиетін - радиоактивтілік деді.
Соңғы он жылдықта жаңа радиоактивті элементтер ашылды - торий(1898), актиний(1899), тарон және радо(1900), радиоторий(1905), мезоторий(1907) және т.б. барлық элементтердің атомдық нөмері 83-тен көбі радиоактивті болып табылды. Щынайы радиоактивтіліктер кейбір жеңіл элементтерде де анықталынды, оның ішінде калий, рубидий, самария, лантан және рений изотоптары.
Э. Резфордпен атом ядроларының болатыны дәлелденгеннен кейін(1913), радиоактивтілік сәулелену аймағында териялық және тәжірибелік физика үлкен жетістіктерге жетті. Олардың бастылары келеселер: Кюри отбасыларының шынайы радиоактивтілік көрінісінің ашылуы(1934):
- нейтрондар әсеріненуран ядроларының бөлінуіжаңа ядролық реакция түріндегі ашылу (1938);
- осы реакцияда нейтрондардың босауын дәлелдеу;
- уранда тізбектік ядролық реакцияның жүзеге асуы (1939).

Негізгі бөлім
Жануарлардың иондаушы сәулелер әсеріне сезімталдығы.
Жануарлардың радиациялық сезімталдығы тек иондаушы сәулелердің мөлшеріне доза, активтілік, әсер уақыты ғана емес, олардың күйіне, организмнің ерекшеліктеріне де байланысты. Сонымен қатар әр жануардың радиацияға сезімталдығы оның жасына, қоңдылығына тәуелді болады. Радиацияға сезімталдық тіпті жануар мүшелерінде де әртүрлі. Ал, ұлпалардың иондаушы сәуле әсеріне сезімталдығы функционалдық-биохимиялық, морфологиялық белгілерімен сипатталады және төменгі рет бойынша орналасады: мидың жарты шарлары, мишық, гипофиз, бүйрек безі, ұрық бездері, тимус лимфа тораптары, жұлын, ішек-қарын жолы, бауыр, көк бауыр, өкпе, бүйрек, жүрек, бұлшық еттер, тері және сүйек ұлпалары.
Иондаушы сәуле әсер еткеннен кейінгі мүшелердегі морфологиялық өзгерістерді белгісіне байланысты мына топтарға бөледі:
1. Радиацияға сезімтал мүшелер: лимфа тораптары, ішек-қарын лимфатикалық көпіршік клеткалары, қызыл қан кеміктері, көк бауыр, жыныс бездері, бұл мүшелердегі морфологиялық өзгерістер радиакцияның дозасы 25 Р жеткенде басталады.
2. Радиацияға сезімталдығы орташа: тері, көз;
3. Радиацияға сезімталдығы төмен: бауыр, өкпе, бүйрек, ми, жүрек. Сүйек сіңірлеріндегі алғашқы морфологиялық өзгерістер 100 Р басталады. Жануарларға, жалпы тіршілік иелеріне аса қауіпті иондаушы сәулелердің тұтас организмі біркелкі түсуі. Егер осы жағдайда бір мүшені экранмен қорғасақ жалпы жануарлардың радиацияға деген төзімділігі жоғарылайды. Мысалы, массасы 200-250г егеуқұйрықтың бүйрек безіне γ-сәулесінің өлім дозасымен әсер етсек егеуқұйрық тірі қалады, ал бақылауға алған сондай доза түсірілген егеуқұйрық шығынға ұшырайды.
Анықтама: Сәуле дозасы әсерінен жануарлар 30 күнде 100% шығын болса, ол доза өлім дозасы, ӨД 10030, ал 30 күнде жануарлардың 50%-і шығын болса, бұл дозаны жартылай өлім дозасы деп атайды, ӨД 5030.
Иондаушы сәулелердің канға, қан түзейтін мүшелерге әсері.Организмдегі қан, жылы қан иелерінің өмір сүруі үшін үлкен қызмет атқарады. Ағзаны жылу және оттегімен қамтамасыз етіп әр түрлі ауруларға қарсы күрес жүргізіп, жануарлардың шыққан тегін, өнімділігін алдын-ала болжап тіршілікке икемділігін анықтауға көмектеседі. Тіршілік иелерінің ең алғашқы радиацияға жауабын сыртқы қан жүйесіндегі өзгерістерден байқауға болады. Доза ӨД 10030 болғанда лейкоцит қатарындары лимфоциттердің санының өзгерісі алғашқы 2-4 сағатта белгілі болады.
Қан элементтерінің, жасаушы клеткалардың әрбір түрлерінің радиацияға сезімталдығы әртүрлі бірақ, қан түзейтін клеткалардың сезімталдық дәрежесі қандай екендігі бұл әлі күнге белгісіз. Көптеген зерттеулер мен ізденуден кейін жілік-май бөлімдерімен миелоид қатары клеткалары радиацияға өте сезімтал екені анықталды. Сонымен қатар эритробласт, миелоид қатарындағы клеткалардың радиацияға сезімталдық деңгейі жануарлардың түріне байланысты.
Дозасы жартылай өлім дозасына тең иондаушы сәулелермен әсер еткенде тікелей жілік-май аурумен қан түйіршіктер саны азаюы қатар жүреді.

Сәуле түскеннен кейінгі лейкоциттер санының өзгерісі.Орташа өлім дозасы немесе доза жоғарылаған сайын лейкоциттердің саны әсердің алғашқы минутында-ақ, аз уақыт аралығында кемиді I кезең . Дәл осы лейкоциттердің бояуға, акредин қызғылт сары түске боялуы өзгереді. Бұл клеткадағы нуклейндік зат алмасуы өзгергенін көрсетеді. Лейкоциттердің алғашқы санының төмендеуінен кейін 6-8 сағаттан кейін олардың саны бастапқы деңгейден 10-15% өседі II кезең. Бірақ тәулік соңында лейкоциттер саны кілт төмендеп, ұзақ уақыт бойы төменгі деңгей сақталады III кезең. Лейкоциттердің қайтадан қалыптасуы өзара байланысты болады. ӨД 10030, ӨД 5030 дозаларда лейкоциттер қалыптаспайды, ал төменгі дозаларда лейкоциттер санының көбеюі 3-5 күнге созылады. Жартылай ӨД 5030-мен кәрі ірі-қара малға әсер етсек лейкоциттердің санының анық төмендеуі 3 аптадан кейін басталады. Осы кезде лейкоциттердің саны қалыпты жағдаймен салыстырғанда 3 есе немесе одан да көп кемиді. Қайтадан қалыптасу уақыты 2-3 айға созылады.
Лейкоциттер санының алғашқы 1-2 сағатта төмендеуі вегетативтік тамырда Қанның қайтадан бөлінуіне әсер етеді, өйткені қан клеткаларының сәуле әсерінен өлгендері аз болады, Ал кейінгі П-ІІІ кезеңдердегі лейкоциттердің азаюы, қан түзейтін жілікмайдың қызметінің бұзылуы. Лейкоциттердің иондаушы радиацияның әсерінен сандық-сапалық өзгеріс негізінен дозаға тікелей байланысты. Доза жоғары болғанда I және II кезең болмай көрінбей, ІІІ-і кезең анық және тез өтеді. Жас малдарда радиацияның әсерінен лейкоциттер санының төмендеуі тез, бірақ қайтадан қалыптасуы жылдам жүреді.Лимфоциттер санының өзгеруі. Лейкоцит қатарындағы радиацияға сезімтал лимфоциттер. Көп жағдайда сәуле әсерінен болған ауруды анықтау үшін лимфоциттерді есептеуте тура келеді. Бірақ қан құрамындағы лимфоциттердің сау жануар бойындағы өмір сүру уақыты бірнеше сағаттан 1-2 күнге ғана созылатын болғандықтан бұл жағдайды есепке алуға тура келеді. Лимфоциттердің азаюы 100 рентгеннен басталады және доза өскен сайын лимфопения эффектісі күшейе түседі. Лимфоциттердің өте азаюы ӨД 5030-дан басталады да 1-3 тәулікке созылады. Лимфоциттерде радиацияның әсерінен морфологиялық өзгерістер, кіші, орташа және үлкен лимфоциттер арасындағы қатынастар бұзылып, кіші лимфоциттер көбейіп, екі ядролы, ядрода протоплазмада вакуольдер пайда болады, ферменттердің активтілігі өзгереді. Лимфоциттердің бұл өзгерістері көк бауыр, лимфа торабы, ішек қабырғасы фолликуларында, қалқанша безінде және басқа мүшелерде болады.
Нейтрофиль сандарының өзгеруі. Иондаушы сәулелер ағзаға түскенда нейтрофильдердің алғашқы әсерге жауабы барлық жануарларға тән.
Лейкоцит қатарындағы сан жағынан көбі 60-70% нейтрофильдер. ӨД 10030 болғанда нейтрофильдердің сан және сапа жағынан өзгерісін бес кезеңге бөледі: 1) нейтрофильдер санының бастапқы көбеюі - жілік майының клеткаларды үдете бөлуіне байланысты. Кезеңнің ұзақтығы дозаға, жаңуарлардың күй-жағдайына т.б. факторларға байланысты: 2) нейтрофильдердің алғашқы азаюы. Үлкен доза әсер етсе клеткалардың саны бастапқыдан 10-20% азаяды, ал доза аса жоғары болса, онда нейтрофильдер жануар шығын болғанша төмендейді, өйткені жілік майларында клеткаларды өндіру тоқталады және нейтрофильдер қан тамырларынан шығып өледі, 3) нейтрофиль сандарының қайтадан көтерлуі. Бұл кезеңде клеткалардың саны бастапқы санның 70-80%-не кезеңде иондаушы сәуле әсерінен тірі алған қан клеткалары қайтадан нейтрофильдер шығара бастайды. Бірақ, митоздың тоқталуы нейтрофилъдердің екінші ретті азаюына әкеледі; 4) Екінші ретті азаю айқын үдей жүреді де қайтадан қалыптасу уақыты бірінші кезеңге қарағанда ұзақ болады. 5) Қайтадан қалыптасу кезеңі саябыр, жілік-майы түзейтін клеткалардың бөлінуіне байланысты болады. Нейтрофильдердің өзгеруі кезеңдерімен қатар, клеткалардың 1,3,5 кезеңдерінде жас және таяқша ядролық нейтрофильдердің саны көбейеді, ал 2,3 кезеңде сегменто-ядролық нейтрофильдердің саны артады. Бұл сандық өзгерістерімен қатар сапалық өзгерістер - ядрода, цитоплазмада вакуольдер, ядроның жиырылуы, зақымдалған ауру клеткалар пайда болады. Биохимиялық өзгерістер байқалады. Нейтрофильдердің қайтадан қалыпқа келуі -лимфоциттермен салыстырғанда ұзаққа созылады.
Эозинофильдердің сандық өзгерістері тек доза ӨД 5030 болғанда байқалады, бірақ қайтадан қалыптасуы ұзаққа созылмайды. Басқа қан түйіршіктерімен салыстырғанда өзгерістер тек радиация ұзақ әсер еткенде байқалады. Базофильдердің сан өзгсрістері лимфоциттер сияқты 100 Р басталады. Иондаушы сәулелердің бастапқы әсерінен бастап алғашқы тәуліктің өзінде-ақ клеткалардың саны кілт төмендеп, тіпті жоғалып кетеді. Қайтадан қалыптасуы ұзаққа созылады. лейкоцит қатарындағы клеткалардың ішіндегі радиацияға сезімталдығы төмені моноциттер. ӨД 5030 болғанда, моноциттердің азаюы үшінші тәулікте басталады, ал ең көп азаюы аптаның соңында байқалады.
Эритроцитгер санының өзгеруі. Лейкоцит қатарындағы клеткалармен салыстырғанда эритроциттердің иондаушы сәулелер әсеріне сезімталдығы төмен. Қызыл қан түйіршіктерінде өзгерістер тек жартылай өлім дозасында басталады. Алғашқы үш тәулікте эритроциттер саны көбеюмен қатар 1 мм3 қандағы гемоглобиннің мөлшері 10-15% жоғарылайды. Соңынан қан азаю анемия басталып, гемоглобиннің, эритроциттің мөлшері 2-3 есе кемиді. Эритроциттерде сан озгеруімен қатар морфологиялық, биохимиялық өзгерістер басталады. Анемия кезінде поикилоциттер, анизоциттер, екі ядролы, ядрода цитоплазмада вакуольдер және уытты түйіршіктер пайда болады. Эритроциттердің мөлшері көлемі өзгереді, қанда эритронормабластар пайда болады. Эритроциттердің қайтадан қалыптасуы ұзақ созылмалы, 2-5 айға созылады.
Тромбоциттер санының өзгеруі. Иондаушы сәулелер әсеріне сезімталдық жағынан тромбоциттер лимфоциттер мен эритроциттер аралығында орналасқан. Орташа өлім дозасымен әсер еткенде тромбоциттер саны алғашқы 5 күнде бір деңгейде болғанымен 9-10 күннен кейін күрт төмендейді Иондаушы сәуле әсері ауруына шалдыққан жануарларда қан ұюы басталып, үлкен дозаларда геморрагиялық синдром басталады. Тромбоциттердің саны өзгерумен қатар проторомбинд жұту, қанның ұю қасиеті өзгеріп, плазмада калий түзеу өзгереді. Ал, тромбоциттердің қайтадан қалыптасуы 35 - 45 күнге дейін созылады.

Иондаушы сәулелер әсер еткснде ең бір тұрақты құбылыс, ол қанның қойылу процесінің бұзылуы, өйткені қанның қойылу, сұйылуын көрсететін уақыт, рекальцификация, гепаринге төзімділік бәрі өзгереді. Өткір сәуле әсер ауруы кезінде қанның ұюының бірінші фазасы бұзылып тромбопластиндердің түзелуі нашарлайды. Бұл жағдайда, себепті ескеруге тура келеді. Бірінші, тромбопластинкаларды түзейтін заттар жетіспеуі болса, екінші антикоагулянттарың активтілігінің жоғарылауы. Қан ұюының екінші кезеңі қатты өзгерістерге ұшырамайды. Ал ең үлкен- өзгерістерге ұшырайтын қан ұюының үшінші кезеңі, үшінші кезеңде фибрин түзейтін фибриноген процесі өзгереді, өйткені оның сапасы өзгеріп, белоктың фибрин түзеу жылдамдығы төмендейді. Иондаушы сәуле әсерінен фибриннің құрылымы, фибрин талшықтары қысқарып, орналасу реттері, көлденең қимасының көрінісі бұзылып, борпылдақ аморфты түрге ауысады.
Фибриннің өзгеруі, тромбоциттердің саны, сапасы өзгеруінен қанның сығылуы нашарлайды. Сонымен иондаушы сәулелер әсерінен тромбоциттердің құрылымы, морфологиялық функционалдық қасиеттері тегіс өзгереді.Қан тамырларының қабырғаларында болатын өзгерістер. Иондаушы сәулелердің әсерінен қан тамырларының қабырғаларындағы эндотелиялды қабат, борпылдақ аморфты зат қабырға талшықтары қатты зақымға ұшырайды. Өткір сәуле ауруы кезінде қан құйылу қан ағу геморрагия қанның айналу процесіне байланысты, өйткені сәуле түскен тамырлар эндотоксинге өте сезімтал, оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.