Азаматтық құқық субъектісі коммерциялық емес тұлғасы ретінде
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҰҒЫМЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
4
0.1 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу
4
0.2 Заңды тұлғаның құрылуы мен таратылуы
13
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
19
0.3 Комерцилық емес заңды тұлға туралы түсінік
19
0.4 Азаматтық құқықтың субъектісі ретінде - заңды тұлға
20
0.5 Азаматтық құқық субъектісі коммерциялық емес тұлғасы ретінде
27
ҚОРЫТЫНДЫ
29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
30
КІРІСПЕ
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес субъектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән. Азаматтық кодекстің 33-бабында оған мынадай түжырым берілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс. Занды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады".
Бұл жерде "оперативное управление" деген термин "жедел басқару"' деп аударылған, ал Кодекстің 10-тарауында "оралымды басқару" деп аталган. Осыңцай өртүрлі аудармалар біздін Азаматгық кодексте жиі кездесіп тұратынын ескертеміз.
Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша айқындайды:
1) ұйымдасқандық бірлігі;
2) мүліктік оқшаулығы;
3) дербес мүліктік жауапкершілігі;
4) азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір занды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Yenйымдасқан бірлігі заңды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы кызмет аясы айқындалады. Занды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, жарғы не құрылтай шарты арқылы, не тек құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады.
Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң қүжаттарына, сондай-ақ құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі және олардың өкілеттігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты заңды тұлғаларды азаматтық құқық қатынастарында зерттеу
Міндеттер:
- Заңды тұлға туралы ұғымды анықтау;
- Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдерді (теорияларды) зерттеу;
- Заңды тұлғалардың түрлерін анықтау;
- Заңды тұлғаларды құру ерекшелігін зерттеу;
- Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуді талдау;
- Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін анықтау;
- Заңды тулғалардың негізгі түрлерін зерттеу.
1. ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҰҒЫМЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
5.1 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу
Заңды тұлға дегеніміз -- бұл мүліктік қатынастардың басқа субъектілері ұйымдастырған, қүрған және құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға институтының практикалық маңыздылығы мынада: ''заңды тұлға құрылтайшыларының өз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін орынды болады деп есептейтін сомамен шектеу мүмкіндігі бар".
Құқықтық санат ретіңде заңды тұлғаның әдебиеттерде бір мағыналы анықтамасы жоқ.иКеңес мемлекеті өмір сүріп түрған кезеқде азаматтық құқық теориясында заңды тұлғалардың мәні туралы алуан түрлі пікірлер кең таралғанды. Негізінен алғанда, заңды тұлғалар -- мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер зерттеу объектісі болды, мұны экономикада мемлекеттік меншіктің үстемдік етуімен түсіндіруге болатын еді.
Мемлекеттік ұйымдарға қатысты алғанда, заңды тұлғаның академик А.В. Венедиктов берген барынша толық ұғымы заң әдебиеттеріне "ұжым теориясы" деген атпен енді.
Қазіргі уақытта заңды тұлғаның мәні жөніндегі мәселе ғалымдардың теориялық пікір таластарында соншама кең таралмаған. Әдебиеттерде кездесетін соңғы пікірлердің ішінен заңды тұлғаның "мақсатты мүлік ретіндегі" анықтамасын атап көрсетуге болады. Е.А. Сухановтың пікірі бойынша, "...осы заманғы коммерциялық практикада азаматтық немесе сауда (коммерция) айналымына қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі заңды тұлғаның мәнін түсіндіретін "мақсатты мүлік" теориясын қостайтын дәлелдер жеткілікті".
Шетелдерде заңды тұлғаға қатысты екі теория барынша кең таралган -- жалған теория және шындық теориясы, бұларға ортақ нәрсе -- ұжымдық құрылымдардың құқық субъектілігін дәлелдеу. Заңды тұлғаның жалған теориясы герман заңгері, XIX ғ. пайда болған құқық тарихы мектебінің басшысы К.Ф. Савиньидің есімімен байланысты. Ол құқықтың нақ субъектісі адам және тек адам болып табылады деп тұжырымдады. Оның тұжырымдамасы мынаған негізделді: заңды тұлға дегеніміз қарапайым өтірік арқылы қолдан жасалған құқық субъектісінен басқа ештеңе емес, құқық субъектіліктің бірден-бір мүмкін болатын иелері -- жеке тұлғалар заңды тұлғадағы құқықтык катынастардың нақты субъектілері болып қала береді.
Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, жалған теориядан туындайтын заңды тұлға пайда болуының рүқсат ету тәртібі және арнайы құқық қабілеттілігі, ең алдымен, мемлекеттің пайда табу мақсаттарын көздемейтін адамдар бірлестіктеріне бақылау жүргізілуін қамтамасыз етуге бағытталған болатын.
Жалған теория Англия мен АҚШ-та кең таралған. Заңды тұлғаның өмір сүруін мойындау Англия мен АҚШ-та корпорация құқығының іргелі принципі болды. XIX ғасырда жоғарғы судья Д.Маршаддың корпорацияга берген мынадай кең таралған анықтамасы АҚШ-тағы теория мен практикада мәлім болды: "Корпорация дегеніміз -- бұл көрінбейтін, сезілмейтін және заң жүзіңде ғана өмір сүретін жасанды қүрылым".
Шындық теориясы, немесе XIX ғ. герман заңгері Гиркенің есімімен байланысты органикалық теория заңдытұлғаны мемлекеттін қалыпты тіршіпік етуіне қажетті құқықтың нақты өмір сүретін субъектісі ретіңде, әлде бір әлеуметтік шындық ретінде мемлекеттен тәуелсіз өмір сүретін одақтас тұлға ретінде қарастырды. Шын мәнінде, Гирке де "нақты" одақтас тұлғаны адамға үқсас құрастыра отырып, Савиньи үстанған идеалистік үстанымды басшылыққа алды. Органикалық теорияның қазіргі ізбасарлары заңды тұлғаны құқык тәртібі құқықтар мен міндеттер берген мүдделердің оқшауланған бірлігі ретінде қарастырады.[1]
Батыстағы құқықта заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық қатынастардың дербес қатысушысы ретінде әрекет ететін ұйым немесе мекеме ретінде түсінеді. Дегенмен, батыс мемлекеттердің азаматтык заңдары заңды тұлғаға мүлде анықтама бермеуді артық көреді (ФРГ-де 1978 ж, дейін "заңды тұлға" деген терминнің өзі болған емес, Италияның Азаматтық кодексінде 1942 ж. заңды тұлғалардың дәрежеленуі ғана берілген), немесе заң шығарушылар жалпылама және өте қысқаша тұжырымдамалармен шектеледі. Мәселен, Швейцарияның 1907 ж. Азаматтық Заңдар жинағының 52-бабы заңды тұлғаларды әлде бір ерекше мақсат үшін бірлескен құрылымды, дербес мекемесі бар адамдар құрамасы ретінде анықтайды.
Заңды тұлғаның барынша толық анықтамасын Латын Америкасы елдерінің азаматтық кодекстерінен табуға болады. Мысалы, Чилидің 1865 ж. азаматтық кодексі заңды тұлға ұғымына мынадай тұжырымдама береді: "Құқықтарды жүзеге асырып, азаматтық міндеттерді атқара алатын, құқықтық және құқықтық емес қатынастарға түсе алатын ойдан шығарылған адам заңды тұлға болып табылады". Колумбияның, Сальвадордың, Эквадордың азаматтық кодекстерінде де осындай анықтамалар бар.
Жоғарыда келтірілген заң практикасының негізінде заңды тұлға институты азаматтық қүкықта басты орындардың бірін алады деп атап көрсетуге болады.
Заңды тұлға институтын заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін, олардың ұйымдық-құқықтық нысандарын, заңды тұлғаларды қүру, қайта қүру және тарату тәртібін белгілейтін нормалардың жиынтығы, азаматтық құқықтың сала тармағы ретінде анықтауға болады.
Заңды тұлғаның жария анықтамасы ҚР АК-ның 33-бабының 1-тармағыңда баянды етілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүлікгік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауалкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс".[1]
Заңды тұлғаның анықтамасынан кез келген ұйымның заңдытұлға ретінде таныла бермейтінін көреміз. Ұйым заңды тұлға мәртебесін алу үшін мынадай белгілердің жиынтығы болуы қажет:
ұйымдық бірлік;
мүліктік оқшауланушылық;
дербес мүліктік жауапкершілік;
азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету.
Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде анықтайды. Индивидтердің жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара әрекеттесу мен қызмет етудің белгілі бір ережелеріне бағынган азаматтар ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңдытұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда біртүтас тұлға ретіндегі сыртқы еркін білдіретін әрекетін көптеген тұлғалардан түратын ұжымдық құрылым -- заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп түсіну керек.
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті үдайы көптеген адамдардың міндетті түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан түратын компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден түратын акционерлік қоғамдар қүруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан түратын жауапкершілігі шектеулі серіктестік қүруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рүқсат ететін заң актілері қабыдданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария, Дания, Англия секілді бірқатар еддердің заңдарында да осындай қүбылыстар байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғаңда бір адамнан тұратын корпорациялар қүруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әдде бір оқиғалардың нәтижесінде корпорацияның, компанияның қалған бір мүшесіне корпорацияның борыштары бойынша шекгеусіз жауапкершілікгі жүктеу арқылы компанияны жанама жолмен тану жүзеге асырылады Біздің еліміздің заңдары бір қатысушыдан түратың заңды тұлғаның қызмет етуіне жол берген жоқ. Қазіргі АК бір қатысушыдан түратын заңды тұлғалар қүруға мүмкіндік беруді көздейді (АК-ның 40, 58-баптары). Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі оның құрылтай құжаттарында көрсетіледі.[2]
АК-ның 41-бабына сәйкес, заңды тұлғалар өз қызметін жарғының және құрылтай шартының не жарғысының негізінде жүзеге асырады. Жарғыны кәсіпорын құрылтайшысы (құрылтайшылары) бекітеді, ал құрылтайшартын -- құрылтайшылар жасайды. Жарғыңа заңды тұлғаның атауы, түрғылықты жері, нысанасы, қызмет мақсаты және басқа да қажетті мағлүматтар болуы тиіс. Жарғының болуы -- заңды тұлғаның -- мемлекеттік кәсіпорынның қызмет етуінің міндетті шарты (ҚР АК-ның 103, 104-баптары).
Мүлікгік оқшауланушылық -- заңды тұлғаның іргелі белгісі, бүдан оның дербес мүліктік жауапкершілігі туады. Заңды тұлғаның мүліктік оқшаулаушылығы оған мүліктің бекітіліп берілуінен, бұл мүлікке билік жүргізе алуынан көрінеді. Ю.К. Толстой "заңды тұлғаның белгісі, бәрінен бүрын, оның оқшауланған мүлкінің болуы емес, ұйымның қызмет етуінің мүліктік оқшауланушылық секілді принципі, ал бұл екеуі бір нәрсе емес" деп әділ атап көрсеткен. Мәселен заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығы ол тіркелген сәттен басталады (мысалы, АҚ үшін төленген қаржы (Акционерлік қоғамдар туралы Заңның 11-бабын қараңыз).[2]
Заңды тұлғалардың оқшаулану дәрежесі түрліше және ол осы мүліке мешшктің түріне (мемлекеттік, жеке) байланысгы. Егер бұл мемлекелік кәсіпорын болса, онда мүлік оған шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен бекітіліп беріледі және ол осы арқылы басқа кәсіпорындардың мүлкінен оқшауланады. Өзін-өзі өтеу және дербес бухгалтерлік баланстың болуы -- заңды тұлғалардың мүліктік оқшаулануының көрінісі. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс (АК-ның 33-бабының 1-тармағы). Дербес мүліктік жауапкершілік заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығына сүйенеді. Бұл белгі АК-ның 44-бабыңда былайша көрініс тапқан: әрбір заңды тұлға өз міндеттемелері бойынша дербес азаматтық-құқықтық жауапкершілік атқарады, тұлғаның борыштары бойынша оның құрылтайшысы (немесе құрылтайшылары) да. мемлекет те жауап бермейді. Сонымен бірге, кейбір жағдайларда несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету үшін бұл жалпы ережеден кейбір ерекшеліктер көзделген. Мәселен, қазыналық кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер және несие беруішлердін борыштары бойынша өзінің барлық мүлкімен емес, олардың қолында бар ақшасымен ғана жауап беретін мекемелер үшін ерекшеліктер белгіленген (ҚР АК-ның 207-бабын қараңыз), мысалы, қазыналық кәсіпорынның ақшасы жетіспейтін жағдайда, ҚР Үкіметі немесе тиісті жергілікті атқарушы орган оның міндеттемелері бойынша ортақ жауаптылықта болады (АК-ның 1998 ж. 16 желтоқсандағы редакциясының 207-бабының 1-тармағыңдағы 2-абзацты қараңыз).[2]
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу), олардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) мемлекеттік қызмет стандартыжоғарыда айтылған стандарт бойынша жүзеге асырылады.
1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі, Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуірдегі Заңына, Комерциялық емес ұйымдарды тіркеу туралы ҚР Заңына сәйкес жүргізіледі. Мемлекеттік тіркеу осы стандарттың 1-қосымшасының 2 бөлігіне сәйкес құжаттар тапсырады.
2013 ждылдың 9 қаңтарында күшгіне енген Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы ҚР Заңына енгізілген толықтырулар мен өзгертулерге сәйкес Заңды тұлғаның қызметін тоқтатуын мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеуден алу мемлекеттік қызмет стандарты бойынша салық басқармасынан қарызы бар (жоқтығы) туралы анықтама талап етілмейді.
Азаматтық хал актілерін тіркеу туралы қайтадан куәліктер немесе анықтамалар беру мемлекеттік қызмет стандарты Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Кодексі, Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексі, Сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмдерi туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 қаңтардағы Заңына сәйкес жүргізіледі.
Қағаз тасығышта қайтадан куәлік немесе ЭЦҚ қойылған электрондық құжат нысанында немесе қағаз тасығышта азаматтық хал актілерін тіркеу туралы анықтама не электрондық құжат нысанында қызмет көрсетуден бас тарту туралы дәлелденген жауап болып табылады.
Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметті алушының бекітілген стандарттың 11-тармағында көрсетілген қажетті құжаттарды ұсынған кезінен бастап күнтізбелік 5 күн ішінде көрсетіледі (құжаттарды қабылдау күні мен беру күні мемлекеттік қызметті көрсету мерзіміне кірмейді), ал дайын құжаттарды беру 5-күні жүргізіледі.
Мемлекеттік қызметті алу үшін мемлекеттік қызметті алушылар немесе оның уәкілетті өкілі орталыққа:
1) қайтадан куәліктерді немесе мұрағаттық анықтамаларды беру туралы белгіленген нысандағы өтінішті (осы стандарттың 3-қосымшасы);
2) бюджетке мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжатты немесе салық жеңілдіктерін беруге негіз болатын құжатты;
3) өкілдің уәкілеттілігін растайтын құжат ұсынады.
Заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру - бұл заңды тұлғалардың құқықтық мирасқорлық қатынастарына әкелетін заңды тұлғаның құқықтық жағдайының тоқтатылуы немесе өзге де өзгеруі.
Қайта тіркеу - белгілі бір әрекеттерді жүргізгеннен кейін тіркеу құжаттарына өзгертулер енгізуді тіркеу.
Қайта ұйымдастырудан қайта тіркеудің басты айырмашылығы жүргізілетін өзгертулер сипаты болып табылады. Мысалы, атауын өзгерткенде кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қажеті жоқ, бірақ міндетті түрде қайта тіркеу керек. Сондай-ақ егер қатысушыларқұрылтайшылар құрамы өзгерсе, ал кәсіпорын басқа заңды нысандарға біріккендежұтылғандақайта ұйымдастырылғанда қайта ұйымдастыру қажет.
Егер қайта ұйымдастыруда жаңа заңды тұлғалар бөлінсе, оларды тіркеу қажет. Көбінесе, қайта ұйымдастыру нәтижесінде сондай-ақ қайта тіркеу талап етілуі мүмкін. Қайта ұйымдастыру және қайта тіркеу шарттарымен сіз төменде таныса аласыз.[5]
Азаматтық кодекстің 42-бабына сәйкес заңды тұлға мынадай жағдайларда қайта тіркеуге жатады:
* жарғылық капиталдың мөлшерін азайту;
* атауын өзгерту;
* шаруашылық серіктестіктеріне қатысушылардың құрамын өзгерту (бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімдері жүйелерін жүргізу бойынша қызметті жүзеге асыратын, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы шаруашылық серіктестігінің қатысушыларының тізілімін жүргізетін шаруашылық серіктестіктерін қоспағанда).
Филиалдар және өкілдіктердің атауы өзгерген жағдайда қайта тіркеуге жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қандай жағдайларда компанияларды қайта ұйымдастыру қажет?
* біріккен жағдайда: 2 және одан да артық заңды тұлғалар бір заңды тұлғаға қосылғанда;
* қосылу жағдайында - бір немесе бірнеше заңды тұлғалар басқа заңды тұлғаға қосылғанда;
* заңды тұлға екі немесе одан да артық заңды тұлғаларға бөлінген жағдайда;
* бөліну (бірінші заңды тұлға әрекетін жалғастырып, заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғалар бөлінгенде);
* қайта құру (бір ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды тұлға басқа ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды тұлғаға өзгергенде).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заңды тұлғаны қайта тіркеу тәсілдері
Заңды тұлғаларды қайта тіркеу рәсімін әділет органдары жүзеге асырады. Заңды тұлғаны қайта тіркеу үшін сіз тіркеу орны бойынша Азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясы КЕАҚ-на жүгіне аласыз. Қайта тіркеу туралы шешімді қабылдауда білікті заңгерге жүгінген жөн. Кәсіпқой заңгер барлық қажетті операцияларды жиынтықта жүргізеді. Мысалы, жаңа қатысушыларды қабылдаумен мәмілелерді және құрылтайшылардың басқа өзгертулерінде немесе олардың үлестерінің мөлшерлерін жасауды алып жүруге көмектеседі, тиісті шешімдер, хаттамалар және өзгелерін құрастырумен жарғыға және құрылтай құжаттарына өзгертулерді сауатты енгізуге көмектеседі.
Азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясы КЕАҚ заңды тұлғаны қайта тіркеуге арналған құжаттар тізімі:
* Нысан бойынша өтініш.
* Заңды тұлғаның мөрімен бекітілген, филиал немесе өкілдік туралы ереже, заңды тұлғаның құрылтай құжаттарына толықтырулар және өзгертулерді енгізуді көздейтін мемлекеттік қайта тіркеу туралы шешім немесе шешімнен көшірме.
* Жеке кәсіпкерлік, сондай-ақ акционерлік қоғам, олардың филиалдарыныңөкілдіктерінің субъектісіне жатпайтын заңды тұлға үшін енгізілген өзгертулер және толықтырулармен құрылтай құжаттарыныңережелерінің 3 данасы.
* Жеке кәсіпкерлік, сондай-ақ акционерлік қоғамның субъектісіне жатпайтын заңды тұлғаның бұрынғы құрылтай құжаттарының түпнұсқалары, олардың филиалдарыөкілдіктері туралы ережелер.
* Заңды тұлғаны мемлекеттік қайта тіркеу немесе филиалөкілдікті есептік қайта тіркеу үшін тіркеу алымын бюджетке төлеуді растайтын түбіртек немесе өзге құжат.
* Құрылтайшылар құрамын өзгерткенде серіктестіктің немесе оның бөлігінің мүлкіндегіжарғылық капиталындағы үлесіне шаруашылық серіктестігінің шығатын қатысушысының құқығының иеліктен шығуын растайтын құжат ұсынылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар жүргізудегі тіркеу жарнасының мөлшері
* заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу), заңды тұлғалардың қызметін мемлекеттік тіркеу (соның ішінде қайта ұйымдастыру), олардың филиалдарын және өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу), есептік тіркеуден алу үшін - 6,5 АЕК.
* бюджет қазынасынан қаржыланатын мекемелерді, қазыналық кәсіпорындарды және бөлме (пәтер) иелерінің кооперативтерін мемлекеттік қайта тіркеу, , олардың филиалдары және өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) үшін, есептік тіркеуден алу үшін - 0,5 АЕК.
* балалар және жастар қоғамдық бірлестіктерін, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерін мемлекеттік тіркеу (соның ішінде қайта ұйымдастыруда), республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени қоғамдық бірлестіктердің филиалдарын, олардың филиалдары мен өкілдерін есептік тіркеу (қайта тіркеу), есептік тіркеуден алу үшін - 2 АЕК.
* балалар және жастар қоғамдық бірлестіктерін, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерін мемлекеттік қайта тіркеу, олардың филиалдарын және өкілдіктерін, республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени қоғамдық бірлестіктердің филиалдарын есептік тіркеуден алу үшін - 1 АЕК.
* шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғалар, олардың филиалдары және өкілдіктері - 2 АЕК.
* саяси партиялар, олардың филиалдары және өкілдіктері - 14 АЕК.
Шығатын құрылтайшының беру шартындағы қолын серіктестіктің (жарғылық капиталдағы) мүлкіндегі үлесін беру шартында нотариалды растау қажет.
Шаруашылық серіктестігін қайта тіркеуде оның қатысушысының салымының ақшалай бағасы серіктестіктің бухгалтерлік құжаттарымен немесе аудиторлық есеппен расталуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру тәсілдері
Құқық мирасқорлығын қайта ұйымдастыру нысанына байланысты (мүліктік құқықтар және міндеттердің ауысуы) әр түрлі тәсілдермен іске асырылады:
* заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттері біріккенде әрқайсының құқықтары мен міндеттері бірігу туралы шарт және өткізу актісіне сәйкес қайта туындаған заңды тұлғаға ауысады;
* заңды тұлға басқа заңды тұлғаға қосылғанда соңғысына қосылу туралы шарт және өткізу актісіне сәйкес қосылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады;
* бөлу теңгеріміне сәйкес қайта туындаған заңды тұлғаға ауысатын оның құқықтары және міндеттерін заңды тұлғаны бөлгенде;
* заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғалар бөлінгенде олардың әрқайсысына бөлу теңгеріміне сәйкес қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады;
* бір түрдегі заңды тұлғаны басқа түрдегі заңды тұлғаны қайта ұйымдастырғанда (ұйымдастыру-құқықтық нысанын өзгертуде) өткізу актісіне сәйкес қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері қайта туындаған заңды тұлғаға ауысады.
Осылайша, екі маңызды құжат бар, оларды қайта ұйымдастыруды тіркеуде ұсыну қажет - өткізу актісі және бөлу теңгерімі. Беру актісі және бөлу теңгерімі, сондай-ақ бірігу және қосылу туралы шарттар қайта ұйымдастыру туралы шешімді қабылдаған заңды тұлғаның немесе органның мүлік иесі бектіеді және барлық оның несиегерлері және борышкерлері, соның ішінде міндеттемелерге қатысты қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның барлық міндеттемелері, соның ішінде тараптар даулайтын міндеттемелер бойынша құқық мирасқорлығы туралы ережелерді қамтуы тиіс.
Осыларсыз қайта туындаған заңды тұлғаларды тіркеу немесе қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгертулер енгізу мүмкін болмайтын осы құжаттарды құрастыру арнайы бухгалтерлік есепті қалыптастыру және ұйымдастыру іс-шараларының тұтас кешенін өткізуді талап ететіні сөзсіз.
Осы жағдайларды ескерумен, сондай-ақ қайта ұйымдастыруды жүргізу мәселелерін неғұрлым оңтайлы шешу мақсатында, ең алдымен қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның бірінші басшысының бұйрығымен оны жүргізу бойынша комиссия құру қажет.
Қайта ұйымдастыруды жүргізу бойынша комиссияның міндеттері
* қайта құрылатын заңды тұлғаның несиегерлерін қайта ұйымдастыру туралы қабылданған шешімге қатысты жазбаша хабарлама құрастыру, сондай-ақ жекелеген салық есептілігін ұсыну және аумақтық салық органына қайта ұйымдастырумен байланысты құжаттамалық тексеру жүргізу туралы аумақтық салық органына өтініш беру;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелері және мүлкіне толық инвентаризация жүргізу;
* мүлік және міндеттемелер мирасқорлығы тәртібінде берілетіннің (қабылданатынның) құнын бағалауды жүргізу;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның ағымдық қызметі нәтижесінде беру актісі немесе бөлу теңгерімін бекіту күнінен кейін туындауы мүмкін мүліктегі және міндеттемелердегі өзгертулермен байланысты құқық мирасқорлығын іске асыру тәртібін, сондай-ақ жекелеген шаруашылық операцияларын жүзеге асыру тәртібін анықтау (несиелер, қарыздар, қаржы салымдары;
* жаңадан пайда болған және қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың жарғылық капиталын қалыптастыру (өзгерту) тәсілін анықтау;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның несиегерлік қарызын өтеу және дебиторлық қарызды талап ету;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның қорытынды бухгалтерлік есептілігін құрастыру және беру актісі немесе бөлу теңгерімін, сондай-ақ оларға қажетті қосымшаларды дайындау (бухгалтерлік есептілік, мүлік инвентаризациясының актілері және қайта ұйымдастырылатын тұлғаның міндеттемелері, крдеиторлық және дебиторлық қарызды және т.б. түсіндірутізбесі);
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның құрылтай құжаттарына өзгертулер мен толықтырулар және жаңа заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын әзірлеу;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаны қайта тіркеу және жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тікреуді жүргізу;
* жаңадан пайда болған заңды тұлғалардың бөлу теңгерімі немесе беру актісі бойынша қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелері және мүлкін қабылдау-тапсыру актісі бойынша беру.
Кейбір ерекшеліктер бар, оларды беру актісін және бөлу теңгерімін құрастыруда ескерген жөн. Беру актісін құрастыру немесе бөлу теңгерімін құрастыруды есептік кезеңнің соңына (жылдың) немесе қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелерін және берілетін мүлікті бағалау және сипаттамалар үшін негіз болып табылатын, аралық бухгалтерлік есептілікті (тоқсан, ай) құрастыру күніне сабақтастыру ұсынылады.[6]
Қайта ұйымдастыруда берілетінқабылданатын мүліктің құнын бағалау қайта ұйымдастыру бастамашысының шешіміне сәйкес жүргізілуі тиіс: қалдық құны бойынша немесе ағымдық нарықтық құны бойынша немесе өзге құны бойынша. Бұндағы беру актісінде немесе бөлу теңгерімінде көрсетілген мүліктің құны осы құжаттарға қосымшаларда көрсетілген осы мүліктің құнына сәйкес келуі тиіс.
Беру актісіндегі немесе бөлу теңгеріміндегі қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелерін бағалау қолданыстағы заңнамаға сәйкес несиегерлердің өтеуіне жататын шығындар сомасын ескерумен бухгалтерлік теңгерімде көрсетілген несиегерлік қарыз бойынша сомада көрсетіледі.
Қайта ұйымдастырудың әр түрі сондай-ақ бухгалтерлік есептілікті қалыптастырудың қосымша ерекшеліктеріне және ұйымдастыру рәсімдеріне ие, олар жеке қарастыруды және заңгерге жүгінуді талап етуі мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қайта тіркеуден өткеннен кейін сізде мынадай құжаттар болуы тиіс:
* әділет органдарындағы мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік;
* жарғыға және құрылтай шартына өзгертулер (жаңа редакция немесе қосымша);
* құрылтай құжаттарына өзгертулер енгізулер туралы шешім;
* қатысу үлесімен мәмілені растайтын құжат (сату-сатып алу немесе сыйлау шарты);
* тіркеу мәліметтерін өзгерту туралы қызмет көрсететін банк және салық комитетінің хабарламасы;
* жаңа мөр (атауы немесе орналасқан орны өзгерген жағдайда);
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қайта ұйымдастырудан өткеннен кейін сізде мынадай құжаттар болуы тиіс:
* заңды тұлғалар біріккенде, қосылғанда, бөлінгенде, шыққанда және қайта құрылуы барысында құрастырылатын құжаттардың толық пакеті;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарының жаңа редакциясы;
* қайта ұйымдастыруды жүргізу туралы заңды тұлғалардың өкілетті органдарының шешімдері;
* қайта ұйымдастыру туралы шарт;
* беру акті, бөлу теңгерімі;
* жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаларды мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік.[8]
5.2 Заңды тұлғаның құрылуы мен таратылуы
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу.Заңды тұлға әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Мемлекеттік тіркеу тәртібі заңдарда белгіленеді. Мемлекеттік тіркеу деректері, соның ішінде коммерциялық ұйымдар үшін фирмалық атауы заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік регистріне енгізіледі.Заңды тұлға мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап құрылды деп саналады. Филиалдар мен өкілдіктер заң құжаттарында белгіленген тәртіппен құрылады.
Заңды тұлға мынандай жағдайларда қайта құрылуға тиіс:
1) жарғылық капиталының мөлшері азайтылған жағдайларда;
2) атауы өзгергенде;
3) шаруашылық серіктестіктеріндегі қатысушылардың құрамы өзгергенде қайта тіркелуге тиіс.
Аталған негіздер бойынша құрылтай құжаттарына енгізілген өзгерістер заңды тұлға қайта тіркелмейінше жарамсыз болып табылады. Құрылтай құжаттарына басқа өзгерістер мен толықтырулар енгізілген ретте заңды тұлға бұл туралы тіркеуші органды бір айлық мерзімде хабардар етеді.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі Азаматтық кодекстен басқа, Қазақстан республикасы Президентінің 1995 жылы 17- сәуірде шығарған Заңды тұлғаларды мемлекттік тіркеу туралы заң күші бар Жарлығымен және Қазақстан Республикасы Әділет министірлігінің заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Ережесімен реттеледі.
Мемлекетік тіркеудің құқықтық маңызына келетін болсақ, тұлға мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап заңды тұлға болып саналады. Заңды тұлғаны тіркеу фактісі заңды тұлғағазаң талабын сақтауды және өзінің құрылтай құжаттарын заңға сәйкестендіруді міндеттейді. Тіркеуден бас тарту сот тәртібімен шешіледі. Заңды тұлғаны құрудың тиімсіздігін желеу етіп тіркеуден бас тартуға жол берілмейді.
Заңды тұлғаны тарату негіздері.
Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру ұйымын тарату зейнетақымен қамсыздандыру және сақтандыру қызметі туралы заңдарда көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Тарату - заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттерін мирасқорлыққа өткізбей тоқтату тәсілі. Тарату ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі мүмкін.
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесінің уәкілдік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органның шешімі бойынша заңды тұлға кез-келген негіз бойынша таратылуы мүмкін, әрине, бұл жерде әңгіме ерікті түрде тарату туралы болып отыр.
Заңды тұлғаны тарату дегеніміз - заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеуден алу арқылы оның құқық және әрекет қабілеттілігінің тоқтатылуы. Заңды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асырушы орган заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдағаннан кейін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тарату тәртібінің сақталуын тексереді. Егер тексеру барысында таратудың белгіленген тәртібінің сақталуын тексереді. Егер тексеру барысында таратудың белгіленген тәртібінің бұзылғандығы анықталмаса, тіркеуші орган 10 күн ішінде заңды тұлға қызметінің тоқтатылғандығын тіркейді.
Таратуды тіркеу үшін тіркеуші органға келесі құжаттар ұсынылады: белгіленген үлгідегі таратуды тіркеу туралы арыз (мемлекеттік үлес қатысы бар ұйымдар реестр ұстаушының белгісі соғылған арызы); заңды тұлғаны тарату туралы шешім (соттың, өкілетті органның заңды тұлғаның мүлкінің меншік иесі және т.б.); құрылтай құжаттары мен статистикалық карточканың түпнұсқалары; заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеуі немесе қайта тіркеуі туралы куәлігінің түпнұсқасы; таратуды тіркеу үшін алымның төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі; заңды тұлғаны тарату және несие берушілердің тілектерін білдіру тәртібі мен мерзімі туралы деректердің жарияланғанын растайтын құжат (Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің Ережесі туралы ҚР Әділет министрлігі тіркеу қызметі комитетінің 1999 жылғы 23 сәуірдегі № 66 бұйрығының 9 бабы).
Заңды тұлға ерікті түрде және ықтиярсыз тәртіппен таратылуы мүмкін. Ерікті тәртіпте таратылуына кез келген негіз ықпал етеді (заңды тұлға мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесі уәкілдік берген органның шешімі негізінде, құрылтай құжаттары бойынша тарату жөнінде шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органының шешімі негізінде).
Ықтиярсыз таратылу соттың шешімі бойынша жүзеге асады.
Соттың шешімі бойынша заңды тұлға:
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына жол берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет ұдайы жүзеге асырылған;
4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметті, не заң құжатында тыйым салынған қызметті жүзеге асырған не, қызметін заңдарды бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүргізген жағдайларда;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін
Сонымен қатар, заңнама мемлекеттік органдардың, несие берушілердің заңды тұлғаны тарату жөніндегі талаптың сотқа беруін көздейді.
Заңды тұлғаның таратылуы заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған орган құрған тарату комиссиясы жүзеге асырады. Тарату комиссиясы құрылған сәттен бастап заңды тұлға мүлкін және істерін басқару жөніндегі өкілеттілік соған ауысады. Тарату комиссиясы заңды тұлғаның таратылу жайлы, несие берушілерінің талаптарын мәлімдеу тәртібі мен мерзімі туралы ақпаратты орталық әділет органының ресми баспасөз басылымдарына жариялайды. Талаптарды мәлімдеу мерзімі тарату туралы жарияланған кезден бастап екі айдан кем болмауы тиіс.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 51 бабына сәйкес, заңды тұлға таратылған кезде оның несие берушілерінің талаптары мынадай кезек
1) бірінші кезекте - таратылған заңды тұлға өміріне немесе деңсаулығына залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары тиісті мерзімді төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;
2) екінші кезекте -- несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы шегінде таратылған банкроттың мүлкін кепілге салып қамтамасыз етілген міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте - еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі есеп айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте - бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдер жөніндегі берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушілермен есеп айырысылады.
Дәрменсіздік (банкроттық).
Заңды тұлғаны таратудың жеке жағдайы оны банкрот жариялау болып табылады.
Банкрот ұғымы Азаматтық кодекстің 52-бабында көрсетілген . Оған сәйкес, банкроттық - борышқордың соттың шешімімен танылған оны таратуға негіз болып табылатын дәрменсіздігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҰҒЫМЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
4
0.1 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу
4
0.2 Заңды тұлғаның құрылуы мен таратылуы
13
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
19
0.3 Комерцилық емес заңды тұлға туралы түсінік
19
0.4 Азаматтық құқықтың субъектісі ретінде - заңды тұлға
20
0.5 Азаматтық құқық субъектісі коммерциялық емес тұлғасы ретінде
27
ҚОРЫТЫНДЫ
29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
30
КІРІСПЕ
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес субъектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән. Азаматтық кодекстің 33-бабында оған мынадай түжырым берілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс. Занды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады".
Бұл жерде "оперативное управление" деген термин "жедел басқару"' деп аударылған, ал Кодекстің 10-тарауында "оралымды басқару" деп аталган. Осыңцай өртүрлі аудармалар біздін Азаматгық кодексте жиі кездесіп тұратынын ескертеміз.
Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша айқындайды:
1) ұйымдасқандық бірлігі;
2) мүліктік оқшаулығы;
3) дербес мүліктік жауапкершілігі;
4) азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір занды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Yenйымдасқан бірлігі заңды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы кызмет аясы айқындалады. Занды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, жарғы не құрылтай шарты арқылы, не тек құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады.
Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң қүжаттарына, сондай-ақ құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі және олардың өкілеттігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Курстық жұмыстың мақсаты заңды тұлғаларды азаматтық құқық қатынастарында зерттеу
Міндеттер:
- Заңды тұлға туралы ұғымды анықтау;
- Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдерді (теорияларды) зерттеу;
- Заңды тұлғалардың түрлерін анықтау;
- Заңды тұлғаларды құру ерекшелігін зерттеу;
- Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеуді талдау;
- Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін анықтау;
- Заңды тулғалардың негізгі түрлерін зерттеу.
1. ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҰҒЫМЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
5.1 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу
Заңды тұлға дегеніміз -- бұл мүліктік қатынастардың басқа субъектілері ұйымдастырған, қүрған және құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға институтының практикалық маңыздылығы мынада: ''заңды тұлға құрылтайшыларының өз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін орынды болады деп есептейтін сомамен шектеу мүмкіндігі бар".
Құқықтық санат ретіңде заңды тұлғаның әдебиеттерде бір мағыналы анықтамасы жоқ.иКеңес мемлекеті өмір сүріп түрған кезеқде азаматтық құқық теориясында заңды тұлғалардың мәні туралы алуан түрлі пікірлер кең таралғанды. Негізінен алғанда, заңды тұлғалар -- мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер зерттеу объектісі болды, мұны экономикада мемлекеттік меншіктің үстемдік етуімен түсіндіруге болатын еді.
Мемлекеттік ұйымдарға қатысты алғанда, заңды тұлғаның академик А.В. Венедиктов берген барынша толық ұғымы заң әдебиеттеріне "ұжым теориясы" деген атпен енді.
Қазіргі уақытта заңды тұлғаның мәні жөніндегі мәселе ғалымдардың теориялық пікір таластарында соншама кең таралмаған. Әдебиеттерде кездесетін соңғы пікірлердің ішінен заңды тұлғаның "мақсатты мүлік ретіндегі" анықтамасын атап көрсетуге болады. Е.А. Сухановтың пікірі бойынша, "...осы заманғы коммерциялық практикада азаматтық немесе сауда (коммерция) айналымына қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі заңды тұлғаның мәнін түсіндіретін "мақсатты мүлік" теориясын қостайтын дәлелдер жеткілікті".
Шетелдерде заңды тұлғаға қатысты екі теория барынша кең таралган -- жалған теория және шындық теориясы, бұларға ортақ нәрсе -- ұжымдық құрылымдардың құқық субъектілігін дәлелдеу. Заңды тұлғаның жалған теориясы герман заңгері, XIX ғ. пайда болған құқық тарихы мектебінің басшысы К.Ф. Савиньидің есімімен байланысты. Ол құқықтың нақ субъектісі адам және тек адам болып табылады деп тұжырымдады. Оның тұжырымдамасы мынаған негізделді: заңды тұлға дегеніміз қарапайым өтірік арқылы қолдан жасалған құқық субъектісінен басқа ештеңе емес, құқық субъектіліктің бірден-бір мүмкін болатын иелері -- жеке тұлғалар заңды тұлғадағы құқықтык катынастардың нақты субъектілері болып қала береді.
Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, жалған теориядан туындайтын заңды тұлға пайда болуының рүқсат ету тәртібі және арнайы құқық қабілеттілігі, ең алдымен, мемлекеттің пайда табу мақсаттарын көздемейтін адамдар бірлестіктеріне бақылау жүргізілуін қамтамасыз етуге бағытталған болатын.
Жалған теория Англия мен АҚШ-та кең таралған. Заңды тұлғаның өмір сүруін мойындау Англия мен АҚШ-та корпорация құқығының іргелі принципі болды. XIX ғасырда жоғарғы судья Д.Маршаддың корпорацияга берген мынадай кең таралған анықтамасы АҚШ-тағы теория мен практикада мәлім болды: "Корпорация дегеніміз -- бұл көрінбейтін, сезілмейтін және заң жүзіңде ғана өмір сүретін жасанды қүрылым".
Шындық теориясы, немесе XIX ғ. герман заңгері Гиркенің есімімен байланысты органикалық теория заңдытұлғаны мемлекеттін қалыпты тіршіпік етуіне қажетті құқықтың нақты өмір сүретін субъектісі ретіңде, әлде бір әлеуметтік шындық ретінде мемлекеттен тәуелсіз өмір сүретін одақтас тұлға ретінде қарастырды. Шын мәнінде, Гирке де "нақты" одақтас тұлғаны адамға үқсас құрастыра отырып, Савиньи үстанған идеалистік үстанымды басшылыққа алды. Органикалық теорияның қазіргі ізбасарлары заңды тұлғаны құқык тәртібі құқықтар мен міндеттер берген мүдделердің оқшауланған бірлігі ретінде қарастырады.[1]
Батыстағы құқықта заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық қатынастардың дербес қатысушысы ретінде әрекет ететін ұйым немесе мекеме ретінде түсінеді. Дегенмен, батыс мемлекеттердің азаматтык заңдары заңды тұлғаға мүлде анықтама бермеуді артық көреді (ФРГ-де 1978 ж, дейін "заңды тұлға" деген терминнің өзі болған емес, Италияның Азаматтық кодексінде 1942 ж. заңды тұлғалардың дәрежеленуі ғана берілген), немесе заң шығарушылар жалпылама және өте қысқаша тұжырымдамалармен шектеледі. Мәселен, Швейцарияның 1907 ж. Азаматтық Заңдар жинағының 52-бабы заңды тұлғаларды әлде бір ерекше мақсат үшін бірлескен құрылымды, дербес мекемесі бар адамдар құрамасы ретінде анықтайды.
Заңды тұлғаның барынша толық анықтамасын Латын Америкасы елдерінің азаматтық кодекстерінен табуға болады. Мысалы, Чилидің 1865 ж. азаматтық кодексі заңды тұлға ұғымына мынадай тұжырымдама береді: "Құқықтарды жүзеге асырып, азаматтық міндеттерді атқара алатын, құқықтық және құқықтық емес қатынастарға түсе алатын ойдан шығарылған адам заңды тұлға болып табылады". Колумбияның, Сальвадордың, Эквадордың азаматтық кодекстерінде де осындай анықтамалар бар.
Жоғарыда келтірілген заң практикасының негізінде заңды тұлға институты азаматтық қүкықта басты орындардың бірін алады деп атап көрсетуге болады.
Заңды тұлға институтын заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін, олардың ұйымдық-құқықтық нысандарын, заңды тұлғаларды қүру, қайта қүру және тарату тәртібін белгілейтін нормалардың жиынтығы, азаматтық құқықтың сала тармағы ретінде анықтауға болады.
Заңды тұлғаның жария анықтамасы ҚР АК-ның 33-бабының 1-тармағыңда баянды етілген: "Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүлікгік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауалкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс".[1]
Заңды тұлғаның анықтамасынан кез келген ұйымның заңдытұлға ретінде таныла бермейтінін көреміз. Ұйым заңды тұлға мәртебесін алу үшін мынадай белгілердің жиынтығы болуы қажет:
ұйымдық бірлік;
мүліктік оқшауланушылық;
дербес мүліктік жауапкершілік;
азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету.
Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде анықтайды. Индивидтердің жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара әрекеттесу мен қызмет етудің белгілі бір ережелеріне бағынган азаматтар ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңдытұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда біртүтас тұлға ретіндегі сыртқы еркін білдіретін әрекетін көптеген тұлғалардан түратын ұжымдық құрылым -- заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп түсіну керек.
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті үдайы көптеген адамдардың міндетті түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан түратын компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден түратын акционерлік қоғамдар қүруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан түратын жауапкершілігі шектеулі серіктестік қүруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рүқсат ететін заң актілері қабыдданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария, Дания, Англия секілді бірқатар еддердің заңдарында да осындай қүбылыстар байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғаңда бір адамнан тұратын корпорациялар қүруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әдде бір оқиғалардың нәтижесінде корпорацияның, компанияның қалған бір мүшесіне корпорацияның борыштары бойынша шекгеусіз жауапкершілікгі жүктеу арқылы компанияны жанама жолмен тану жүзеге асырылады Біздің еліміздің заңдары бір қатысушыдан түратың заңды тұлғаның қызмет етуіне жол берген жоқ. Қазіргі АК бір қатысушыдан түратын заңды тұлғалар қүруға мүмкіндік беруді көздейді (АК-ның 40, 58-баптары). Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі оның құрылтай құжаттарында көрсетіледі.[2]
АК-ның 41-бабына сәйкес, заңды тұлғалар өз қызметін жарғының және құрылтай шартының не жарғысының негізінде жүзеге асырады. Жарғыны кәсіпорын құрылтайшысы (құрылтайшылары) бекітеді, ал құрылтайшартын -- құрылтайшылар жасайды. Жарғыңа заңды тұлғаның атауы, түрғылықты жері, нысанасы, қызмет мақсаты және басқа да қажетті мағлүматтар болуы тиіс. Жарғының болуы -- заңды тұлғаның -- мемлекеттік кәсіпорынның қызмет етуінің міндетті шарты (ҚР АК-ның 103, 104-баптары).
Мүлікгік оқшауланушылық -- заңды тұлғаның іргелі белгісі, бүдан оның дербес мүліктік жауапкершілігі туады. Заңды тұлғаның мүліктік оқшаулаушылығы оған мүліктің бекітіліп берілуінен, бұл мүлікке билік жүргізе алуынан көрінеді. Ю.К. Толстой "заңды тұлғаның белгісі, бәрінен бүрын, оның оқшауланған мүлкінің болуы емес, ұйымның қызмет етуінің мүліктік оқшауланушылық секілді принципі, ал бұл екеуі бір нәрсе емес" деп әділ атап көрсеткен. Мәселен заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығы ол тіркелген сәттен басталады (мысалы, АҚ үшін төленген қаржы (Акционерлік қоғамдар туралы Заңның 11-бабын қараңыз).[2]
Заңды тұлғалардың оқшаулану дәрежесі түрліше және ол осы мүліке мешшктің түріне (мемлекеттік, жеке) байланысгы. Егер бұл мемлекелік кәсіпорын болса, онда мүлік оған шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен бекітіліп беріледі және ол осы арқылы басқа кәсіпорындардың мүлкінен оқшауланады. Өзін-өзі өтеу және дербес бухгалтерлік баланстың болуы -- заңды тұлғалардың мүліктік оқшаулануының көрінісі. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс (АК-ның 33-бабының 1-тармағы). Дербес мүліктік жауапкершілік заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығына сүйенеді. Бұл белгі АК-ның 44-бабыңда былайша көрініс тапқан: әрбір заңды тұлға өз міндеттемелері бойынша дербес азаматтық-құқықтық жауапкершілік атқарады, тұлғаның борыштары бойынша оның құрылтайшысы (немесе құрылтайшылары) да. мемлекет те жауап бермейді. Сонымен бірге, кейбір жағдайларда несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету үшін бұл жалпы ережеден кейбір ерекшеліктер көзделген. Мәселен, қазыналық кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер және несие беруішлердін борыштары бойынша өзінің барлық мүлкімен емес, олардың қолында бар ақшасымен ғана жауап беретін мекемелер үшін ерекшеліктер белгіленген (ҚР АК-ның 207-бабын қараңыз), мысалы, қазыналық кәсіпорынның ақшасы жетіспейтін жағдайда, ҚР Үкіметі немесе тиісті жергілікті атқарушы орган оның міндеттемелері бойынша ортақ жауаптылықта болады (АК-ның 1998 ж. 16 желтоқсандағы редакциясының 207-бабының 1-тармағыңдағы 2-абзацты қараңыз).[2]
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу), олардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) мемлекеттік қызмет стандартыжоғарыда айтылған стандарт бойынша жүзеге асырылады.
1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі, Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуірдегі Заңына, Комерциялық емес ұйымдарды тіркеу туралы ҚР Заңына сәйкес жүргізіледі. Мемлекеттік тіркеу осы стандарттың 1-қосымшасының 2 бөлігіне сәйкес құжаттар тапсырады.
2013 ждылдың 9 қаңтарында күшгіне енген Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы ҚР Заңына енгізілген толықтырулар мен өзгертулерге сәйкес Заңды тұлғаның қызметін тоқтатуын мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеуден алу мемлекеттік қызмет стандарты бойынша салық басқармасынан қарызы бар (жоқтығы) туралы анықтама талап етілмейді.
Азаматтық хал актілерін тіркеу туралы қайтадан куәліктер немесе анықтамалар беру мемлекеттік қызмет стандарты Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Кодексі, Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексі, Сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмдерi туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 қаңтардағы Заңына сәйкес жүргізіледі.
Қағаз тасығышта қайтадан куәлік немесе ЭЦҚ қойылған электрондық құжат нысанында немесе қағаз тасығышта азаматтық хал актілерін тіркеу туралы анықтама не электрондық құжат нысанында қызмет көрсетуден бас тарту туралы дәлелденген жауап болып табылады.
Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметті алушының бекітілген стандарттың 11-тармағында көрсетілген қажетті құжаттарды ұсынған кезінен бастап күнтізбелік 5 күн ішінде көрсетіледі (құжаттарды қабылдау күні мен беру күні мемлекеттік қызметті көрсету мерзіміне кірмейді), ал дайын құжаттарды беру 5-күні жүргізіледі.
Мемлекеттік қызметті алу үшін мемлекеттік қызметті алушылар немесе оның уәкілетті өкілі орталыққа:
1) қайтадан куәліктерді немесе мұрағаттық анықтамаларды беру туралы белгіленген нысандағы өтінішті (осы стандарттың 3-қосымшасы);
2) бюджетке мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжатты немесе салық жеңілдіктерін беруге негіз болатын құжатты;
3) өкілдің уәкілеттілігін растайтын құжат ұсынады.
Заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру - бұл заңды тұлғалардың құқықтық мирасқорлық қатынастарына әкелетін заңды тұлғаның құқықтық жағдайының тоқтатылуы немесе өзге де өзгеруі.
Қайта тіркеу - белгілі бір әрекеттерді жүргізгеннен кейін тіркеу құжаттарына өзгертулер енгізуді тіркеу.
Қайта ұйымдастырудан қайта тіркеудің басты айырмашылығы жүргізілетін өзгертулер сипаты болып табылады. Мысалы, атауын өзгерткенде кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қажеті жоқ, бірақ міндетті түрде қайта тіркеу керек. Сондай-ақ егер қатысушыларқұрылтайшылар құрамы өзгерсе, ал кәсіпорын басқа заңды нысандарға біріккендежұтылғандақайта ұйымдастырылғанда қайта ұйымдастыру қажет.
Егер қайта ұйымдастыруда жаңа заңды тұлғалар бөлінсе, оларды тіркеу қажет. Көбінесе, қайта ұйымдастыру нәтижесінде сондай-ақ қайта тіркеу талап етілуі мүмкін. Қайта ұйымдастыру және қайта тіркеу шарттарымен сіз төменде таныса аласыз.[5]
Азаматтық кодекстің 42-бабына сәйкес заңды тұлға мынадай жағдайларда қайта тіркеуге жатады:
* жарғылық капиталдың мөлшерін азайту;
* атауын өзгерту;
* шаруашылық серіктестіктеріне қатысушылардың құрамын өзгерту (бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімдері жүйелерін жүргізу бойынша қызметті жүзеге асыратын, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы шаруашылық серіктестігінің қатысушыларының тізілімін жүргізетін шаруашылық серіктестіктерін қоспағанда).
Филиалдар және өкілдіктердің атауы өзгерген жағдайда қайта тіркеуге жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қандай жағдайларда компанияларды қайта ұйымдастыру қажет?
* біріккен жағдайда: 2 және одан да артық заңды тұлғалар бір заңды тұлғаға қосылғанда;
* қосылу жағдайында - бір немесе бірнеше заңды тұлғалар басқа заңды тұлғаға қосылғанда;
* заңды тұлға екі немесе одан да артық заңды тұлғаларға бөлінген жағдайда;
* бөліну (бірінші заңды тұлға әрекетін жалғастырып, заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғалар бөлінгенде);
* қайта құру (бір ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды тұлға басқа ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды тұлғаға өзгергенде).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заңды тұлғаны қайта тіркеу тәсілдері
Заңды тұлғаларды қайта тіркеу рәсімін әділет органдары жүзеге асырады. Заңды тұлғаны қайта тіркеу үшін сіз тіркеу орны бойынша Азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясы КЕАҚ-на жүгіне аласыз. Қайта тіркеу туралы шешімді қабылдауда білікті заңгерге жүгінген жөн. Кәсіпқой заңгер барлық қажетті операцияларды жиынтықта жүргізеді. Мысалы, жаңа қатысушыларды қабылдаумен мәмілелерді және құрылтайшылардың басқа өзгертулерінде немесе олардың үлестерінің мөлшерлерін жасауды алып жүруге көмектеседі, тиісті шешімдер, хаттамалар және өзгелерін құрастырумен жарғыға және құрылтай құжаттарына өзгертулерді сауатты енгізуге көмектеседі.
Азаматтарға арналған үкімет мемлекеттік корпорациясы КЕАҚ заңды тұлғаны қайта тіркеуге арналған құжаттар тізімі:
* Нысан бойынша өтініш.
* Заңды тұлғаның мөрімен бекітілген, филиал немесе өкілдік туралы ереже, заңды тұлғаның құрылтай құжаттарына толықтырулар және өзгертулерді енгізуді көздейтін мемлекеттік қайта тіркеу туралы шешім немесе шешімнен көшірме.
* Жеке кәсіпкерлік, сондай-ақ акционерлік қоғам, олардың филиалдарыныңөкілдіктерінің субъектісіне жатпайтын заңды тұлға үшін енгізілген өзгертулер және толықтырулармен құрылтай құжаттарыныңережелерінің 3 данасы.
* Жеке кәсіпкерлік, сондай-ақ акционерлік қоғамның субъектісіне жатпайтын заңды тұлғаның бұрынғы құрылтай құжаттарының түпнұсқалары, олардың филиалдарыөкілдіктері туралы ережелер.
* Заңды тұлғаны мемлекеттік қайта тіркеу немесе филиалөкілдікті есептік қайта тіркеу үшін тіркеу алымын бюджетке төлеуді растайтын түбіртек немесе өзге құжат.
* Құрылтайшылар құрамын өзгерткенде серіктестіктің немесе оның бөлігінің мүлкіндегіжарғылық капиталындағы үлесіне шаруашылық серіктестігінің шығатын қатысушысының құқығының иеліктен шығуын растайтын құжат ұсынылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Операциялар жүргізудегі тіркеу жарнасының мөлшері
* заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу), заңды тұлғалардың қызметін мемлекеттік тіркеу (соның ішінде қайта ұйымдастыру), олардың филиалдарын және өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу), есептік тіркеуден алу үшін - 6,5 АЕК.
* бюджет қазынасынан қаржыланатын мекемелерді, қазыналық кәсіпорындарды және бөлме (пәтер) иелерінің кооперативтерін мемлекеттік қайта тіркеу, , олардың филиалдары және өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) үшін, есептік тіркеуден алу үшін - 0,5 АЕК.
* балалар және жастар қоғамдық бірлестіктерін, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерін мемлекеттік тіркеу (соның ішінде қайта ұйымдастыруда), республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени қоғамдық бірлестіктердің филиалдарын, олардың филиалдары мен өкілдерін есептік тіркеу (қайта тіркеу), есептік тіркеуден алу үшін - 2 АЕК.
* балалар және жастар қоғамдық бірлестіктерін, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерін мемлекеттік қайта тіркеу, олардың филиалдарын және өкілдіктерін, республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени қоғамдық бірлестіктердің филиалдарын есептік тіркеуден алу үшін - 1 АЕК.
* шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғалар, олардың филиалдары және өкілдіктері - 2 АЕК.
* саяси партиялар, олардың филиалдары және өкілдіктері - 14 АЕК.
Шығатын құрылтайшының беру шартындағы қолын серіктестіктің (жарғылық капиталдағы) мүлкіндегі үлесін беру шартында нотариалды растау қажет.
Шаруашылық серіктестігін қайта тіркеуде оның қатысушысының салымының ақшалай бағасы серіктестіктің бухгалтерлік құжаттарымен немесе аудиторлық есеппен расталуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру тәсілдері
Құқық мирасқорлығын қайта ұйымдастыру нысанына байланысты (мүліктік құқықтар және міндеттердің ауысуы) әр түрлі тәсілдермен іске асырылады:
* заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттері біріккенде әрқайсының құқықтары мен міндеттері бірігу туралы шарт және өткізу актісіне сәйкес қайта туындаған заңды тұлғаға ауысады;
* заңды тұлға басқа заңды тұлғаға қосылғанда соңғысына қосылу туралы шарт және өткізу актісіне сәйкес қосылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады;
* бөлу теңгеріміне сәйкес қайта туындаған заңды тұлғаға ауысатын оның құқықтары және міндеттерін заңды тұлғаны бөлгенде;
* заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғалар бөлінгенде олардың әрқайсысына бөлу теңгеріміне сәйкес қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады;
* бір түрдегі заңды тұлғаны басқа түрдегі заңды тұлғаны қайта ұйымдастырғанда (ұйымдастыру-құқықтық нысанын өзгертуде) өткізу актісіне сәйкес қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері қайта туындаған заңды тұлғаға ауысады.
Осылайша, екі маңызды құжат бар, оларды қайта ұйымдастыруды тіркеуде ұсыну қажет - өткізу актісі және бөлу теңгерімі. Беру актісі және бөлу теңгерімі, сондай-ақ бірігу және қосылу туралы шарттар қайта ұйымдастыру туралы шешімді қабылдаған заңды тұлғаның немесе органның мүлік иесі бектіеді және барлық оның несиегерлері және борышкерлері, соның ішінде міндеттемелерге қатысты қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның барлық міндеттемелері, соның ішінде тараптар даулайтын міндеттемелер бойынша құқық мирасқорлығы туралы ережелерді қамтуы тиіс.
Осыларсыз қайта туындаған заңды тұлғаларды тіркеу немесе қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгертулер енгізу мүмкін болмайтын осы құжаттарды құрастыру арнайы бухгалтерлік есепті қалыптастыру және ұйымдастыру іс-шараларының тұтас кешенін өткізуді талап ететіні сөзсіз.
Осы жағдайларды ескерумен, сондай-ақ қайта ұйымдастыруды жүргізу мәселелерін неғұрлым оңтайлы шешу мақсатында, ең алдымен қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның бірінші басшысының бұйрығымен оны жүргізу бойынша комиссия құру қажет.
Қайта ұйымдастыруды жүргізу бойынша комиссияның міндеттері
* қайта құрылатын заңды тұлғаның несиегерлерін қайта ұйымдастыру туралы қабылданған шешімге қатысты жазбаша хабарлама құрастыру, сондай-ақ жекелеген салық есептілігін ұсыну және аумақтық салық органына қайта ұйымдастырумен байланысты құжаттамалық тексеру жүргізу туралы аумақтық салық органына өтініш беру;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелері және мүлкіне толық инвентаризация жүргізу;
* мүлік және міндеттемелер мирасқорлығы тәртібінде берілетіннің (қабылданатынның) құнын бағалауды жүргізу;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның ағымдық қызметі нәтижесінде беру актісі немесе бөлу теңгерімін бекіту күнінен кейін туындауы мүмкін мүліктегі және міндеттемелердегі өзгертулермен байланысты құқық мирасқорлығын іске асыру тәртібін, сондай-ақ жекелеген шаруашылық операцияларын жүзеге асыру тәртібін анықтау (несиелер, қарыздар, қаржы салымдары;
* жаңадан пайда болған және қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың жарғылық капиталын қалыптастыру (өзгерту) тәсілін анықтау;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның несиегерлік қарызын өтеу және дебиторлық қарызды талап ету;
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның қорытынды бухгалтерлік есептілігін құрастыру және беру актісі немесе бөлу теңгерімін, сондай-ақ оларға қажетті қосымшаларды дайындау (бухгалтерлік есептілік, мүлік инвентаризациясының актілері және қайта ұйымдастырылатын тұлғаның міндеттемелері, крдеиторлық және дебиторлық қарызды және т.б. түсіндірутізбесі);
* қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның құрылтай құжаттарына өзгертулер мен толықтырулар және жаңа заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын әзірлеу;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаны қайта тіркеу және жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тікреуді жүргізу;
* жаңадан пайда болған заңды тұлғалардың бөлу теңгерімі немесе беру актісі бойынша қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелері және мүлкін қабылдау-тапсыру актісі бойынша беру.
Кейбір ерекшеліктер бар, оларды беру актісін және бөлу теңгерімін құрастыруда ескерген жөн. Беру актісін құрастыру немесе бөлу теңгерімін құрастыруды есептік кезеңнің соңына (жылдың) немесе қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелерін және берілетін мүлікті бағалау және сипаттамалар үшін негіз болып табылатын, аралық бухгалтерлік есептілікті (тоқсан, ай) құрастыру күніне сабақтастыру ұсынылады.[6]
Қайта ұйымдастыруда берілетінқабылданатын мүліктің құнын бағалау қайта ұйымдастыру бастамашысының шешіміне сәйкес жүргізілуі тиіс: қалдық құны бойынша немесе ағымдық нарықтық құны бойынша немесе өзге құны бойынша. Бұндағы беру актісінде немесе бөлу теңгерімінде көрсетілген мүліктің құны осы құжаттарға қосымшаларда көрсетілген осы мүліктің құнына сәйкес келуі тиіс.
Беру актісіндегі немесе бөлу теңгеріміндегі қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның міндеттемелерін бағалау қолданыстағы заңнамаға сәйкес несиегерлердің өтеуіне жататын шығындар сомасын ескерумен бухгалтерлік теңгерімде көрсетілген несиегерлік қарыз бойынша сомада көрсетіледі.
Қайта ұйымдастырудың әр түрі сондай-ақ бухгалтерлік есептілікті қалыптастырудың қосымша ерекшеліктеріне және ұйымдастыру рәсімдеріне ие, олар жеке қарастыруды және заңгерге жүгінуді талап етуі мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қайта тіркеуден өткеннен кейін сізде мынадай құжаттар болуы тиіс:
* әділет органдарындағы мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік;
* жарғыға және құрылтай шартына өзгертулер (жаңа редакция немесе қосымша);
* құрылтай құжаттарына өзгертулер енгізулер туралы шешім;
* қатысу үлесімен мәмілені растайтын құжат (сату-сатып алу немесе сыйлау шарты);
* тіркеу мәліметтерін өзгерту туралы қызмет көрсететін банк және салық комитетінің хабарламасы;
* жаңа мөр (атауы немесе орналасқан орны өзгерген жағдайда);
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қайта ұйымдастырудан өткеннен кейін сізде мынадай құжаттар болуы тиіс:
* заңды тұлғалар біріккенде, қосылғанда, бөлінгенде, шыққанда және қайта құрылуы барысында құрастырылатын құжаттардың толық пакеті;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарының жаңа редакциясы;
* қайта ұйымдастыруды жүргізу туралы заңды тұлғалардың өкілетті органдарының шешімдері;
* қайта ұйымдастыру туралы шарт;
* беру акті, бөлу теңгерімі;
* жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
* қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаларды мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік.[8]
5.2 Заңды тұлғаның құрылуы мен таратылуы
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу.Заңды тұлға әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Мемлекеттік тіркеу тәртібі заңдарда белгіленеді. Мемлекеттік тіркеу деректері, соның ішінде коммерциялық ұйымдар үшін фирмалық атауы заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік регистріне енгізіледі.Заңды тұлға мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап құрылды деп саналады. Филиалдар мен өкілдіктер заң құжаттарында белгіленген тәртіппен құрылады.
Заңды тұлға мынандай жағдайларда қайта құрылуға тиіс:
1) жарғылық капиталының мөлшері азайтылған жағдайларда;
2) атауы өзгергенде;
3) шаруашылық серіктестіктеріндегі қатысушылардың құрамы өзгергенде қайта тіркелуге тиіс.
Аталған негіздер бойынша құрылтай құжаттарына енгізілген өзгерістер заңды тұлға қайта тіркелмейінше жарамсыз болып табылады. Құрылтай құжаттарына басқа өзгерістер мен толықтырулар енгізілген ретте заңды тұлға бұл туралы тіркеуші органды бір айлық мерзімде хабардар етеді.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі Азаматтық кодекстен басқа, Қазақстан республикасы Президентінің 1995 жылы 17- сәуірде шығарған Заңды тұлғаларды мемлекттік тіркеу туралы заң күші бар Жарлығымен және Қазақстан Республикасы Әділет министірлігінің заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Ережесімен реттеледі.
Мемлекетік тіркеудің құқықтық маңызына келетін болсақ, тұлға мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап заңды тұлға болып саналады. Заңды тұлғаны тіркеу фактісі заңды тұлғағазаң талабын сақтауды және өзінің құрылтай құжаттарын заңға сәйкестендіруді міндеттейді. Тіркеуден бас тарту сот тәртібімен шешіледі. Заңды тұлғаны құрудың тиімсіздігін желеу етіп тіркеуден бас тартуға жол берілмейді.
Заңды тұлғаны тарату негіздері.
Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру ұйымын тарату зейнетақымен қамсыздандыру және сақтандыру қызметі туралы заңдарда көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Тарату - заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттерін мирасқорлыққа өткізбей тоқтату тәсілі. Тарату ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі мүмкін.
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесінің уәкілдік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органның шешімі бойынша заңды тұлға кез-келген негіз бойынша таратылуы мүмкін, әрине, бұл жерде әңгіме ерікті түрде тарату туралы болып отыр.
Заңды тұлғаны тарату дегеніміз - заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеуден алу арқылы оның құқық және әрекет қабілеттілігінің тоқтатылуы. Заңды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асырушы орган заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдағаннан кейін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тарату тәртібінің сақталуын тексереді. Егер тексеру барысында таратудың белгіленген тәртібінің сақталуын тексереді. Егер тексеру барысында таратудың белгіленген тәртібінің бұзылғандығы анықталмаса, тіркеуші орган 10 күн ішінде заңды тұлға қызметінің тоқтатылғандығын тіркейді.
Таратуды тіркеу үшін тіркеуші органға келесі құжаттар ұсынылады: белгіленген үлгідегі таратуды тіркеу туралы арыз (мемлекеттік үлес қатысы бар ұйымдар реестр ұстаушының белгісі соғылған арызы); заңды тұлғаны тарату туралы шешім (соттың, өкілетті органның заңды тұлғаның мүлкінің меншік иесі және т.б.); құрылтай құжаттары мен статистикалық карточканың түпнұсқалары; заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеуі немесе қайта тіркеуі туралы куәлігінің түпнұсқасы; таратуды тіркеу үшін алымның төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі; заңды тұлғаны тарату және несие берушілердің тілектерін білдіру тәртібі мен мерзімі туралы деректердің жарияланғанын растайтын құжат (Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің Ережесі туралы ҚР Әділет министрлігі тіркеу қызметі комитетінің 1999 жылғы 23 сәуірдегі № 66 бұйрығының 9 бабы).
Заңды тұлға ерікті түрде және ықтиярсыз тәртіппен таратылуы мүмкін. Ерікті тәртіпте таратылуына кез келген негіз ықпал етеді (заңды тұлға мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесі уәкілдік берген органның шешімі негізінде, құрылтай құжаттары бойынша тарату жөнінде шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органының шешімі негізінде).
Ықтиярсыз таратылу соттың шешімі бойынша жүзеге асады.
Соттың шешімі бойынша заңды тұлға:
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына жол берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет ұдайы жүзеге асырылған;
4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметті, не заң құжатында тыйым салынған қызметті жүзеге асырған не, қызметін заңдарды бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүргізген жағдайларда;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін
Сонымен қатар, заңнама мемлекеттік органдардың, несие берушілердің заңды тұлғаны тарату жөніндегі талаптың сотқа беруін көздейді.
Заңды тұлғаның таратылуы заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған орган құрған тарату комиссиясы жүзеге асырады. Тарату комиссиясы құрылған сәттен бастап заңды тұлға мүлкін және істерін басқару жөніндегі өкілеттілік соған ауысады. Тарату комиссиясы заңды тұлғаның таратылу жайлы, несие берушілерінің талаптарын мәлімдеу тәртібі мен мерзімі туралы ақпаратты орталық әділет органының ресми баспасөз басылымдарына жариялайды. Талаптарды мәлімдеу мерзімі тарату туралы жарияланған кезден бастап екі айдан кем болмауы тиіс.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 51 бабына сәйкес, заңды тұлға таратылған кезде оның несие берушілерінің талаптары мынадай кезек
1) бірінші кезекте - таратылған заңды тұлға өміріне немесе деңсаулығына залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары тиісті мерзімді төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;
2) екінші кезекте -- несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы шегінде таратылған банкроттың мүлкін кепілге салып қамтамасыз етілген міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте - еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі есеп айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте - бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдер жөніндегі берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушілермен есеп айырысылады.
Дәрменсіздік (банкроттық).
Заңды тұлғаны таратудың жеке жағдайы оны банкрот жариялау болып табылады.
Банкрот ұғымы Азаматтық кодекстің 52-бабында көрсетілген . Оған сәйкес, банкроттық - борышқордың соттың шешімімен танылған оны таратуға негіз болып табылатын дәрменсіздігі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz