Ахмед хан немесе Орда

Жоспар
Кіріспе

Жоспар:
I. Кіші Мұхаммедтің ұлдары Махмұд пен Ахмедтің билікке келуі
II. Мұхаммед Шайбанидің тарихи аренаға шығуы
III. Ахмед ханның Батыс елдерімен келіссөздер жүргізуі
IV. III Иванның Ахмед ханға бағынбауы
V. Ибақ пен ноғайлық одақтастардың сатқындығы
VI. Қорытынды

Ахмед ханның Билеуі – кейінгі Алтын Орда үшін едәуір тән емес құбылыс: ол Сарайдағы билікті жиырма жылдай сақтап қана қоймай, сонымен бірге өте белсенді ішкі және сыртқы саясат жүргізді. Ахмед Риммен, Венециямен, Осыман империясымен дипломатиялық қарым-қатынаста болды, Қырымның, Шығыс Дешті мен Русьтің істеріне белсене араласты.1470 жылы ол Алтын Орданың бірлігін әрең қалпына келтіреді, алайда Сарай билеушілер қуаттылығының бұзылғаны соншалықты, мұндай амбициялық жоспарларды жүзеге асыру үшін Ахмедтің жеке таланты мен жігері де жеткен жоқ.
Кіші Мұхаммедтің екінші баласы Ахмед жайлы алғашқы рет 1460 жылдағы деректерде айтылады.Осы жылы жылнамашылар ол Переяславль-Рязанский түбіне келіп, оның аймағын ойрандатты деп жазады.Жылнамашының оны «патша» ретінде айту дерегі, оның бұл уақытта тақта отырғандығын куәландырады.Шынымен де Алтын Орда тағы үшін күрестегі Ұлық-Мұхаммедтің жолы болғыш қарсыласы Кіші-Мұхаммедтің соңғы монеталары 1459 ж. жатады.Мүмкін, ол сол жылы қайтыс болып, билікке оның ұлдары Махмұд пен Ахмед келген шығар.Көп кешікпей ағайындылар иелікті бөліп алған болу керек.Номиналды қолбасшылықты сақтаған Махмұд оңтүстік орыс далалары мен солтүстік Қара теңіз бойында (Қырым ханы Қажы - Керейдің иелік еткен жеріне дейін) билік жүргізді, ал оның басты ордасы Қажы-Тарханда орналасты.Ахмед болса Еділден әлі де орда хандарына бағынған шығысқа қарай жерлерді өз басқармасына алды.
Мүмкін, Алтын Орданың бұрынғы астанасы Сарай да оған берілген шығар.Ағайындылардың бөлінісі оларға Алтын Ордада бейбітшілік пен татулықты сақтауға көмектесті, алайда біраздан кейін бұл жарамсыздыққа алып келді.1465 жылы Махмұд хан (не Мәскеуге, не Литваға жатқан) орыс жерлеріне жорыққа шығады, бірақ ол Дон арқылы өтіп бара жатқын кезде оған кенеттен Қырым ханы Қажы-Керей шабуылдайды.Ол Махмұдты ойрандатып, оны Қаржы-Тарханға қайта оралтқызады.Жеңілістің күшті болғаны соншалық, Махмұдтың иелігі мен көп азаматтары Қырым ханның қол астына өтеді.
Қажы-Керей өзін бүкіл Алтын Орданың ханы етіп жариялауға дайындалады, алайда 1466 жылдың тамызында аяқ астынан қайтыс болады.Оның өлімінен кейін Қырым хандығындағы болған бүлік Махмұд ханға айырылған ұлыстарын өзіне қайтарып алуға мүмкіндік берді.Жуырда ол өзін қайтадан өз әкесінің заңды және толық құқылы мұрагерімін деп санай алды. Түрік сұлтаны II Мехмед Фатихке Махмұд: «Алла рахымына ғанибетпен бұрынғы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ахмед, немесе Орданың қирауы
(хан, 14591461-1481)
Өмірлік лотореяда тек ұтыстарға ғана ие болған адам жоқ.
Болесиав Прус.

Жоспар:
I. Кіші Мұхаммедтің ұлдары Махмұд пен Ахмедтің билікке келуі
II. Мұхаммед Шайбанидің тарихи аренаға шығуы
III. Ахмед ханның Батыс елдерімен келіссөздер жүргізуі
IV. III Иванның Ахмед ханға бағынбауы
V. Ибақ пен ноғайлық одақтастардың сатқындығы
VI. Қорытынды

Ахмед ханның Билеуі - кейінгі Алтын Орда үшін едәуір тән емес құбылыс: ол Сарайдағы билікті жиырма жылдай сақтап қана қоймай, сонымен бірге өте белсенді ішкі және сыртқы саясат жүргізді. Ахмед Риммен, Венециямен, Осыман империясымен дипломатиялық қарым-қатынаста болды, Қырымның, Шығыс Дешті мен Русьтің істеріне белсене араласты. 1470 жылы ол Алтын Орданың бірлігін әрең қалпына келтіреді, алайда Сарай билеушілер қуаттылығының бұзылғаны соншалықты, мұндай амбициялық жоспарларды жүзеге асыру үшін Ахмедтің жеке таланты мен жігері де жеткен жоқ.
Кіші Мұхаммедтің екінші баласы Ахмед жайлы алғашқы рет 1460 жылдағы деректерде айтылады. Осы жылы жылнамашылар ол Переяславль-Рязанский түбіне келіп, оның аймағын ойрандатты деп жазады. Жылнамашының оны патша ретінде айту дерегі, оның бұл уақытта тақта отырғандығын куәландырады. Шынымен де Алтын Орда тағы үшін күрестегі Ұлық-Мұхаммедтің жолы болғыш қарсыласы Кіші-Мұхаммедтің соңғы монеталары 1459 ж. жатады. Мүмкін, ол сол жылы қайтыс болып, билікке оның ұлдары Махмұд пен Ахмед келген шығар. Көп кешікпей ағайындылар иелікті бөліп алған болу керек. Номиналды қолбасшылықты сақтаған Махмұд оңтүстік орыс далалары мен солтүстік Қара теңіз бойында (Қырым ханы Қажы - Керейдің иелік еткен жеріне дейін) билік жүргізді, ал оның басты ордасы Қажы-Тарханда орналасты. Ахмед болса Еділден әлі де орда хандарына бағынған шығысқа қарай жерлерді өз басқармасына алды.
Мүмкін, Алтын Орданың бұрынғы астанасы Сарай да оған берілген шығар. Ағайындылардың бөлінісі оларға Алтын Ордада бейбітшілік пен татулықты сақтауға көмектесті, алайда біраздан кейін бұл жарамсыздыққа алып келді. 1465 жылы Махмұд хан (не Мәскеуге, не Литваға жатқан) орыс жерлеріне жорыққа шығады, бірақ ол Дон арқылы өтіп бара жатқын кезде оған кенеттен Қырым ханы Қажы-Керей шабуылдайды. Ол Махмұдты ойрандатып, оны Қаржы-Тарханға қайта оралтқызады. Жеңілістің күшті болғаны соншалық, Махмұдтың иелігі мен көп азаматтары Қырым ханның қол астына өтеді.
Қажы-Керей өзін бүкіл Алтын Орданың ханы етіп жариялауға дайындалады, алайда 1466 жылдың тамызында аяқ астынан қайтыс болады. Оның өлімінен кейін Қырым хандығындағы болған бүлік Махмұд ханға айырылған ұлыстарын өзіне қайтарып алуға мүмкіндік берді. Жуырда ол өзін қайтадан өз әкесінің заңды және толық құқылы мұрагерімін деп санай алды. Түрік сұлтаны II Мехмед Фатихке Махмұд: Алла рахымына ғанибетпен бұрынғы хандар - ата-бабаларының ұлы орны бізге мархабатпен сый етілген кезде - деп жазады және қорытындысында сұлтанға достық қатынастарды орнатып, елшілермен сауда керуендерімен алмасуды ұсынады. Алтын Орданың солтүстік-шығысында билік еткен Ахмед Қырым ханымен ұрыста болған жоқ, өйткені оларда ортақ шекара болмаған. Сондықтан ол шығыстағы істерге көп көңіл бөле алды.
Қажы-Керей өзін бүкіл Алтын Орданың ханы етіп жариялауға дайындалады, алайда 1466 жылдың тамызында аяқ астынан қайтыс болады. Оның өлімінен кейін Қырым хандығындағы болған бүлік Махмұд ханға айырылған ұлыстарын өзіне қайтарып алуға мүмкіндік берді. Жуырда ол өзін қайтадан өз әкесінің заңды және толық құқылы мұрагерімін деп санай алды. Түрік сұлтаны II Мехмед Фатихке Махмұд: Алла рахымына ғанибетпен бұрынғы хандар - ата-бабаларының ұлы орны бізге мархабатпен сый етілген кезде - деп жазады және қорытындысында сұлтанға достық қатынастарды орнатып, елшілермен сауда керуендерімен алмасуды ұсынады. Алтын Орданың солтүстік-шығысында билік еткен Ахмед Қырым ханымен ұрыста болған жоқ, өйткені оларда ортақ шекара болмаған. Сондықтан ол шығыстағы істерге көп көңіл бөле алды.
Алайда бұл уақытта Хорезмге мықты өзбек ханы Әбілқайыр қызығушылық білдіреді, ол бірнеше қайтара осы облысты жаулап алу үшін әрекеттер жасады және оны иемдену құқықтарын не Тимуридтерге, не орда хандарына да бергісі келмеді. Ахмед хан қаһарлы өзбек билеушісімен дау-жанжалға түскісі келмей, күтуге шешім қабылдап, Әбілқайырдың өлімінен (1468-69ж) кейін әрекетін бастайды.
Өзбек Әбілқайыр хан батыл мен жігерлі болған және қатаң мінезімен ерекшеленген. Оның өлімінен кейін көптеген азаматтары билік басында осындай сыйпаттарға ие болған оның ұрпақтарының отыра беруін қаламағаны таңқаларлық емес. Сондықтан Әбілқайыр өлімінен кейін Шайбанидтердің басқа бір тармағынан шыққан өкілі - Йадғар ханды таққа отырғызады. Ахмед бұл ханмен ортақ тіл таба алды: кейбір деректер бойынша, өз уақытында Йадғар оның әкесі Кіші-Мұхаммедке Алтын Орданы басқаруға көмектеседі. Сондықтан Ахмед жаңа ханмен одаққа отырғаны болу керек, сонымен ол өз иеліктерінің шығыс шекараларына қауіпсіздік қамтамасыз етеді.
Алайда қарт жасында хан болған Йадғар 1469 жылы қайтыс болды, және де бұрынғы әулеттің жақтастары Әбілқайырдың ұлын - Шайх-Хайдар ханды таққа отырғызады.
Шайх-Хайдар ханда әскері де, қолдаушылары да тым аз болды, ал оған Ұрыс ханның шөберелері Жәнібек пен Керей сұлтандары, Едігенің шөберелері Мұса мен Ямғұршы мырзалары, сонымен бірге Бүреке сұлтан, және де тағы бір Шайбанид - Қажы-Мұхаммедтің ұлы Ибақ патшасы да (Сайид-Ибраһим) қарсы шығады.
1470-1471 жылдары Шайх-Хайдар өз иеліктерінің көп бөлігінен айырылады. Шамасы, өзбек ханы батыс шекараларды қорғау үшін онсызда аз әскерінің біразын бөлуге мәжбүр болды. Көп кешікпей күтпеген жерден Шайх-Хайдар ханға Ибақ шабуыл жасайды. Сол қысқа уақыттағы шайқаста Әбілқайырдың баласы өлтірілді. Ахмед бұл күреске қатысқан жоқ, сөйтсе де өзбек монархының өлімінен соң оның қарсыластарымен бейбіт келісімге келіп, ноғай мырзалары Мұса мен Яғмұршының қарындасына үйленеді.
1470-1471 жылдары Шайх-Хайдар өз иеліктерінің көп бөлігінен айырылады. Шамасы, өзбек ханы батыс шекараларды қорғау үшін онсызда аз әскерінің біразын бөлуге мәжбүр болды. Көп кешікпей күтпеген жерден Шайх-Хайдар ханға Ибақ шабуыл жасайды. Сол қысқа уақыттағы шайқаста Әбілқайырдың баласы өлтірілді. Ахмед бұл күреске қатысқан жоқ, сөйтсе де өзбек монархының өлімінен соң оның қарсыластарымен бейбіт келісімге келіп, ноғай мырзалары Мұса мен Яғмұршының қарындасына үйленеді.
1470-1471 жылдары Шайх-Хайдар өз иеліктерінің көп бөлігінен айырылады. Шамасы, өзбек ханы батыс шекараларды қорғау үшін онсызда аз әскерінің біразын бөлуге мәжбүр болды. Көп кешікпей күтпеген жерден Шайх-Хайдар ханға Ибақ шабуыл жасайды. Сол қысқа уақыттағы шайқаста Әбілқайырдың баласы өлтірілді. Ахмед бұл күреске қатысқан жоқ, сөйтсе де өзбек монархының өлімінен соң оның қарсыластарымен бейбіт келісімге келіп, ноғай мырзалары Мұса мен Яғмұршының қарындасына үйленеді.
Бірақ Ахмед өзінің шығыстық мәселелерімен айналысып жатқан сәтте, Қажы-Тарханда оның бауыры Махмұд қайтыс болады, және де кезекті бүліктің басталуын болдырмау үшін хан Еділге қарай асығады. Сол 1471 жылы келген кезде Махмұдтың баласы Қасымның екі өзбек ханзадалары Мұхаммед Шайбани мен Махмұд сұлтанға пана бергенін бірден естиді. Әбілқайырдың немерелері өзбек мемлекетінің тағына үміткерлер болып саналады, сондықтан Ахмед және одақтастары олардың жазасын тарттыруға шешім қабылдайды. Ахмед ноғай биі Аббас(Мұса мен Ямғұршының немере ағасы) және Ибақпен бірігіп, Қажы-Тарханды алады және немере жиеннен Мұхаммед Шайбани мен Махмұд сұлтанды беруін талап етеді. Қасым өз ағасына қарсы тұрғысы келмей, қашқындарға пана беруден бас тартуға мәжбүр болады. Дегенмен, ол оларға алдын-ала ескертуге үлгереді, және де қоршауға дейін өзбек ханзадалары қаладан қашуға үлгереді.
Қалада қашқындардың жоқ екенін біліп,одақтастары өз әскерлерін таратып жібереді. Көп кешікпей Мұхаммед Шайбани атасының қолдаушылар тобымен бірігуге қол жеткізеді, солармен бірге ол Ибақ лагеріне шабуыл жасайды.
Ахмед өз одақтасына шабуылдағаны жайлы хабарды бірден естімейді. Ол бұл уақытта Руське жорыққа шыққан еді. Осы шапқыншылық барысында ол Русьтің оңтүстік-батыс аймағын тонайды, ал Алексин қаласын түбімен ойсыратып, түп орнымен өртеп жібереді. Алайда осы кезде ханға оның жеке иелігіне Әбілқайыр немересінің қол сұққаны туралы хабар жеткізеді. Хан Мәскеу әскерлерімен шайқасқа түспей, кейін бұрылады.
Ахмедтің негізгі күштерімен Руське аттанғанын білген Мұхаммед Шайбани Тақты елі (Тақ иелігі осылай құлдырау уақытында номиналды жоғарғы ханның резиденциясы болған облысты атаған) жеріне торуыл жасауға ұйғарым қабылдайды. Әрине, Әбілқайырдың немересі Ахмед әскермен шайқасқа түсуге ойыда болмады, ол тек оның ұлысын тонағысы келді. Өзбек сұлтаны өзінің 150 салт аттыларын бірнеше отрядтарға бөліп , әр түрлі жаққа жіберді. Ахмед ханның қонысына барар жолда Мұхаммед Шайбанидің басшылығымен қырық адамды отряды қыпшақ тайпасынан шыққан Қоным бектің әскерімен соқтығысып қалады. Одан Шайбани жеңімпаз болып шығады. Содан кейін Өзбек ханның адамдары Ахмед ханның қонысына шабады да, оны тонай бастайды, бірақ Русьтегі жорықтан ханның қайтып келгенін естіп, тез арада Тақты елінен кетіп, Шығыс Дештіге оралады.
Осы 1472 жылдағы өкінішті қақтығыстан кейін Ахмед хан енді өзбектермен ешқандай дау-жанжал қарым-қатынастарда болмады. Мүмкін бұл Махмуддан мирас етіп алған батыстағы мүдделерімен байланыста шығар.

Номиналды түрде Жошы әулетін басқарып, Ахмед қысқа уақыт ішінде Еділ бойында және оңтүстік орыс далаларында өз билігін орната алды. Осыған байланысты хан тұлғасы Батыс Еуропада үлкен қызығушылыққа ие болды, ол жақта оны қаһарлы түрік сұлтаны II Мехмед Фатихке қарсы тең дәрежелі күш ретінде қарастыра бастады.
1471 жылы Ахмед Мәскеу Русіне қарсы Польша королі IV Казимир Ягеллонмен одақ жасасады. Кейбір мағұлматтарға қарағанда, дәл осы келісімнің шегінде Ахмед 1472 жылы Алексиннің ойрандалуымен аяқталған орыс жерлеріне жорығын жасаған. Мәскеудің бақытына орай, король өз бауыры Владиславқа венгр тағы үшін күресте көмектесуге мәжбүр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.