Ветеринариялық - санитариялық сараптау пәні бойынша зертханалық сабаққа арналған ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейдегі СМЖ құжаты
№1 басылым
25.02.2015ж
Ф Р 042-1.02-2015-02
Зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқау
Аграрлық факультеті
Ветеринариялық санитария кафедрасы
Ветеринариялық-санитариялық сараптау I пәні бойынша
зертханалық сабаққа арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
5В120100 - Ветеринарная медицина
мамандығы бойынша
Семей
2017
Алғы сөз
1 ӘЗІРЛЕГЕН
Құрастырушылар:
Серикова А.Т. в.ғ.к., профессор м.а. ___________ _______2017 ж.
Икимбаева Н.А. в.ғ.м., оқытушы ___________ _______2017 ж.
Кузеубаева А.С. в.ғ.м.,оқытушы ___________ _______2017 ж.
Зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқау Ветеринариялық-санитариялық сараптау I пәні бойынша 5В120100 - Ветеринариялық медицина мамандығының білім алушыларына арналған.
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
Әдістемелік нұсқау Ветеринариялық санитария кафедрасының отырысында қаралды
Хаттама № ___ ____ __________ 2017ж
Кафедра меңгерушісі ______________ Серикова А.Т.
Әдістемелік нұсқау аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюросы отырысында оқу үрдісіне қолдануға ұсынылды
Хаттама № ___ ____ __________ 2017ж
Төрайым ________________ Тлеубаева А.В.
Мазмұны
Кіріспе. Зертханада істеу қауіпсіздік ережелері.
Зертханалық сабақ
Емтихан сұрақтары
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ САНИТАРИЯ ЗЕРТХАНАСЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ КЕЗІНДЕГІ ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕСІ БОЙЫНША НҰСҚАМА
Студент зертханалық жабдықтарға ұқыптылықпен қарау қажет.
Зертханада әрбір студентке жұмыс істеу орны бекітіледі. Оқытушының рұқсатынсыз бір жерден екінші жерге орын ауыстыруға болмайды, сонымен қатар жабдықтарға тиісуге болмайды.
Зертханада барлық студенттер халат киюлері керек.
Жұмыс істеп отырған аспаптарды қараусыз қалдыруға, реактив құйылған сауыттарды ашық тастауға, кәрізге реактиві бар сұйықтықты төгуге болмайды, күкірт қышқылын дайындау керек болған жағдайда, суға күкірт қышқылы ерітіндісін құю қажет, керісінше емес.
Оқытушының рұқсатынсыз реактивтерді прозекториядан шығаруға тыйым салынады.
Өткір иісі бар реактивтермен тек, сорғыш шкафта жұмыс істеу керек.
Шыны ыдысты, кесетін құралдар және электрлі жабдықтармен жұмыс істеу барысында, жарақаттанып қалмас үшін, сақтық шараларын сақтау керек.
Қажетті тақырыпқа арналмаған заттарды алмау керек, жеке бас гигиенасын сақтаған дұрыс, жүргізілген жұмыстан кейін қолды жуу керек.
Күйіп қалған жағдайда, реактивтердің теріге, көзге немесе ауызға тиіп кеткен жағдайда тез арада оқытушыға айтып, бірінші медициналық көмек көрсетілуі, кейінірек, туындаған қауіптің деңгейіне байланысты ары қарай жәрдем көрсету қажет.
Жұмыс істеп біткеннен кейін жұмыс орынды бастапқы тәртіпке келтіру.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №1-2
Тақырыбы: Еттің балаусалығын анықтау.
Сабақтың мақсаты: ауылшаруашылық малдарының етінің балаусалығын органолептикалық, химиялық және микробиологиялық зерттеу арқылы анықтау әдістемесін оқып - меңгеру.
Жұмыс жоспары:
сынама алу тәртібімен танысу;
зерттеліп отырған ет үлгісінің сыртқы түрін, түсін, консистенциясын, иісін және май жағдайын анықтау;
сорпаның мөлдірлігі мен иісін бағалау үшін қайнату сынамасын жүргізу;
зерттеліп отырған ет үлгісінің балаусалық дәрежесін органолептикалық көрсеткіштері бойынша қорытынды беру;
етке микроскопиялық зерттеу жүргізу;
еттегі ұшқыш май қышқылдарының сандық мөлшерін анықтау ( тек ғана әдістемесін оқу, реакцияның мәні және санитариялық бағасы)
сорпадағы белоктардың ыдырауын анықтау немесе күкірт қышқылды мыс реакциясын қою;
еттегі аммиак және аммоний тұзын анықтау;
пероксидаза реакциясын қою;
еттің рн анықтау;
үлгіге күкіртқышқылын қою;
зерттеліп отырған ет үлгісінің балаусалық дәрежесін химиялық және микроскопиялық көрсеткіштері бойынша қорытынды беру;
Құрал - жабдықтар:
Балаусалығы әртүрлі дәрежедегі ет үлгісі; зертханалық таразылар; электронды су моншасы; қайшы және пинцет; өлшеуіш цилиндрлер 25, 100, 250 мл; шыны таяқша; колба 100 мл; сүзгіш қағаз; дистилденген су; микроскоп; металлды шпатель; заттық шыны; этил спирті; бояуыштардың толық комплектісі және Грам әдісі бойынша бояуға арналған реакивтер; бюретка; 0,1 н гидроокись калий немесе гидроокись натрий ертіндісі; 1 % фенофталеиннің спиртті ертіндісі; стакандар; воронка; градуирленген пипетка; 5 % күкіртұышқылды мыс ертіндісі; Несслер реактиві; рН - метр Анион.
Методикалық нұсқаулар:
Еттің жас екендігін мемлекеттік стандарттың (МЕМ СТ 7269 - 79) талаптарына сәйкес анықтайды, химиялық және микроскопиялық әдістер (МЕМ СТ 23392 -78) қолданылады.
Сынама алу. Сынамаға алынатын еттің мөлшері 200 г-нан кем болмауы керек. Ол үшін бауыздауынан, 4-5 - ші мойын омыртқа тұсынан, жауырын және жамбастың қалың бұлшық етінен кесіліп сынама алынады. Керек болған жағдайда ішкі ағзалардан (субөнімдерден) да 200 г кем емес мөлшерінде сынама алынады. Зертханаға жіберер алдында пергамент қағазға орап, қарындашпен мүше аттарын, ұшаның реттік санын жазады. Әрбір ұшадан бөлек-бөлек алынып темір жәшікке салып, мөр басылады, пломба соғылады. Оған қоса, сынама алынған күні, орны, ет түрі, ұшаның реттік саны, сынаманы жіберу себебі, зерттеу мақсаты жазылып, жіберушінің қолы қойылады.
Еттің органолептикалық (сезімдік) көрсеткіштері. Сиыр, қой, шошқа және т.б. жануарлардың етінің жас екенін білу үшін еттің сыртқы түсін, консистенциясын (жұмсақ - қаттылығын), иісін, майы мен сіңірінің күйін және сорпаның тұнықтығы мен хош иісін анықтайды.
Еттің сыртқы түсі. Еттің сыртқы түсі табиғи жарықтанған бөлмеде тексеріледі. Ол үшін еттің сыртқы қабатындағы қабықшаға көңіл аударады. Саусақпен еттің жабысқақтығын, сүзгіш қағазбен ылғалдылығын (сүзгіш қағазды еттің кескен жеріне қою арқылы) анықтайды. Жас еттің қабықшасы қағаз тәрізді шытырлап тұрады, түсі ақшыл-қызыл, бұлшық етті кескен кезде сәл ылғалды - сүзгіш қағазында дақ қалмайды, еттің сөлі тұнық болады. Жас екендігіне күдік немесе күмән тудыратын ет ылғалдылау, жабысқақ, сәл күңгірт тартқан болып келеді, кескен еттің арасы ылғалды. Тоңазытылған ет болса, жібіген кезде еттің сөлі бұлыңғыр, (тұнық емес) болуы мүмкін. Жас емес (бұзылған) еттің сыртқы жағы кеуіп кетеді, шырыштанып, немесе көгеруі мүмкін. Кесілген тұсы ылғалды, сүзгіш қағазына дақ қалдырады, ет қолға жабысып тұрады. Қайта жібітілген еттің сөлі өте бұлыңғыр болады.
Еттің консистенциясын (жұмсақ - қаттылығы) анықтау. Еттің консистенциясын зерттегенде саусақпен ет үстінен басып керіп, пайда болған шұңқырдың қалпына келу жылдамдығын қадағалайды. Ет жас болатын болса, тығыз, серпімді болып келеді, пайда болған шұңқыр өз қалпына тез келеді. Жас екендігіне күмән тудыратын ет болса, аса тығыз болмайды, шұңқыр өз қалпына жайырақ келеді (1 мин), еттің майы жұмсақ болады. Бұзылған ет (жас емес) жұмсақ болып босап кетеді, шұңқыр өз қалпына қайтып келмейді.
Еттің иісі. Еттің иісін анықтағанда ең алдымен еттің сыртқы қабатының иісін, содан кейін оны тіліп, ішкі қабатының иісін анықтайды, әсіресе сүйектің тұсындағы еттің иісі жақсы сезіледі. Жас еттің, әр малдың өзіне тән иісі болады. Күмәнді еттің иісі қышқылдау болып келеді. Бұзылған еттің иісі қышқыл, сасық болады.
Еттің жас екендігін оның майы бойынша анықтау үшін майдың сыртқы түрін, иісін және жұмсақтығын (консистенция) анықтайды. Сиырдың жас майы ақ, ақ - сары немесе сары түсті болады, консистенциясы қатты, саусақ арасына салып қысқан кезде үгіліп тұрады. Шошқа майы ақ, ақшыл қызғылт, жұмсақ, созылмалы. Қойдың майы ақ, тығыз. Майда бөтен, ашыған иіс болмауы керек. Жас екендігіне күмән келтіретін ет майының түсі өзгеріп сұрғылт боз түсті болып келеді, қолға сәл жабысады, аздаған жағымсыз иісі болуы мүмкін.
Ескірген майдың түсі күңгірт-сұр болады, саусақтардың арасына салып езген кезде, жағылып (жұғып) қалады.
Сіңірдің күйін анықтау. Еттің сапасын оның сіңірінің сапасы бойынша да анықтауға болады. Жас еттің сіңірі серпімді, тығыз, беті жылтыр, тегіс болады. Күмәнді еттің сіңірі аса тығыз болмайды, беті жылтыр емес, күңгірттеу келеді. Ескі еттің сіңірі жұмсақ, түсі сұрғылт, сырты шырыштанып тұрады.
Сорпаның тұнықтығы мен хош иісін анықтау. Сорпаның тұнық және хош иісті екенін білу үшін қайнату сынамасын қолданады. Ол үшін ұсақталған 20г етті колбаға салып, үстіне 60 мл тазартылған су құяды, жақсылап араластырып, бетін шынымен жауып, қайнап тұрған су ваннасына қояды. Температура 800С - қа жеткенде шыныны ашып, шыққан буды зерттеуші мұрнына қарай желпу арқылы сорпа иісі анықталады.
Сорпаның біраз мөлшерін таза пробиркаға құйып, жай көзбен оның тұнықтығын анықтайды. Жас еттің сорпасы тұнық, хош иісті, майы бетінде қалқып тұрады. Күмәнді еттің сорпасы тұнық болуы мүмкін, бірақ аздаған жағымсыз иісі болады.
Жас еттің химиялық зерттеу әдістері
Микроскопия әдісі. Зерттеуге жас еттің күйін анықтауға арналған ет жарамды. Микробиологиялық талдаудың негізіне жұғындыны зерттегеніндегі бактериялардың саны мен бұлшық еттердің ыдырауы алынады. Зерттеуге арналған еттің сыртқы бетін спиртовкада күйдіріп, стерилденген қайшымен мөлшері 2,0 х 5 х 2,5 см кесек ет кесіп алады да, төсеніш шыныға жұғын - таңба салады.
Препараттарды ауада кептіреді, жалынға ұстап бекітеді, Грам әдісі бойынша бояйды да, микроскоп арқылы зерттейді. Егер жұғын - таңбада ешқандай микрофлора болмаса немесе препараттың көру аймағында бір - екі коккилер мен таяқшалар (10 шақты) болса және бұлшық ет ұлпаларының ыдыраған ізі байқалмаса, ет жас деп есептелінеді. Егер жұғын-таңбадан 30-ға дейін микробтар табылса және бұлшық ет ұлпалардың ыдырау іздері байқалса, онда ет жас екендігіне күдік туындайды. Егер жұғын-таңбадан 30 - дан астам микробтар көрініп, бұлшық ет ұлпаларының толықтанып, ет талшықтары бір-бірінен мүлдем ажыратылмаса онда мұндай ет жас емес (ескі) деп есептелінеді.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін анықтау (ҰМҚ). Бұл әдіс етті сақтау кезінде жинақталған ұшпа май қышқылдарын бөліп алуға және олардың мөлшерін калийдің тотығымен дистилятты титрлеу арқылы анықтауға арналған.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін ұшатын заттардысу буымен айдауға арналған аспапта анықтайды. 25г ет сынамасын түбі домалақтанған колбаға салып, үстіне 150 мл 2% күкірт қышқылы ерітіндісін құяды.Колба ішіндегі сұйықты араластырып, тығынмен жабады. Суытқыштың төменгі жағына 250 мл колба қойылады, оның 200 мл мөлшерін белгілеп қояды. Үнемі қызып тұратын тегіс түпті колбаны қыздырып, бумен ұшпа май қышқылдарын суытқыштың төменгі жағындағы колбадағы сұйық 200 мл болғанынша айдайды. Дистилятты 0.1 н. натрий не калий сілтісімен жоғалмайтын қызғылт түске боялғанша титрлейді. Зерттеу кезеңінде бір мезгілде бақылау сынамасы қойылады,титрлеуге етсіз реактив пайдаланылады.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін төменгі формуламен анықтайды:
X=а-вк.5.61.100с
а - калий гидроокисінің 0,1 н сілті ерітіндісінің еттің 200 мл дистилятын титрлеуге кеткен мөлшері, мл;
в - калий гидроокисінің 0,1 н сілті ерітіндісінің бақылаудағы етсіз 200 мл дистилятын титрлеуге кеткен мөлшері, мл;
5,61 - 1 мл 0,1 н сілті ерітіндісіндегі, калий гидроокисінің мөлшері, мл;
к - 0,1 н сілті ерітіндісі үшін түзету коэффициенті;
с - сынама салмағы, г.
ҰМҚ анықтау үшін арнайы аспаптар құрастырылады. Жас еттегі ҰМҚ - ның мөлшері 4 мл -ге дейін болуы керек. Күмәнді етте ҰМҚ - ның мөлшері 4,1 - 9 мл - ге дейін. Ескі етте ҰМҚ - ның мөлшері одан да жоғары болады.
Сорпадан белоктардың ыдырауынан пайда болған өнімдерді анықтау. 5 % - тік күкірт қышқылды мыс ертіндісімен реакция. Ыстық сорпаны сүзіп алып, суытқаннан кейін, пробиркаға 2 мл тұнық сорпа және 3 тамшы 5% - тік күкірт қышқылды мыс ерітіндісін құяды. Жақсылап араластырып 5 минуттан кейін нәтижесін анықтайды. Күмәнді еттің сорпасы бұлыңғырланады. Ескі еттің сорпасы қоймалжың тартып, ұйыған тәріздес болады.
Аминді - аммиакты азотты Г.В.Колоболотский әдісімен анықтау. Етте амин қышқылдары мен аммиактың жиналуы оның бұзылғандығын көрсететін негізгі көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Аминді - аммиакты анықтау үшін белоктан ажыратылған ет сығындысын екі рет титрлейді: бірінші қоспа индикатормен (0,1% нейтральроттың және метилен көгінің бірдей қоспасы) қышқыл заттары бейтарапталып, рН- 7-ге дейін жеткізіледі, сонан соң бейтарапты фомалин қосылып, екінші қоспа индикатормен (1-бөлшегі 0,1% -ды тимолблау ертіндісі және 3 бөлшегі 1% фенолфталиннің 50 % -ды спирттегі ертіндісі) рН-9-ға жеткенше титрлейді. Амин қышқылдарындағы амин тобының қос сутегі көмірсутек радикалдарымен ауысады, соның нәтижесінде амин қышқылдарының сілтілік қасиеті жойылып, тек қана қышқыл тобы қалады. Ал формалин мен амоний тұздарының қосылуы нәтижесінде сол көлемдегі бос қышқыл бөлініп шығады.
Жұмысты жүргізу тәртібі: Ет сығындысын дайындау үшін, колбаға 25г ет сынамасын салып, үстіне100 мл дистилденген су қосылады. Қоспа 3 минут шайқалып, 2 минут тұндырылады да, тағы да 2 минут шайқалады. Сығынды 2-3 қабат дәке сүзгіден өткізіледі. 100 мл-лік өлшегіш колбаға 40 мл ет сығындысын құйып, белокты тұндыру үшін 10%-ды алюминий ашудасы және ащы барий (барий гидрототығының қаныққан ертіндісі) қосылады. Бұл екі қосындының жалпы көлемі ет сығындысының көлемімен бірдей немесе сәл көбірек болуы қажет.
Алдын ала 10%-ды ашудасты бейтараптауға кететін ащы барий көлемі анықталады. Ол үшін 10 мл 10%-ды алюминий квасцына 5 тамшы 1%-ды фенолфталин қосылып, ащы барий ертіндісімен титрлейді. Ашудасты бейтараптауға кеткен барий гидроксидінің мөлшеріне сәйкес, белокты тұндыруға қажетті реактивтердің мөлшері, анықталады. Мысалы: 10%-ды алюминий ашудасын бейтараптауға 8 мл ащы барийдің қаныққан ертіндісі кетті делік. Онда 40 мл ет сығындысындағы белоктты тұндыру үшін 25мл 10%-ды алюминий ашудасы мен 20 мл ащы барий ертіндісін қосу керек. Сонан соң, колбаның 100 мл-лік белгісіне дейін дистилденген су қосылады. Екінші 100 мл-лік колбаға (бақылау үшін) осы көлемдегі ашудас пен осы көлемдегі барий ертіндісі алынып, сумен 100 мл дейін жеткізіледі. Екі колбада 10 минут тұндырылады.
Тексерілетін ет ет сығындысынан және бақылауға алынған ертінділер қағаз сүзгіден өткізіліп, олардағы аминді - аммиакты азоттың мөлшері анықталады.
Конус тәріздес колбаға 20 мл сүзінді құйылып, оған 0,3 мл, бірінші қоспа индикатор (бірдей мөлшерде алынған нейтралрот және метилен көгінің 1%-ды спирттегі ертінділерінің қоспасы) қосылады. Бұл қоспа күйдіргіш натрдың 0,1н ертіндісімен бейтараптанғанша титрленеді (ерітінді көк түстен жасылға ауысқанға дейін). Сонан соң, колбаға алдын ала бейтараптау реакциясына дейін осы индикатормен титрленген 10 мл формалин және 0,5 мл екінші қоспа индикатор ( 1 бөлігі 0,1% тимол көгінің 3 бөлігі 1% фенолфталеиннің 50% спирттегі ертіндісі) қосылады. Колбадағы сұйық көкшіл түске боялады. Ол тағы да 0,1н натрий гидроксидінің ертіндісімен титрленеді. Сілті қосылу барысында сүзінді ашық жасыл түске боялады, кейінен қайтадан көк түске түседі. Осы жасылдан көк түске ауысу кезеңі титрдеудің соңы деп есептелінеді. Сонымен қатар, 20мл бақылау етіндісімен де дәл осылай титрлеу жүргізіледі.
Аминді - аммиакты азоттың мөлшері (Х-100г етте, мг есебімен) төмендегі формула бойынша анықталады.
X=1.4*100*100( (А1- А2)25*40*20
немесе Х =70 (У1- У2)
А1-тексерілетін сүзіндіні тиртеуге кеткен 0,1н күйдіргіш натр ерітіндісінің көлемі, мл;
А2 - бақылауға арналған ерітіндіні титреуге кеткен сілті көлемі, мл;
Жас (балауса) еттегі аминді - аммиакты азоттың мөлшері 80 мг % аспайды, ал балаусалығы күдікті етте 80-130 мг%, бұзылған етте 130 мг% - тен жоғары.
Бақылау сұрақтары:
Сынама алу ережелерінің талаптары.
Сезімдік зерттеулерге қандай зерттеулер жатады?
Бактериоскопиялық зерттеудің маңызын түсіндіріңіз.
Еттің биохимиялық зерттеулері, мәні, маңызы.
Ет сапасы туралы анықтамаға түсініктеме беріңіз.
Әдебиеттер:
Дюсембаев С.Т. Ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2013ж, б.510.
Дюсембаев С.Т., Серикова А.Т. Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы. Семей 2014ж, 260 б.
Нұрғалиев Б.Е. Мал және құс өнімдерін ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2011 ж, б.165.
Майканов Б.С., Адильбеков Ж.Ш., Балджи Ю.А., Инирбаев А.К. Технология, гигиена и ветеринарно-санитарная экспертиза мясо-молочных продуктов. Астана, 2008 г.
Балджи Ю.А. Ветеринарно-санитарная экспертиза и безопасность продуктов животноводства. Биогенные загрязнители. Астана, 2009 г.
Балджи Ю.А. Айтқожина Б.Ж. Ластанған мал өнімдерінің қауіпсіздігі және ветеринариялық-санитариялық сараптамасы. Астана 2010 ж.-147 б.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №3-4.
Тақырыбы: Әр түрлі малдардың еттері мен ішкі мүшелерінің қай мал түріне жататындығын анықтау
Сабақтың мақсаты: Ет үлгілерін органолептикалық көрсеткіштері бойынша, етті сүйек және ішкі органдар құрылысы бойынша, майдың еру температурасы, гликоген және преципитация реакциялары бойынша қай түлікке жататынын анықтау.
Жұмыс жоспары:
Ұша құрылысын, еттің түсі бойынша органолептикалық зерттеу.
Әр түрлі сүйек және ішкі органдардың құрылысын анықтау.
Майдың физико - химиялық көрсеткіштерін анықтау.
Гликоген реакциясы.
Преципитация реакциясы
Еттің қай түлікке жататыны туралы қорытынды беру
Құрал - жабдықтар: 200-300 г әр түліктің еті, сүйектері, пинцет, скальпель, қайшы, етті қайнатуға арналған қазандар, электр плиткалары, зертханалық таразы, ұшқыш заттарды бөлуге арналған құрал, хиимиялық және преципитация пробиркалары, цилиндр, конус пішінді колба, тамызғыштар, микро бюреткалар, сүзгіш, фильтр қағаздар, пастер пипеткалары, рН метр - 410 Аквилон, люминоскоп Филин, әр түрлі мал преципитациялаушы қансарысуы, физикалық ерітінді, дистельденген су.
Реактивтер: күкірт қышқылы, люголь ерітіндісі, қансарысуы, күкірт қышқылды калий, 33-40% күйдіргіш натрий ерітіндісі, 0,1 Н күкірт қышқылы, Несслер реактиві, Ташир аралас индикаторы, 10% күкіртті мыс қышқылы, эфир, хлороформ, дистильденген су, Фелинг реактиві, 1,5% глюкоза ерітіндісі, 1% натрий сульфаты, 2-2,5% тұз қышқылы, 3% сірке қышқылы, 1% крахмал, құм.
Методикалық нұсқаулар:
Ветеринария тәжірибесіне әртүрлі жағдайларға байланысты (ұрлық, алдап сату) еттің қай түлікке жататындығын анықтауға тура келеді. Ол үшін еттің органолептикалық, физикалық, химиялық әдістері және сүйектің анатомиялық құрылысы мен ағзаларының ерекшеліктері бойынша анықтау әдістері қолданылады.
Көп жағдайда сиыр еті деп - марал, бұғы, бұлан, жылқы, түйе еттерін; қой еті деп - ешкі етін; ешкі еті деп - ит етін; қоян еті деп- мысық етін алмастырып, алдап сату жиі кездеседі. Оған қоса, ветеринариялық- санитариялық дәрігер құқық қорғау органдарының тапсырмасымен сараптау жұмыстарына да тартылады. Сараптаудың бұл түрі ұрлық, браконьерлік және алдап сатумен (фальсификация) айналысқандарды заңға тарту мақсатында жүргізіледі.
Органолептикалық - сезімдік әдіс.
Әр түлік малдың етін бір - бірінен ажырату үшін, ветсансараптаудан өткізгенде, бірінші сыртқы морфологиялық көріністеріне көңіл аударады. Сондай-ақ еттің иісі, түсі, пішіні, консистенциясы және қаңқа сүйектерінің ерекшеліктерін ескереді.
Сиыр еті ашық - қызыл түсті, өгіз етіне қарағанда жұмсақтау, ет талшықтары ұзын әрі жіңішке, хош иісті. Тері астындығы май ақ немесе сарғыш түсті. Ал іш майлары ақ сарғыш, сарғыш, катқыл. Жас малдың еті ақшыл, қызыл түсті. Ет талшықтары жіңішке, тері асты әдетте майсыз, іш майы ақ түсті, қатқыл.
Қой еті ашық қызыд немесе қоңыр қызыл түсті. Еттің консистенциясы жұмсақ, ет талшықтары қысқа. Өзіндік иісі бар. Қозы еті ақшыл қызыл түсті, иіссіз, жұмсақ. Трі асты майы ақ түсті, қатқыл, үгілмелі, іш майы ақ немесе ақ сұр түсті.
Ешкі еті қой етіне қарағанда майы аз, еті ашық қызыл түсті, ал кәрі ешкі қоңыр қызыл түсті.
Жылқы еті қою қызыл түсті, қатқыл, талшықтары қысқа, жуан. Тері астындағы май әдетте мойында (жал) ғана кездеседі. Майы сарғыш түсті, қолда ериді.
Шошқа еті жас шошқаның еті қызғылт, кәрі шошқа еті қызыл түсті, еті жұмсақ, талшығы ұзын, жіңішке. Тері астындағы май ақ, кейде қызғылт, жұмсақ, іш майы ақ түсті келеді.
Физикалық - химиялық әдістер
Әртүрлі жануарлардың етін майының еру температурасына және майының сыну коэффициентіне зерттеу арқылы анықтауға болады. Бұл көрсеткіштер қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының ара қатынасына байланысты болады. Әртүрлі жануарлардың майының еру температурасы 6 кестеде көрсетілген.
Майдың еру температурасын анықтау. Майдың еру температурасы құрамындағы қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының қатынасына байланысты болады. Ит, жылқы, содан соң шошқа майларының еру температурасы өте төмен, ал сиыр мен қойдың майының еру температурасы жоғары болады. Бірақ та, түрі бірдей малдардың еру температурасы жынысына, азықтану түрлеріне байланысты өзгеріп отырады. Сонымен қатар, тері астындағы май іш майға (бүйрек майы, шажырқай т.б.) қарағанда тезірек ериді.
Майдың еру температурасы бойынша еттің түрін анықтау еру температурасында өте көп айырмашылық болған жағдайда ғана қолданылады.
Мысалы: қойдың майын, иттің майын, жылқының майынан ажыратуға болады.
Анықтау тәсілі. Диаметрі 1,4 - 1,5 мм, ұзындығы 1,5 - 2см капиллярды (жіңішке шыны түтікті) еріген маймен толтырып, тоңазытқышқа салып қатырғаннан кейін оны жіңішке резеңкемен термометрге бекітеді. Термометрді капиллярмен бірге кең пробиркаға салады. Пробирканы су құйылған стаканға салады. Стаканды ақырындап қыздыра бастайды, содан соң термометрдің көрсеткіші мен капиллярдағы майдың күйін мұқият қадағалау керек. Майдың мөп - мөлдір болған сәтін майдың еру температурасы деп белгілейді. Алынған сандарды мына кестедегі көрсеткіштермен салыстыру арқылы майдың түрін анықтайды.
Кесте 1. Жануарлар майының еру температурасы
Майдың түрі
еру температурасы, 0С
Қой майы
50 - 55
Сиыр майы
47 - 50
Шошқа майы
40 - 44
Шошқа майы
30 - 33
Ит майы
22 - 23
Майдың сыну коэффициентін анықтау. Әртүрлі деңгейдегі рефрактометрлердің көмегімен анықталады. Майдың жарықты бөлу (рефракция) қасиеті құрамындағы үшглицеридтің санына және қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының арақатынасына байланысты болады. Бастапқыда рефрактометрді дистилденген сумен қояды ( n = 1,333). Майдың сыну коэффициентін майдың еру температуасына жақын температурада табады. Егер еру температурасы 20 0С - дан жоғары болса, сыну коэффициентінтөменгі формуламен есептеп шығарады:
n20 = n +(T-20 )0,00035
n20 - 200С - тағы сыну коэффициенті; n - зерттеу температуасындағы сыну коэффициенті; (0T-20 ) - температура айырмашылықтары; 0,00035 - тұрақты сан.
Рефрактометрдің төменгі призмасына зерттелетін май тамшысынтамызады. Жарықты жарықтандырғыш призмаға қарай бағыттап, окуляр арқылыбақылау жүргізеді. Жарық көлеңкелері өтетін шкалалардың бөлінуін анықтайды осы бөлінулер зерттелген майдың сыну коэффициенті болып саналады.
Жануарлар майы 20 0С - та төменгі сыну коэффициентімен сипатталады.
Жылқы майы
1,4563 - 1,4590
Суыр майы
1,467 - 1,468
Қой майы
1,4468 - 1,4490
Аю майы
1,4541
Сиыр майы
1,4470 - 1,4480
Борсық майы
1,456 - 1,466
Шошқа майы
1,4500 - 1,4560
Мысық майы
1,4563
Ит майы
1,4512
Гликогенді сапалы реакциямен анықтау. Зерттеуге арналған етті жақсылап ұсақтап турайды, оған 1 : 4 есебінде су құйып, 30 минут қайнатады (25 г ет + 100 мл су). Содан соң, оны суытып, қағаз сүзгіш арқылы сүзіп алады. Таза пробиркаға 3-5 мл тұнық сорпа және 5-10 тамшы Люголь ертіндісін құяды ( 2 г кристалды иод, 4 г иодисті калии және 100мл су). Реакция нәтижелі болса, 80 0С - та жоғалып, суытқанда қайта пайда болатын сорпа күрең қызыл түске боялады. Теріс реакция болса - сары, күмәнді реакция болса - сарғыш түске боялады.
Иттің, жылқының, түйенің және аюдың еттері көбінесе гликогенге нәтижелі реакция береді. Қой, ешкі, ірі қара және шошқа еттері нәтижесіз реакция береді. Гликоген реакциясы бойынша соңғы қорытынды жасауға болмайды.
Мысалы, барлық жас малдың еті гликогенге нәтижелі реакция береді, ал енді кәрі және ауру малдардың еті, сонымен қатар бас пен мойыннан алынған еттер, әруақытта гликогенге нәтижесіз реакция береді.
Преципитация реакциясы (Шөгеру реакциясы). Шөгеру реакциясы өзінің антигеніне сәйкес сарысудың әсерінен тұнба түсуіне негізделген, Бұл әртүрлі жануарлар етін, ол жас ет болса да, тұздалса да, жылумен өңделсе де анықтайтын өте дәл әдіс. Шөгеру реакциясын қою үшін арнайы сәйкестендірілген сарысулар, әртүрлі жануарлардың қалыптағы қан сарысуы қажет. Алғашында сарысулардың титрі мен сәйкестігін анықтайды. Әртүрлі жануарлардың қалыптағы қан сарысуынан 1:100; 1:1000; 1.5000; 1:10000 езінділер дайындайды. Әрі қарай жануарлар түріне байланысты этикеткада көрсетілген нұсқауды қолданады. Езінділерге шағын пробиркалар пайдаланылады. 0,9 мл қалыптағы сарысуға пастеров пипеткасымен 0,1 мл шөгеру сарысуын қабаттастырып енгізеді. Егер жануар сарысуының белогын 1:10000 езіндісінде тұнбаға түсірсе, сарысу жарамды деп есептеледі.
Зерттелетін еттен экстракт дайындау. Зерттелетін етті дәнекер ұлпасынан, майдан тазартып, ұсақтап пробиркаға салады. Етті жауып тұратындай етіп, үстіне физиологялық сұйық құяды, араластырады. Жас етті 3 сағат, піскен және кепкен еттерді 24 сағат езіп қояды (экстрагирование). Сонан соң езіндіні қағаз сүзгіші арқылы сүзеді. Ол кезде сүзіндідегі белоктар жиынтығы 1:1000 мөлшерінде болады, оны былай анықтайды, сүзіндіге 10 см - лік шыны капилляр түтікті батырса, капилляр бойына сүзінді көтеріледі. Капиллярдағы сүзіндіні көлбеп әкеліп, сағат шынысына құйылған азот қышқылына тигізеді. Азот қышқылы да капилляр бойымен көтеріледі, екеуінің жанасқан тұсында ақ түсті белок тұнбасы түзіледі. Бірнеше рет қайталануы мүмкін. Мысалы, егер тұнба қою болса, сүзіндіні ( экстракт) бірнеше рет физиологиялық ерітіндімен араластыру қажет. Ол үрдісті сұйықтардың жанасқан тұсындағы белок түсі әлсіз ғана байқалғанында аяқтайды. Тұнбаның жоқ болуы сүзіндідегі белок саны 1:1000 езіндісінен аз деп саналады. Бұндай сүзіндімен реакция қоюға болады, өйткені, шөгеру сарысуының титрі 1:1000 нан жоғары.
Шөгеру реакциясын қою үшін шағын 4-8 пробирка дайындалады, әр қатарда үштен . Әр қатарда тұрған бірінші пробиркаға зерттелетін еттің 0,9 мл сөзіндісін, екіншілеріне 0,9 мл физиологиялық ерітіндісін, үшіншісіне әртүрлі жануарлардың қалыптағы сарысуын құяды. Сарысу 1:1000 езіндісінде болады.
Сонан соң, бірінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл мүйізді ірі қара, екінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл жылқы, үшінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл шошқа сарысуын құяды. Қалған қатарларға да осылай жалғастыра беруге болады ( қой, ешкі, ит және т.б.). Реакцияны қара қара қағазды пробиркалардың артына қойып нәтижелерін анықтайды. Реакция оң болса, алғашқы минуттарда, сұйықтардың жанасқан тұсында ақ түсті бұлыңғыр шеңбер пайда болады. Бірінші және үшінші қатарда оң реакция болса, ет сол қатардағы жануар түріне жатқызылады. Қалған қатардағы реакциялар теріс болуға тиісті. Үшінші қатарда - оң, екінші қатарда - теріс.
Мысалы, шөгеру реакциясымен жануарлардың қай түлікке жататынын анықтау үлгісі төмендегідей болады.
Мүйізді ірі қара
жылқы
шошқа
қой
ешкі
шошқа
ит
Зерттелетін сүзінді
-
+
-
-
-
-
-
Физиологиялық ерітінді
-
-
-
-
-
-
-
Қалыптағы cарысу
+
+
+
+
+
+
+
Барлық пробиркалардағы реакция нәтижелері кестедегідей болғанында, зерттелген сүзінді жылқы етінен дайындалған деп саналады (кесте 7).
1 - сурет
Мүйізді ірі қараның (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) тілі.
1 - түбі; 2 - денесі; 3 - ұшы; 4 - жастығы; 5 - дене ойығы; 6 - жіп тәріздес емізікше, 7 - саңырауқұлақ тәрізді емізікше; 8 - оқтау тәрізді емізікше; 9 - жапырақ тәрізді емізікше; 10 - конус тәрізді емізікше;11 - бадамшалар.
2 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) бауыры.
1 - оң жақ бөлік; 11 - оң жақтың латералды бөлігі, 111- оң жақтың медиалды бөлігі; 2 - сол жақ бөлік; 21 - сол жақтың латералды бөлігі, 211- сол жақтың медиалды бөлігі; 3 - шеңберлі байланыстырушының бөлігі; 4 - шеңберлі байланыстырушы; 5 - төрт бұрышты бөлік; 6 - қақпа венасы; 7 - қалбыршақты өзек; 71 - бауыр-қалбыршақты өзегі; 8 - өт жолы; 9 - өт (жылқыда жоқ); 10 - құйрықты бөлік; 11 - құйрықты өсінді; 12 - емізік тәрізді өсінді; 13- артқы тегіс вена; 14 - бүйрек ойындысы.
3 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) тоқпан жілігі.
1 - мойын; 2 - иық сүйегінің басы; 3 - үлкен латералды төмпешік; 4 - төмпешаралық арна; 5 - кішкене медиалды төмпешік; 6 - дельта тәрізді бұдырлану; 7 - тоқпан жіліктің қыры; 8 - тоқпан жіліктің тіреуі; 9 - латералды (бүгілдіргіш) айдаршық; 10 - шынтақ ойығы ; 11 - шынтақ тесігі
4 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) иық сүйектері өсіндісі
1 - кәрі жілік; 2 - кәрі жіліктің буын құрастыратын ойығы; 3 - шынтақ сүйектің төмпешігі; 4 - шынтақ сүйегінің өсіндісі; 5 - шынтақ сүйегі; 6 - алдыңғы иық сүйектерінің сүйек аралық кеңістігі; 7 - кәрі жіліктің біз тәрізді өсіндісі; 8 - шынтақ сүйектің біз тәрізді өсіндісі.
5 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) кеуде омыртқа
1 - көлденең өсінді; 2 - көлденең өсіндінің қабырға басының ойықтары; 3 - краниалды қабырға шұңқыры; 4 - омыртқаның басы; 41 - омыртқа шұңқыры; 5 - омыртқа денесі; 6 - омыртқаның латералды тесігі; 7 - краниалды буын өсінділері; 71каудалды буын өскіні; 8 - омыртқа сағағы; 9 - омыртқаның каудалды ойығы.
6 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) жауырыны
1 - буын ойығымен буын бұрышы; 2 - буынның жоғарғы дөңесі; 3 - жауырынның мойыны; 4 - акрамион; 5 - жауырын қыры; 6 - жауырын қырының төмпешігі; 7 - жауырын қырарты шұңқыры; 8 - жауырын қыралды шұңқыры; 9 - жауырынның негізі; 10 - жауырынның шеміршегі.
7 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), қойдың (II), ешкінің (III), жылқының (IV), шошқаның (V), иттің (VI) атланты ( ауыз омыртқасы)
1 - дорсалды доға; 2 - вентралды доға; 3 - атланттың қанаты; 4 - қанаттың тесігі; 41 - қанаттың ойығы; 5 - омыртқа аралық тесік; 6 - қанатаралық тесік; 7 - тіс тәрізді өсіндінің буын беті; 8 - каудалды буын шұңқыры.
8 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), қойдың (II), ешкінің (III), жылқының (IV), шошқаның (V), иттің (VI) білік омыртқасы - екінші мойын омыртқасы (эфистрофей)
1 - тіс тәрізді өскін; 2 - краниалды буын өскіні; 3 - қанатаралық тесік; 4 - вентралды жота қыры; 5 - көлденең өскін; 6 - каудалды буын өскіні; 7 - эфистрофейдің қыры; 8 - омырқааралық тесік.
9 - сурет. Сиырдың (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) ортан жілігі.
1-ортан жілік сүйегінің басы; 2- ортан жілік басының ойығы; 3- мойыны; 4- кіші ұршық; 5-үлкен ұршық; 6- ұршық шұңқыры; 7- ұршық жотасының арасы; 8- үшінші ұршық; 9-ортаңғы ұршық; 10- айдаршық үстінің ойығы (кедір-бұдырлы, дөңес); 11- тіректің бүйірлік және 11! ортаңғы айдаршығы; 12- айдаршық аралық ойық.
10 - сурет. Сиырдың (I), жылқының (II), қабырғалары.
а - бірінші қабырға; б- бесінші қабырға; 1- қабырғаның басы; 2- қабырғаның мойыны; 3- қабырғаның төмпешігі; 4- қабырғаның бұрышы; 5- қабырғаның денесі.
11 - сурет. Қоянның сүйегінің мысық сүйегінен айырмашылығы.
а - қоянның оң жақ жауырыны; б- мысықтың оң жақ жауырыны; в- қоянның оң жақ шынтақ сүйегі; г- мысықтың оң жақ шынтақ сүйегі; д- мысықтың оң жақ тоқпан жілігі; е- қоянның оң жақ тоқпан жілігі; ж- қоянның оң жақ ортан жілігІ; з- мысықтың оң жақ ортан жілігі; и- мысықтың оң жақ жіліншік сүйегі; к- қоянның оң жақ жіліншік сүйегі.
Жылқының көк бауыры үш бұрыш сияқты, ал мүйізді ірі қара көк бауыры сопақша болып келеді. Жылқы, бұғы бауырында өт қабы болмайды, ал басқа малдардың бәрінде өт болады т.б. бұл әдістер бойынша еттің қай түлікке жататындығына ең дұрыс тұжырым жасауға болады. Етті шапқан кезде неғұрлым сүйегі аз бүлінсе, соғұрлым дұрыс қорытынды жасауға болады.
Кесте 3. Әртүрлі малдардың етін сүйектері мен ағзаларының құрылымы
Көрсеткіштер
Жылқы
Сиыр
Ауыз омыртқасы
Қанатында көлденең тесік бар
Қанатында көлденең тесік болмайды
Білікті толғау омыртқа (эпистрофей)
Тісше өсіндісі сүргі тәріздес. Қыры жақсы дамыған, артқы тұсы екіге бөлінген
Тісше өсіндісі жартылай цилиндр тәріздес, қыры нашар дамыған, артқы тұсы екіге бөлінбейді, көтеріңкі
Арқа (көкірек) омыртқалары
Омыртқа денесі қысқа, омыртқа қыры бітетін жерінде жуандау. Омыртқалар саны 18 (17-19). Омыртқа арасында қиық бар.
Омыртқа денесі ұзын, жоталық өсіндісі жұқа, жалпақ, омыртқалар
Саны 13, барлық омыртқаларының бүйірінде тесік бар.
Төс сүйегі
Екі бүйірі қысыңқы, шеміршек төс сүйегінің
вентральды беті қыр жасай орналасқан. Шеміршек қабырғасы үшін 8 буын орны бар.
Дорсальды вентральды жағынан қысыңқы, қыры жоқ. Төстің екі жағында 6-дан буын орны бар.
Жауырын
Жауырын қырында акромион болмайды.
Жауырын қыры мойнына дейін созылады. Акромион өсіндісі бар.
Тоқпақ жілік
Жоғарғы шетінде үш сүйек төмпешігі және екі төмпешік аралық сайы болады.
Жоғарғы шетінде екі сүйек төмпешігі және бір төмпешік аралық сайы болады.
Кәрі жілік және шынтақ сүйек
Кәрі жілікпен, шынтақ сүйекпен арада бір ғана сүйек аралық саңылау болады
Кәрі жілікпен шынтақ сүйек ұзындығы бірдей, екі сүйек аралық саңылау болады.
Қабырғалар
Жіңішке, жалпақтығы біркелкі. Саны 18.
Жалпақ, төменгі жағына қарай жалпақтана түседі. Саны 13.
Ортан жілік
Ұршық қыры болмайды, айдаршық үсті шүңқыр, терең.
Ортан жілік қысқалау, шұңқыры таяз.
Сирақ
Асықты жілік жеке сүйек ретінде дамыған шыбық сүйегінің басынын қалдығы ретінде сақталған.
Асықты жіліктен (шыбық сүйегі жетілмеген) тұрады.
Қуыс сүйектердің шабындысы
Жота өсінділері бірікпеген.
Жота өсінділерін бір-бірімен тұтас байланысқан, қыр құрайды.
Мойын
Жіңішке, ұзын, жоғарғы жағында май болуы мүмкін (жал).
Жалпақ, қысқа, жоғарғы жағында май болмайды.
Еттің түсі
қызыл-қоңыр, түсті
Ашық қызылдан, қою қызылға дейін
Майдың түсі
Ашық сарғыш
Ашық-сарыдан сарыға дейін
200С - тағы майдың күйі
Жүмсақ, саусақ арасында ериді
Тығыз, саусақ арасында үгіледі.
Бүйрегі
Тегіс тұтас бір бөлік
Бірнеше бөліктен тұрады. (16 - 18 бөліктер)
Өкпесі
Сол өкпе 2, оң өкпе 3 бөліктен тұрады.
Сол өкпе-3, оң өкпе 4-5
бөліктен тұрады, бөлік арасы жақсы білінеді.
Бауыры
Жақсы көрінетін 3 бөліктен тұрады, өт болмайды.
3 бөлікке бөлінуі нашар білінеді, өті болады
Көкбауыр
Тегіс, ұшбүрышты, иілген (орақ тәріздес)
Тегіс, созылған, сопақ.
Тілі
Дәнекер шеміршегі болады.
Арқа бетінде тіл- жастығы болады.
Кесте 4. Үй қояны мен мысық етінің ерекшеліктері
Көрсеткіштер
Үй қояны
Мысық
Арқа омыртқа
Қанат тесігі ауыз омыртқа қанатының астында орналасқан.
Қанат тесігі омыртқа қанатының үстінде орналасқан.
Арқа (көкірек) омыртқасы.
Жота өсіндісі биік.
Жота өсіндісі аласа.
Көкірек сүйегі
6-7 бөлікті, тұтқасы доғалданған
9 бөлікті, тұтқасы сүйрік болып бітеді
Жауырын
ұзындығы енінен 2 есе үлкен, өсінді екі бөлікке бөлінген.
Ені ұзындығынан екі есе үлкен, акриомиальды
өсінді созылған, түзу, бөлінбеген.
Тоқпан жілік
Атырауша бұдыр проксимальды жағында
жақсы білінеді.
Атырауша бұдыр жоқ
Бел омыртқалары
Жота өсіндісі алға қарай шығыңқы.
Жота өсіндісі үшкір болып бітеді.
Құйымшақ сүйегі
Ұзын, жота өсіндісі биік.
Қысқа, жота өсіндісі
төмен, бұрышталған.
Ортан жілік
Үлкен және кіші шығыршығы болады.
Тек қана үлкен шығыршық болады.
Шыбықты сүйек
Төменгі жағында бос, әрі әрі қарай асықты жілікпен қосылып жатады.
Ұзына бойына бос.
Майының еру температурасы, С0
Тері асты майы
Іш майы
+22,0
+25,0
+ 22,0
39,0
-
200С-тағы майдың сыну коэффициенті
-
1,4563
Құйымшақ сүйегі
ұзын, біріккен 4 омыртқадан тұрады.
қысқа, біріккен 3 омыртқадан тұрады.
Сирақ сүйегі
Бір сүйектен тұрады.
Екі сүйектен тұрады.
Мойын
Жіңішке, ұзын
Жуан
Еттің түсі
Ашық қызылдан қою қызылға дейін
қызыл, қара-қоңыр
Майдың түсі
Ақ
Сұрғылт, ақ
Майдың консистенциясы
Жұмсақ, саусақ арасында ериді
Тығыз, саусақ арасында бөлінеді
Кесте 5. Қой және ит еттерінің ерекшеліктері
Көрсеткіштер
Қой
Ит
Ауыз омыртқа
Қанаты қалың, көлденең тесігі болмайды
Қанаты жұқа, қанат тесігінің орнында ойық болады
Білікті толғау омыртқа
(эпистрофей)
тіс тәріздес, өсіндісі сүргі тәріздес
Тіс тәріздес, өсіндісі
цилиндр тәріздес
Арқа (көкірек омыртқалары)
Омыртқа денесі ұзын, саны 13. Біріншіден оныншыға дейінгі сабақтары артқа қарай, ал қалғандары- жоғары бағытталған.
Омыртқа денесі қысқа, саны - 13, омыртқа кесіндісі жақсы білінеді, вентралды қыр болмайды.
Жауырын
ұшбұрышты, акромион өсіндісі бар.
Қыры буын ойысына дейін созылған акромион айқын білінеді.
Қабырғалары
Иіліңкіреп келеді.
Қабырға төмпешігі дөңес келеді.
Бел омыртқалары
Саны-6, көлденең қабырға өсіндісі, горизонталды бағытталған.
Саны -7 көлденең өсінділері краниевентралды бағытта жантайған.
Тоқпан жілік
Латералды төмпешігі медиальды төмпешікке қарағанда биіктеу, ішке қарай иіліп тұрады
Жіңішке, проксималды бөлігі иіліңкіреп тұрады, дисталды жағында дорсо-вентралды тесік бар.
Бақылау сұрақтары:
Әр түрлі малдың етің ажыратудың маңызы
Гликоген реакциясының нәтижесі
Майдың еру температурасын анықтау
Ішкі мүшелердің анатомиялық құрылысы бойынша мүйізді ірі қара және жылқы ұшасын ажырату
Фальсификация дегеніміз не?
Преципитация реакциясының негізі
Әдебиеттер:
Дюсембаев С.Т. Ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2013ж, б.510.
Дюсембаев С.Т., Серикова А.Т. Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы. Семей 2014ж, 260 б.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №5-6
Тақырыбы: Лимфа жүйелерінің орналасуы
Сабақтың мақсаты: ауылшаруашылық малдарының лимфа түйіндерінің топографиясын оқып - меңгеру
Жұмыс жоспары:
Лимфа жүйесі және оның етті сараптаудағы маңызы
Мүйізді ірі қара, ұсақ мал, жылқы және шошқаның лимфа түйіндерінің топографиясы
Құрал - жабдықтар: ауылшаруашылық малдарының лимфа түйіндерінің орналасуы туралы кестелер, сызбалар.
Методикалық нұсқаулар
Әр түрлі сойыс малдарының көптеген лимфа түйіндерінің орналасуы көбіне бірдей болып келеді.
Ірі қара малында және қойларда лимфа түйіндерінің орналасуы бірдей. Олар бұршақ тәрізді, сопақ-ұзынша және домалақ пішінді, әдетте май ұлпасымен қоршалған және тіліп қарағанда сұр немесе сарғыш сұр түсті (май ақ немесе сары).
Ешкілерде олардың орналасуы бірдей, бірақ көбінің пішіні жарты ай тәрізді.
Шошқалардың ірі лимфа түйіндерінің беткейлері айқын бөлшектелген немесе бұдырлы болып келеді. Жеке лимфа түйіндері май ұлпасында орналасқан әр түрлі мөлшердегі ұсақ түйіндерден тұратын қап түрінде болады (әсіресе бас және мойын аймақтарында). Тілгенде лимфа түйіндерінің түсі ақшыл қызыл немесе ақ (олар майға ұқсайды, бірақ консистенциясы тығыз болады).
Жылқылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейдегі СМЖ құжаты
№1 басылым
25.02.2015ж
Ф Р 042-1.02-2015-02
Зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқау
Аграрлық факультеті
Ветеринариялық санитария кафедрасы
Ветеринариялық-санитариялық сараптау I пәні бойынша
зертханалық сабаққа арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
5В120100 - Ветеринарная медицина
мамандығы бойынша
Семей
2017
Алғы сөз
1 ӘЗІРЛЕГЕН
Құрастырушылар:
Серикова А.Т. в.ғ.к., профессор м.а. ___________ _______2017 ж.
Икимбаева Н.А. в.ғ.м., оқытушы ___________ _______2017 ж.
Кузеубаева А.С. в.ғ.м.,оқытушы ___________ _______2017 ж.
Зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқау Ветеринариялық-санитариялық сараптау I пәні бойынша 5В120100 - Ветеринариялық медицина мамандығының білім алушыларына арналған.
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
Әдістемелік нұсқау Ветеринариялық санитария кафедрасының отырысында қаралды
Хаттама № ___ ____ __________ 2017ж
Кафедра меңгерушісі ______________ Серикова А.Т.
Әдістемелік нұсқау аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюросы отырысында оқу үрдісіне қолдануға ұсынылды
Хаттама № ___ ____ __________ 2017ж
Төрайым ________________ Тлеубаева А.В.
Мазмұны
Кіріспе. Зертханада істеу қауіпсіздік ережелері.
Зертханалық сабақ
Емтихан сұрақтары
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ САНИТАРИЯ ЗЕРТХАНАСЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ КЕЗІНДЕГІ ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕСІ БОЙЫНША НҰСҚАМА
Студент зертханалық жабдықтарға ұқыптылықпен қарау қажет.
Зертханада әрбір студентке жұмыс істеу орны бекітіледі. Оқытушының рұқсатынсыз бір жерден екінші жерге орын ауыстыруға болмайды, сонымен қатар жабдықтарға тиісуге болмайды.
Зертханада барлық студенттер халат киюлері керек.
Жұмыс істеп отырған аспаптарды қараусыз қалдыруға, реактив құйылған сауыттарды ашық тастауға, кәрізге реактиві бар сұйықтықты төгуге болмайды, күкірт қышқылын дайындау керек болған жағдайда, суға күкірт қышқылы ерітіндісін құю қажет, керісінше емес.
Оқытушының рұқсатынсыз реактивтерді прозекториядан шығаруға тыйым салынады.
Өткір иісі бар реактивтермен тек, сорғыш шкафта жұмыс істеу керек.
Шыны ыдысты, кесетін құралдар және электрлі жабдықтармен жұмыс істеу барысында, жарақаттанып қалмас үшін, сақтық шараларын сақтау керек.
Қажетті тақырыпқа арналмаған заттарды алмау керек, жеке бас гигиенасын сақтаған дұрыс, жүргізілген жұмыстан кейін қолды жуу керек.
Күйіп қалған жағдайда, реактивтердің теріге, көзге немесе ауызға тиіп кеткен жағдайда тез арада оқытушыға айтып, бірінші медициналық көмек көрсетілуі, кейінірек, туындаған қауіптің деңгейіне байланысты ары қарай жәрдем көрсету қажет.
Жұмыс істеп біткеннен кейін жұмыс орынды бастапқы тәртіпке келтіру.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №1-2
Тақырыбы: Еттің балаусалығын анықтау.
Сабақтың мақсаты: ауылшаруашылық малдарының етінің балаусалығын органолептикалық, химиялық және микробиологиялық зерттеу арқылы анықтау әдістемесін оқып - меңгеру.
Жұмыс жоспары:
сынама алу тәртібімен танысу;
зерттеліп отырған ет үлгісінің сыртқы түрін, түсін, консистенциясын, иісін және май жағдайын анықтау;
сорпаның мөлдірлігі мен иісін бағалау үшін қайнату сынамасын жүргізу;
зерттеліп отырған ет үлгісінің балаусалық дәрежесін органолептикалық көрсеткіштері бойынша қорытынды беру;
етке микроскопиялық зерттеу жүргізу;
еттегі ұшқыш май қышқылдарының сандық мөлшерін анықтау ( тек ғана әдістемесін оқу, реакцияның мәні және санитариялық бағасы)
сорпадағы белоктардың ыдырауын анықтау немесе күкірт қышқылды мыс реакциясын қою;
еттегі аммиак және аммоний тұзын анықтау;
пероксидаза реакциясын қою;
еттің рн анықтау;
үлгіге күкіртқышқылын қою;
зерттеліп отырған ет үлгісінің балаусалық дәрежесін химиялық және микроскопиялық көрсеткіштері бойынша қорытынды беру;
Құрал - жабдықтар:
Балаусалығы әртүрлі дәрежедегі ет үлгісі; зертханалық таразылар; электронды су моншасы; қайшы және пинцет; өлшеуіш цилиндрлер 25, 100, 250 мл; шыны таяқша; колба 100 мл; сүзгіш қағаз; дистилденген су; микроскоп; металлды шпатель; заттық шыны; этил спирті; бояуыштардың толық комплектісі және Грам әдісі бойынша бояуға арналған реакивтер; бюретка; 0,1 н гидроокись калий немесе гидроокись натрий ертіндісі; 1 % фенофталеиннің спиртті ертіндісі; стакандар; воронка; градуирленген пипетка; 5 % күкіртұышқылды мыс ертіндісі; Несслер реактиві; рН - метр Анион.
Методикалық нұсқаулар:
Еттің жас екендігін мемлекеттік стандарттың (МЕМ СТ 7269 - 79) талаптарына сәйкес анықтайды, химиялық және микроскопиялық әдістер (МЕМ СТ 23392 -78) қолданылады.
Сынама алу. Сынамаға алынатын еттің мөлшері 200 г-нан кем болмауы керек. Ол үшін бауыздауынан, 4-5 - ші мойын омыртқа тұсынан, жауырын және жамбастың қалың бұлшық етінен кесіліп сынама алынады. Керек болған жағдайда ішкі ағзалардан (субөнімдерден) да 200 г кем емес мөлшерінде сынама алынады. Зертханаға жіберер алдында пергамент қағазға орап, қарындашпен мүше аттарын, ұшаның реттік санын жазады. Әрбір ұшадан бөлек-бөлек алынып темір жәшікке салып, мөр басылады, пломба соғылады. Оған қоса, сынама алынған күні, орны, ет түрі, ұшаның реттік саны, сынаманы жіберу себебі, зерттеу мақсаты жазылып, жіберушінің қолы қойылады.
Еттің органолептикалық (сезімдік) көрсеткіштері. Сиыр, қой, шошқа және т.б. жануарлардың етінің жас екенін білу үшін еттің сыртқы түсін, консистенциясын (жұмсақ - қаттылығын), иісін, майы мен сіңірінің күйін және сорпаның тұнықтығы мен хош иісін анықтайды.
Еттің сыртқы түсі. Еттің сыртқы түсі табиғи жарықтанған бөлмеде тексеріледі. Ол үшін еттің сыртқы қабатындағы қабықшаға көңіл аударады. Саусақпен еттің жабысқақтығын, сүзгіш қағазбен ылғалдылығын (сүзгіш қағазды еттің кескен жеріне қою арқылы) анықтайды. Жас еттің қабықшасы қағаз тәрізді шытырлап тұрады, түсі ақшыл-қызыл, бұлшық етті кескен кезде сәл ылғалды - сүзгіш қағазында дақ қалмайды, еттің сөлі тұнық болады. Жас екендігіне күдік немесе күмән тудыратын ет ылғалдылау, жабысқақ, сәл күңгірт тартқан болып келеді, кескен еттің арасы ылғалды. Тоңазытылған ет болса, жібіген кезде еттің сөлі бұлыңғыр, (тұнық емес) болуы мүмкін. Жас емес (бұзылған) еттің сыртқы жағы кеуіп кетеді, шырыштанып, немесе көгеруі мүмкін. Кесілген тұсы ылғалды, сүзгіш қағазына дақ қалдырады, ет қолға жабысып тұрады. Қайта жібітілген еттің сөлі өте бұлыңғыр болады.
Еттің консистенциясын (жұмсақ - қаттылығы) анықтау. Еттің консистенциясын зерттегенде саусақпен ет үстінен басып керіп, пайда болған шұңқырдың қалпына келу жылдамдығын қадағалайды. Ет жас болатын болса, тығыз, серпімді болып келеді, пайда болған шұңқыр өз қалпына тез келеді. Жас екендігіне күмән тудыратын ет болса, аса тығыз болмайды, шұңқыр өз қалпына жайырақ келеді (1 мин), еттің майы жұмсақ болады. Бұзылған ет (жас емес) жұмсақ болып босап кетеді, шұңқыр өз қалпына қайтып келмейді.
Еттің иісі. Еттің иісін анықтағанда ең алдымен еттің сыртқы қабатының иісін, содан кейін оны тіліп, ішкі қабатының иісін анықтайды, әсіресе сүйектің тұсындағы еттің иісі жақсы сезіледі. Жас еттің, әр малдың өзіне тән иісі болады. Күмәнді еттің иісі қышқылдау болып келеді. Бұзылған еттің иісі қышқыл, сасық болады.
Еттің жас екендігін оның майы бойынша анықтау үшін майдың сыртқы түрін, иісін және жұмсақтығын (консистенция) анықтайды. Сиырдың жас майы ақ, ақ - сары немесе сары түсті болады, консистенциясы қатты, саусақ арасына салып қысқан кезде үгіліп тұрады. Шошқа майы ақ, ақшыл қызғылт, жұмсақ, созылмалы. Қойдың майы ақ, тығыз. Майда бөтен, ашыған иіс болмауы керек. Жас екендігіне күмән келтіретін ет майының түсі өзгеріп сұрғылт боз түсті болып келеді, қолға сәл жабысады, аздаған жағымсыз иісі болуы мүмкін.
Ескірген майдың түсі күңгірт-сұр болады, саусақтардың арасына салып езген кезде, жағылып (жұғып) қалады.
Сіңірдің күйін анықтау. Еттің сапасын оның сіңірінің сапасы бойынша да анықтауға болады. Жас еттің сіңірі серпімді, тығыз, беті жылтыр, тегіс болады. Күмәнді еттің сіңірі аса тығыз болмайды, беті жылтыр емес, күңгірттеу келеді. Ескі еттің сіңірі жұмсақ, түсі сұрғылт, сырты шырыштанып тұрады.
Сорпаның тұнықтығы мен хош иісін анықтау. Сорпаның тұнық және хош иісті екенін білу үшін қайнату сынамасын қолданады. Ол үшін ұсақталған 20г етті колбаға салып, үстіне 60 мл тазартылған су құяды, жақсылап араластырып, бетін шынымен жауып, қайнап тұрған су ваннасына қояды. Температура 800С - қа жеткенде шыныны ашып, шыққан буды зерттеуші мұрнына қарай желпу арқылы сорпа иісі анықталады.
Сорпаның біраз мөлшерін таза пробиркаға құйып, жай көзбен оның тұнықтығын анықтайды. Жас еттің сорпасы тұнық, хош иісті, майы бетінде қалқып тұрады. Күмәнді еттің сорпасы тұнық болуы мүмкін, бірақ аздаған жағымсыз иісі болады.
Жас еттің химиялық зерттеу әдістері
Микроскопия әдісі. Зерттеуге жас еттің күйін анықтауға арналған ет жарамды. Микробиологиялық талдаудың негізіне жұғындыны зерттегеніндегі бактериялардың саны мен бұлшық еттердің ыдырауы алынады. Зерттеуге арналған еттің сыртқы бетін спиртовкада күйдіріп, стерилденген қайшымен мөлшері 2,0 х 5 х 2,5 см кесек ет кесіп алады да, төсеніш шыныға жұғын - таңба салады.
Препараттарды ауада кептіреді, жалынға ұстап бекітеді, Грам әдісі бойынша бояйды да, микроскоп арқылы зерттейді. Егер жұғын - таңбада ешқандай микрофлора болмаса немесе препараттың көру аймағында бір - екі коккилер мен таяқшалар (10 шақты) болса және бұлшық ет ұлпаларының ыдыраған ізі байқалмаса, ет жас деп есептелінеді. Егер жұғын-таңбадан 30-ға дейін микробтар табылса және бұлшық ет ұлпалардың ыдырау іздері байқалса, онда ет жас екендігіне күдік туындайды. Егер жұғын-таңбадан 30 - дан астам микробтар көрініп, бұлшық ет ұлпаларының толықтанып, ет талшықтары бір-бірінен мүлдем ажыратылмаса онда мұндай ет жас емес (ескі) деп есептелінеді.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін анықтау (ҰМҚ). Бұл әдіс етті сақтау кезінде жинақталған ұшпа май қышқылдарын бөліп алуға және олардың мөлшерін калийдің тотығымен дистилятты титрлеу арқылы анықтауға арналған.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін ұшатын заттардысу буымен айдауға арналған аспапта анықтайды. 25г ет сынамасын түбі домалақтанған колбаға салып, үстіне 150 мл 2% күкірт қышқылы ерітіндісін құяды.Колба ішіндегі сұйықты араластырып, тығынмен жабады. Суытқыштың төменгі жағына 250 мл колба қойылады, оның 200 мл мөлшерін белгілеп қояды. Үнемі қызып тұратын тегіс түпті колбаны қыздырып, бумен ұшпа май қышқылдарын суытқыштың төменгі жағындағы колбадағы сұйық 200 мл болғанынша айдайды. Дистилятты 0.1 н. натрий не калий сілтісімен жоғалмайтын қызғылт түске боялғанша титрлейді. Зерттеу кезеңінде бір мезгілде бақылау сынамасы қойылады,титрлеуге етсіз реактив пайдаланылады.
Ұшпа май қышқылдарының мөлшерін төменгі формуламен анықтайды:
X=а-вк.5.61.100с
а - калий гидроокисінің 0,1 н сілті ерітіндісінің еттің 200 мл дистилятын титрлеуге кеткен мөлшері, мл;
в - калий гидроокисінің 0,1 н сілті ерітіндісінің бақылаудағы етсіз 200 мл дистилятын титрлеуге кеткен мөлшері, мл;
5,61 - 1 мл 0,1 н сілті ерітіндісіндегі, калий гидроокисінің мөлшері, мл;
к - 0,1 н сілті ерітіндісі үшін түзету коэффициенті;
с - сынама салмағы, г.
ҰМҚ анықтау үшін арнайы аспаптар құрастырылады. Жас еттегі ҰМҚ - ның мөлшері 4 мл -ге дейін болуы керек. Күмәнді етте ҰМҚ - ның мөлшері 4,1 - 9 мл - ге дейін. Ескі етте ҰМҚ - ның мөлшері одан да жоғары болады.
Сорпадан белоктардың ыдырауынан пайда болған өнімдерді анықтау. 5 % - тік күкірт қышқылды мыс ертіндісімен реакция. Ыстық сорпаны сүзіп алып, суытқаннан кейін, пробиркаға 2 мл тұнық сорпа және 3 тамшы 5% - тік күкірт қышқылды мыс ерітіндісін құяды. Жақсылап араластырып 5 минуттан кейін нәтижесін анықтайды. Күмәнді еттің сорпасы бұлыңғырланады. Ескі еттің сорпасы қоймалжың тартып, ұйыған тәріздес болады.
Аминді - аммиакты азотты Г.В.Колоболотский әдісімен анықтау. Етте амин қышқылдары мен аммиактың жиналуы оның бұзылғандығын көрсететін негізгі көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Аминді - аммиакты анықтау үшін белоктан ажыратылған ет сығындысын екі рет титрлейді: бірінші қоспа индикатормен (0,1% нейтральроттың және метилен көгінің бірдей қоспасы) қышқыл заттары бейтарапталып, рН- 7-ге дейін жеткізіледі, сонан соң бейтарапты фомалин қосылып, екінші қоспа индикатормен (1-бөлшегі 0,1% -ды тимолблау ертіндісі және 3 бөлшегі 1% фенолфталиннің 50 % -ды спирттегі ертіндісі) рН-9-ға жеткенше титрлейді. Амин қышқылдарындағы амин тобының қос сутегі көмірсутек радикалдарымен ауысады, соның нәтижесінде амин қышқылдарының сілтілік қасиеті жойылып, тек қана қышқыл тобы қалады. Ал формалин мен амоний тұздарының қосылуы нәтижесінде сол көлемдегі бос қышқыл бөлініп шығады.
Жұмысты жүргізу тәртібі: Ет сығындысын дайындау үшін, колбаға 25г ет сынамасын салып, үстіне100 мл дистилденген су қосылады. Қоспа 3 минут шайқалып, 2 минут тұндырылады да, тағы да 2 минут шайқалады. Сығынды 2-3 қабат дәке сүзгіден өткізіледі. 100 мл-лік өлшегіш колбаға 40 мл ет сығындысын құйып, белокты тұндыру үшін 10%-ды алюминий ашудасы және ащы барий (барий гидрототығының қаныққан ертіндісі) қосылады. Бұл екі қосындының жалпы көлемі ет сығындысының көлемімен бірдей немесе сәл көбірек болуы қажет.
Алдын ала 10%-ды ашудасты бейтараптауға кететін ащы барий көлемі анықталады. Ол үшін 10 мл 10%-ды алюминий квасцына 5 тамшы 1%-ды фенолфталин қосылып, ащы барий ертіндісімен титрлейді. Ашудасты бейтараптауға кеткен барий гидроксидінің мөлшеріне сәйкес, белокты тұндыруға қажетті реактивтердің мөлшері, анықталады. Мысалы: 10%-ды алюминий ашудасын бейтараптауға 8 мл ащы барийдің қаныққан ертіндісі кетті делік. Онда 40 мл ет сығындысындағы белоктты тұндыру үшін 25мл 10%-ды алюминий ашудасы мен 20 мл ащы барий ертіндісін қосу керек. Сонан соң, колбаның 100 мл-лік белгісіне дейін дистилденген су қосылады. Екінші 100 мл-лік колбаға (бақылау үшін) осы көлемдегі ашудас пен осы көлемдегі барий ертіндісі алынып, сумен 100 мл дейін жеткізіледі. Екі колбада 10 минут тұндырылады.
Тексерілетін ет ет сығындысынан және бақылауға алынған ертінділер қағаз сүзгіден өткізіліп, олардағы аминді - аммиакты азоттың мөлшері анықталады.
Конус тәріздес колбаға 20 мл сүзінді құйылып, оған 0,3 мл, бірінші қоспа индикатор (бірдей мөлшерде алынған нейтралрот және метилен көгінің 1%-ды спирттегі ертінділерінің қоспасы) қосылады. Бұл қоспа күйдіргіш натрдың 0,1н ертіндісімен бейтараптанғанша титрленеді (ерітінді көк түстен жасылға ауысқанға дейін). Сонан соң, колбаға алдын ала бейтараптау реакциясына дейін осы индикатормен титрленген 10 мл формалин және 0,5 мл екінші қоспа индикатор ( 1 бөлігі 0,1% тимол көгінің 3 бөлігі 1% фенолфталеиннің 50% спирттегі ертіндісі) қосылады. Колбадағы сұйық көкшіл түске боялады. Ол тағы да 0,1н натрий гидроксидінің ертіндісімен титрленеді. Сілті қосылу барысында сүзінді ашық жасыл түске боялады, кейінен қайтадан көк түске түседі. Осы жасылдан көк түске ауысу кезеңі титрдеудің соңы деп есептелінеді. Сонымен қатар, 20мл бақылау етіндісімен де дәл осылай титрлеу жүргізіледі.
Аминді - аммиакты азоттың мөлшері (Х-100г етте, мг есебімен) төмендегі формула бойынша анықталады.
X=1.4*100*100( (А1- А2)25*40*20
немесе Х =70 (У1- У2)
А1-тексерілетін сүзіндіні тиртеуге кеткен 0,1н күйдіргіш натр ерітіндісінің көлемі, мл;
А2 - бақылауға арналған ерітіндіні титреуге кеткен сілті көлемі, мл;
Жас (балауса) еттегі аминді - аммиакты азоттың мөлшері 80 мг % аспайды, ал балаусалығы күдікті етте 80-130 мг%, бұзылған етте 130 мг% - тен жоғары.
Бақылау сұрақтары:
Сынама алу ережелерінің талаптары.
Сезімдік зерттеулерге қандай зерттеулер жатады?
Бактериоскопиялық зерттеудің маңызын түсіндіріңіз.
Еттің биохимиялық зерттеулері, мәні, маңызы.
Ет сапасы туралы анықтамаға түсініктеме беріңіз.
Әдебиеттер:
Дюсембаев С.Т. Ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2013ж, б.510.
Дюсембаев С.Т., Серикова А.Т. Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы. Семей 2014ж, 260 б.
Нұрғалиев Б.Е. Мал және құс өнімдерін ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2011 ж, б.165.
Майканов Б.С., Адильбеков Ж.Ш., Балджи Ю.А., Инирбаев А.К. Технология, гигиена и ветеринарно-санитарная экспертиза мясо-молочных продуктов. Астана, 2008 г.
Балджи Ю.А. Ветеринарно-санитарная экспертиза и безопасность продуктов животноводства. Биогенные загрязнители. Астана, 2009 г.
Балджи Ю.А. Айтқожина Б.Ж. Ластанған мал өнімдерінің қауіпсіздігі және ветеринариялық-санитариялық сараптамасы. Астана 2010 ж.-147 б.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №3-4.
Тақырыбы: Әр түрлі малдардың еттері мен ішкі мүшелерінің қай мал түріне жататындығын анықтау
Сабақтың мақсаты: Ет үлгілерін органолептикалық көрсеткіштері бойынша, етті сүйек және ішкі органдар құрылысы бойынша, майдың еру температурасы, гликоген және преципитация реакциялары бойынша қай түлікке жататынын анықтау.
Жұмыс жоспары:
Ұша құрылысын, еттің түсі бойынша органолептикалық зерттеу.
Әр түрлі сүйек және ішкі органдардың құрылысын анықтау.
Майдың физико - химиялық көрсеткіштерін анықтау.
Гликоген реакциясы.
Преципитация реакциясы
Еттің қай түлікке жататыны туралы қорытынды беру
Құрал - жабдықтар: 200-300 г әр түліктің еті, сүйектері, пинцет, скальпель, қайшы, етті қайнатуға арналған қазандар, электр плиткалары, зертханалық таразы, ұшқыш заттарды бөлуге арналған құрал, хиимиялық және преципитация пробиркалары, цилиндр, конус пішінді колба, тамызғыштар, микро бюреткалар, сүзгіш, фильтр қағаздар, пастер пипеткалары, рН метр - 410 Аквилон, люминоскоп Филин, әр түрлі мал преципитациялаушы қансарысуы, физикалық ерітінді, дистельденген су.
Реактивтер: күкірт қышқылы, люголь ерітіндісі, қансарысуы, күкірт қышқылды калий, 33-40% күйдіргіш натрий ерітіндісі, 0,1 Н күкірт қышқылы, Несслер реактиві, Ташир аралас индикаторы, 10% күкіртті мыс қышқылы, эфир, хлороформ, дистильденген су, Фелинг реактиві, 1,5% глюкоза ерітіндісі, 1% натрий сульфаты, 2-2,5% тұз қышқылы, 3% сірке қышқылы, 1% крахмал, құм.
Методикалық нұсқаулар:
Ветеринария тәжірибесіне әртүрлі жағдайларға байланысты (ұрлық, алдап сату) еттің қай түлікке жататындығын анықтауға тура келеді. Ол үшін еттің органолептикалық, физикалық, химиялық әдістері және сүйектің анатомиялық құрылысы мен ағзаларының ерекшеліктері бойынша анықтау әдістері қолданылады.
Көп жағдайда сиыр еті деп - марал, бұғы, бұлан, жылқы, түйе еттерін; қой еті деп - ешкі етін; ешкі еті деп - ит етін; қоян еті деп- мысық етін алмастырып, алдап сату жиі кездеседі. Оған қоса, ветеринариялық- санитариялық дәрігер құқық қорғау органдарының тапсырмасымен сараптау жұмыстарына да тартылады. Сараптаудың бұл түрі ұрлық, браконьерлік және алдап сатумен (фальсификация) айналысқандарды заңға тарту мақсатында жүргізіледі.
Органолептикалық - сезімдік әдіс.
Әр түлік малдың етін бір - бірінен ажырату үшін, ветсансараптаудан өткізгенде, бірінші сыртқы морфологиялық көріністеріне көңіл аударады. Сондай-ақ еттің иісі, түсі, пішіні, консистенциясы және қаңқа сүйектерінің ерекшеліктерін ескереді.
Сиыр еті ашық - қызыл түсті, өгіз етіне қарағанда жұмсақтау, ет талшықтары ұзын әрі жіңішке, хош иісті. Тері астындығы май ақ немесе сарғыш түсті. Ал іш майлары ақ сарғыш, сарғыш, катқыл. Жас малдың еті ақшыл, қызыл түсті. Ет талшықтары жіңішке, тері асты әдетте майсыз, іш майы ақ түсті, қатқыл.
Қой еті ашық қызыд немесе қоңыр қызыл түсті. Еттің консистенциясы жұмсақ, ет талшықтары қысқа. Өзіндік иісі бар. Қозы еті ақшыл қызыл түсті, иіссіз, жұмсақ. Трі асты майы ақ түсті, қатқыл, үгілмелі, іш майы ақ немесе ақ сұр түсті.
Ешкі еті қой етіне қарағанда майы аз, еті ашық қызыл түсті, ал кәрі ешкі қоңыр қызыл түсті.
Жылқы еті қою қызыл түсті, қатқыл, талшықтары қысқа, жуан. Тері астындағы май әдетте мойында (жал) ғана кездеседі. Майы сарғыш түсті, қолда ериді.
Шошқа еті жас шошқаның еті қызғылт, кәрі шошқа еті қызыл түсті, еті жұмсақ, талшығы ұзын, жіңішке. Тері астындағы май ақ, кейде қызғылт, жұмсақ, іш майы ақ түсті келеді.
Физикалық - химиялық әдістер
Әртүрлі жануарлардың етін майының еру температурасына және майының сыну коэффициентіне зерттеу арқылы анықтауға болады. Бұл көрсеткіштер қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының ара қатынасына байланысты болады. Әртүрлі жануарлардың майының еру температурасы 6 кестеде көрсетілген.
Майдың еру температурасын анықтау. Майдың еру температурасы құрамындағы қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының қатынасына байланысты болады. Ит, жылқы, содан соң шошқа майларының еру температурасы өте төмен, ал сиыр мен қойдың майының еру температурасы жоғары болады. Бірақ та, түрі бірдей малдардың еру температурасы жынысына, азықтану түрлеріне байланысты өзгеріп отырады. Сонымен қатар, тері астындағы май іш майға (бүйрек майы, шажырқай т.б.) қарағанда тезірек ериді.
Майдың еру температурасы бойынша еттің түрін анықтау еру температурасында өте көп айырмашылық болған жағдайда ғана қолданылады.
Мысалы: қойдың майын, иттің майын, жылқының майынан ажыратуға болады.
Анықтау тәсілі. Диаметрі 1,4 - 1,5 мм, ұзындығы 1,5 - 2см капиллярды (жіңішке шыны түтікті) еріген маймен толтырып, тоңазытқышқа салып қатырғаннан кейін оны жіңішке резеңкемен термометрге бекітеді. Термометрді капиллярмен бірге кең пробиркаға салады. Пробирканы су құйылған стаканға салады. Стаканды ақырындап қыздыра бастайды, содан соң термометрдің көрсеткіші мен капиллярдағы майдың күйін мұқият қадағалау керек. Майдың мөп - мөлдір болған сәтін майдың еру температурасы деп белгілейді. Алынған сандарды мына кестедегі көрсеткіштермен салыстыру арқылы майдың түрін анықтайды.
Кесте 1. Жануарлар майының еру температурасы
Майдың түрі
еру температурасы, 0С
Қой майы
50 - 55
Сиыр майы
47 - 50
Шошқа майы
40 - 44
Шошқа майы
30 - 33
Ит майы
22 - 23
Майдың сыну коэффициентін анықтау. Әртүрлі деңгейдегі рефрактометрлердің көмегімен анықталады. Майдың жарықты бөлу (рефракция) қасиеті құрамындағы үшглицеридтің санына және қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының арақатынасына байланысты болады. Бастапқыда рефрактометрді дистилденген сумен қояды ( n = 1,333). Майдың сыну коэффициентін майдың еру температуасына жақын температурада табады. Егер еру температурасы 20 0С - дан жоғары болса, сыну коэффициентінтөменгі формуламен есептеп шығарады:
n20 = n +(T-20 )0,00035
n20 - 200С - тағы сыну коэффициенті; n - зерттеу температуасындағы сыну коэффициенті; (0T-20 ) - температура айырмашылықтары; 0,00035 - тұрақты сан.
Рефрактометрдің төменгі призмасына зерттелетін май тамшысынтамызады. Жарықты жарықтандырғыш призмаға қарай бағыттап, окуляр арқылыбақылау жүргізеді. Жарық көлеңкелері өтетін шкалалардың бөлінуін анықтайды осы бөлінулер зерттелген майдың сыну коэффициенті болып саналады.
Жануарлар майы 20 0С - та төменгі сыну коэффициентімен сипатталады.
Жылқы майы
1,4563 - 1,4590
Суыр майы
1,467 - 1,468
Қой майы
1,4468 - 1,4490
Аю майы
1,4541
Сиыр майы
1,4470 - 1,4480
Борсық майы
1,456 - 1,466
Шошқа майы
1,4500 - 1,4560
Мысық майы
1,4563
Ит майы
1,4512
Гликогенді сапалы реакциямен анықтау. Зерттеуге арналған етті жақсылап ұсақтап турайды, оған 1 : 4 есебінде су құйып, 30 минут қайнатады (25 г ет + 100 мл су). Содан соң, оны суытып, қағаз сүзгіш арқылы сүзіп алады. Таза пробиркаға 3-5 мл тұнық сорпа және 5-10 тамшы Люголь ертіндісін құяды ( 2 г кристалды иод, 4 г иодисті калии және 100мл су). Реакция нәтижелі болса, 80 0С - та жоғалып, суытқанда қайта пайда болатын сорпа күрең қызыл түске боялады. Теріс реакция болса - сары, күмәнді реакция болса - сарғыш түске боялады.
Иттің, жылқының, түйенің және аюдың еттері көбінесе гликогенге нәтижелі реакция береді. Қой, ешкі, ірі қара және шошқа еттері нәтижесіз реакция береді. Гликоген реакциясы бойынша соңғы қорытынды жасауға болмайды.
Мысалы, барлық жас малдың еті гликогенге нәтижелі реакция береді, ал енді кәрі және ауру малдардың еті, сонымен қатар бас пен мойыннан алынған еттер, әруақытта гликогенге нәтижесіз реакция береді.
Преципитация реакциясы (Шөгеру реакциясы). Шөгеру реакциясы өзінің антигеніне сәйкес сарысудың әсерінен тұнба түсуіне негізделген, Бұл әртүрлі жануарлар етін, ол жас ет болса да, тұздалса да, жылумен өңделсе де анықтайтын өте дәл әдіс. Шөгеру реакциясын қою үшін арнайы сәйкестендірілген сарысулар, әртүрлі жануарлардың қалыптағы қан сарысуы қажет. Алғашында сарысулардың титрі мен сәйкестігін анықтайды. Әртүрлі жануарлардың қалыптағы қан сарысуынан 1:100; 1:1000; 1.5000; 1:10000 езінділер дайындайды. Әрі қарай жануарлар түріне байланысты этикеткада көрсетілген нұсқауды қолданады. Езінділерге шағын пробиркалар пайдаланылады. 0,9 мл қалыптағы сарысуға пастеров пипеткасымен 0,1 мл шөгеру сарысуын қабаттастырып енгізеді. Егер жануар сарысуының белогын 1:10000 езіндісінде тұнбаға түсірсе, сарысу жарамды деп есептеледі.
Зерттелетін еттен экстракт дайындау. Зерттелетін етті дәнекер ұлпасынан, майдан тазартып, ұсақтап пробиркаға салады. Етті жауып тұратындай етіп, үстіне физиологялық сұйық құяды, араластырады. Жас етті 3 сағат, піскен және кепкен еттерді 24 сағат езіп қояды (экстрагирование). Сонан соң езіндіні қағаз сүзгіші арқылы сүзеді. Ол кезде сүзіндідегі белоктар жиынтығы 1:1000 мөлшерінде болады, оны былай анықтайды, сүзіндіге 10 см - лік шыны капилляр түтікті батырса, капилляр бойына сүзінді көтеріледі. Капиллярдағы сүзіндіні көлбеп әкеліп, сағат шынысына құйылған азот қышқылына тигізеді. Азот қышқылы да капилляр бойымен көтеріледі, екеуінің жанасқан тұсында ақ түсті белок тұнбасы түзіледі. Бірнеше рет қайталануы мүмкін. Мысалы, егер тұнба қою болса, сүзіндіні ( экстракт) бірнеше рет физиологиялық ерітіндімен араластыру қажет. Ол үрдісті сұйықтардың жанасқан тұсындағы белок түсі әлсіз ғана байқалғанында аяқтайды. Тұнбаның жоқ болуы сүзіндідегі белок саны 1:1000 езіндісінен аз деп саналады. Бұндай сүзіндімен реакция қоюға болады, өйткені, шөгеру сарысуының титрі 1:1000 нан жоғары.
Шөгеру реакциясын қою үшін шағын 4-8 пробирка дайындалады, әр қатарда үштен . Әр қатарда тұрған бірінші пробиркаға зерттелетін еттің 0,9 мл сөзіндісін, екіншілеріне 0,9 мл физиологиялық ерітіндісін, үшіншісіне әртүрлі жануарлардың қалыптағы сарысуын құяды. Сарысу 1:1000 езіндісінде болады.
Сонан соң, бірінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл мүйізді ірі қара, екінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл жылқы, үшінші қатарда тұрған үш пробиркаға 0,1 мл шошқа сарысуын құяды. Қалған қатарларға да осылай жалғастыра беруге болады ( қой, ешкі, ит және т.б.). Реакцияны қара қара қағазды пробиркалардың артына қойып нәтижелерін анықтайды. Реакция оң болса, алғашқы минуттарда, сұйықтардың жанасқан тұсында ақ түсті бұлыңғыр шеңбер пайда болады. Бірінші және үшінші қатарда оң реакция болса, ет сол қатардағы жануар түріне жатқызылады. Қалған қатардағы реакциялар теріс болуға тиісті. Үшінші қатарда - оң, екінші қатарда - теріс.
Мысалы, шөгеру реакциясымен жануарлардың қай түлікке жататынын анықтау үлгісі төмендегідей болады.
Мүйізді ірі қара
жылқы
шошқа
қой
ешкі
шошқа
ит
Зерттелетін сүзінді
-
+
-
-
-
-
-
Физиологиялық ерітінді
-
-
-
-
-
-
-
Қалыптағы cарысу
+
+
+
+
+
+
+
Барлық пробиркалардағы реакция нәтижелері кестедегідей болғанында, зерттелген сүзінді жылқы етінен дайындалған деп саналады (кесте 7).
1 - сурет
Мүйізді ірі қараның (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) тілі.
1 - түбі; 2 - денесі; 3 - ұшы; 4 - жастығы; 5 - дене ойығы; 6 - жіп тәріздес емізікше, 7 - саңырауқұлақ тәрізді емізікше; 8 - оқтау тәрізді емізікше; 9 - жапырақ тәрізді емізікше; 10 - конус тәрізді емізікше;11 - бадамшалар.
2 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) бауыры.
1 - оң жақ бөлік; 11 - оң жақтың латералды бөлігі, 111- оң жақтың медиалды бөлігі; 2 - сол жақ бөлік; 21 - сол жақтың латералды бөлігі, 211- сол жақтың медиалды бөлігі; 3 - шеңберлі байланыстырушының бөлігі; 4 - шеңберлі байланыстырушы; 5 - төрт бұрышты бөлік; 6 - қақпа венасы; 7 - қалбыршақты өзек; 71 - бауыр-қалбыршақты өзегі; 8 - өт жолы; 9 - өт (жылқыда жоқ); 10 - құйрықты бөлік; 11 - құйрықты өсінді; 12 - емізік тәрізді өсінді; 13- артқы тегіс вена; 14 - бүйрек ойындысы.
3 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) тоқпан жілігі.
1 - мойын; 2 - иық сүйегінің басы; 3 - үлкен латералды төмпешік; 4 - төмпешаралық арна; 5 - кішкене медиалды төмпешік; 6 - дельта тәрізді бұдырлану; 7 - тоқпан жіліктің қыры; 8 - тоқпан жіліктің тіреуі; 9 - латералды (бүгілдіргіш) айдаршық; 10 - шынтақ ойығы ; 11 - шынтақ тесігі
4 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) иық сүйектері өсіндісі
1 - кәрі жілік; 2 - кәрі жіліктің буын құрастыратын ойығы; 3 - шынтақ сүйектің төмпешігі; 4 - шынтақ сүйегінің өсіндісі; 5 - шынтақ сүйегі; 6 - алдыңғы иық сүйектерінің сүйек аралық кеңістігі; 7 - кәрі жіліктің біз тәрізді өсіндісі; 8 - шынтақ сүйектің біз тәрізді өсіндісі.
5 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) кеуде омыртқа
1 - көлденең өсінді; 2 - көлденең өсіндінің қабырға басының ойықтары; 3 - краниалды қабырға шұңқыры; 4 - омыртқаның басы; 41 - омыртқа шұңқыры; 5 - омыртқа денесі; 6 - омыртқаның латералды тесігі; 7 - краниалды буын өсінділері; 71каудалды буын өскіні; 8 - омыртқа сағағы; 9 - омыртқаның каудалды ойығы.
6 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), жылқының(II), шошқаның (III), иттің (IV) жауырыны
1 - буын ойығымен буын бұрышы; 2 - буынның жоғарғы дөңесі; 3 - жауырынның мойыны; 4 - акрамион; 5 - жауырын қыры; 6 - жауырын қырының төмпешігі; 7 - жауырын қырарты шұңқыры; 8 - жауырын қыралды шұңқыры; 9 - жауырынның негізі; 10 - жауырынның шеміршегі.
7 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), қойдың (II), ешкінің (III), жылқының (IV), шошқаның (V), иттің (VI) атланты ( ауыз омыртқасы)
1 - дорсалды доға; 2 - вентралды доға; 3 - атланттың қанаты; 4 - қанаттың тесігі; 41 - қанаттың ойығы; 5 - омыртқа аралық тесік; 6 - қанатаралық тесік; 7 - тіс тәрізді өсіндінің буын беті; 8 - каудалды буын шұңқыры.
8 - сурет. Мүйізді ірі қараның (I), қойдың (II), ешкінің (III), жылқының (IV), шошқаның (V), иттің (VI) білік омыртқасы - екінші мойын омыртқасы (эфистрофей)
1 - тіс тәрізді өскін; 2 - краниалды буын өскіні; 3 - қанатаралық тесік; 4 - вентралды жота қыры; 5 - көлденең өскін; 6 - каудалды буын өскіні; 7 - эфистрофейдің қыры; 8 - омырқааралық тесік.
9 - сурет. Сиырдың (I), жылқының (II), шошқаның (III), иттің (IV) ортан жілігі.
1-ортан жілік сүйегінің басы; 2- ортан жілік басының ойығы; 3- мойыны; 4- кіші ұршық; 5-үлкен ұршық; 6- ұршық шұңқыры; 7- ұршық жотасының арасы; 8- үшінші ұршық; 9-ортаңғы ұршық; 10- айдаршық үстінің ойығы (кедір-бұдырлы, дөңес); 11- тіректің бүйірлік және 11! ортаңғы айдаршығы; 12- айдаршық аралық ойық.
10 - сурет. Сиырдың (I), жылқының (II), қабырғалары.
а - бірінші қабырға; б- бесінші қабырға; 1- қабырғаның басы; 2- қабырғаның мойыны; 3- қабырғаның төмпешігі; 4- қабырғаның бұрышы; 5- қабырғаның денесі.
11 - сурет. Қоянның сүйегінің мысық сүйегінен айырмашылығы.
а - қоянның оң жақ жауырыны; б- мысықтың оң жақ жауырыны; в- қоянның оң жақ шынтақ сүйегі; г- мысықтың оң жақ шынтақ сүйегі; д- мысықтың оң жақ тоқпан жілігі; е- қоянның оң жақ тоқпан жілігі; ж- қоянның оң жақ ортан жілігІ; з- мысықтың оң жақ ортан жілігі; и- мысықтың оң жақ жіліншік сүйегі; к- қоянның оң жақ жіліншік сүйегі.
Жылқының көк бауыры үш бұрыш сияқты, ал мүйізді ірі қара көк бауыры сопақша болып келеді. Жылқы, бұғы бауырында өт қабы болмайды, ал басқа малдардың бәрінде өт болады т.б. бұл әдістер бойынша еттің қай түлікке жататындығына ең дұрыс тұжырым жасауға болады. Етті шапқан кезде неғұрлым сүйегі аз бүлінсе, соғұрлым дұрыс қорытынды жасауға болады.
Кесте 3. Әртүрлі малдардың етін сүйектері мен ағзаларының құрылымы
Көрсеткіштер
Жылқы
Сиыр
Ауыз омыртқасы
Қанатында көлденең тесік бар
Қанатында көлденең тесік болмайды
Білікті толғау омыртқа (эпистрофей)
Тісше өсіндісі сүргі тәріздес. Қыры жақсы дамыған, артқы тұсы екіге бөлінген
Тісше өсіндісі жартылай цилиндр тәріздес, қыры нашар дамыған, артқы тұсы екіге бөлінбейді, көтеріңкі
Арқа (көкірек) омыртқалары
Омыртқа денесі қысқа, омыртқа қыры бітетін жерінде жуандау. Омыртқалар саны 18 (17-19). Омыртқа арасында қиық бар.
Омыртқа денесі ұзын, жоталық өсіндісі жұқа, жалпақ, омыртқалар
Саны 13, барлық омыртқаларының бүйірінде тесік бар.
Төс сүйегі
Екі бүйірі қысыңқы, шеміршек төс сүйегінің
вентральды беті қыр жасай орналасқан. Шеміршек қабырғасы үшін 8 буын орны бар.
Дорсальды вентральды жағынан қысыңқы, қыры жоқ. Төстің екі жағында 6-дан буын орны бар.
Жауырын
Жауырын қырында акромион болмайды.
Жауырын қыры мойнына дейін созылады. Акромион өсіндісі бар.
Тоқпақ жілік
Жоғарғы шетінде үш сүйек төмпешігі және екі төмпешік аралық сайы болады.
Жоғарғы шетінде екі сүйек төмпешігі және бір төмпешік аралық сайы болады.
Кәрі жілік және шынтақ сүйек
Кәрі жілікпен, шынтақ сүйекпен арада бір ғана сүйек аралық саңылау болады
Кәрі жілікпен шынтақ сүйек ұзындығы бірдей, екі сүйек аралық саңылау болады.
Қабырғалар
Жіңішке, жалпақтығы біркелкі. Саны 18.
Жалпақ, төменгі жағына қарай жалпақтана түседі. Саны 13.
Ортан жілік
Ұршық қыры болмайды, айдаршық үсті шүңқыр, терең.
Ортан жілік қысқалау, шұңқыры таяз.
Сирақ
Асықты жілік жеке сүйек ретінде дамыған шыбық сүйегінің басынын қалдығы ретінде сақталған.
Асықты жіліктен (шыбық сүйегі жетілмеген) тұрады.
Қуыс сүйектердің шабындысы
Жота өсінділері бірікпеген.
Жота өсінділерін бір-бірімен тұтас байланысқан, қыр құрайды.
Мойын
Жіңішке, ұзын, жоғарғы жағында май болуы мүмкін (жал).
Жалпақ, қысқа, жоғарғы жағында май болмайды.
Еттің түсі
қызыл-қоңыр, түсті
Ашық қызылдан, қою қызылға дейін
Майдың түсі
Ашық сарғыш
Ашық-сарыдан сарыға дейін
200С - тағы майдың күйі
Жүмсақ, саусақ арасында ериді
Тығыз, саусақ арасында үгіледі.
Бүйрегі
Тегіс тұтас бір бөлік
Бірнеше бөліктен тұрады. (16 - 18 бөліктер)
Өкпесі
Сол өкпе 2, оң өкпе 3 бөліктен тұрады.
Сол өкпе-3, оң өкпе 4-5
бөліктен тұрады, бөлік арасы жақсы білінеді.
Бауыры
Жақсы көрінетін 3 бөліктен тұрады, өт болмайды.
3 бөлікке бөлінуі нашар білінеді, өті болады
Көкбауыр
Тегіс, ұшбүрышты, иілген (орақ тәріздес)
Тегіс, созылған, сопақ.
Тілі
Дәнекер шеміршегі болады.
Арқа бетінде тіл- жастығы болады.
Кесте 4. Үй қояны мен мысық етінің ерекшеліктері
Көрсеткіштер
Үй қояны
Мысық
Арқа омыртқа
Қанат тесігі ауыз омыртқа қанатының астында орналасқан.
Қанат тесігі омыртқа қанатының үстінде орналасқан.
Арқа (көкірек) омыртқасы.
Жота өсіндісі биік.
Жота өсіндісі аласа.
Көкірек сүйегі
6-7 бөлікті, тұтқасы доғалданған
9 бөлікті, тұтқасы сүйрік болып бітеді
Жауырын
ұзындығы енінен 2 есе үлкен, өсінді екі бөлікке бөлінген.
Ені ұзындығынан екі есе үлкен, акриомиальды
өсінді созылған, түзу, бөлінбеген.
Тоқпан жілік
Атырауша бұдыр проксимальды жағында
жақсы білінеді.
Атырауша бұдыр жоқ
Бел омыртқалары
Жота өсіндісі алға қарай шығыңқы.
Жота өсіндісі үшкір болып бітеді.
Құйымшақ сүйегі
Ұзын, жота өсіндісі биік.
Қысқа, жота өсіндісі
төмен, бұрышталған.
Ортан жілік
Үлкен және кіші шығыршығы болады.
Тек қана үлкен шығыршық болады.
Шыбықты сүйек
Төменгі жағында бос, әрі әрі қарай асықты жілікпен қосылып жатады.
Ұзына бойына бос.
Майының еру температурасы, С0
Тері асты майы
Іш майы
+22,0
+25,0
+ 22,0
39,0
-
200С-тағы майдың сыну коэффициенті
-
1,4563
Құйымшақ сүйегі
ұзын, біріккен 4 омыртқадан тұрады.
қысқа, біріккен 3 омыртқадан тұрады.
Сирақ сүйегі
Бір сүйектен тұрады.
Екі сүйектен тұрады.
Мойын
Жіңішке, ұзын
Жуан
Еттің түсі
Ашық қызылдан қою қызылға дейін
қызыл, қара-қоңыр
Майдың түсі
Ақ
Сұрғылт, ақ
Майдың консистенциясы
Жұмсақ, саусақ арасында ериді
Тығыз, саусақ арасында бөлінеді
Кесте 5. Қой және ит еттерінің ерекшеліктері
Көрсеткіштер
Қой
Ит
Ауыз омыртқа
Қанаты қалың, көлденең тесігі болмайды
Қанаты жұқа, қанат тесігінің орнында ойық болады
Білікті толғау омыртқа
(эпистрофей)
тіс тәріздес, өсіндісі сүргі тәріздес
Тіс тәріздес, өсіндісі
цилиндр тәріздес
Арқа (көкірек омыртқалары)
Омыртқа денесі ұзын, саны 13. Біріншіден оныншыға дейінгі сабақтары артқа қарай, ал қалғандары- жоғары бағытталған.
Омыртқа денесі қысқа, саны - 13, омыртқа кесіндісі жақсы білінеді, вентралды қыр болмайды.
Жауырын
ұшбұрышты, акромион өсіндісі бар.
Қыры буын ойысына дейін созылған акромион айқын білінеді.
Қабырғалары
Иіліңкіреп келеді.
Қабырға төмпешігі дөңес келеді.
Бел омыртқалары
Саны-6, көлденең қабырға өсіндісі, горизонталды бағытталған.
Саны -7 көлденең өсінділері краниевентралды бағытта жантайған.
Тоқпан жілік
Латералды төмпешігі медиальды төмпешікке қарағанда биіктеу, ішке қарай иіліп тұрады
Жіңішке, проксималды бөлігі иіліңкіреп тұрады, дисталды жағында дорсо-вентралды тесік бар.
Бақылау сұрақтары:
Әр түрлі малдың етің ажыратудың маңызы
Гликоген реакциясының нәтижесі
Майдың еру температурасын анықтау
Ішкі мүшелердің анатомиялық құрылысы бойынша мүйізді ірі қара және жылқы ұшасын ажырату
Фальсификация дегеніміз не?
Преципитация реакциясының негізі
Әдебиеттер:
Дюсембаев С.Т. Ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2013ж, б.510.
Дюсембаев С.Т., Серикова А.Т. Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы. Семей 2014ж, 260 б.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ №5-6
Тақырыбы: Лимфа жүйелерінің орналасуы
Сабақтың мақсаты: ауылшаруашылық малдарының лимфа түйіндерінің топографиясын оқып - меңгеру
Жұмыс жоспары:
Лимфа жүйесі және оның етті сараптаудағы маңызы
Мүйізді ірі қара, ұсақ мал, жылқы және шошқаның лимфа түйіндерінің топографиясы
Құрал - жабдықтар: ауылшаруашылық малдарының лимфа түйіндерінің орналасуы туралы кестелер, сызбалар.
Методикалық нұсқаулар
Әр түрлі сойыс малдарының көптеген лимфа түйіндерінің орналасуы көбіне бірдей болып келеді.
Ірі қара малында және қойларда лимфа түйіндерінің орналасуы бірдей. Олар бұршақ тәрізді, сопақ-ұзынша және домалақ пішінді, әдетте май ұлпасымен қоршалған және тіліп қарағанда сұр немесе сарғыш сұр түсті (май ақ немесе сары).
Ешкілерде олардың орналасуы бірдей, бірақ көбінің пішіні жарты ай тәрізді.
Шошқалардың ірі лимфа түйіндерінің беткейлері айқын бөлшектелген немесе бұдырлы болып келеді. Жеке лимфа түйіндері май ұлпасында орналасқан әр түрлі мөлшердегі ұсақ түйіндерден тұратын қап түрінде болады (әсіресе бас және мойын аймақтарында). Тілгенде лимфа түйіндерінің түсі ақшыл қызыл немесе ақ (олар майға ұқсайды, бірақ консистенциясы тығыз болады).
Жылқылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz