Ойлау мен болмыстың арақатынасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
I. Ойлау мен болмыстың арақатынасы
II. Ойлау және оның органы
III. Ойлаудың түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Философияның пайда болуы адамзат баласының білім деңгейі мен ой-санасының едәуір дамуына байланысты әлемді ғылыми тұрғыда түсінуімен орайлас дүниеге келді.
Сан қырлы табиғат құбылыстарының мәнісін түсінуге тырысқан ойшылдардың философиялық көзқарастары - философия ғылымының беташары іспеттес болды. Алғашқы философиялық ойлардың формасы натурфилософиялық бағытта дамыды.
Философия пәні қоғамның дамуымен тығыз байланыста бола отырып, рухани өмірдің барлық қырларын қамтыды. Философияны алғаш рет ерекше теориялық білім ретінде жинақтап дәлелдеген ерте грек философы Аристотель (б.з.д. 384-322 ж.ж.).
Философияның өз алдына ғылым болып қалыптасу барысында қарастыратын мәселелеріде айқындала түсті: Онтология - болмыс туралы ілім (немесе дүниенің бастамасы жайында); гносеология - таным туралы ілім; Аксиология - рухани құндылықтар туралы ілім; Праксиология - адам шығармашылығы туралы ілім; Антропология - адам туралы ілім; Логика - дұрыс ой-қорыту жөніндегі ілім.
Философия пәнінің зерттейтін сұрақтары: болмыстың өмір сүру жағдайы, материя, оның формалары, сана және санасыздық, адам, оның өмірдегі мәні мен әлемдегі алатын орны, жан, адамның рухани өмірі, қоғам, табиғат, өркениет, экология, дүниені танып білу, қозғалыс, диалектика және оның заңдары.
Ф.Энгельстің тұжырымдауы бойынша философияның негізгі сұрағы - ойлаудың (сананың) болмысқа, рухтың материяға (табиғатқа) қатынасы. Міне, осы мәселеге байланысты қоршаған орта мен адамның әлемдегі алатын орыны айқындала түспек. Философияның негізгі пәні мен обьектісі - адам және оның әлемдегі орыны.
Философияның негізгі мәселесін (ойлау мен болмыстың ара қатынасы туралы) сөз еткенде бұл сұрақтың екі жағы бар екенін ажырата білу керек.
бірінші жағы: дүниенің негізі, бастамасы не - идея, рух па әлде материя ма деген онтологиялық (болмыс туралы ілім) сұрақ қояды.
екінші жағы: адам баласы дүниені танып-біле ала ма әлде танып-біле алмай ма деген гносеологиялық (таным туралы ілім) мәселе көтереді [1].
Объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті- Ойлау. Ойлау формалары мен құрылымдарында адамзаттың бүкіл танымдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылып, бекемделген. Сыртқы дүниені толык тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау аркылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қорытындылар жасалады. Бірақ қарапайым қорытындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын толықтай ашып бере алмайды. Адамның ой-әрекеті әсіресе тұрлі мәселелерді бір-біріне жанастыра отырып шешуде өте жақсы көрінеді [2].

Ойлау мен болмыстың арақатынасы

Ойлау мен болмыстың арақатынасы себеп пен салдарлық қатынастың шеңберіне сыймайтындығын айтылған. Олардың кайсысы бірінші деген сұрақ та олардың өзіндік табиғатын ашуға бағышталмағандығын да көрдік. Себебі, мәселені солай қоюдың да өзі не жөнінде сұрап түрғанын айқын көрсетпейді. Өйткені ол қайсысы себеп, ал қайсысы салдар деген мағынаны да, немесе олардың қайсысы уақыт жағынан алғашқы, кайсысы кейін деген мағынаны да білдіре алады. Бірақ бұл олардың қайсысы себеп, қайсысы салдар екендігін анықтаған күнде де ойлаудың тікелей өз табиғаты (сущность) жөнінде сауал қойып түрған жоқ. Материалистік философияда ойлаудың табиғаты туралы сауалға, ол материяның немесе болмыстың бейнесі деп жауап беріледі. Бұл, жауап, әрине, біршама нақтылау. Яғни, ойлаудың табиғаты шын, бар нәрсенің бейнесін жасау. Ғылымның деректеріне, күнделікті көріп жүрген қүбылыстарға сүйеніп, материалистік философия бейнелеудің түрлері адамсыз-ақ, адамға дейінгі табиғатта қашаннан бар деп түсіндіреді. Мөлдір, тұнық судағы басқа заттардың сәулеленіп тұратындығы сияқты құбылыстар әркімге белгілі. Ойлау осы тұрғыдан табиғаттағы, адамдағы бейнелеу қасиеттерінің бізге белгілі ең күрделісі. В.И.Ленин "Материализм және эмпириокритицизм" деген еңбегінде адамдағы түйсіну іспеттес бейнелеу қасиеті материяға жалпы тән қасиет болуы мүмкін деген жорамал да айтқан. Яғни бұл тұрғыдан болмыс ойлаудан мәні жағынан да бірінші, ол мәңгілік бар нәрсе, ал ойлау тек екінші. Осы жағынан да оны салдар деп қарауға болады. Оның себебі, бар нәрсе өз бейнесінсіз-ақ бола алады, ал бейне өзі бейнелейтін нәрсесіз бола алмайды - демекші.
Ал ойлауды адамнан, тіпті жалпы табиғаттан, элемнен тыс болатын, тіпті солардың өзін жаратушы күшке айналдыратын идеалистік бағыттар (Платон, әсіресе Гегель) оның жаратымпаздық сипатын тым әсіре жоғарылатты. Яғни ойлау болмыстан барлық жағынан бірінші, мәңгілік жағынан, мәні жағынан, себептілік жағынан да. Осылармен қатар ойлау да, болмыс та бір-бірімен байланысты, бірақ, бір-біріне тәуелсіз екі түрлі субстанция деп түсінетін философия да бар екенін айтқанбыз. Ол екі түрлі дүниенің қалай бір-біріне сай үйлесімді болып түратындыгын түсіндіре алмайды. Көбінесе осы үйлесімдікті екеуін де жаратқан құдайдың құдіретінен көреді. Бүкіл болмыста, әлемде, табиғатта ойлау барлық уақытта болған, бола береді деу және оны анықтау философиядан гөрі ғылымның проблемасына жақын. Біздің проблема - адамның ойлауы, оның табиғаты, оның болмысындағы орны. Ойлауда, әрине, бейнелеу, бейне жасау оның табиғатына тікелей қатысты. Ол, сөз жоқ, бар нәрсе. Бірақ, ең алдымен сол бейне деп нені айтамыз. Күнделікті өмірде де ол-айдан айқын сияқты. Айнаға қарап өз жүзін көру, әрбір тегіс мөлдір нәрседен өзінің, басқа заттардың бейнесін кору, суретке түсу т. т. Күнделікті көріп жүрген нөрсені білу мен оның табиғатын тану аспан мен жердей екі түрлі нәрсе. Сол сияқты адамның ойын да сол ойдан тыс басқа нәрсенің көрінісі дейді. Бір зат пен екінші заттын арасындағы байланыстан, олардың бір-біріне белгілі табын түсіруден де бейнелікті көруге болар. Бірақ, ол екі заттың өздеріне емес, соны бақылаушы адамға ғана бейне. Ал заттардьщ өзара қатынасында олар бейне емес, тек табиғи (физикалык, химиялық т. б.) процестер. Тек адам бір заттың табиғатының белгісін екінші заттан көре алады. Яғни өзара ықпал етуші екі зат адамның тұрғьісынан бірін-бірі бейнелейді. Бейнелеудің негізінде байланыстағы құбылыстардың бір табиғаттастығы, бір тектілігі болуы мүмкін (идентификация). Ол барлық жағынан бір тектілік емес, бір ғана қатынаста, олардың болмысының тек бір белгісінде болуы хақ. Тіпті табиғаты түтасымен алғанда бір-бірінен соншалықты алыс нәрселердің өзінде де бір қосалқы қасиеттерінде ортақтық бола береді. Ол ортақтық өзара ықпал ететін құбылыстардың табиғатының бірдейлігі емес. Ол бір қүбылыстың ықпалынан болған екінші құбылыстағы өзгерістерден алғашқы құбылыстың табиғатын тану. Осылай тану, әрине, негізінде, адамның қасиеті. Бірақ, бір заттағы, қүбылыстағы екінші заттың табиғатының белгісі тек адам үшін ғана бейне, себебі тек ол ғана бір заттан екінші заттың, тіпті ж оқ заттың табиғатын көре алады. Яғни бір зат белгілі дәрежеде екінші заттың көрсеткіші. Хайуанаттарда осы бейнелікті танудың алғашқы нышаны бар. Бүлар көбінесе әлі де анықталмаған қүбылыстар. Егер бүларды біз бейнелеу қүбылыстарына жатқызсақ, олар тек бар нәрсенің бейнесі болып түрады. Бейнелеудің шығу негізі адамдардың, қүбылыстардың әрбір саласының табиғатын неғүрлым толық жетілген дәрежесінде игеруге бағытталғандығына да байланысты. Өмірдің әр саласында даму процесінде пайда болған оның ең толысқан, ең жетілген формалары болады. Сол саладағы жеке құбылыстардың барлығының ортақ табиғаты осы формада неғүрлым айқын көрінеді. Біз өмірде ондайларды нағыз, хас деген сөздермен сипаттаймыз: нағыз адам, нағыз батыр немесе хас батыр, хас сүлу т. т. осы сияқты құбылыстардың шын, қоспасыз, таза көрінген түрі. Осындай жетілген формалар өз тарапындағы қүбылыстардың таза үлгісі, олардың ішкі табиғатының өлшемі, бәрінің өзінің кім және қандай екенін көретін сыртқы айнасы болып түрады. Бүл да тек адамдық қатынастардың аясында ғана атқарылатын функция. Көбінесе адамдардың өздері әр нәрсенің таза үлгісін бөліп шығарады. Лондон мен Париждегі сақталатын алтын, жез т.б. нәрселердің эталондары сияқты. Ондай эталондар басқа функциялардың ішінде, әсіресе бейнелік функцияға ие. Өйткені алтынның алтыны, жездің жезі. Бейне мұнда да бір типтес қүбылыстардың ішінен бірінің бөлініп, оқшауланып, басқаларында ж оқ өзгеше функцияга, яғни бәрінің ішкі табиғатының бөлініп, олардан оқшау, әрі дербес жеке құбылыс болып шыгуында. Яғни оның бүтін оқшау болмысы басқаларының бәрінің табигатының өздерінен ажырап, оларға қарама-қарсы түрған формасына айналады. Өте сирек кездесетін алтынды өндіруге кететін қогамдык қажетті еңбектің тым коптігі оны тым қымбатқа түсіреді. Азғантай ғана алтынның қүнды болуы, химиялық өзгеріске үшырамайтындығы, оңай бөлшектенетіні т.т. қасиеттері оны барлық товарлардың күнының олардан окшау түрган натуралдық формасына айналдырды. Яғни ол белгілі қүны бар қатардағы товардан күнның эталонына, құнның заттық болмысына айналды. Ол, әрине, ұзақ дамудың нәтижесі. Акдіаның осылай шығатындығы саяси экономиядан белгілі. Алтынды, дәлірек айтқанда оның ақшал ы қ айырбастағы функциясын Маркс идеалдық функция, немесе идеалдық форма деп атаған. Себебі ол бүкіл товарлар дүниесінде құнның айнасы болып түр. Құнның оқшауланган таза болмысы ретінде қызмет атқарады.
Өйткені басқа барлық товарлардың құны ең алдымен алтынға теңеледі, алтынмен өлшенеді. Осы сияқты құбылыстарды өмірдің әр саласынан табуға болады. Идеалдық құбылыстардың идеал, яғни мұрат, мақсаттардың, арманның ең биік түрғысы деген нәрселермен туыстас екендігі шүбә туғызбайды. Олар түбі бір болғанмен, бірақ, кейін бір-бірімен ажыраған, әртүрлі құбылыстарға айналған. Бейнелеудің табиғаты тек адамның дүниеге қатынасынан, оның қызметінің рефлексиялық функциясымен салыстырғанда айқын көрінеді. Хайуанаттардың тіршілігі ортаға бейімделу екендігі белгілі. Яғни өз ортасымен қатынаста олардың тек тәні өзгеруі мүмкін, бірақ сыртқы ортаны өзіне бейімдеу, соған сай өзгертуге бағышталғандық оларда жоқ. Хайуанаттар сондықтан өзінен тыс дүние жасамайды. Оларда болатын рефлексия сыртқы әсерді органдары арқылы қабылдап, соған өзіндік бір жауап беру. Адамдарда болатын рефлексия: сыртқы дүниені игеріп, өз мұқтаждығына сай өзгертіп, сол арқылы өзін де өзгерту. Яғни рефлексиялық доға өзінен басталып, сыртқы құбылыстар арқылы өзіне қайта айналады. Бүл, әрине, оның схемасын ең қарапайым жадағай түрде көзге елестету. Олардың негізгі айырмашылығы мазмұнында. Адамдардың осы ерекшелігін біз заттану және затсыздану процестерінде біршама қарастырғанбыз. Заттану процесінде адамдар өз мүқтаждыгына сай затты өзгерту үшін, сол заттың өзіндік қасиеттерін, адамға тәуелсіз өзіндік мазмұнын игере отырып өзгертеді. Осы процестерді айрықша ыждағаттылықтықпен айқындаған К.Маркс екендігін айтқанбыз. Яғни заттың өзгерген формасы оның өзіне тән касиеттерінің белгілі адамдық мазмұнды корсетіп, адамдық функцияны атқаруға бейімделгендігі. Еңбекте қолданатын күралдар мен саймандар болсын, салынған үйлер, суреттер, мүсіндер, жазылған кітап, музыка тіпті сойленетін сөздеріміз, қимыл-ишараттар мен сезімдік күйлерімізді аңгартатын үн ырғақтары т.т. бәрі де адамның өзіне өзгелік форма беру. Өз тәнінен тыс өзгеше дүние жасау мұнымен бітпейді. Олар қоғамдық қатынастар, олардың қоғамдык формалары т.т. Маркстың термині бойынша адамзат осы арқылы өзін екі үдай етеді (удваивает себя). Ол өзі жасаған дүниеден өзін коре алады, өзін өзіне қарама-қарсы қояды, өз тәні мен жанынан тікелей коре алмайтын нәрселерді өзінен тыс заттар мен процестердің қасиеттері қалпында қабылдайды. Сыртқы заттар мен процестерге бағышталған оның ойлары мен әрекеттері осылай екінші жағынан қарағанда өздеріне қарай бағышталған болып шығады, ягни олар адамның адамга багышталган қатынастары. Біртектес қүбылыстардың арақатынасында бірінің табигаты екіншісінде сәулеленіп түратындығын Маркс мысалы, адамдар арасындағы товарлық айырбасқа талдау жасағанда көрсеткен. Әрбір товар сатылу үшін өндірілген өнім екені белгілі. Товардың қүны классикалық саяси экономияның, солардың ішінде Маркстың анықтауы бойынша, соған жүмсалған қоғамдық қажетті еңбектің мөлшерімен анықталады. Товарға товардың тікелей айырбасталуын алып қарағанның өзінде олардың әрқайсысына сіңген қоғамдық қажетті еңбектің мөлшері салыстырылады. Мұны, әрине, айырбастаушылар саналы түрде ойламайды. Басқа күрделі қосалқы жағдайларды ескермей осы айырбасты оқшау алып қарағанда да олардың әрқайсысы екіншісінің қүнын корсетіп түрған заттық форма болып тұрады. Товарлар қанша ортүрлі болғанмен олардың ортақ тегі, оларды тудырған адамның еңбегі. Яғни товарлы қатынастарда, әртүрлі товарларды олардың заттық тұтыну қасиеттері жағынан емес, осы түпкі табиғаты жағынан салыстырылады. Бір товарға оған екінші бір ешбір үқсамайтын товар басқа еңбектің, еңбек иесі субъектінің окілі ретінде жолығады. Жалпы философиялық түрғыдан товарлар, тіпті қандай да болсын өндірілген өнім, адамдардың заттанған немесе объективтелген өкілдері. Реальдық пен идеалдықтың шекарасы осы жерден ажырайды. Яғни қоғамдық өмірде, адам жасаған дүниеде реалдык нәрсе адамның өзі. Реальдық өзінің болуының бірден-бір негізі өзі болатын нәрсе. Оның болуы басқа, одан тыс нәрселерге қаншалық қажетті байланыста болғанымен, түпкілікті себебі тек өзінде. Идеалдық субъектінің болуының негізгі қасиеті. Онсыз адам субъект бола алмайды. Идеалдық реалды құбылыстың өкілдік формасы. Ол бір заттың, не процестің өзінің барлық объективтілік болмысымен, заттық қалпы, не пішінімен екінші заттың бүтін табиғатының белгісі, суреттемесі, көрсеткіші, окілі болып түратындығы. Адамның жасаған бүйымдарының бәрі де оның жеке болмысынан тыс дүниедегі белгілері, суреттемелері, корсеткіштері, окілдері. Олардың заттық, объективтік болмысы, пішіні не функциялары адам туралы сыр шертеді, соны бейнелейді, адамдық мәнмен сәулеленіп түрады. Түтас бір дәуірдегі мәдениеттің заттық бүйымдары бүтін бір жүйені күрап, сол дәуірдегі адамзаттың, бір халықтың т. б. автопортреттерін береді деуге болады. Яғни олардың бәрі бір сөзбен айтқанда адамның, адамзаттың бейнесі. Өзін-өзі жасау үшін өз болмысын өзі түзеу үшін, оған иелік ету үшін адам өзін өзі сырткы объектідей коре алуы қажет. Өзін дамыту үшін, өзінің мазмұнын универсалдық дүниемен тепе-тең ету үшін, сол әлемді игеру үшін, оған сол әлемнің де бейнесін жасап, жан дүниесінің құрамды болігіне айналдырып отыруы тиіс. Әрбір жасалған бейне игерілген адамдық дүниеден тыс мазмұнның адамдық мазмұнмен, мәнмен үйлескен бірлігі болуы тиіс. Бүкіл әлемді игеру, тану, сезіну тынымсыз болып жататын процесс болғандықган, олар негізінде кобінесе идеалдық формада отеді. Бейнелеу адамның бүкіл әлемді жаны мен ойына сыйғызудың, сіңірудің жолы. Тікелей болмыстық формада оны адам өз өміріндегі бар формаларға айналдыра алмас еді. Заттанған, объективтенген формалар адамдардың қогамдасуының жолы екендігін айтқанбыз. Адамдардың бір-біріне қатынасы тек заттанған, объективтенген нәтижелер арқылы іске асады. Екінші жағынан қоғамдаскан адамдар гана өрқайсысының қолы жеткен нәтижесін, тәжірибесін, ой-сезімдерін т.т. басқалардың да үлесіне айналдыра алады. Бірігіп істейтін ең қарапайым істің өзі адамдардың әрекеттерін үйлестіру үшін әрбір жаңалықты, деректі бір-біріне жеткізуді қажет етеді. Объективтенген формалардагы адамдық мазмұны сондықтан да жалпы адамдық маңыздылықты білдіріп тұруы қажет. Әрбір қоғам мүшесінің атқарган ісінің, ойлауының нәтижесі сыртқы формада, ягни басқалардың сезім органдары аркылы қабылдай алатын формада, бәріне де таныс, ортақ белгілерде көрінуі тиіс. Ол нәтиже соны іске асырған адамның басқаларға бағышталған қатынасы. Ол нәтиже өз иесінің басқаларга багыштаган өкілетті елшісі. Оның сипатына қарай басқалар да оган белгілі бір қатынас жасайды. Объективтенген нәтиже өз иесі (субъект) туралы хабардың, деректердің көзі. Осының бәрі бейне деген үғымға кіреді. Өзара байланысты құбылыстарда олардың әрқайсының тікелей болмыстық қалпы басқаларының ішкі табиғатының көріну формасы болып тұратындығын Маркс адамдардың өзара қатынастарында көрсеткен. Адам Петр адам Павелдың бүкіл болмысынан жалпы адамзаттық болмысты танып, өзін де сол арқылы адам деп таниды, сүйтіп осы ортақ тектілікті сезінумен өздерін және басқаларды да бүтін адамзаттың өкілдері деп қарайды. Яғни Петр да, Павел да және басқа адамдар да әрі реалдық, әрі идеалдық құбылыстар. Реальдық және идеалдық адамдардың өздерінің екі ажырамас жақтары. Себебі адам бүкіл өзі жасаған дүниесімен бірге гана адам. Реалъдык, адам болмысы, сол болмыста болатын тікелей өзгерістер, істегі, катынастағы өзгерістер, немесе бір қатынастарды іс жүзінде бекіту, нығайту. Ол жеке тұлгалардың жеке, дербес өзгерістерінен адамдардың өзара жалпы қатынастарының өзгеруі, немесе бір қатынастардың іс жүзінде орныгуы. Егер адамдардың дүниеде болуының өзі толассыз өзгерістер, процестер, қимыл-әрекеттердің ағымы болса, онда олардың әр сәтте болып жататын бір орныққан, объективтенген, біршама түрақтанган формалары, іске асқан процесті, адамдык бір мазмұнды катынастардың агымында баяндап, айғақтап, куәлендіріп, түратын бір кезеңдері, немесе бір жақтары. Бүлар реалдық ироцестің идеалдық жағы. Мұндай формалар идеалдық, бейнелемушілік, немесе көрсету, куәләндіру қызметін тек адамдар қатынасының шеңберінде ғана, сол процестердің ағымында ғана атқара алады. Олардың нені білдіріп, неге түспалдап тұрғаны, ненің емеуріні екені тек адамдар қатынастарында ғана көріне алады. Адамдар қатыпасынан тыс қалган мәдени бүйымдар да адамдық мәнмен сәулеіеніп түрушылық жоғалады. Олардың тек заттық, табиғи болмысы сақталады. Оның себебі, әрине, айқын - оларға әлеуметтік мазмұнды адамдар дарытқан. Жүздеген, мындаған жылдар бүрын өмірі қайнап жатқан қалалардың тарихтың апаттарынан қираган қалдықтарын біз қазір көргенде солар бізге ғана сол кездегі адамдар болмысы туралы Оаяндай алады. Онда да олардың қаншалықты, қалай, нені баяндайгыны біздің мөдени, рухани даму деңгейімізге байланысты. Оны кору үшін рухани көз керек. Адамдардың коруі физиологиялық процесс смес, рухани процесс. Ягни, мұндай жагдайда да жогалып кеткен болмыстың идеалдық куәліктері жаңа адамдардың қатынас шеңберінде I а на жанданып, өз сырын аша алады. Реальдык пен идеалдық адамның ажырамас, бірақ әртүрлі айқындықтары. Олар тек сырттай байланысатын және бір-біріне ауыспайгын қарама-қарсылықтар емес. Олар бір-біріне ауысып, бірі екіншісіне айналып жататын процестер. Одан да нақтырақ айтсақ, адам оміріндегі коп нәрселер, процестер бір қатынаста реалдық нәрсе болса, тап сол соттің өзінде ол екінші бір қырында, қатынаста идеалдық. Оны біз өзара байланысқан, біріне бірі ықпал етіп жататын құбылыстар жонінде айтқанда ескерткенбіз. Олардың әрқайсыныц табиғаты екіншісінде сәулелену дедік. Яғни олардың әрқайсысы әрі реалдық та әрі идеалдық. Әрбір екі адамныц (кем дегенде) ара қатынасы осылай. Әлеуметтік дүниедегі барлық қатынастар адамдардыц өз ара қатынастары болғандықтан (басқа қатынастардың бәрі адамның дүниеге қатынасы - солардан шығады (реалдылық пен идеалдық адамдардыц өзіне өзінің қатынас жасауының (рефлексия) жолы. Сондықтан да эр сәтте реалдылық идеалдыққа ауысып жатады. Шын мәнінде адамда, оның эрбір ici де үнемі осы екі сипатта қос қабат жүреді. Ойткені адамда өзіне қатынас болмайтын ешбір сыртқы дүниеге қатынас жоқ[4].

Ойлау және оның органы

Ойлаудың шын табиғатын түсінуде оның камтамасыз ететін физиологиялық органға қатынасын да қарап өткен жөн. Ол жалпы адам табиғатының оның дене күрылымына қатынасына байланысты, соның белгілі бір жағы. Ғылым мен философияның тарихында адамды және оның ойлауын физиологиялық органның, әсіресе мидың табиғатымен түсіндіру үлкен орын алған. Ғылымнан алыс адамдардың қарапайым үғымдарында да осылай түсіну берік орын алған. Аракідік оны басқа физиологиялық органдармен байланыстыру да болды. Оның мазмұны неде? Ондай көзқарастың негізгі мазмұны: әртүрлі адамдардың ойлауындағы негізгі айырмашылықгар, олардың әртүрлі ойлайтындықтары, мысалы, қарама-қарсы көзқарастарды, моральдық-адамгершілікпринциптерді, эстетикалық талғамдарды т. б. үстануы, әртүрлі өмірлікжолды таңдауы, еркіндікке, немесе қүлшылыққа, жақсылыққа немесе жамандыққа бейімділігі әркімнің биологиялық, организмдік жаратылысына тәуелді деп түсіну. Әртүрлі кәсіптерге, қызметтерге бейімділіктің де табиғаты сондай. Осыған дейінгі адам туралы, оның еркіндігі, субъектілігі хақында айтқанымыздың бәрі де осындай көзқарастан туа алмас еді. Оның себебі түсінікті. Адамның ойлауы әркімнің биологиялық, физиологиялық органының ерекшелігімен ғана байланысты болса, онда адам алдын ала анықталып қойылған нәрсе. Онда еркіндіктің болуы мүмкін емес. Ол өзінің қандай болуын өзі қалай алмайды. Оның хайуанаттардан айырмасы шамалы. Еркіндік жоқ болса, жауапкершілік те жоқ, қоғамдық қатынастар, адамгершілік принциптері, адамдардың ырқынсыз-ақ автоматты түрде іске асуы тиіс. Яғни мәселені бүл жағынан біз бұрын талдағанбыз. Сондықтан, бұл тұрғыдан бұдан әрі ой жалғастырмаймыз. Мәселенің бұрын айтылмаған бір жағы: ойлаудың мазмұны өзінің органы-миды - бейнелемейтіндігінде. Ми, жалпы әр адамның организмдік тәні ойлауды қамтамасыз етеді, ойлау - олардың функциясы, қызметі. Осы түрғыдан ғана немесе осы мағынада ғана ойлаумен оның физиологиялық органы ажырамас байланыста. Адамның жалпы тәнінің бітімі, қүрылымы, соның ішінде адам миының да бітімдік ерекшелігі дүниеге адамдық қатынастың қалыптасу тарихында эволюциясында өзгеріп, қалыптасқан. Әрине ойлаудың өткірлігі, шапшандығы, ұтымдылығы немесе терендігі т.т. қасиеттері, оны іске асыратын мидағы физиологиялық процестің де сапасына байланысты делік. Өйткені ол процестің де сапасы әртүрлі болуы хақ. Мида туа бітті кемістіктің, тұқымынан дарыған дерттердің де кездесетіні мәлім. Егер бұларды қоспай тек медицина тұрғысынан cay организмдегі (органдық) қалыпты процестерді ғана ескерсек, соның өзінде де темпераменттік өзгешеліктер болады. Бірақ олар адамдардың ойлауына негізінде тек сыртқы ерекшеліктер беретін өзгешіліктер. Олар әртүрлі темпераментті адамдар ойлауының жалпы нәтижелерін мазмұн жағынан әртүрлі ете алмайды. Мысалы, Демокрит пен Платонның дүниеге көзқарастарының қарама-қарсы болғандығы олардың миларының құрылымының қарама-қарсы болғандығынан дей алар ма едік? Ол тым жадағай пікір. Егер олай болса адам ойлауында өзінен тыс дүниені бейнелемейді, тек мидың организмнің өзінің ішкі қалпын ғана білдірген болады. Жануарларда негізінен солай. Жануарлар организмінен тыс дүниенің мазмұнын меңгеріп, олардың ішкі өзіндік мәніне бойламайды. Сонымен бірге әр адамның ойлау ерекшелігі оның мыйының ерекшелігіне ғана тәуелді болса, - ал мидың қүрылысын адам өзгерте алмайды - онда бір адамның өмір жолында кейде болып жататын күрт өзгерістердің дүниеге бір қатынастан екінші, бұрынғыға қарамақарсы катынастарға ауысуын қалай түсіндіруге болар еді? Ондай кезде ол адамның бүтін жан-дүниесі қайта түзеледі ғой. Ол тіпті басқа максаттарға, басқа мұраттарға бет бұрмай ма? Ойлау бұрын да айтқандай организмнің ішкі күйін білдіретін процесс қана болса, адам сыртқы дүниені де, өзін де өзгерте алмас еді. Ойлау әр адамнан тыс дүниенің сырына да, оның өз сырына да, өзінен тыс объектідей қатынас жасап бойлай алатын және соның негізінде өзінің идеалдық дүниесін жасайтын адамның кызметі. Оған субъективтік психикалык кызмет те, әрі сыртқы дүниеде іс-әрекет түрінде жалғасатын түрі де жатады. Ойлау - барлык психикалык процестерді камтиды. Олай болатын себебі, белгілі дәрежеде калыптасқан әрбір адамның сырткы нәрселерді түйсінуінің өзі де оның бұрын бойына сіңірген барлық өмірлік тәжірибесі, дүниені түсінуі, болмыстың мәнділігі хакындағы оның талғамдарына катысады, сол түйсінуге мағына береді. Әрбір үстап, көріп, түрін, түсін, қатты, жүмсақтығын, формасын т. т. түйсініп қабылдау жәй физиологиялык нәрсе емес, оның не нәрсе екенін анықтау, онымен сүйсіну, немесе жирену, яғни белгілі бір бағалаушылык сезімін де туғызады [3].

Ойлаудың түрлері

Адамның ойлауы өзіне әр түрлі түрдегі және деңгейдегі ойлау операцияларын қосты.
Адамның ойлауы әр түрлі деңгейдегі ойлау операцияларынан тұрады. Ең алдымен олардың танымдық мәндері әр түрлі болады. Танымдық қатынаста баланың алдында тұрған қиындықты шешетін қарапайым ойлау актісі және қандай да бір күрделі процестердің өту заңдылықтары жайлы ғылыми мәселені шешкенде ғалым адам қолданатын ойлау операцияларының жүйелері тең болмайды. Сөйтіп, оның жалпылау деңгейі қаншалықты биік, бір маңызды мәнді құбылыстан басқа оны анықтауға баратын жағдайлар қаншалықты терең болғанына байланысты ойлаудың әр түрлі деңгейлерін ажыратуға болады. Ойлаудың осындай әр түрлі деңгейлеріне қарапайым формадағы көрнекі ойлау және дерексізденген, теориялық ойлау жатады. Осындай әр түрлі деңгейдегі ойлаудың түрлері ретінде қарапайым көріністегі көрнекі, ойлау мен берілген көрініс шегінен шығатын теориялық ойлауды бөліп көрсетуге болады.
Өз пәнінің заңдылықтарын ашатын теориялық ойлау ойлаудың жоғарғы деңгейі болып табылады. Алайда ойлауды абстрактілі түсініктерде теориялық ойлауға апару мүлдем дұрыс емес. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.