Қазақстан тарихынан мемлекеттік емтихан сұрақтары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан тарихынан мемлекеттік емтихан сұрақтары.

Қазақстан тарихы курсының пәні және міндеттері. Қазақстан тарихының кезеңдері.

Тарих латын тілінен аударғанда, өткен оқиғалар жөніндегі әңгімелер, зерттелген, анықталған туралы баяндау. Бірақ, тарих тек қана өткен туралы әңгіме ғана емес, ол нақты оқиғалардың жүйелі дамуы мен өзгеруін зерттейтін ғылым. Сонымен бірге өткен оқиғалар қорытындылай келе, оларға әр адамның, халықтың, жалпы адамзаттың қызығушылығын туғызады. Сол себептен біз өткенді терең білгіміз келеді.

Тарих - ғылым ретінде көптеген маңызды мәселелерді шешеді. Гуманитарлық ғылымдар кешенінде ол басты орын алады. Ол Отан - ата мекеніміздің өткені туралы білім беріп қана қоймайды, сонымен бірге, тарихи таным - отан тарихына ортақтастық сезім қалыптастырады. Тарихты оқу - әр азаматта азаматтық көзқарас, ұлттық мәдениет қалыптастыруға және өз халқының салт дәстүрін жалғастыруға мүмкіндік береді. Осының бәрі ұрпақтар сабақтастығын жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады.

“Қазақстан тарихы” пәнінің маңызды міндеттері:

Қазақ халқының тарихын ежелгі дәуірден қазіргі кезеңге дейін білу;
Көшпелі дүние жүзіндегі қазақ халқының рөлін ашу, әлемдегі өркениетке қосқан үлесін көрсету;
Бүкіл адамзат тарихы дамуында қазақ этникалық тұрмысының шаруашылығы мен әлеуметтік саяси қондырғысын қалыптастыру процесіне зер салу;
Түрлі әлеуметтік топтардың қазақ қоғамындағы орны мен рөлін анықтау;
Қазақ халқының дамуы мен құрылуы жөніндегі нақты тарихи білім беру;

Қазақстан тарихы да дүние жүзі тарихы сияқты үлкен төрт кезеңге бөлінеді.

Ежелгі Қазақстан (б. з. V ғ. дейін), Орта ғасырлардағы Қазақстан (VI - XVII ғғ. ) Жаңа замандағы Қазақстан (XVII - XIX ғғ. ), Қазінгі заманғы Қазақстан (XX ғ. ) .

Ең ұзақ кезең - Ежелгі Қазақстан тарихы, ол бір миллион жылға жуық уақытты қамтиды.

Ежелгі Қазақстан - тас дәуірі, қола дәуірі және темір дәуіріне бөлінеді:

-Тас дәуірі барлық құралдар тастан жасалған дәуір.

-Қола дәуірі барлық құралдар қоладан жасалған дәуір.

-Темір дәуірі барлық құралдар темірден жасалған дәуір.

Қазақстан тарихының негізгі деректері мен тарихнамасы.

Деректемелер:

-Заттай немесе археологиялық. Адамдардың өмірі мен тіршілігі туралы заттай деректерге сүйеніп зерттейтін ғылым саласа археология деп аталады.

-Этнографиялық. Этнография- бұл халықтардың әдет-ғұрып, салт-санасының дамуын, ерекшеліктерін зерттейтін ғылым.

-Лингвитсикалық

-Ауызша және жазбаша деректемелер.

Тарихнама:

-Ежелге және ортағасырлық кезеңдер бойынша қытай, грек, парсы, латын және түркі тілдеріндегі жазбаша кітаби деректемелер бар.

-Көне жазбаша деректер Ахеминидтер заманында пайда болды. (б. з. д. I ғ ортасы)

-Парсы тілінде б. з. д II мж көне кезеңдегі оқиғалар турыл мәліметтер бар зороастризм кітабы «Авсета» жазылған.

-Б. з. б II ғасырдағы Қытай деректері Қазақстан тарихын зерттеуде үлкен рөл атқарады. «Тарихи жазбалар».

-Тоныкөк, Білгеқаған, Күлтегін т. б қағандырдың рухына арналған ескерткіштер жатады.

Қазақстан территориясы тас дәуірінде.

Адамның алғашқы еңбек қүралдары тастан жасалған. Сондықтан да аса ұзаққа созылған алғашқы тарихи кезең - тас дәуірі деп аталады. Тас дәуірі мынадай 3 кезеңге бөлінеді:

Палеолит - ежелгі тас дәуірі (б. з. б. 2, 5 млн. жылдан - 12 мыңжылдыққа дейін) ;

Мезолит - орта тас дәуірі (б. з. б. 12-5 мыңжылдықтар) ;

Неолит - жаңа тас дәуірі (б. з. б. 5-3 мыңжылдықтар) ;

Энеолит- мыс-тас ғасыры- б. з. б 3000-2800ж. ж.

Өз кезегінде палеолиттің өзі 3 кезеңге бөлінеді: 1) ерте палеолит (б. з. б. 2, 5 млн. - 140 мыңжылдықтар) ; 2) орта палеолит (б. з. б. 140-40 мыңжылдықтар) ; 3) кейінгі палеолит (б. з. б. 40-12 мыңжылдықтар) .

Қазақстан жеріндегі ежелгі адамның іздері ерте палеолит дәуіріне жатады. Ежелгі адамның қалдықтары әзірше табылған жоқ, бірақ олардың мекен-жай, түрақтары табылып, зерттелуде. Адамдардың қоныстануына қолайлы жердің бірі Оңтүстік Қазақстандағы Қаратау жотасы болды. Осы жерден тастан жасалған ең көне еңбек қүралдары табылды. Көне тас дәуірінің алғашқы кезеңінің ескерткіштері Қазақстанның оңтүстігінен, Арыстанды өзенінің бойынан Қызылтау, Тәңірқазған, Бөріқазған, Тоқалы жэне Ақкөл деген жерлерінен табылған. Шу өзенінің оң жағындағы Қазанғап шатқалынан осы дәуірге жататын ескерткіш табылды. Қарасу түрағынан тастан жасалған 15 мыңға жуық заттар табылған. Оңтүстік Қазақстаннан бірқатар кейінгі палеолиттік ескерткіштер табылды. Олардың ішіндегі ден қоярлығы Шолаққорған қалашығының батыс жағынан табылған Ащысай түрағы. Орталық Қазақстандағы Батпақ түрағынан ірі қырғыш тастар мен сүңгінің үштары табылды. Үшінші Қарабас көмбесінен 172 порфириттен жасалған заттар табылды. Шығыс Қазақстанда Қанай, Свинчатка, Үңгір жэне Ново-Никольское түрақтары белгілі болды. Жамбыл облысынан табылған палеолит дәуірінің 5 мыңнан аса еңбек құралдарынң бәрі қашау мен үшкір заттар. Жамбыл облысындағы Бөріқазған, Шабақты тұрақтарынан 5000-ға жуық тас құралдары табылған. Орталық Қазақстан жеріндегі Семізбұғы тұрағынан табылған қырғыштар, кейде тас пышақ болып келеді.

Кейінгі палеолит кезеңін мезолит (Б. з. д. 12-5 мыңжылдықтар) алмастырды. Бүл кезең аз зерттелген. Сондықтан Қазақстан жерінен табылған ескерткіштер де сирек. Қазақстан аумағында 20-дан астам мезолиттік тұрақ табылған. Мезолиттің жаңалығы микролит, садақ пен жебенің пайда болуы.

Неолит кезеңі (б. з. б. 5-3 мыңжылдықтар) арасын қамтиды. Бүл тас өңдеу техникасының әбден жетілген кезі. Тасты өңдеудің жаңа технологиялық тәсілдері: тегістеу, бүрғылау, аралау пайда болады. Қазіргі кезде Қазақстан жерінде ғылымға белгілі 500-ден аса неолиттік ескерткіш бар. Неолит түрақтары орналасу сипатына қарай төрт түрге бөлінеді: 1) бүлақ бойындағы; 2) өзен жағасындағы; 3) көл жиегіндегі; 4) үңгірдегі. Қараүңгір неолиттік түрағы - Оңтүстік Қазақстанның Түлкібас ауданында орналасқан. Шығыс Қазақстан облысындағы Қызылсу өзенінің оң жағалауынан Сатшақыз түрағы табылды. Батыс Қазақстанда Келтеминар мәдениеті табылды. Сөйтіп, қорыта келгенде, тас дәуірінде адамның пайда болуы, қалыптасуы жэне алғашқы адамдардың Қазақстан аумағына қоныс аударуы мен игере бастауы үрдісі жүрді. Арал өңірінен найзаның ұштары, жалпақ пышақтар, екі жүзі де өңделген жебе ұштары табылған. Балқаштың солтүстігінде- шақпақ тастан жасалған ұсақ құралдар. Орталық Қазақстандағы Жезқазған өңірінен 150-ге жуық тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары табылған. Қызылордадағы Сексеуіл тұрағы.

Қазақстан территориясы қола дәуірі кезеңінде. Дәуірдің ерекшелігі, шаруашылығы және әлеуметтік ұйымдасуы.

Қола дәуірі б. з. б 2800-900ж. ж.

Тас ғасырынан кейін қола дәуірі келді. Біздің жерімізде қола дәуірі б. з. д. 3-мыңжылдықта басталған. Қола дәуірі адамзат баласы тарихында ерекше орын алады. Бұл дәуірде адамзат металды игерді. Ал өндіріске металдан жасалған құралдардың енуі еңбек өнімділігін арттырды, шаруашылықтың жаңа түрлерінің пайда болуына себеп болды, жаңаша әлеуметтік қатынастарды қалыптастырды.

Қазақстанның қола дәуірі, шамамен б. з. д. XVIII-VIII ғасырлар аралығын қамтиды. Кең тарихи-мәдени мағынасында қола дәуірінің алдыңғы (б. з. д. XVIII -XVI ғғ. ) және ортаңғы кезеңдерінде (б. з. д. XV-XII ғғ. ) тұстас.

Археологиялық қазба материалдары бұл кезеңде Қазақстан аумағында адамның негізгі кәсібі үй маңында мал өсіру болғандығын дәлелдейді. Негізгі мал түрі “ ірі қара, ал қой мен жылқы аз мөлшерде болған.

Мал шарушылығының жедел дамуы ең бірінші кезекте ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің, халықтың басқа бұқарасынан бақташы тайпалардың бөлініп шығуына негіз болды. әлеуметтік және әскери-саяси құрылымдарда рулық-тайпалық бөлімшелер пайда болды.

Қазақстан территориясындағы қола дәуірінің археологиялық мәдениеттері.

Еуразия даласында қола дәуірінде өмір сүрген адамдардың қалдырған мәдениеті тарих ғылымында «Андронов мәдениеті» деп аталады. Осы мәдениеттің алғашқы ескерткіштері «Андронов» деген селоның жанында ашылған. Бұл село Оңтүстік Сібірдегі Ачинск каласының жанында орналасқан. Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 жылы А. Я. Тугаринов ашты. Ал б. з. д. XII-VIII ғасырларда соңғы қола дәуірінде Беғазы-Дәндібай мәдениеті қалыптаскан. Академик Әлкей Марғұланның анықтауынша, Беғазы - Дәндібай мәдениетінің ерекшелігі - ескі қола мәдениетінің түрлері өзгеріп, соның негізінде оған ұқсамайтын жаңа мәдениет түрлері қалыптасқан. Бұл дәуірде көбінесе өлген адамның сүйегін жартылай өртеп қойған. Адамның денесін қабірден тыс жерде өртеп, содан соң күйген сүйектерін қабірге жерлеген болуы керек. Өйткені адамның сүйектерімен қатар қойылған қыш құмыраларда, әшекей заттарда, қару-жарақтарда оттың ізі, белгісі жоқ.

Шығыс Қазақстанның қола дәуірі ескерткіштері төрт кезеңге белінеді. Олар:

1. Усть-Бөкен кезеңі (б. з. д. XVIII-XVI ғғ. ) .

2. Қанай кезеңі (б. з. д. XV--XIII ғғ. ) .

3. Кіші-Красноярка кезеңі (б. з. д. XIII-IX ғғ. )

4. Трушниково кезеңі (б. з. д. IX-VIII ғғ. )

Сақ тайпалары. Саяси тарихы.

Сақтар біздің жыл санауымызға дейінгі 3-2 ғасырларда өмір сүрген. Сақ әулетінің негізін Алып-Ер Тұнға (Афрасияб) қалаған. Діні-Тәңірінің діні. Жазуы- көне түркі тілі. Сөйлеу тілі- Алтай тіл тобына жататын түркі тілі. Сақтардың мекен жайы- Орта Азия мен Қазақстан және Шығыс Түркістан өңірі. Сақтар тарихи жылнамалар мен көркем әдебиетте «Азиялық скифтер, Құдіретті еркектер, Жүйрік атты турлар, Скиф- сақтар, Савроматтар » деп аталады. Сақтар туралы алғашқы мәліметтер антикалық авторлардың еңбектері мен парсы-иран жазбаларында кездеседі.

Шығыстанушылардың пікірінше сақтар үшке бөлінген. Олар: теңіздің ар жағынан келген сақтар, хаома сусынын даярлайтын сақтар және шошақ бөрікті сақтар.

Теңіздің ар жағынан келген сақтар: Қара теңіздің солтүстігін, Арал маңын және, Сырдариянның төменгі ағысын мекендеген

Шошақ бөрікті сақтар: Сырдарияның орта ағысы, Тянь- Шань мен Жетісуды мекендеген.

Хаома сусынын даярлайтын сақтар: Мургаб алқабы мен алтынға бай Алтайды мекендеген.

Сақтардың саяси тарихы. Парсылардың патшасы Кир, Мидия патшасы Крезбен б. з. б. 558-529 жж. соғысқанда, сақтармен одақтасқан. Кейін Кир сақтарды, массагеттерді өзіне бағындаруды ұйғарды. Кир сөйтіп, Сақ жеріне басып кірді. Алайда парсылар сақтарды жеңдік деген кезде, сақ жауынгерлері тұтқиылдан бас салады. Кир де, әскерлері де өлтіріледі.

Сақ тайпаларының шаруашылығы мен мәдениеті.

Сақ тайпалары көшпелі мал шаруашылығы (әсіресе қой шаруашылығы) және кей жерлерде жартылай отырықшылықпен айналысты.

Көшпелі мал шаруашылығы Батыс және Орталық Қазақстанның далалы, шөлдері мен шөлейтті аймақтарында жыл бойы көшіп-қонып жүрумен сипатталды. Бұл жерлерде егіншілік дамымаған, ал шөп шабу аздаған жерлерге ғана таралды. Өсірілетін мал түрі: негізінен, қой, түйе, жылқы, ал ірі қара аз болған. шаруашылықытың қосалқы түрі ретінде аң аулау дами бастаған.

Қоғамдық құрылысы. Сақ тайпасын- тайпа көсемі басқарды ол әрі әскердің қолбасшысы болды. Тайпа одақтарының көсемдері: жайылым, көш, жер бөлу, жер дауы, ру мен тайпа арасындағы дау жанжалдарды қадағалады. Сонымен қатар сақ қоғамында адамдардың үш әлеуметтік тобы болды. Олар: жауынгерлер, абыздар және қауым адамдары болды. Әр қоғамдық топтың өзіне тән киімі болды. Жауынгерлер - қызыл, абыздар - ақ ал қауым адамдары - сары және көк болды.

Мәдениеті. Сақтарда ата-баб аруағына, отбасылық-рулық әулиелер мен желеп-жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған. Бұл ғұрыптардың шығуы өлген туыстарының мәңгі жасайтынына, өлгендер өзінің рулық қауымының салттары, үйреншікті ғұрыптары мен ережелері бойынша өмір сүре беретін о дүниелік өмір бар деген сенімге негізделді. Осыған байланысты өлген адам бұл дүниедегі дәрежесі, материалдық игіліктерімен қоса жерленген.

Үйсін мемлекеті. Шаруашылығы, тұрмысы және қоғамдық ұйымдасуы.

Қазақ мемлекеттігінің тағы бір қайнар көзі '''үйсіндер''' мемлекеті болып есептеледі. Үйсіндерде ежелгі өркениетке тән дамудың барлық белгілері байқалды. Бұл қалыпты даму белгілеріне мемлекеттік билік жүйесін, жазудың болғандығын, тұрақты әскерді, елшілік жоралғыларын және т. б. жатқызуға болады. Үйсіндер Орталық Азиядан келді. Олардың негізгі территориясы Іле алқабында болды, батыс шекарасы Шу мен Талас арқылы өтіп, Қаңлылармен шектесті, солтүстігі Балқашқа дейін жетті. Астанасы Чигучен (Қызыл алқап) Ыстықкөлдің жағасына орналасты. Қытай тілінде үйсін патшасын гуньмо деп атаған.

Шаруашылығы:

Олар көшпелілер болғанымен, үй маңында егін де салған. Оған дән дақылдары салынған ыдыс-аяқтар, дәнүккіштер тас кетпендер табылуы дәлел. Киімдері байлары жібек пен биязы жүн матадан, кедейлері жай қалың жүннен, былғары, қой терісінен тіктірген.

Қоғамы:

Үйсін қоғамында байлар, жасауылдар, абыздар, кедейлер болған. Әскер басылары мен шенеуніктердің қолында мөрі болған. Жеке меншік те өскен. Ол малға, жер-суға тараған.

Қаңлы мемлекеті. Шаруашылығы, тұрмысы және қоғамдық ұйымдасуы.

Б. з. б. V-ІV ғасырдағы деректер бойынша, Қаңлы құлшылық мемлекетіне Әмудария мен Сырдарияның жоғарғы орта ағысындағы жерлер қараған: Бұқара, Шахрисиябз, Кушаниз, Ташкент ауданы, Хорезм өлкесі. М. Қашқари айтуы бойынша, Қаңлы (Қаңқа) - патшаның аты. Оның мемлекетіне кірген тайпалар, халықтар жалпы патшаның атымен «қаңлы» аталған. Қаңлылар ұлы күш болып, шет елдерге бас июге ешбір көнбеген. Олардың чиновниктері үйсіндердің елшілерінен кейін, Қытай елшілерін отырғызған. Тамақты әуелі өздеріне, одан кейін Шығыс көршілері Қытайға беретін болған.

Шаруашылығы:

Керамика ыдыстар, құмыралар, табалар табылған. Қаңлылар темірді балқытып орақ, пышақ, жебе ұштарын жасаған. Егін шаруашылығы, мал өсіру, аң аулаумен айналысқан.

Қоғамы:

Мемлекеттің ыдырауына экономикалық әлсіздігі себепші болды. Оңтүстіктегі отырықшылықпен айналысатын аудандардың солтүстіктегі көшпелі, жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын аудандармен байланысы нашар болды. Мұның өзі біртұтас елге айналу жолында кедергі келтірді.

Қазақстан тарихындағы ғұн тайпаларының орны. Халықтың ұлы қоныс аударуы.

Сақтардан соңғы Қазақстан аумағында және көрші аймақтарда үлкен мемлекет құрып дәуірлеген халық - ғұндар еді. Б. з. д. IV ғасырда-ақ Қытай мемлекеті ғұндарды өздерінің "солтүстік-батыстағы күшті бәсекелесі, жауы" деп есептеген. Бұл күндері түркі тілінде сөйлегендігі дәлелденіп отырған ғұндар басында тайпалық одақ болып, одан күшті мемлекет құрды. Ғұндардың мемлекеттік тарихы жөнінде жазба деректер жеткілікті. Олардың саяси-қоғамдық кұрылысы жөніндегі деректер, негізінен, қытай жылнамаларында мол сақталған. Ғұндарда мемлекеттіліктің негізі б. з. д. III ғасырлардан бастады. Ғұндар мемлекеттілігін толық калыптастырып, оның саяси жүйесін құрушы ірі саяси тұлға - Мөде тәңірқұты (қытай деректері Маодун деп атайды) болды. Ғұндардың саяси жүйесі өте күрделі болды. Мемлекеттің басында тәңіркұты тұрды. "Тәңірқұты" елдің қарулы күшінің бас қолбасшысы болды.

Тарихтағы "Ұлы қоныс аудару" Орталық Азияның саяси картасына, этникалық құрамына өзгерістер әкелді. Қытайдың ығыстыруымен ғұндар Алтай, Сарыарқа арқылы Батыс Қазақстанға жылжыды. Олар жолшыбай көптеген тайпалардың орын ауыстыруына әсер етті.

Жалпы ғұн тайпаларының шығыстан батысқа қарай жылжуы б. з. д. II ғасырдан басталып, б. з. IV ғасырына дейін созылған. Тарихта бұл жылжу тек ғұндарға ғана тән құбылыс емес, басқа да ірі тайпаларға да әсерін тигізді. Тарихта бұл тарихи кұбылысты "Халықтардың ұлы қоныс аударуы" деп атайды. Әсіресе Қазақстанға үлкен әсерін тигізді: жергілікті сақ, юэчжи, үйсін, қаңлы сияқты тайпалардың шығыстан батысқа қарай орын ауыстыруына әкелді.

Ғүндар Еділден өтіп, алдарына сармат-аландарды сала отырып, Еуропаға енді. Олар Доннан Дунайға дейінгі ежелгі готтарды Дунайдың арғы жағына ығыстырды. Кейін готтар (герман тайпалары), ғұндармен одақтасуға мәжбүр болды. Ғұндар Керчь бұғазы арқылы өтіп, Босфор патшалығын талқандады. Бүкіл Қара теңіз жағалауынан Днестрге дейін аралық ғұндардың қол астына көшті.

Түркі тайпалар одағының құрылуы. «Түрік» этнонимі.

Ұлы қоныс аудару дәуірі (II - V ғасырлар) Қазақстанның, Орта Азия мен Шығыс Еуропаның этникалық және саяси картасын едәуір дәрежеде өзгертті. V ғасырда түркі тілдес теле (тирек) тайпалар одағының саны көп топтары Солтүстік Монғолиядан Шығыс Еуропаға дейінгі далалық өңірге қоныстанды, оңтүстігінде олардың көшіп жүретін жерлері Әмударияның жоғарғы ағысына дейін жетті. VI ғасырда Қазақстан жерлері құдіретті держава - билеушілері түрік тайпасының әулеттік Алшын руынан шыққан Түрік қағанатының билігіне түсті. «Түрік» этнонимінің алғаш рет аталуы қытай жылнамаларында кездеседі және ол 542 жылға жатады. Қытайлар түріктерді ғұндардың ұрпақтары деп санаған. Шежірелерде бұл кезде қытайдың Вэй князьдігінің солтүстік өңірлеріне солтүстік-батыс жақтың бірінен келген түріктер жыл сайын шапқыншылық жасап, ойрандап кететін болды деп хабарланады.

Түрік және Батыс Түрік қағанаттары.

Түркі қағанаты-түркілердің тайпалық одағы тарапынан орта ғасырларда (552 - 742 ж. ) басқарылған Азиядағы ірі мемлекет. Тарихтағы ең ірі мемлекеттердің бірі. Түркі қағанатының күшейген уақытында Солтүстік-Шығыс Қытай (Маньчжурия), Монғолия, Алтай, Шығыс Түркістан, Батыс Түркістан, Орта Азия, Қазақстан және Солтүстік Казказ территорияларына иелік еткен. Қытай жылнамалары түркілерді ғұндардың ұрпағы деп атаған. Түркі қағанаттың саяси-әскери бірлестік ретінде қалыптасқан мекені - Жетісу.

Түркі қағанаты 552 жылы құрылды. Оның негізін салған - Бумын қаған 553 жылы қайтыс болады.

581 ж. Қытайда Чжоу династияның орнына Суй династия келгеннен кейін, жаңа патша түріктермен барлық сауда қарым-қаныстарды үзді. Енді Қытайдан жібек маталары Орта Азияға келмейтің болғандықтан, түрік қағандарының Ұлы Жибек жолындағы ролі азаюға бастады. Тобо-хан қайтыс болғаннан кейін, түркі қағанатта өзара қырқыс басталады. Суй династияның патшалары осы ішкі өзгерістерді сезіп, түркі қағанатты ыдыратуға, әлсіретуге тырысады. Осы саясаттың нәтижесінде, 602-603 жж. қарай, түркі қағанаты екіге бөлініп кетеді.

Батыс түрік қағанаты - Түрік қағанаты ыдырап, екіге бөлінуі нәтижесінде пайда болған ерте ортағасырлық түркілер мемлекеті (603 - 704) . Батыс Түрік қағанатының негізін Торэмен қаған қалаған деген ғылыми дерек те бар. Батыс түрік қағанаты «ежелгі үйсін жерлеріне» ірге тепті, демек, оның аумағы ендік бағытта Қаратаудың шығыс баурайынан Жоңғарияға дейінгі жерді алып жатты. Батыс Түрік қағанатының соңғы 23-қағаны Синь (Ашина Синь) 704 ж. Құлан қаласында түргештердің басшысы Үшлік (Учжилэ, Үшелік) қолынан қаза тапты. 704 жылы Батыс Түрік қағанатының орнына Түргеш қағанаты құрылды.

Түргеш және Қарлұқ қағанаттары.

Түргеш қағанаты - Түргештер (704-756 жж. ) дулы тайпа құрамының ішіне жатады, түргештердің өзі - қара және сары түргеш болып бөлінгені белгілі. (Кейбір тарихи деректер бойынша, "сары" және "қара" деген тайпа бөліктері этниқалық емес, саяси жағынан қарастырғаны жөн. Демек, Сақал қаған болған кезде түргеш кағанаты екіге бөлініп кетеді. Біревінде Сақал өзі қаған болған, ал екіншісінде халықты басқарған Сулық. Сақалға бағынатын халықты "сары түргеш" деп атаған, ал Сулыққа бағынған халықты - "қара түргеш".

699-706 жж аралығында елді Үшелік қаған басқарды. Ол Жетісуда өз билігін орнатты. Бас орталықтары Суяб пен Күнгіт қалалары болды.

Түргеш қағанатында Үш-елігтен кейін оның мұрагері болып, баласы Сақал-қаған (706-711) таққа отырады. Түргеш қағанаты Сулық қаған (715-738) тұсында күшейді. "Сары" түргештер мен "қара" түргештер арасында өкімет билігін алу үшін күрес басталды. Соның салдарынан 756 жылы түрік тілді қарлұқ тайпаларының әрекетінен түргеш мемлекеті құлады.

Қарлұқ мемлекеті (756-940 жж. ) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.