Өсімдік клеткасының дидиалогиясы

Кіріспе

Өсімдік физиалогиясы өсімдік тіршілік процесінің барлығын яғни өсімдіктердің керектенуін заталмасуынтыныс алуын , өсуін, дамуын зерттейді. Өсімдік физиологиясы өсімдік өсірудің негізі болады. Орыстың ұлы ғалымы К.А. Тимерязовтың айтуы бойнша физиолог табиғатты менгеруші қайраткер адам.
Өсімдік мүшелерінің құрылысы мен олардың тіршілік әрекетінің арасында белгілі бір өзара тәуелділік болғандықтан өсімдік физиологиясы өсімдік анатологиясымен және морфологиясымен тығыз байланысты.
Өсімдіктердің өсуін дамуын гүлденуін өсімдік клеткаларының физиологиясы өсімдік анералды элементтерінен қоректенуі т.б. физиологиялық ағзасында жүретін фотосинту тыныс алу судың алмасуы өсімдіктердің минералды элементтерінен қоректенуі т.б. физиологиялық процестерін , олардың ортамен байланысын зертттейді .
Өсімдік клеткалары.
Өсімдік физиологиясының өсімдік денесіндегі барлық клеткалар бір келкі бір бағытта өсе бермейді.
Клетка қабықшасы көлденеңімен ұзыншасы бірдей клеткасы подехимиялық деп атайды , ал ұзындап екі ұшы үшкірленіпшіріліп өсетін клеткаларды прозенхимиялық деп атайды.прозематикалық деп атайды.
Өсімдік клеткалары үш бөлімнен тұрады клетка сыртын қоршап жатқан ядродан плезматиклық менбракаларының сыртында полисохориттерден, хитиннен тұратын клетка қабығы болады.
Плазматикалық метраналар сыртқы мәні ішкі ақуыз қабілеттерден тұрады клеткадағы зат алмасу процестерін клетка пііндерінің сақталуын қамтамассыз етеді және әртүрлі зақымданудан қорғайды Барлық клетка аралық қатынастарды сондай-ақ клеткадан түрлі заттардың тасымалдануын реттейді. Клетка қабықшасынан өтетін өте кішкене шұбырынды талшықтарды плазмаденос деп атайды.
Цитотозма клетканың ядросын қоршап жатқан клегейлі қойманың зат Цитоплазма шолонлазмадан (цитоплазманың негізгі заты) оргоноттар уақытша болатын құрамдардан тұрады. Цитоплазма клетка массасының негізі бөлігін құрайды 1840 ж сех ғалымы Ян Пуркипье клетка ішіндегі сұйқылытым тірі затты цитоплазма деп атайды. Цитоплазмада ақуыздардың цинтезі және әрбір келеткаға тән зат алмасу процестері күресі. Ядроның

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

1 Лекция .
Өсімдік клеткасының дидиалогиясы .
1. Өсімдік клеткасының құрылымы мен қызметі.
2. Клетканың жеке бөліктерінің құрылысы мен атқаратын қызметіү
3. Клетка органдарының қызметтеріндегі өзара байланыстылық.
4. Өсімдік клеткасының өмірі қызметтік ырғақтығы.
Өсімдік физиалогиясы өсімдік тіршілік процесінің барлығын яғни
өсімдіктердің керектенуін заталмасуынтыныс алуын , өсуін, дамуын зерттейді.
Өсімдік физиологиясы өсімдік өсірудің негізі болады. Орыстың ұлы ғалымы
К.А. Тимерязовтың айтуы бойнша физиолог табиғатты менгеруші қайраткер адам.

Өсімдік мүшелерінің құрылысы мен олардың тіршілік әрекетінің арасында
белгілі бір өзара тәуелділік болғандықтан өсімдік физиологиясы өсімдік
анатологиясымен және морфологиясымен тығыз байланысты.
Өсімдіктердің өсуін дамуын гүлденуін өсімдік клеткаларының физиологиясы
өсімдік анералды элементтерінен қоректенуі т.б. физиологиялық ағзасында
жүретін фотосинту тыныс алу судың алмасуы өсімдіктердің минералды
элементтерінен қоректенуі т.б. физиологиялық процестерін , олардың ортамен
байланысын зертттейді .
Өсімдік клеткалары.
Өсімдік физиологиясының өсімдік денесіндегі барлық клеткалар бір келкі бір
бағытта өсе бермейді.
Клетка қабықшасы көлденеңімен ұзыншасы бірдей клеткасы подехимиялық деп
атайды , ал ұзындап екі ұшы үшкірленіпшіріліп өсетін клеткаларды
прозенхимиялық деп атайды.прозематикалық деп атайды.
Өсімдік клеткалары үш бөлімнен тұрады клетка сыртын қоршап жатқан
ядродан плезматиклық менбракаларының сыртында полисохориттерден, хитиннен
тұратын клетка қабығы болады.
Плазматикалық метраналар сыртқы мәні ішкі ақуыз қабілеттерден тұрады
клеткадағы зат алмасу процестерін клетка пііндерінің сақталуын қамтамассыз
етеді және әртүрлі зақымданудан қорғайды Барлық клетка аралық қатынастарды
сондай-ақ клеткадан түрлі заттардың тасымалдануын реттейді. Клетка
қабықшасынан өтетін өте кішкене шұбырынды талшықтарды плазмаденос деп
атайды.
Цитотозма клетканың ядросын қоршап жатқан клегейлі қойманың зат
Цитоплазма шолонлазмадан (цитоплазманың негізгі заты) оргоноттар уақытша
болатын құрамдардан тұрады. Цитоплазма клетка массасының негізі бөлігін
құрайды 1840 ж сех ғалымы Ян Пуркипье клетка ішіндегі сұйқылытым тірі затты
цитоплазма деп атайды. Цитоплазмада ақуыздардың цинтезі және әрбір
келеткаға тән зат алмасу процестері күресі. Ядроның цитоплазма арасында
үздіксіз байланысты болады. Өсімдік цитоплазмасындағы ең негізгі зат ақуыз
цитоплазмадағы ақуыз ыдырайтын болса өсімдік тіршілігі жойылады. Ақуыз екі
түрлі болып кездеседі: 1 Жай ақуыз- протейін гидролизденген кезде әртүрлі
аминқышқылдарына айналып кетеді. Пртейінді нағыз ақуыз деп атайды. 2.
Күрделі ақуыз протит бұның құрамында жай ақуызбен қатар басқа да
органикалық қосындылар кездеседі. Олар: құрамында көмірсулары бар ақуыздар
липо протенттер жай ақуызбен қышқылдарының араласуынан пайда болғанақуыз,
нуклепротендер құрамында нуклейн қышқылдары бар ақуыз, хромопротендер-
құрамында пигментті ( болған заты болатын ақуыз)
Цитоплазмада ақуыздардың басқа басқа май көмірсулар липойттар, түрлі
минерал заттар болады. Гидролизма мемброналы және мемброносыз
компоненттерден тұрады.менброналы компоненттерге митрохротрялар, плоститтер
, эндоплазмалық ретикулиюм, лизосомелар,
Голжи апараты мейбронасыз компоненттерге центриалдар рибосомалар,
микорфибрилер , микротүтікшелер жатады.
Ядро өсімдік жасушаларында болатын негізіг тірі бөлім . Тірі ағзаның
тіршілік қасиеттерінің негізгі белгісінің бірі көбею ядромен ғана
байланысты ядро болмаған жерде өсімдікте зат алмасукөбею және өсу,
дамупроцестері жүрмейді.Ядроның сыртында қабықшасы екі қабат болады, онда
майда өзекшелер болады. Олар арқылы ядромен цитоплазма заттары үздіксіз
алмасып отырады. Қабықшасының ішінде ядроның негізгі заты ядро шырыны мен
хрометин жіпшелері және ядро жатады. Ядроның құрамында кездесетін нуклейн
қышқылы екі түрлі болады. – рибоза нуклейн қышқылы РНК цитоплазмамен
Ядрошықтың құрамына кездеседіДНК ядроның құрамында ғана болады. Ядроның
ағзадағы белгілердің тұқым қуалау қасиеттері ДНК да болатын генге
байланысты Ядрода (АДФ) деп аталатын зат синтезделіп шығады. Бұл ағзада
болатын тіршілік процестерінің қайсысында болса да энергия ретінде
жұмсалатын зат . Ядрошықтың пішімі көпнесе жер тәрізді келедіоның ішінде
шумақталған жіп тәрізді зат нуклеплазма бар .
Тіршілікте мәні бар органиттердің бірі митохондрия Митохондрия шар
немесе жұлдыз тәрізді (ұзын таяқша) тәрізді хондрипилит жіаке тізген моншақ
тәріздес болады. Митохондрияның негізгі заты ақуыз және липонд (май тәрізді
зат) Оның физикалық қасиеті қойманың келген түйіршікті болғаны мен, сыртқы
температураға , яғни түрлі тітіркендіргіштің әсерінен ол тез өзгереді.
сұйылып ұйып қалады. Митохондрия өсімдік жасушаларында дерменттерді эфир
мойлаған , илік заттары антонционды түзіліп шығады және тыныс алу процесіне
қатысуы.
Энтроплазматикалық ретикулюм түтік тәріздес немесе жалпаған цисторналар
цитоплазманы бойлай , ядроны қоршап оның қабықшасын қалыптсатырады өсімдік
жасушалардың түтікті цитерналары қабықша соңылаулары арқылы көрші
жасушалардың өң бойына өтеді ЭР қызметі тағынан екіге бөлінуі . Кедір
бүдірлі және тегіс. Гидроціиялары (қазір бүдірлі) ретикулюмның
мембранасында бекітілген рибосомдар дерменктерді сикте деп жинақтайды. ЭР
цистерналары арқылы ақуыздар тасымалданады. Тегіс ритекуломдарды ривосомдар
болмайды, липондтар мен стерондтарды синтердейді.
Рибосома – ақуыздың синтездеу орталығы субмикрозкомпаниялық зат.
Рибосомалардың ұсақ бөліктерден жинақталуы ядрошықта түзеледі. Өте майда
органонт. Рибосомдар цитоплазмалар мен хлепластарда болады. әсіресе
белоктерді активті синтездейтін жасаушаларда байқалады. Өйткені олардың
негізгі қызметі ақуызды синтездеу.
Гольджи аппараты- клетка менброхоналарын үздіксіз жасап отырады. Гольджи
аппараты жұптана топтасқан менброналардан тұрадыэндоплазмалық редикулямның
пайда болуына менбрано су баланысының реттелуінде секретарлық заттардың
жинақталуына зор мәні бар.
Лизосома – ерткіш дерменттердің түзілуіндегі негізгі орталық болып
табылатын субмикроскопциялық зат. Лизосомның негізгі қызметі локольды
автолиз (грек автолиз-өзі, лизис еру)
Клетка қабықшасы клетканы қаптап жататын қабықша тығыз жанасып жатқан
млдір жұрғақ тәрзді болады . Клетка қабықшасында гемицилилоза (шола клетка)
деп аталатын күрделі көмірсудың бір түрі кездеседі халихаполисмахеристері
қанқалы және мотристі заттардан құралады да сумен қанығады. Клетка
қабықшасы өсімдік денесіндегі тірек қызметін атқарады.әрі жасушадағы түрлі
нәзік органистарды әртүрлі әсерден сақтайды
Өсімдік мүшелерінің қалыпты дамып жетілуіне мүмкіндік туғызады
Клетканың сырт пішінін олардың миканикалық беріктігін атқарады. Жасуша
қабықшасы су мен миниралды элементтерді сіңіру мен өткізуге қатысады.
Плазмадесна құрылысты екі клетканың цитоплазмамен өзара байланыстыратын
жіпше тектес немесе түтінше қуыстар . Осы соқылау арқылы клеткалардың
ішінде сұйық заттары байланысты (оснос заңына) байланысты бір-бірімен
қатынасып отырады Плозмодесна арқылы өсімдік клеткалары ішкі және сыртқы
ортамен үлкен қарым қатынаста болады.
Хлоропласт денесі екі қабықшасы сыртқы және ішкі менброласымен
қапталған оның негізгі заты строна . Стронада май тамшылары крохмал
дәндері, ферменттерібар түйіршік заттар және рибосона ДНК молекуласы
болады. Хлоропластардың ең негізгі қызметі жасыл пигменттердің пайда
болуына байланысты жасыл пигмент фотосинтез протезіне қатысады.
2. Лекция.
Өсімдіктердегі су алмасу физологиясы .
1. Судың өсімдік тіршілігіндегі маңызы.
2. Судың өсімдік клеткасындағы алмасуы.
3. Судың өсімдік бойымен жылжуы.
4. Суармалы егіншіліктің физиологиялық негіздері.
Су табиғаттағы ең көп таралған, басқа сұйықтармен салыстырғанда физикалық-
хитмиялық қасиеттері. мен молекулалары ядродан (оның ену сутегіге, біреуі
оттегіге тән) және 10 электроннан тұрады. Эектрондар су молекуласын бір
шоғында екі теріс зарят түзетіндей болып орналасады ал сутегінің екі
протаны молекулаға қарама қарсы жағына екі оң зарят туғызады. Сондықтан
судың әрбір молекуласының төрт полюсі екі оң және екі терісі болады. Судың
молекулалары осы заряд арқасында бір-бірімен әрекеттесіп сутегімен
байланысын құрайды. Бұл кезде бұл молекуланың оң зарятталған көзі полюсі
екінші молекуланың теріс зарятталған полюсымен электростатистикалық күш
арқылы жақындасып сутектен байланыс түзеді.
Судың физикалық химиялық қасиеттері клетканың құрлысына оның тіршілік
әрекетіне арганизмдегі судың алмасуына айтарлықтай әсер етеді.
Тірі клеткадағы судың күйі оныңқос заряды болуына байланысты. Клетка
құрамындағы полимерлер молекулалары – белоктар , нуклейн қышқылдары
полисохрониттер ерітіндіде коландыққасиет білдіреді. Олар судың біраз
мөлшерін өздеріне тартып , оларды электростатикалық күшпен немесе Н
байланысы арқылы ұстап тұрады. Колонг бөлшегі оң зарятты болса, ол су
диполін теріс заряд ұшымен тартады. Колонд теріс зарятты болғанда , су
молекуласы оған оқзару тағымен тартылады. Сөйтіп колонт өзінің
айналасындағы су молекуласының 1-2 қатарынан тұратын концентрлі қабаттар
түзе келе, су молекуларларының орналасуын реттейді. Судың бұл қабаты
гидраттық қабықша деп атайды.
Тірі организмдердегі судың құрылымы мен күйін зерттеудегі нәтижелері
ол туралы ілімді жасауға негіз болды. Н.А. Максимов. Д.А.Сабинин ,
А.М.Алексеев іліміне сәйкес бүкіл клетка ішіндегі судың байланысқан және
бос су деп бөлуге болады. Клетка суының биополимерлеу (белок, нуклейн
қышқылыполисахериттер және т.б.) молекулаларына жқын орналасқан бөлігі
байланысқан су деп аталады да, олардың маңында сутектік байланыстар күшімен
ұсталып тұрады. Гаос су биополимерлер колонттары мен ұсталмайды, сондықтан
еркін диффузияланады. Байланысқан су өсімдіктердің төзімділігін, ал бос су
– физиологияның активтілігін қамтамассыз етеді.
Судың жеткілікті мөлшерде болуы , Клеткалардың тканивтермен тұтас
организмнің тіршілік әрекетінің ең бірінші маңызды шарты. Барлық тірі
организімдерінің жалпы салмағы 50-90 % -не дейінгі мөлшерін су құрады.
Көптеген өсімдіктердің жапырақтарында 80-90% тамырларында 70-90 %
тұқымдарында 10-15% су клетканың барлық оргоноиттарындағы су өзара жалғасып
өздіксіс байланыс түзеді.
Клетка қабықшасының 50% су құрап ол қабықшаның бос жеңістігін алып
жатады. Клеткааралығында су дидуизия және осмос нәтижесінде өтеді. Бқл су
қозғалғыш бос су болып табылады. Судың бірақ мөлшері қабықша
полисохорттерінің корбонейл табымен сутектің байланысы түзеді. Әрбір
корбоксил тобы судың 4 молекуласын байланыстыра алады оның Мұның бұндай
мөлшерін байланысқан су деп атайды клетка қабықшасы мен цитоплазма арасында
су алмасып отыратындықтан өздіксіз су жүйесі құрылады. Цитоплазма
мемброналары мен тонопласт та суға қаныққан Менбрональдың сыртқы бетін бір
қабат су молекулалары қаптап тұрады. Менбронаға жақын орналасқан су мен
менброна белоктары өзара әрекеттеседі менбронаның құрылымы тек сулы ортада
түзіледі.
Су мембрана арқылы едәуір жылдамдықпен өтеді. Глицерин сохрозаның
мемброна арқылы өту жылдамдығы судың өту жылдамдығынан тиісінше 100, 300,
1000 есе кем . Су плазмама және токоплосз арқылы қоршаған ортаға бөлініп
шығады мемброналар зақымданған кезде олардың су өткізгіштігі едәуір артады.
Су ағымын реттеу – мемброналар қызметінің бір түрі болып табылады. Су
тапшылығында хлоропласт пен питохондриялар ісініп судың шамалы мөлшерін қор
ретінде сақтайды. Кез келген заттың активтігі оның химиялық потенциялына
сай келеді. Бұл қасиеттер ерітіндідегі судың күйіне де қатысты . Өсімдік
клеткасындағы судың химиялық потенциялын химиялық потенциял деп атайды.
Биологиялық жүйелерде су потенциялды теріс таңбалы болады. Оның шамасына
гидростатикалық ерітілген заттық және материалдық потенциял үлес қосады.
Клеткамен гидростатикалық қысым неғұрлым жоғары болса су потенциялы
соғұрлым артады. Ерітіндідегі су диффизия және осмост құбылысына қатысты .
Осмос қысымы су потенциялына керісінше әсер етеді. Ерітіндідегі осмост
қысымы деп, жартылай өткізгіш момбронадан судың ерітіндіге кірмеуі.
Кедергі ететін күш. Концентрациясы жоғары ерітіндінің осмостық қысымы
жоғары болады. Концентрациясы төмен ерітінді төмен болады. Әртүрлі
өсімдіктің осмос қысымы бірдей болмайды Су өсімдіктерінің ал құрғақ суырда
өметін өсетін өсімдіктердің жоғары 30 отмосдераға жетеді, ал тұзды жердің
өсімдігінен 100 оданда жоғары атмосфераға жетеді.
Тамыр жүйесінің негізгі қызметінің бірі -өсімдікті сумен , қоректі
заттарменқамтамассыз етуі. Сіңіру мүшесі ретінде тамыр көлемі өсімдіктің
жер бетіндегі бөлігінен әлденеше ее артық
Тамыр жүйесінің бәрі бірдей суды сірірілуге белсене қатыса бермейді,
оны сіңіру активтігі шығу ретіне, жасына түрлі, учаскелеріне байланысты.
Өсімді пен топырақ арасында үздіксіз су байланысы болады. Судың тамыры
бетінен орталық цилинар түтіктеріне дейінгі жолы эпидермис тамыры және
қабығы және энтодерма клеткалары арқылы өтеді. Эпидермис леткалары суды
жақсы өткізеді. Су молекуларалрының арасындағы және су мен түтіктердің
қабырғалары арасындағы ілінісу күштері судың үздіксіз ағымын қамтамассыз
етеді.
Тамыр клеткаларының серу күші әдеттегі жағдайда топырақ ерітінділерінің
серу күшінен 5-6 атм жапырақтардың буландыру бетіне дейінгі өтетін бүкіл
жолы екі аралықта тұрады.
1) Тамыр клеткалары мен жапырақ парнехимасы.;
2) Ксилеманың трехия мен трехизтенрдің түтіктері.
Тірі клетка қабықшасы бойымен судың қозғалуы пассивті түрде өтеді, ол бос
кеңістік көлемі 8-10% -ін құрайды ол жерде диффузия құрылысы жатады. Су
және еріген заттардың өсімдік бойымен өтетін жолы опопласт және симпласт
жолдары болып екіге бөлінеді. Клетка қабықшасындағы бос кеңістік клетка
аралықтарымен бірігіп біртұтас апопласт тасымалдау жолын құрайды. Оларға
ксилема мен оның қабықшасындағы бос кеңістігі де қосылады.
Тірі клеткалардың протопластары плозмодесна арқылы бірігіп , біртұтас
сипласт кеңістігін құрайды.
Өсімдіктің суды буландыруы тронспироция деп аталады. Судың тамырдан
сабаққа одан топыраққа өтуінде транспирацияның маңызы зор. Ксилена
түтіндері су мен онда еріген заттарды алыс қашықтықта тасымалдауға арналған
. Су тамырдан жапыраққа деін клемонның бірыңғай үздіксіз апопласт жолы
арқылы өтеді. Эпопласт жолымен өтетін судың қозғаушы күші мынау :
Транспироацияның қозғаушы күші және тамыр қысымынң қозғаушы күші .
Транспирацияның күші жоғарғы қозғаушы күш тамыр , қысымының күші төменгі
қозғаушы күш деп аталады. Транспирацияның қозғаушы күші былайша түсіндіруге
болады. Ауада ылғалдың жетіспеушілігі жапырақтың үнемі суды буландыруға
мәжбүр етеді. Бұл процеске күн сәулесінің энергиясы жұмсалады. Оның
нәтижесінде өсімдіктің бойында су потенциялының гродиенті туып су ағымы
яғни транспирация ағымы жүреді.
Топырақ - өсімдік – атмосфера арқылы өтетін су ағымы мынадай гродиенттерге
байланысты:
1) атмосфера мен жапырақ арасындағы :
2) Жапырақ пен абақ ксилена арасындағы ;
3) Сабақ ксиленасы мен тамыр арасындағы ;
4) Тамыр толдері мен топырақ арасындағы су потенциялының гориденттері.
Күн сәулесі энергиясын сіңіре отырып транспирацияның суды отмосфераға
шығаруы аталған гориденттерге негіз болады. Сондықтан транспирация және осы
процестің арқасында туатын су потенциялының гродиенті су ағымының қозғаушы
күші болып, табылады. Оны жоғары қозғаушы күш деп айтады. Оған иондардың
активі қозғалысы айтарлықтай үлес қосады. Биік ағаштардың ұшар басына тамыр
қысымы мен транспирация серу күштері жетпейді оларда аралық қозғаушы күштер
бер. Су копиляр қуысын толтырып тұрғанда су молоекулаларының арасында
ілінісу күштері пайда болады. Оны когезиялық күш дейді . екіншіден
түтікшелерінің қбырғаларының бос кеңістігі суға толы болғанда. Гезия күші
пайда болады.Жапырақ өсімдіктің суы негізгі буландыратын күші Жапырақтың
екі бетінің сыртқы қабаты жұқа клеткалар эпидермис деп аталады. Эпидермис
сыртын кутикуланың тығыз қабаты тауып жатады. Бұл қабат жапырақты суды
артық буландырудан сақтандырады. Эпидермис клеткаларының арасында уститца
жүйесін құрайтын ерекше клеткалар орналасқан . Жапырақ пен қоршаған ауа
арасындағы газ алмасу процесінде устица маңызды роль атқарады. Уститца
топырақтың үстіңгі бетіне қарағанда астыңғы бетінде көп болады. 1мм аумақта
50-500 метрге дейін жетеді.
Уститца бір жағынан алып қарағанда мезофилердің бүкіл ішкі бетін
желдетіп тұратын қақпа Транспирацияның негізгі бөлігі устипция арқылы
өтетін болғандықтан ашылуы және табылуы механизімі бар. Уститца соқылауы
тұйықтаушы клеткалар деп аталатын екі клетка арасында болатыны белгілі.
Тұйықтаушы клеткалардың уститца соқылауы жаққа қараған қабырғалары қалыңдау
ал қарама-қарсы тағындағы клеткалардың қабырғасы өте жұқа болады.
Тұйықтаушы клеткалар суға қаныққанда оның сыртқы жұқа қабырғасы ішкі қалың
қабырғасына қарағанда көбірек керілетіндіктен олар сыртқа қарай майысады.
Ішкі қабырға керісінше ішке қарай иіледі , уститца сақылауы ашылады.
Уститценің қозғалысына әсер етуші фактрлардың бәрі де өзіне әсер етуші
факторлардың бәрі өзінің әсерін тұйықтаушы турғардың өзгерісі арқылы
көрсетеді.
Тургор қысымы гидростатикалық қысым, ол сумен еріген заттардың иондарының
кондентрациясына байланысты. Кутиумлық транстрациясы эпидемистер
клеткасының бетіндегі кутикула арқылы өтеді. Матшелер ашық болса онда су
буы ешқандай кедергісіз қоршаған ауаға диффузиялынады. Уститце жабық болған
кезде су бірақ жолмен – кутикула арқылы буланады. Кутикула транс пирацияны
мейілінше боялады егер кутикуланы алып тастаса транспирация бірнеше есе
артады Сондада транспирацияға қарағанда әлдеқайда қиынболады,
Физикалық процесс ретінде транспирация бірқатар метерологикалық жағдайларға
байланысты.
Транспирация реттелуі транспирация қарқынының тәулік ішінде күшті
суытқып отыруы өсімдіктің реттеушілік қабілетін болдырады . Қуаңшылық
жағдайда уститцелерді табу арқылы транспирацияның реттелуі ерекше зор роль
атқарады. Әрі өсімдіктің солып қалуынан сақтайды ылғал жетіспегенде
уститцелер жабық болады. Уститцелердің жабылуы нәтижесінде транспирация
кемиді , сондықтан жапырақтағы тургор қысымы қалпына келеді. Өсімдіктің
клеткалары мен судың көп болуы оның организмде атқаратын роліне байланысты.
Судың ролі өсімдік организіміндегі төмендегі дей процестерге қатысумен
сипатталады.
Метоболизмнің көптеген реакцияларына су негізгі заттардың бірі ретінде
қатысады. Яғни ол тыныс алу және фотосинтез процестеріне реакцияның
химиялық компоненті ретінде қатысады. Клетка ішінде зат алмасу көптеген
биохимиялық реакцияларына , қатысады судың азоны реакцияның өтуіне
мүмкіндік бермейді.
Организмде температураны реттеу қызметін атқарады. Су молекуласының
полюстігі гидротация құрлысын күрделендіре түседі. Цитоплазма ядрода және
клетканың басқа да органистарында колонттық бөлшектердің гидраттану олардың
тұрақтылығын арттырады.
Топырақтан тамырға өтетін және су ағымымен тұралатын минералдық
тұздарды ерітеді және тасмалдайды.
4 Лекция.
Өсімдіктердің тыныс алуы.
1. Тыныс алу және оның маңызы туралы ұғым .
2. Тыныс алудың ферменттік жүйелері.
3. Тыныс алу заттарының негізгі тотығу жолдары.
4. Тыныс алу зат алмасу процестері байланыстырушы орталық
5. Тыныс алу процесінің реттелуі, сыртқы және ішкі жағдайлардың әсері.
Тыныс алу барлық тірі арганизмдердің тіршілігіне тән белгі. Алғашқыда
ғалымдар өсімдіктерде тыныс алу мүшелеріболмағандықтан, тыныс алу процесін
терісіне шығарады. XIX ғасырдың басында Соссюр өсімдіктерде гз алмасудың
қарама-қарсы орналасқан 2 типі барып ашты.1) Фотосинтез барысында СО2
сіңіріліп О2 Бөлініп шығады. Өсімдіктердің тыныс алатындығы осылайша
дәлелденіп кейін тыныс процесін оттегінің клетка аралықтарына өтуі және
сіңіруі ретінде сипаттайды. Яғни оттегі клетка ішіндегі заттармен
әрекеттесіп СО2 бөлініп шығатыны белгілі болды.
Тыныс алу процесін былайша жазуға болады. С2 Н12 О6-
О - С2 + Н2О + 686 к көп магь. Бұл теңдеуден тыныс алу процесі
фотосинтезге қарама-қарсы процес екенін көреміз. Егер фотосинтез кезінде
органикалық зат синтезделіп онда энергия қоры жиналатын болса тыныс алу
процесінде , керісінше органикалық зат ыдырайды.
Оттегі үздікссіз келіп тұратындықтан өсімдіктер қалыпты тыныс алады. Егер
өсімдікті оттегіссіз ортаға орналастырса оның тыныс алуы тоқтап барлық
процес бұзылады. Бұл жағдайда өсімдік біраз оттегіссіз тыныс алады. Су
құрамындағы оттегі есебінен бұл процес анаэроптық немесе интрамолекулалық
тыныс алуы деп аталады. Мұндай тыныс алу кезінде барынша тотыққан зат
ретінде СО2 және тотықсызданған зат ретінде спирт бөлініп шығады.
С6 Н12 О6 – 2 СО2 +2 С2 Н5 ОН + 25 ккалмаль
Сарабтық тыныс алу кемірек фотосинтез шыққанан кейін жер отмосферасында бос
оттегі онда болғасын қалыптасқан. Тыныс алу жоғарығы сатыға өсідіктерге тән
емес , бірақ кейбір лирабтар үшін энергия өндірудің көзі олардың лирабтық
тыныс алу спирттік ашу процесі деп аталады. Л.Пастер бұл процесті
оттегіссіз тіршілік деп атайды.
Құрамында көміртегінің 3,6,9 атомдары болатын көмірсмулар ашу процесін
ұшырайды. Ал гексозолардың Д-глюкоза, Д-друктоза, Д-панноза ашиды. Жоғарғы
сатыдағы өсімдіктерде тыныс алудың ә типі болады. Экараптық қалыпты
оттектік, экараптық оттегінсіз. Ашытқыда спирттік ашу процесі болады. Ашу
кезінде субстроттар жай ыдырайтын болса , о эрабтық тыныс алу кезінде
олардың ыдырауы бұдан кейінгі тотығуға ұштасады.оны түсіндіреді.
Тыныс алу процесінде субстрот оттегімен әрекеттесіп тотығу процесі
түреді. Бұл кезде тотыатын зат есебінен басқа зат тотықсызданады. Химиялық
тұрғыдан алып қарағанда оттегіні қосып алу сутегін бөліп алу электронды
бөліп алу құбылыстарды тотығу реакциялары болып табылады. Осы тотығу
реакциялары О,Н, және электронның жәрдемімен өтеді.
Оттегі мен сутегі синертті элементтер А.Н. Бах тыныс алу процестерін
өздігімен биологиялық тотығу процесі деп атайды. А.Н. Бах биологиялық
тотығудың ашқан тотық теориясын жасап оттегі органикалық заттарды тотықтыру
үшін алдымен өзі активтелуі тиіс Поплодин теориясына субретрат цуромындағы
сутегі су түще отырып ауадағы оттегін тотықсыздандыруға жұмсалады.
С.П. Костыгев дәлелдегендей тыныс алу процестерінде субстраттық өзгеруі
бастапқы кезеңінде бірдей болады. Қантты фосфорлау және оны ыдырату
бастапқы кезең болып табылады. , ол гликолиз процесі деп аталады. Гликолиз
толы мен қанттардың ыдырауын Мейіргоф- Эбден жолы деп те атайды. Гликолиз
кезінде ферменттер арқылы 10 реакция өтеді. Реакциялардың ақырында фирувет
түзіліп гликолиз процесі аяқталады. Акоэраптық тыныс алу кезінде пирувет
СО2 мен сірке алвдегидіне ыдырайды. Одан соң этил спиртіне дейін
тотықсызданады.
Ашу процесі кезінде де осындай құбылыстар болады. Аэроптық тыныс алу
кезінде пирувет Кребсциклі деп аталатын өзгерістердің күрделі циклінен
өтеді. Пируват аминдеуге ұшырап амин қышқылдарын түзеді. Сонымен қатар
карбон және басқа да органикалық қышқылдарға бастама береді одан майдың
синтездеуіне жұмасалатын сірке қышқылы түзіледі.
Қоскербон және үшкербон қышқылдары клейбс цилинің негізгі заттары болып
табылады. Сондықтан ол лимонды қышқыл циклі деп те аталады. Кребе циклінде
өтетін сегіз түрлі реакциядан үш жеке қос карбонды қышқылдар бір біріне
айналып ең ақырын да анцолоцетат түзіледі. МАДН тотыққанда 52,6 кколмлоь
энергия бөлініп шығады. Бұл энергия АДР дан АТР синтездеу үшін
пайдаланылады. МАДН-ның тотығуы және оның есебінен АТР-ның синтезделуі
дерменттердің жәрдемімен болады.
АТР синтезіне жарық энергиясын пайдаланылатын фотосинтездік фосфорлаудан
өзгеше бұл процес тотықтыра фосфорлау деп аталады. Бұл процесті совет
бизхимигі В.Белицер ашқан Ол сукцинат және ситрат қышқылдары тотыққан кезде
А3 ПО4 пайдаланылып АДР –ден АТР түзілетінін анықтады.
МААДН+Н –нің тотығуы және одан сутегін және электронды ауа оттегіне
тасымалдау процесі бірден орындалмастан бірқатар аралық тасымалдаушылар
арқылы жүзеге асады.

Тасмалдау тізбегін ғана көрсетті:
Бұл тізбектің компоненттері үш комплекске бөлінеді аНАДН-а)-дерунтода
б) АН2 – цитохром с-дедутоза; в) цитохром-с-океяндоза.Бұл тізбекте НАДН+Н+
субетратттан қабылдап сутегі мен электронды Ғ М N –га береді.
(фловинмоколукютиу) ол сутегін қабылдағаннан электронды бөлініп әрі қарай
сол ферменттің (Ғе – S ) комплекісіне береді, ал сутегі ортада простронды
түрінде жиналады.
Цитохрондар құрамында ген деп аталатын құрылысы бар белоктар . Гемнің
құрамындағы темір атомы электронды қабылдап оны тасмалдауға қабілетті
темнің түріне қарай цитохондар а,в,с,одеп белгіленеді.
Көмірсулар атап айтқанда моносохериттер ең алдымене глюкоза мен фрозитоза
негізгі субектроттар болып табылады.

5 лекция
Өсімдіктердің тамыры арқылы минералдық заттармен қоректену
Физеологиясы.
1. Минералдық қоректену туралы ілімнің даму тарихы.
2.Минералдық элементтердің өсімдіктегі мөлшері.
3.Жеке элементтердің өсімдік тіршілігіндегі физеологиялық маңызы.
4.Өсімдіктің топырақтағы қоректік заттарды сіңіру.
Өсімдік тамыры көптеген қызмет атқарады. Ол өсімдікті топырақта ұстап тұру
жне су мен минералдың коректің заттармен қамтамассыз етеді. Су мене
минералдың қоректік заттар бір бірінің қатысынсыз қабылданады.
Суды тамырдағы отматикалық және тургорлық қысымдарының шығармашылығынан
сарылып отырады.
Ал минералдың қоректі заттар басқа жолмен келеді, яғни барлық минералдың
қореғктену теориясы көрсеткендей өсімдіктердің құрамына енетін элементтер
топырақтан қабылданатынын көрсетті бұл элементтер топырақта негізінен
минералдың тұздар және ішінәра органикалық заттар түрінде кездеседі.
Органикалық заттардың көп бөлігі минералды заттарға дейін ыдырайды да ,
осыдан кейін ғана өсімдіктер оны қабылдай алатын болады. Өсімдіктер
топырақтағы органикалық қосылыстардың кейбір түрлерін ғана қабылдай алады.
Сондықтан да өсімдіктердің топырақтан қоректенуін минералдың қоректенуі деп
аталады.
Фотосинтездің ашылуы мен зерттелуі өсімдік денесінің тоқсан бес пайызы
көмір қышқыл газы мен судан құралатынын көрсетті.
Өсімдікті анализ жасап жаққанда. ондағы газ трізді заттар азот ,
сутегі, оттегі, және көміртегі ұшып шығады. Олар негізінен органикалық
заттардың құрамына енетіндіктен, оргоногендер деп аталған . Элементтердің
күлді заттар деп аталатын барлық қалған бөлігі оргонегендер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.