Ғұмар Қараштың өмірі мен қызметі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Ғұмaр Қaрaштың aзaмaттық өмiрi қысқa бoлды - oл нeбaры қырық жeтi жaс жaсaды. Сaлыстырмaлы түрдe aқындық өмiрбaяны дa кeлтe - пoэзиядaғы тырнaқaлдысы 1909 жылы ғaнa бaспa бeтiн көрдi. Дeмeк, Ғ. Қaрaш aқындық өнeрмeн oтызғa кeлiп aйнaлысқaн. Ocы aз уaқыттың iшiндe oл aca өнiмдi жaзaтын, үнeмi iздeнiп, алға ұмтылып отыратын ақын ретінде танылды. Бұл арада шығармашылық адымына, соның ішінде әдебиеттің дарынды өкіліне тән үйрену, іздену сатыларының бәрінен өтті. Ол артына мол ақындық мұра қалдырды. Ғұмарды ақын ретінде танытатын осы шығармаларға жалпы сипаттама берілу жөн деп есептеймін. Сонымен қатар, бізді ақынның шығармашылығы қатты қызықтырады. Болашақ тарихшы маман ретінде осы тақырыпты терең білсек, сол арқылы қазақ тарихында орын алатын Ғ. Қараштың өмірін насихаттау ісіне өз үлесімді қоссам деген ойдың жетегінде аталмыш тақырыптағы зерттеу жұмысын қолға алдым.
Тақырыптың өзектілігі. Кеңес өкіметі кезінде яғни әкімшіл-әміршіл басқару жүйесі кезінде ұлттық идея жайында айта алмайтын бұл ұғым кәзіргі қазақ азаматтарының талқысында жүр. Ұлттық идеяны тәуелсіздік алғаннан бастап қолданысқа енгіздік емес пе?
Ал шын мәнісінде бұл ұғымның тарихы ерте кезден бастау алады. Мысалы аталарымыз қазақ хандығының тұсында өзінің ұлттығын сақтап қалып, кейінгі ұрпаққа аманат етіп тапсыру үшін салт-дәстүрлерін, мәдени ұстанымдарын, тарихи ата-тектерін, рухани байлықтарын, территорияларын сақтап қалуға барынша тырысқаны бізге тарихтан белгілі.
Ұлттық идеяны сөз қылудың өзі бізге жетістік. Өйткені адамдардың ұлт ретінде одан әрі дамуы, өзінің ұлттық мәселелеріне көңіл аударуы, адамдарды бірлікке алып келеді. Ұлттық идеяны бір күнде қалыптастыру мімкін емес жағдай, ол ұзақ уақыттық процесс.
Ұлттық идея - бұл бір көптен көтеріліп жүрген тақырып. Мазмұнына көз жүгіртсек, екі бөліктен тұратынын көреміз. Бірі - ұлт, екіншісі - идея мәселесі. Ұлттану қазақ даласына ежелден қоныстанған үрдіс екені ақиқат. Осыдан 3 мың жыл бұрын өмір сүрген Геродоттан бастауын тауып, қазіргі жас тарихшы азаматтар мен азаматшалар арқылы мақсатқа сай Қазақстанға сырттан келгенде ұлттануға ден қойғаны арғы тегіміз сақтарды, салт-дәстүрімізді, рухани-мәдени ұстанымдарымызды, тарихымызды, яғни қазақтардың қайдан, қашан, қалай шыққанын болмысын танып-білуге ұмтылғаны күмән туғызбаса керек.
Қазақтар да әлемнің саяси, тaрихи, этникалық дамуына бейхабар қалған жоқ. Дала даналарының орыс, қытай, қалмақ, өзбек, араб, парсы, жұрттары жөнінде айтқандары бүгінгі күнге келіп отыр. ХХ ғасыр этностарды мидай араластырып жіберді. Отарлаудың зорлық-зомбылығынан жоғалып кеткен ұлттар аз емес. Бір ғана КСРО-ның өзінде 1926-1939 жылдар ішінде 194 ұлттан 100-ге жетпейтін ұлт қалған екен. Осылайша қлттану өзекті мәселеге айналды.
Жетпіс жыл бойы тарих, саяси-құқықтық ілімдер тарихи ғылымы, большевиктердің идеологиялық қыспағында болып, таптық бағалау қағидасы негізінде жалған мағынада жазылды, келер ұрпақтың санасын, рухани өмірін коммунистік режимге қажетті идеялармен уландырды. Соның нәтижесінде тарихи-құқықтық ғылым, өтірік мағынамен жазылды. Егемендіктің туын ұстап, дербес мемлекет құру сәті ғана, есімдер тарих беттерінен өшіп қалған саяси-құқықтық өй-пікірдің қайраткерлерін толыққанды мағынада зерттеуге мүмкіндік беріп отыр.
Тіпті, Кеңес дәуірі кезеңінде жарық көрген шығармаларда қазақ халқының батырлық пен ақындық дәстүрге бай тарихы, саяси және қайраткеріміз жағымсыз кейіпке суреттелінеді. Қоғамдық-саяси және құқықтық ой-пікірдің ойшылдары мен қайраткерлері тек қана бай-феодалдарды мадақтап, хандардың қанішерлік, басқыншыл және заңсыздық әрекеттерін уағыздаумен шұғылданды деген пікірді халық санасында қалыптастыруға барлық күшін, бүкіл таптық идеологиясын жұмсап бақты. Ал, олардың шын мәнінде халықтың бостандығы мен тәуелсіздігі үшін және ағартушылық саласында өлшеусіз қызметтері саналы түрде бұрмаланып қана қоймай, оларға ұлтшыл, пантюркист, панисламист, буржуазияны мадақтаушы, үстем тап өкілі, бай-феодалдардың құйыршықтары сияқты айдарлар тағылды. Осының салдарынан, ұлы даланың бүкіл бай рухани қазынасы "керексіз", "ескі" деп жарияланды. Қазақ халқы жетпіс жыл бойы большевиктердің сандырақ идеологиясымен уландырылды. Соның нәтижесінде, Қазан төңкерісіне дейінгі мерзімде ғұмыр кешкен ұлы ойшылдардың еңбектерін оқуға, зерттеуге тыйым салынады, тіпті есімдерін атаудың өзі қылмыс санатына жатқызылды. Еңбектері еш, өмірлері сор, өшіп барып, қайта халыққа оралған қайраткерлерді зерттеу, насихаттау - тәуелсіздіктің басты міндеттерінің бірі.
Ғұмар Қараштың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі Алаш қозғалысы, оған қатысқан қазақ зиялыларының өмірімен тығыз байланысты қаратыруды қажет етеді. Өйткені ХХ ғасырдың басында ұлт азаттық қозғалысқа қатысқан интеллигенция өкілдерінің дені ұлттық мәселені шешуді бірінші орынға қойған еді. Осы мақсатта бүкіл қазақтың зиялылары мүмкіндіктерінше құлшыныс жасады.
Әдебиетте өзіндік із қалдырған Ғұмар Қараш еңбектерін зерттеу ісі жаңа ғана қолға алынуда.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қазақ рухани мәдениетінде өзіндік орны бар ақын Ғұмар Қараштың әдеби мұрасына талдау жасау мен шығармашылығындағы ұлт мүддесінің алатын орнын анықтау жұмыстың мақсаты. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
* Ғұмар Қараштың өмір жолын көрсету;
* Ақын шығармашылығына талдау жасау;
* Ғұмар Қараш еңбектеріндегі оқу ағарту ісінің дамуы мәселелерін зерттеу;
* Ақын шығармашылығындағы тәуелсіздік, дін, теңсіздік мәселесіне талдау жасау.
Жұмыстың зерттелу деңгейі.
Ғұмар Қараштың шығармашылығын зерттеуге, тіпті атын атауға Кеңес өкіметі барлық Алаш Орда қайраткерлеріне сияқты қатаң тыйым салды. Ақын туралы зерттеулер тәуелсіздік алғаннан кейін жарық көрді.
Ғұмар Қараш қоғамдық-саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуы жайында еңбек қалдырған Қ. Аллабергеннің Отарлау саясатының ойрандары[1],
Жалпы Алаш қозғалысы тақырыбы бойынша жаңа әдістемелік және теориялық деңгейде ой-тұжырымдар жасаған көрнекті ғалым К. Нүрпейісов Алаш һәм Алашорда[2] көрсеткендей, 1930 жылдардың ортасынан 1980 жылдардың соңына дейін отандық тарихнамада Алаш қозғалысына байланысты зерттеулер жүргізілмеді. Осының әсерінен жарты ғасыр бойы Ғ.Қараштың аты аталса, тек идеологиялық жау тұрғысынан ғана аталуы тиіс болды. Қ.Ә.Жиренчин Политическое развитие Казахстана в ХІХ - начале ХХ веков[3]. Бұл еңбектерде ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы саяси өзгерістер сипатталған.
Ғұмар Қараш тұлғасымен таныстыру мақсатында Қабибола Сыдиықұлының Халқымен қайта табысқан[4] еңбегі жазылған. Бұл мақалада автор көбіне адамдардың естеліктері арқылы жазуға тырысқан. Мақалада ақынның өмір жолы сипатталады.
С.Өзбекұлының 1998 жылы жарық көрген Арыстары Алаштың[5] еңбегінде Ғұмар Қараш Қазақстанның ХХ ғасыр басындағы дамуы кезеңінде қоғамдық-саяси және құқықтық ой-пікірге ерекше, молынан үлес қосып, артына өшпес із қалдырған ірі тұлға деп бағалайды, М. Тұрғынбайдың Ғұмар Қарашұлы[6] еңбектерінде ақынның өмір жолы баяндалған. Және де көптеген әдебиеттерде Ғұмар Қараштың дүниеге келген уақытын осы еңбектегідей 1876 жыл деп белгіленеді.
С. Мұқановтың ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті[7] еңбегінде Ғұмар Қарашқа үлкен орын берілген. Бірақ бұл еңбекте Сәбит Мұқанов ақынның шығармалары мен ой-пікіріне сын көзбен қараған.
Ө. Әбдиманұлы ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті[8],
А. Исмайлов пен С. Өзбекұлының Ғұмар Қараштың қоғамдық-саяси және құқықтық көзқарастары[9], С. Жұмағұл Ғасырына өң берген Ғұмар Қараш[10].
Соңғы жылдары ұлт қайраткерінің ақындығы, өмірі мен шығармашылығына арналған еңбектермен қатар Ғұмар Қараштың саяси-құқықтық көзқарасы жөнінде ғылыми тұжырымды пікірлер жазылған ғылыми зерттеулер жарық көрді. Бұл орайда әдебиеттанушы ғалым М.Тәжімұратовтың Ғұмар Қараш[11], Біз білмейтін Ғұмар Қараш[12] еңбектерінде ақынның шығармашылық мұрасын зерттеуде үлкен үлес қосты. Ә.Дербісәлин Қазақтың октябрь алдындағы демократияшыл әдебиеті[13], Б.Аташ пен Қ. Әлжан Ғұмар Қараш[14], И.Кенжалиев Ғұмар Қарашұлы туралы жаңа деректер[15] С.Ысмағұлова Қиын да сұлу тағдыр[16] И.Нәсекенұлы Арысымызды ардақтай білген абырой болар[17]
И.Мадановтың Кіші жүз шежіресі[18] еңбегінде ақын тамырының қалай таралғаны көрсетілген. В.Викторин Бөкей ордасына көшіп келген рулар[19] еңбегінде Ғұмар Қараш шыққан ноғайқазақ руының қысқаша тарихы жазылған.
Р. Жанғожин, Р. Созақбаев жазған Қайраткер Ғұмар Қарашев[20] мақалада ХХ ғасырдың бас кезіндегі оқу-ағарту ісіне Ғ.Қараштың атсалысып, атқарған еңбегі баяндалады.
Сонымен қатар ақын жайында американдық ғалым Т. Виннер Устное творчество и литература казахов Русской Центральной Азии[21] еңбегінде мәліметтер келтірілген.
Өткен ғасырдың жетпісінші жылдары жазылған бірқатар ғылыми еңбектерде зерттеушілердің Ғ. Қараштың қоғамдық-әлеуметтік қызметіне көңіл аударғаны байқалады. Мәселен, С. Зимановтың кеңестік ұлт мәселелеріне байланысты зерттеулерінде, В.И. Ленин и советская национальная государственность в Казахстане[22] атты еңбегінде ХХ ғасырдың 20 жылдары Ғ. Қараштың қызметін сипаттайды.
С. Өзбекұлы Абай және адам құқы[23] еңбегінде Ғұмар Қараштың шығармашылығын, ХІХ ғасырдың ғұламасы - Абаймен салыстырып, екеуінің ойлары бір жерден шығатынын көрсетеді.
Ғұмар Қараштың қоғамдық көзқарастарының қалыптасуында ерекше әсер еткен 1905-1907 жылғы революция И. Кенжалиев Батыс Қазақстанның қасіретті жылдары[24] еңбегінде сипатталады. Осы төңкерістен кейінгі Ғ. Қараштың өміріндегі өзгерістер осы еңбекте орын алды.
Ғ. Қараштың өмірі мен шығармашылығына қатысты мол дерек қорын қалдырған - зерттеуші Мұстафа Ысмағұлов. Ғұмар Қараш[25] еңбегіндегі деректерді Москва, Санкт-Петербург, Орынбор, Омбы, Астрахань, Алматы қалаларындағы мұрағат қорларынан жинақтады. Зерттеуші Е. Ысмайлов ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті[26] еңбегінде Ғұмар Қараш көзі ашық және әртүрлі саланы оңай меңгереді деген пікір қалдырған.
Ғұмар Қараштың дүниеге келуі құпияға толы, сонымен қатар оның өлімі жайында И. Кенжалиев Ғұмар Қарашты кім өлтірді[27] еңбегінде өз ойымен бөліседі.
Зерттеу жұмысының деректік негіздерін 1911-1913 жылдары Қазақстан газетінде жарияланған Ғұмар Қараштың мақалалары, шығармашылығы және саяси ой-пікірлері құрайды. Ақынның еңбектері одан бөлек Айқап журналында жарияланған.
1998 жылы Ғұмар Қараш шығармашылығын жинақтап, Замана[28] еңбегі жарық көрді.
1911 жылы Ғұмар Қараш кейбір еңбектерін Ғабидолла Мұштақ деген лақап атпен баспадан шығарып отырды. Соның қатарында Қарлығаш[29], Тумыш[30], кейін өз есімімен берілген шығармалары: Бала тұлпар[31], Газет деген не зат[32].
Елеусін Бұйрын мен Ғұмар Қараш Қазақстан газетін уақытша жабылып, керек жарақтарын іздеуге шыққан кезіндегі қиын жағдайлар жайында Е.Бұйрынның жұбайы Ұмсынның естеліктері[33]. Ғ.Қараш жайында естетіктерін қалдырғандар қатарында К. Әжікеевтің Менің Ғұмар Қараш туралы білетіндерім[34] еңбегінде ақынның ауылдағы мешіт молдасы болған кезі жайында жазылады.
Сонымен қатар жұмыста естеліктер, заманхаттар, түрлі зерттеу жұмыстарындағы деректік мәліметтер т.б. қосымша дерек көздері ретінде пайдаланылды.
Дипломдық жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер мен деректер тізімінен тұрады.

1. Ғұмар Қараштың қоғамдық-саяси және құқықтық көзқарастарының қалыптасуы

1.1 ХІХ ғасырдың соңы - ХХ ғасырдың бас кезеңіндегі Қазақстанның экономикалық, саяси-құқықтық және рухани жағдайы.

ХІХ ғасырдың соңы - ХХ ғасырдың бас кезеңіндегі Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік-саяси дамуының өзіне тән ерекшеліктері болған еді. Бұл кезеңінде Қазақстанның барлық аумағы Ресей империясының құрамына еніп, оның аймақтағы ажырамас бөлігі ретінде танылғандықтан ішкі отары мәртебесіне ие болды. Осыған байланысты көшпелі қазақ қоғамының ғасырлар бойы қалыптасқан экономикалық, саяси-құқықтық құрылымы өз ерекшеліктерінен ажырап, капиталистік қатынастардың ықпалын біртіндеп сезе бастаған анық байқалды. Орыс көпестері мен буржуазиясы Қазақстанды және оның жергілікті халықтарын ашық тонаудың жемтігіне айналдырды. Мысалы, көпестер 5 тиын тұратын құмыраны 80 тиын, сапасыз теріден жасалған киімдерді жарты қойға сатуда күнделікті өмірдің экономикалық талабына айналдырған[1, 28б.].
Жергілікті халық арасынан шыққан алыпсатарлар мен саудагерлер орыс буржуазиясының өндірістік тауарларын тарату қызметімен шұғылданды, үй өнеркәсібі мен жергілікті қолөнердің дамуына үлкен кері әсерін тигізді. Олардың нарық пен мыңдаған ұсақ шаруашылықтың арасында алыпсатарлық ролін атқарулары, жергілікті халықты қанаудың нағыз құралы болды.
Қазақстанның экономикалық жағдайының дағдарысқа ұшырауының негізгі себептерінің бірі - жердің тарылуы болды. Кейбір деректерге жүгінетін болсақ, Ресей империясының жаулап алу саясатының нәтижесінде, 1917 жылға дейін қазақ халқының 45 миллион десятина шұрайлы жері оның тікелей пайдалануына тартып алынып қазақтар мен орыс офицерлеріне, орыс мұжықтарына тегін үлестіріп берілді. Патша өкіметінің қазақ жерін тартып алу саясаты, қазақ халқының экономикалық мүддесін ескермей, іс жүзіне асырылып отырды. Ата-баба жерлерінен күштеп қуылып көшірілген жергілікті халық, шөл және шөлейт, тақыр жерлерге ығыстырылуының нәтижесінде, олардың тұрмыстық жағдайы нашарлап, жаппай қырылу қаупіне әкеп соқтырды. Ал, жер аударушылардың құқықтары болса, қазақ халқының мүдделерінен ашық түрде жоғары қойылды. Уақытша ереже қазақ даласында заң жүзінде орыс қоныстанушыларының санының өсуіне де тікелей ықпалын тигізді. Тек 1896-1910 жылдар аралығында Ресейдің орталығы мен оңтүстігінен, Қазақстанға 294 мыңнан астам адам көшіп келген болса, ал 1906-1910 жылдары олардың саны 770 мыңнан асқан.
Патша өкіметі Қазақстанда жазалау, қуғынға салу саясатын іс жүзіне асыруда асқан бассыздық пен заңсыздық әрекеттерін танытты. 1891 жылы наурыздың 25-ші жұлдызында қабылданған ереженің 17-ші бабы, генерал-губернаторға саяси сенімсіз танытқан адамдарды тергеусіз, соттың үкімінсіз 5 жылға дейін жер айдап жіберуге құқық берді. Аталмыш норманы отарлық әкімшілік 1905-1907 және 1916 жылдарда пәрменді түрде пайдаланып отырды. Соның нәтижесінде, демократиялық бағыт ұстап, қазақ халқын отарлық және ұлттық езгінің тепкісінен арашалауға ат салысқан, жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ зиялылары қуғынға ұшырады. Атап айтқанда, Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатов, Жақып Ақпаев, Көлбай Тоғысов, Бақытжан Қаратаев, Жанша Сейдалин, Наурызбай Таласов, Мәмбетәлі Сердалин, Барлыбек Сыртанов, А. Кенжин Шәймерден Қосшығұлов сияқты көптеген алаш зиялылары сот үкімінсіз бақылауға алынып, қуғынға ұшырады[2, 46б.].
Тіпті, орыс әкімшіліктерінің барлық сатыларындағы шенеуніктерді, өз тарапынан ойына келген тәртіптерді орнатуды іс жүзіне асырып отырды. Қазақ ұлтының құқығымен санаспай, бүкіл халықтың ар-намысын таптайтын әрекеттерді заңдастырып, ұлы державалық шовинизмді ашықтан-ашық асқақтатуды саясаттың ең негізгі өзегі ретінде танып бақты. Жетісу облысының кейбір уезд бастықтары, қазақтар - орыс офицерлері мен шенеуніктерін кездестіргенде, міндетті түрде аттан түсіп, бас киімін шешіп, иілуге міндетті деген нұсқаулар шығаруға дейін барған. Верный қаласының ресторандары мен көпшілік орындарының есігінде, немесе маңдайында Иттер мен қазақтарға тиым салынады деген жазуларды ілуді дәстүрге айналдырған.
Қазақстанның саяси-құқықты дамуын зерттеген ғалым Қ.Ә. Жиренчин, патша өкіметінің Қазақстанға енгізген реформаларына мынадай баға береді: әкімшіл реформалар отаршылдық басқару жүйесін жетілдіруде мәжбүрлеу апараттарын жаңа тарихи жағдайларға бейімдеуге бағыттаған... жергілікті әкімшілік, самодержавиеге толық тәуелді және жалпы мүдделер мен жеңілдіктерге байланыстылығы бола, Қазақстанда оның саясатының жол басшысы болды. Бірақ, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық, табиғи жағдайларының өзіндік ерекшеліктері және елдің саяси орталықтан шалғай орналасуы жергілікті билік жүргізу әрекеттеріне үкімет тарапының қадағалауынан, белгілі бір қиындықтар тудырды...
Самодержавиенің дәйектілікпен бекітіліп жатқан Қазақстанды басқару жүйесі, өлкенің әлеуметтік-экономикалық дамуына қатты кері әсерін бере отырып, оның қалыптасуына бөгет жасады[3, 227-228б.].
Қорыта айтқанда Ресей империясының саяси-құқықтық әдістері арқылы қазақ жерін отарлау әрекеті патша өкіметіне жергілікті халықты ұлттық езгіге салуға, құқықтары мен бостандықтары аяққа таптауға мүмкіндік беріп, отаршылдардың ғасырлар бойы қалыптасқан бөліп ал да, билей бер қағидасын іс жүзіне асыру болды.
Міне, Қазақстанның осындай экономикалық, саяси-құқықтық жағдайларында, ХІХ ғасырдың соңы - ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының басына түскен ауыр жағдай қайраткер Ғұмар Қараштың қоғамдық-саяси және құқықтық көзқарастарын қалыптасуына негіз болды.

1.2 Ғұмар Қараштың өмірі мен қызметі.

Бізге жеткен деректерге қарағанда, Ғұмар Қараш 1876 (кейбір деректерде 1875 жыл) жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Бөкей ордасының Қырқұдық ауылында кедей шаруаның отбасында дүниеге келген[4, 3б.]. Ғұмар Қараш жайындағы зерттеулерге негіз болған С. Мұқановтың ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті деген еңбегі[7]. Себебі ең алғаш ақынның өмірі мен шығармашылығы сол кітапта қысқаша жазылған. Ал ол туралы мәліметтер қайдан, қашан алынғаны көрсетілмеген. Сол мәліметтердің сипатына қарағанда елден естіген ауызекі әңгіме болу керек. Ақынның туған жылының әртүрлі келтірілуі осы себептен болар. Мақсат Тәжімұратов бір мақаласында Біз Ғұмар Қарашты әлі күнге шейін жөнді білмейміз. Тіпті туған жылын да дәл айта алмай жүрміз[12, 8б.]- деуінде мән бар. Осы күнге дейін ақынның туған жылы әр деректе әртүрлі айтылып келеді.
Шежіре бойынша, Ғұмардың руы - Кіші жүз құрамына кіретін ноғайқазақ. Кіші жүз шежіресін түзуші, тарихшы Х. Мадановтың пікірінше: Кіші жүзде Әлімұлы, Байұлы, Жетіруға кірмейтін Ноғайқазақ руы бар. Ол ертедегі ноғайлы елінен бөлініп қалған Орақ Мамай, Қазтуғанның тұқымдары[18, 14б.].
Осы Ноғайқазақтар басым орналасқан аймақ, яғни Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауылының тұрғындары арасында Еділ-Жайық бойындағы ұлттар тарихын зерттеуші ғалым В. Викториннің жүргізген зерттеу нәтижесінде: Ноғайқазақтар өздерін біз таза қазақпыз, бабаларымыз ғана ноғай болған[19, 32б.] ,- деп санаған.
Ғұмар Қараштың немересі Нәдия Қарашева жасаған ата-тек кестесі бойынша зерттеуші М. Тәжімұратов Ғұмар тегін былайша тарқатады: Ноғайқазақ іштей: Қояс, Қазанқұлақ, Қостаңбалы, Үйсін дейтін 4 арысқа бөлінеді. Ғұмар соның ішіндегі Қоясы. Қоястан - Оразақай, Қонай, Жолай, Әжі туады. Оразақайдан - Нияз, Жылмамбет, Бозай. Нияздан - Жәңгір ханның он екі биінің бірі, Исатай мен Махамбет көтерілісі кезінде ханды құтқарып қалған делінетін Шомбал туады. Бозай тоғыз ұл көрген. Соның үлкені Наурызәліден, Қараш, Жанарыстан, Биарыстан, Қабан туған. Қараштан 5 бала - Арыстанбек Рақила, Оспан, Ғұмар, Сыдық[11, 58б.].
Ал Батыс Қазақстан облысына қарасты Жалпақтал ауданы, Көктерек ауылының тұрғыны, ноғайқазақ, белгілі мұғалім Темірболат Жұнысовтың қолжазбасында Ғұмар Қараш тегін біраз басқаша жазады. Шежірешінің жазуынша, Қоястан Құдайберді, Қара, Әлдей, Арқай, Оразақай, Бозай, Наурызғали туады. Наурызғалидан Биарыстан, Жанарыстан, Қараш. Жанарыстаннан Әубәкір, Ықсан, Қадырғали. Қараштан - Ғұмар[20, 32б.].
Ғұмар Қарашты көп зерттеушілер 1876 жылы туған деп көрсетсе, Исатай Кенжалиев өз мақаласында ақынның туған жылын 1874 жылы деп көрсетеді[15, 3б.]. Оған дәлел ретінде 1946 жылы Қалижан Бекхожинның бастауымен айтыс болып, онда Ғұмар Қараштың баласы Бұрқан: Әкем 47 жасында қазақ болды,-деген сөзін негіз етіп алады. Егер ақын 1921 жылы дүниеден өтсе онда ақынның 1874 жылы туылғаны дау туғызбайды. Мақсат Тәжімұратов та өз зерттеулерінде Ғұмар Қарашты туылған жылын осы шамада көрсетеді. Одан әрі біз ақынның өмір жолына шолу жасайық. Ғұмардың ағайыны, көп жыл жанында жүрген Ысқақ Жанасыровтың айтуынша, болашақ ақын жеті жасында әкеден жетім қалады. Әуелі ауыл молдасынан хат таныған Ғұмар, оқуды указной молда Ғұмар Жазықовтың қолында, сәл кейінірек Ысмағұл Қашғари мектебінде жалғастырады. Кейін Жалпақтал қаласында мешіт, медресе ұстаған Ғұбайдолла Ғаликеев хазіретке шәкірт болады. Медресені ойдағыдай аяқтаған Ғұмар Қарашев ендігі уақытта өзі алған білімнің негізінде, 1902-1910 жылдары аралығында Тіленшісай деген жерде жадитшілік негізінде шәкірттерді оқыту ісін қолға алады. Ол оқу процесін тек қана Құран, иманшарт сияқты исламның діни догмаларын оқып үйренуден басқа оқушыларға қазақша, орысша және татарша оқуды үйретіп, жағрафия, тарих сияқты ғылымдардан мағлұмат берген. Қазақ қайраткерінің мұндай жағымсыз әрекеттеріне жергілікті дін өкілдері қарсы болып ислам дінін бұзып, қазақ балаларын орыс қылды деген айып тағып, байбалам салады[5, 51б.]. Молдалардың Ғұмар Қарашев туралы қоғамдық пікір туғызғанына қарамастан, халық оның бастаған ісіне әділ бағасын береді, оқытуды жалғастыра беруін қалайды. 1921 жылы Ғұмар Қарашевтың жаңаша оқу саласында жасаған реформаторлық әрекеттері туралы М.Тұрғынбай деген қайраткер былай деп жазды: Ғұмар бірінші адам қызметінде қазақ елін қате сезім, нашар әдеттен құтқармақ болып, имам, шайқы соқыр молдалардың жолдары, істері қате екенін, әулиелік деген сөз, дене азып, жан қиналған соң пайда болған қияли дерт екенін, осы күндегі мұсылманның ісін пайғамбар заманындағы мұсылмандыққа жақын келмейтінін сол Өрнек кітабында айтып шығанды[6, 101б.].
Бірнеше тілді еркін меңгерген дарын иесі өз шығармаларын бастауды халық ауыз әдебиетінен, сондай-ақ, шығыс, батыс, орыс әдебиетінен де алады. Ақын өлеңдерінде Абай, Махамбет, Мұрат әсері мол болғандығын, Бұқар Дулат, Шәңгерей өнегесінің ізін жалғастырғанын көруге болады. Әсіресе, Замана жайынан толғауынан ежелгі жыраулық дәстүр айқын аңғарылады.
Асқар, асқар, асқар тау
Асқар таудан жоғары
Асыл елдің ер қазақ.
Жортуылдай жорытып,
Ор қояндай орғытып,
Жер шетіне аяғың
Басып едің ер қазақ[28, 51б.]! , - деп келетін шумақтар көз алдымызға көркем ауыз әдебиетінің үлгісін алып келмей ме? Өз бойындағы табиғи дарыны мен өзіне дейінгі ғұламалардың шығармаларын сусындауы оның жақсы әдебиетші ретінде қалыптасуына жол ашты. Ғұмар өздігінен әр саладағы орыс тіліндегі кітаптарды оқитын дәрежеге жетеді. Бұған куә - оның А.Некрасовтың Соғыс қаһары өлеңін аударуы, Л. Толстой философиясымен таныстығы сияқты жайлар.
Жасынан өлең жырға ынтық Ғ. Қараш өлеңдер шығарып, ел аузындағы әдеби мұраларды жинастырады. ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ даласына тарайтын арабша, түрікше татарша, қазақша басылымдарды оқып, заман, дәуір жайын аңғара бастайды, іздеп жүріп, әдеби, тарихи пәлсафалық кітаптарды оқиды. Сөйтіп, ислам діні қағидаларын жетік білген Ғұмардың енді дүниелік ғылымдардан да жақсы мағлұматы болады.
1905-1907 жылдарда Ресейде болған бірінші Орыс төңкерісі Ғұмар Қарашевтың қоғамдық-саяси көзқарастарына мол әсерін тигізді. Патша өкіметінің барлық аймақтарда еркін ой мен революциялық көзқарастағы адамдарға қарсы қуғынға салу саясатын жүргізіп жатқан әрекеттері, оның монархиялық режимге деген наразылығын күшейте түседі. Бұл туралы 1932 жылы тұңғыш рет Сәбит Мұқанов былай деп жазды: 1905 жылы Омардың пікіріне үлкен өзгеріс туады. Бұл өзгеріске себеп, 1905 жылғы болған төңкеріс. Бұл төңкерістен Омар хабардар болады. Өйткені, ишан болғанымен, Омар құлшылықтан басқаны білмейтін ишан болмайды. Ол арабтың, түріктің газет-журналдарын оқумен қатар, татар тілінде шығатын Уақыт, Тәржіман ұрандарына ол осы газеттер арқылы түсінеді...[7, 65б.].
Осыдан кейін Ғұмар қоғамда болып жатқан әртүрлі құбылыстарға, талас-тартыс, айыстарға белсене араласа бастайды. Әсіресе ХХ ғасыр басындағы қозғалыстар Ресейдегі социал-демократиялық идеялар, ұлт-азаттық күрестер, ұлттық ояну кезіндегі бұқара халықтың азаттық ұрандары оның белсенділігін арттырып, ел-жұрттың мүддесін ойлауға, сол үшін бар күшін аянбай жұмсауға алып келеді. Ол ұлт-азаттық күрескерлердің алдыңғы тобына қосылды. Патша үкіметінің отар елі Қазақстанды өз алдына мемлекет ету, халын бұратаналықтан құтқару, өнер-білімге, мәдениетке қолын жеткізу жолына белін бекем буды. Жалынды ақын, жауынгер публицист ретінде шыншыл шығармалар жазып баспа сөз арқылы кең таратты.
1905-1907 жылдар аралығында төңкерістік қозғалыстардың Ғұмар Қарашевтың саяси қайраткер ретінде қалыптасуына тигізген ықпалы туралы, ағылшын зерттеушісі Томас Виннер 1958 жылы жары көрген Устное творчество и литература казахов Русской Центральной Азии атты еңбегінде де жақсы баяндалады. Атап айтқанда, ол былай деп жазды: 1905 жылғы саяси толқулар оның өмірге деген көзқарастарын түбегейлі өзгертіп, ол орыс төңкерісшілерінің мұрат мақсатына еліктеп, ел арасында насихат жұмысын жүргізе бастады.
Кейінірек Ғұмар Қараш бар күш-қуатын поэзияға арнап, еңбектері Қазан, Уфа және т.б. үлкен қалалардағы татар газеттерінде жарық көре бастады. Оның поэзиясы Сұлтанмахмұт Торайғырдың поэзиясы сияқты - саяси және әлеуметтік мазмұнға толы[21, 182б.].
1911-1913 жылдарда Ғұмар Қарашев Е.Бұйрын, Б. Қаратаев, Ш. Төкеев, С. Меңдешев, М. Шомбалов сияқты озық-ойлы қазақ зиялылармен бірге жалпыұлттық, демократиялық және ағартушылық-реформаторлық, ал кейбір тұстарымен төңкерістік бағыт танытқан "Қазақстан" газетін шығаруды қолға алады. Газеттің ресми редакторы, қайраткер Елеусін Бұйрын болғанымен, Ғұмар Қарашев қазақша басылатын материалдарды сараптаушы болғанын және оған басшылық жасағанын аңғарамыз. Олай дейтін себебіміз: біріншіден, Қазақстан газетінің тұңғыш санынан бастап, бұл басылым тоқтағанға дейінгі сандарының бәрінен де Ғұмар Қарашевтың жазған бас мақалалары, публицистика, өлең, әңгіме очерк, сықақ әңгімелері өз атымен ғана емес, көбі Оразақай, Қазақ, Қазақаев сияқты лақап аттармен беріліп отырған.
Екіншіден, Орда қаласында 1911 жылы мамырдың 27-ші жұлдызында "Қазақстан" газетінің 2-ші номері шыққанда, әуелі басмақаладан бұрын басылған Қазақстанның 2 номері кешігіп шықты. Шығарушылардың не халде болғаны... өздеріңе аяң. Қайғылы күндердің, ұйқысыз түндердің талайы бастан көшті. Алдарында тар жерлер, тайғақ кешулер жатыр. Алайда шығарушылардың келешектегі қиындықтардан қашуға ойлары жоқ, деп жарияланған. Осының өзінен-ақ Елеусін Бұйрынның Қазақстан газетінің редакторы да, шығарушысы да жалғыз өзі болмағанын анық байқаттады. Үшіншіден, 1911 жылдың жаз айларында Қазақстан газетін шығарып тұрған Чайная типография А.Н. Щелковой баспаханасының түрлі құрал-жабдықтары жеткілікті болмағандықтан, бұл газет шықпай тоқтап қалады. Газеттің шығуына қажетті құралдарды іздеп табу және әкелу үшін Ғұмар Қарашев пен Елеусін Бұйрын екеуі ұзақ сапар шегіп, тіпті Баку қаласына дейін барады. Ғұмар Қарашев бұл шаһарда өзіне бұрыннан жақсы таныс отставкадағы генерал Зейнелғабиден Тафиевтен Қазақстан газетін көмек көрстуді өтінеді, ол 1000 рубль ақша береді. Осы Бакуге барған сапары туралы Ғұмар Қарашев Баку атты очеркінде былай деп жазды: Былтыр, 1911 жылы, зауза жылдызының бас күнінде Қазақстан газетін атқа мінгізіп, адам ету қайғысында, адамдар арасында етілген бір қаулы бойынша, Баку қаласында болған елден екеу шықтық... Еріккен екі тентек елден шығып кетті деушілер көп болса да шын көңілдермен:
Қайырлы сапарлары болып, жеңіл барып, ауыр қайтқай - деп те тілеген адамдардың болғанын атап көрсетеді. Е. Бұйрынның әйелі Ұмсын былай деп естелік айтады: Елеусін мен Ғұмар да ақылдарынан адасты, орысша оқимыз деп дінді бұзды - деп біздерге айтқанда, надандығымызбен газеттің мән жайын түсінбегендіктен, өз басым талай жанжал жасадым. Өйткені мекен жайын жазып, жазушыларға жіберетін газетті баспаханадан поштаға апарып тапсыратын ен едім. Елекеңе бір күні тиіскенімде: Осы өзің газет-газет деп үйдің, жан жанұяңның қамын ойлауды да қойдың. Бізді борыш басып кетті. Бұлай үй-ішінің қамын ойламайтын болсақ, не үшін әйел алдың? Мені әуреге салмай өзіңмен өзің сыбай-сұлтан жүрмейсің бе? - дегенім әлі есімде. Елеусін маған күліп, жан жағына қарап тұрып: Жігіттер, надан әйел алмаңыздар, надан әйел жансерік бола алмайды екен. Халықтың мұңынан, мүддесінен өзінің ішіп-жеп, киіп көлбектенгенін артық санайды ,- деп артын қалжыңмен аяқтады[33]. мәлімет те, Елеусін Бұйрын мен Ғұмар Қарашев Қазақстан газетін шығаруда бірдей қызмет атқарғанын анық байқатты.
Ғұмар Қарашев Қазақстан газетінің бірінші санында, баспасөздің ағартушылықты дамытуда, ұлт санасын тереңдетуге атқаратын роліне ерекше тоқталып, Газет деген не зат? деген мақаласында: Қазақ халқына... басшы табылар ма? Бірен-саран болған-білген басшы адамдар шыға қалса да, ол әркіммен бірге жүре алмайды. Енді қалай етпек керек?[32, 14б.] , - деп халыққа ой сала келе, қоғамдық өмірдің тамырының соғуына баға беруінен басқа, халықтардың тыныс-тіршілігінен хабардар болуға шақырады. Дүниеде адам баласын бірінен-бірін үйренуге қой; бізге керек былайғы, өз-өзімен ілгері халықтарға көз жіберіп, солардың үлгі алуға. Оларда бүгін емес, көптен-көп жылдардан бері газет басылып, елдердің арасына тегіс шашылып оқып, жақсы менен жаманды айырып, түзу бағытқа жөн тарту басталған. Ақыл иесі адамдардың бір ауыз сөзі, екі-үш күнде елінің басынан аяғына оралып, тыңдалып болады. Пайдалы істі ынтымақпен істей қойысады. Зарарлы істің зарарын күн ілгері біліп, сақтанысады. Бізде олай емес, елдің бір шетінде бүлікшілік болып, жау орнап жатса, екінші бетінде одан хабары жоқ, ойын - күлкімен өмірлерін өткізіп жатады - деп Ғұмар Қарашев болашақ бірлік, тәуелсіздік үшін өнері мен ғылымы, дамыған өркениетті елдердің саяси, мәдени, құқықтық даму тәжірбиелерінен сабақ алып, көшпелі өмірге де газет арқылы жаңалық ендіруді үлкен саяси мәселе деңгейіне көтереді, оған зор үміт артады. Қайғыны, шаттықты бірге, ортақ көрмеген соң, - деп жалғасытырады Ғұмар Қарашев өз ойларын, - бізде ынтымақ жоқ, ынтымақ болмаған соң күш-қуат та жоқ. Бізді бір ниет, бір тілекке қиятұғын зат - газет! Сол себепті газет біздің басшымыз! Газет біздің достар алдындағы - көркіміз! Дұшпандарға қарсы құралымыз! Газет біздің білмегенімізді көрсететін - ұстазымыз! Газет біздің қараңғыда жарық беріп, тура жолға салатын шам-шырағымыз! Біз қазақ балаларына бұның қадірін біліп, ортамызда жанған бір шамның сөнбеуіне тілекші болу - аз ақшаны аямай жазылып алып, оқу парыз[32].
Бұл басылым өзінің қысқа өмірінің ішінде барлығы 18 дана жарық көріп, шығуын 1913 жылы тоқтатты. Қазақстан газетінің ерекшелігінің бірі - төңкеріске дейінгі қазақ тілінде жарық көрген біраз мерзімді баспасөздермен салыстыра қарағанда, демократияшыл реформаторлық идея мен әлеуметтік прогрестің жаршысы болғандығында. Осыған байланысты да болар бұл газеттің өмірі қысқа болды.
Ғұмар Қараш қоғамда болып жатқан өзгерістерге өз пікірін басқа да басылымдар арқылы білдіріп отырды. 1912 жылы Айқаптың 9-нөмірінде Ахмет Жанталиннің Күнелтуіміз турасында деген мақаласы жарияланды.
А.Жанталин: Қазақ халқы қала болуы тиіс емес, қала болудың соңында біз үшін бек көп қорқыныштар сезіледі ,-деген ой түйеді. Араға шамалы уақыт салып, онымен Ахмет Жанталинге жауап дейтін мақаламен Ғұмар Қараш айтысқа түседі.
Крестьяндардың ата кәсібі - егін, біздің ата кәсібіміз - мал өсіру. Қала бол деген сөзден мал өсірме деу шықпайды[16, 37б.] - деп өз ойын білдіреді. Бұл мақаладағы үзіндіні Салтанат Ысмағұлова мақаласынан ақын жайында өз ойымызды нақтылау үшін енгізіп отырмыз.
1913 жылы Ғұмар Қарашев Ахмет Байтұрсыновтың басшылық етуімен шығарған "Қазақ" газетін аса қуанышен қабылдап, оның қазақ халқының ұлттық санасының оянуына және саяси мәселелерді бағалауда орасан зор роль атқаратына сеніммен қарап, бұл басылымның бүкіл қазақ жұртына идеология болатынына ерекше ілтипат білдіреді. Осы мазмұндағы саяси көзқарасын ол Сүйінші деп аталатын өлеңінде білдіріп, былайша баяндайды:

Көңіл мерген, жүрек сұм,-
Бір жақсылық біліп тұр.
Ақшыл тісі ақсиып,
Келген жерден күліп тұр.

Киіз ойлы қазаққа -
Қазақ атты ұл туды.
Сүйінші, қазақ сүйінші!
Ием тірек беріп тұр.

Ием берсе кем бермес -
Кем беруді жол көрмес.
Мол бермесе ұл бермес,
Жүрек сезіп, сеніп тұр.
Өмір-бауын берік етіп,
Ел ұлтын көрік етіп,
Мұрадан "нәмпе" "ерік" етіп -
Берер кезі келіп тұр.

Тарыққанда тапқаның,
Зарыққанда татқаның,
Аспандағы айқын нұр,
Алабыңа еніп тұр.

Алатау мен Ыстық көл.
Сарыарқа мынау жазық шөл,
Еділ, Жайық арасы
Аралап хабар беріп тұр.

Ұран салып, үй тігіп,
Бас қосуға шақырып,
Болашақ кеше болғанда,
Құлағын салып, түріп тұр.

Қазақ атты ұл туды,
Түндік ашты күн туды.
Сүйінші, қазақ сүйінші!
Міне көзің көріп тұр[28, 132б.].
Сонымен Ғұмар Қараштың газет жабылған 1913 жыл мен 1917 жыл аралығындағы өмірі туралы дерек аса көп емес. Бұрынғыдай топырлап көп кітабы да шыққан жоқ. Кейбір деректерге қарағанда 1919 жылы Мұғалім журналында жариялаған Педагогика атты еңбегі 1917-1918 жылдары Уфада жазылған. Осындан кейін қолжазба күйінде жоғалып кеткен Қан мен тер дейтін кітабы Тәнсіз жан жоқ дейтін мақаласының алғашқы үлгісі болатын.
Ізденіс барысында біз Семей губерниялық революциялық комитеті шығып тұрған газеттен, оның 1917 жылдарда Уфа қаласында діни қызмет атқарғанын аңғарамыз, сол газетте мынадай мәлімет бар: Ғұмар 17-ші жылда Уфадағы муфтидің бір қазысы болып тұрды. Жалшы қазақ тобына Ғұмар баяндама жасап, дін мекемесі қазаққа айрықша көрілуіне лайықтауы. Сол жалпы қазақ тобынан кейін Уфадан өз еліне қайтты[16, 36б.].
1917 жылы революция басталар кезде Ғұмар Қараш Уфада болатын. Ол сонда муфтидің төртінші бөлімін басқарады. Бөлім міндеті - медресе шәкірттері мен жетім, жоқ-жітік балаларға жәрдем беру, оларды оқыту шараларын ұйымдастыру еді. Әрі Ғұмар Қараш муфтидің қазиы болып сайланды. Қазақ жеріне ақын 1917 жылдың мамыр айында оралады. Орда қаласында совет үкіметін орнатуға қатысқан Шафхат Бекмұхамедов өз естелігінде: 1917 жылы мамырда Бөкейліктің орталығы Ордада Бөкей қазақтарының жалпы съезі болып өтті. Ғұмар да бұл съезге бір аудан өкілі болып сайланған еді... Ғұмарды көтеріп, оны Москвада болатын Ресей мұсылмандарының жалпы съезіне өкіл етіп жіберді,-дейді [16, 42б.].
Ғұмар Қарашев 1917 жылғы ақпан төңкерісін жылы шыраймен қабылдап, ақ патшаның тақтан құлағанын барлық қазақ зиялылары сияқты қуаныпен қарсы алды. Демократия, ұлттық ояну, бостандық, теңдік идеясы - отар болып келген Қазақстанды азаттық жолына толық шығаруына сеніммен қарады. Дегенмен де Ғұмар Қарашев осы аралықта пайда болған қос өкіметтің саясатын жете түсінбейді. Қазақ қоғамының барлық озық-ойлы азаматтары Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатұлы, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймаутов сияқты ірі тұлғаларды Алаш туының астына бірігуін қолдаған[5, 53б.].
Халыққа қызмет етуді өмірінің мақсат-мұраты санаған азамат ақын 1918 жылы 24-ші қыркүйекте Бөкей губерниялық съезіне қатысады. Съезде халық ағарту мәселесі бойынша Мұхамедияр Тунгачин баяндама жасады. Ғабдолғазиз Мұсағалиев төрағалық етеді. Съезд бір ауыздан Ғ.Қарашты оқу ісін ұйымдастыру және оған қаржы сметасын жасау комиссиясының төрағасы етіп сайлайды. Ғұмар Қараш 1918 жылы сәуірде өткен Бөкей облыстық бірінші кеңестер съезінің, сол жылғы қыркүйек екінші, 1919 жылғы мамырдағы үшінші, 1920 жылғы мамырдағы төртінші съездің дилегаты болады. Соңғы съезд ұлт мәселесі жөнінде қызу айтыс туғанда, өткір де салауатты сөз айтқан Ғұмар Қараш өз сөзінде: Біз бүгін бұл жерде бір-бірімізге сын тағып, айыптауға келгеніміз жоқ... Ұлт мәселесі мемлекетіміздің бір немесе бірнеше жылда шешіліп кетеді деп айту өте қиын. Алда әлі талай жатқан белестер тұр. Халықтар достығының мызғымас болуы бір ұлттың аяққа таптауымен тікелей байланысты екенін ұмытпауымыз керек. Ғасырлар бойындағы ұлттық езгінің тепкісін көріп, отарлық саясаттың салдарынан мешеу қалған қазақ елі өзінің жарқын болашағын ынтымақтастықпен тікелей байланыстырды,-деп пікірін ашық айтты. Сондай-ақ, Ғұмар Қараш тіл туралы жазған бір мақаласында: Тіл болмаса, ұлт та болмайды. Ұлт білімі болмаса, онда тарихтың болмайтындығын өзінен-өзі белгілі. Тарихы жоқ ұлт, болашағы да болмайды,-деп жазды[32, 13б.].
Осы күнге дейін ғылымға беймәлім болып келген мәселе - Ғұмар Қараштың Орда қаласында тұңғыш болып Қазақстан жазушылар одағын құрудың негізін қалағандығы, жаңа құрылтай одаққа қалам қайраткерлерін тарту мақсатында Бөкей губерниялық партия комитеті арнайы анкеталар толтыру арқылы ұйымдастыру жұмыстарымен айналысқан. Сол кезде толтырылған анкеталардың бірі Нұғман Манаевтың атына жазылған екен. Анкетада Н. Манаев 1917 жылдың сәуір айынан бастап "Ұран" газетінің хатшысы екенін жазған. Бұл мәлімет Батыс Қазақстан облысының архивінен табылды[9, 23б.].
1919 жылдың қаңтар айында екінші мұғалімдер съезінде Мұғалім атты тәлім-тәрбие, ғылыми пән журналы шығарылсын деп қаулы алынып, редакцияның ұжымын басқаруға Ғ. Қараш бекітілді. Ұжым мүшелері болып Ғабдолғазиз Мұсағалиев, Мұстафа Көнебаев, Ғани Бегалиев, Халел Есенбаев, Ғабдол Бөкейханов, Ғұбайдолла Мұқалиев, Нұғман Манаевтар сайланды. Журналдың оннан аса саны жарық көрді. Әзірге табылғаны екінші және төртінші сандары. Осы нөмірде Ғұмардың Уфада жазылып басуға үлгере алмай кеткен Педагогика деген көлемді ғылыми еңбегі жарияланған. Бұл - педагогика қағидаларын алғаш ана тілімізде сөйлеткен еңбек деп жазады Қабибола Сыдиықұлы[4, 41б.]. Сондай-ақ ол өз жұртының өнер-білімге енжарлығын жаны күйіне жырлап, журнал беттерінде оның намысына қозғау салуға тырысты.
Педагогика - Ғұмардың көп жылғы ұстаздық қызметінің, жан-жақты ізденісінің сөлі, қорытпасы. Ең алдымен мұнда тәрбиешілік - кітапханасы айқын көрінеді. Ғұмар өзі көріп-біліп өскен халықтық педагогикадан Сократ, Жан-Жак Руссо, Шопенгауерлерге дейінгі бір шоғыр оқымыстыны оқығанын оқып қана қоймай, ой елегінен өткізіп, қазақ баласының қалыбын, мінез-құлқын дөптеу түсінігін білгірлікпен іріктеп алып отырған анық.
Балаларға тәрбие берушілер мүмкін болғанша жастардан болуы керек ,-дейді Ғұмар - Хатте егер қолдарынан келсе, мен бала тәрбиешісінің бала болуын артық көрер едім. Осылай болғанда тәрбие беруші өзінің шәкіртіне ең жақсы жолдас, ең сенімді сырлас болып, оның түрлі жұбаныш халдерін ортақтасар, бөлісер еді.
Бойға жеткен кісіменен баланың арасында ортақтық, бірлік шын аз, мұндай аралары шалғай жатқан екі жанның арасында бір-біріне жақындық байланысы берік бола алмақ емес. Балалар әр уақыт үлкендерге қызмет етіп, қызмет көрсетуі мүмкін. Бірақ жаны сәйкесіп, шын көңілден сүю, ол бір уақытта да болмайтын жұмыс[11, 205б.]. Ғұмар Қараш бұл жерде ұстаздық уақыты - тәрбие беру уақыты болғандықтан оған шын тәрбиеші, керек болса, бүкіл саналы өмірін арнауы керектігін меңзейді. Бұл өреде тәрбиенің кешенді түрде жүргізуі қажет екендігі мақаланың өнбойында тартылып жатыр. Ғұмар Қараш педагогика ғылымының бүгінге дейін жеткен биігі, тәжірибесі алға жайып отырған үш принцип - ақыл тәрбиесі, ой тәрбиесі, дене тәрбиесін ажырағысыз бірлікте қарастырды. Бұдан әрі Ғ. Қараш бүгінгі педагогика үшін де әлі күн тәртібінен түспеген тың қорытынды шығарады. Нашар тәрбие баланы өз тілегіменен сіздің тілегіңіз арасында шөре-шөре етіп қалдырады һәм екеуіңіздің араңыз оған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.