Физиканы мектепте оқыту әдістемесі
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1 Оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттыру ... ... ... ... .
1.1 Физиканы мектепте оқыту әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру жолдары ... ... ... ...
1.3 Шығармашылық есептер арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
2 Молекулалық физика бойынша сабақ
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Термодинамика мен газ заңдарын оқыту
ерекшелігі ... ... ... ... ... ...
2.2 Педагогикалық эксперимент және оның
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Үздіксіз іздену - әрбір мұғалімнің негізгі
міндеті. Мұғалім шеберлігінің көрсеткіші - әдістеме саласындағы ғылыми
жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік меңгеру табиғат заңдарын күнделікті
өмірмен байланыстыра отырып физика пәнінен танымын арттыру.
Сапалы тиімді нәтижелі жүргізген әрбір сабақ – ұстаздың тынымсыз
еңбегінің нәтижесі болмақ. Оқу материалын түсіндіру кезінде оқушылардың
сезіміне, эмоциясына ықпал ету арқылы ынта ықыласын, қызығушылығын күшейту.
Адам дамуының қуатты қозғаушы күші – оның бойындағы табиғат берген қабілеті
екені белгілі. Сондықтан да білім берудің негізгі мақсаты оқушының
бойындағы қабілеті мен дарынының көзін ашу.
Ғылыми – практикалық маңызы мен жаңашылдығы. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында (2007ж.) Білім беру ұйымдарындағы тәрбие
бағдарламалары оқу процесінің құрамдас бөлігі болып табылады және білім
алушылардың, тәрбиеленушілірдің патриоттық, азаматтық, интернационалдық,
жоғары моральдық және имандылық сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-
жақты қызығушылықтары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған деп
көрсетілген болатын [1]. Сол себепті әрбір оқушының бойында ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтарды, биік мақсат – мұраттарды, жоғары
адамгершілік қадір – қасиеттерді, дүниеге көзқарасты қалыптастыруды
тәрбиелік іс – шараларда және сабақ барысында үнемі ескеріп, жүзеге асырып
отыру қажет. Оқушы, студент үшін пәнге қызығушылықты оятатын, ойластыратын
негіз – оқытушының интелектуалдық іізденісінде. Осындай жауапты істе кез –
келген оқытушының басты мақсаты сабақты қызықты ұйымдастыруы, сондықтан да
бұл дипломдық жұмыста көрсетілген әдіс – тәсілдерді физиканы оқытуда,
үйірме жұмыстарында пайдалануға болады.
Диплом жұмысының мақсаты. Физика пәнін оқыту және оқушылардың
қызығушылығын арттыру үшін алға қойған мақсаттар:
• Оқытудық қарқынын жоғарылату;
• Оқушының шығармашылық белсенділігін көтеру;
• Оқыту сапасын арттыру;
• Деңгейін саралау.
Диплом жұмысының міндеті. Оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын
арттыру; Оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру;
Оқытуда жаңа технологияны пайдаланып, оқушыларды жаңа тұрғыдан ойлауға
қалыптастыру.
Зерттеу объектісі. Оқытудың жаңа инновациялық әдістері; № 4
орта мектептің 10 сыныбы.
Диплом жұмысынң теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом
жұмысының тақырыбы оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттыру жолдары
болғандықтан, оқытудың жаңа технологияларына сүйенілді. Атап айтатын
болсақ, сын тұрғысынан ойлау, инсерт, ассоциациялық топтастыру әдістеріне
сүйене отырып № 4 профильді орта мектебінің 10 сынып оқушыларымен
эксперименттік сабақ өткізілді. Көрсетілген әдістер зерттеудің әдіснамалық
негізі болды.
Диплом жұмысының практикалық базасы. Арқалық қаласындағы №2
облыстық әмбебап кітапханасы мен Арқалық мемлекеттік педагогикалық
институтының кітапхана кешені, №4 профильді орта мектеп.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФИЗИКА ПӘНІНЕ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫ АРТТЫРУ
1.1 Физиканы мектепте оқыту әдістемесі
Егеменді еліміздің болашақ азаматтарына терең білім беру, оны өмірде
қолдана білу дағдыларын қалыптастыру бүгінгі ұстаздар қауымына үлкен
жауапкершілікті жүктеп отырғаны белгілі. Заман талабына сай қойылып отырған
міндеттерді шешу мектептегі оқу жұмысының жаңа формалары мен оқытудың жаңа
әдістерін іздестіріп, орнымен шебер қолдануды қажет етеді [2].
Мектепте физиканы сапалы оқытудың ең бірінші және басты шарты -физика
ғылымын мұғалімнің берік меңгеруі, оның зеттеу әдістері мен даму тарихын
терең түсінуі. Қазіргі кезде оқыту әдісі деп - білім беру мақсатына
жеткізерліктей мұғалім мен оқушының өзара бірлесіп жұмыс істеу тәсілдерін
айтамыз. Осы уақытқа дейін оқыту әдістерінің бірнеше түрі мен тәсілдері
ойлап шығарылды және әр кезде әр мақсат үшін пайдаланылды. Оқыту
процесінде, көп ғасырлар бойы әсіресе, діни оқу орындарында, қатып қалған
кітап сөзін өзгертпей тастай қылып жаттаттыру әдісі пайдаланылып келгені
белгілі. Мұндай әдіспен білім беруге оқу қарекетінің негізгі жүгі оқушының
иығына қарай аударылып, мұғалім тек тексерушінің рөлін ғана атқарумен
шектелгенін көреміз.
17 ғасырда, физиканы оқытуды бормен түсіндіру әдісі орын алды.
Мұндағы негізгі мақсат, бормен тақтаға формулаларды жазып түсіндіру арқылы
физиканың тек математикалық негіздерін ғана ашып көрсету болған, өкінішке
орай, оқытылатын табиғат құбылыстарының физикалық мәні мен заңдылықтары,
олардың практикалық маңызы ашылмай келген. Физиканы математикаландыру деп
басқаша аталған бұл әдісті оқу қызметінің басым көпшілігі мұғалімге ауыр,
оқушылар сабақта, көбінесе, тек қатысушылар, тыңдаушылар рөлін ғана атқарып
отырды. Оқушылардың біліміндегі формализмді күшейтуге мұның ықпалы көп
болды.
20 ғасырдың басында ғана физиканы оқыту процесінде кейбір өндіріс
орындарында және табиғат құбылыстарына экскурсия өткізу, есеп шығару,
демонстрациялық тәжірибелер мен лабораториялық жұмыстар жүргізудің
әдістемесі жасалына бастады. Мұның нәтижесінде физика сабақтарына
көрнекілік және практикалық әдістердің элементтері ендірілді, оқу іс -
әрекетін мұғалім мен оқушының бірлесіп жұмыс істеу тәсілдерінің негіздері
қаланды, оқушыларды оқуға деген қызығушылығы мен белсенділігінің артуына
мүмкіндік туғызды.
40-шы жылдардан бастап мектеп физикасына эксперименттік әдіс бірқатар
молырақ ендіріліп, оқушылар өздері демонстрациялық экспериментті, физикалық
бақылауларды, эксперименттік есептер шығаруды үйде өз бетінше орындайтын
болды. Бұл әдіс оқушылардың эксперименттік, политехникалық жалпы еңбектік
деңгейлері мен дағдыларының дамуына өз септігін тигізді [3].
Оқыту әдістерін зерттеу - негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқытудың әдістемесінің мақсаты - физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен методикалық амалдарын қолданудың жолдары мен формаларын
анықтау. Физиканы оқыту әдістемесі негізінен мектеп үшін мынандай қажетті
нақты мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
1. Мектеп физика пәнінің әрбір басқыштарында оқытылатын оқу
материалдарының көлемін және мазмұнын анықтау. Мысалы, мектепте неге
газдардың қысымын бірінші басқышта, ал термодинамикада негіздерін
екінші басқышта оқимыз.
2. Оқу материалын баяндаудың жүйелілігін анықтау оқытылатын материалдың
бірізділігі,оңайдан қиынға қарай бірте - бірте өсіп отыруы тиіс.
3. Оқушылардың оқу материалының оңай меңгеруінің тиімді әдістері мен
тәсілдерін және мұғалімнің әртүрлі әдістемелік түсіндіру амалдарын
көрсету. Мәселен, ауызша баяндау, әңгімелесу, сұрақ - жауап,
эксперимент, анализ және синтез, индукция және дедукция, аналогия мен
нобайлау.
4. Бағдарламалық жады хаттарды оқушылардың берік игеруін қамтамасыз
ететіндей физиканы оқытудың қажетті материалдық - техникалық базасын
анықтау.
5. Физиканы тереңдетіп оқытуға мүмкіндік туғызатындай сыныптан тыс және
мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізудің әдістемесін жасау
[4].
Педагогика мен дидактика жөніндегі басшылықтарда, классификацияның
негізіне қандай елеулі белгі алғанына байланысты, оқыту әдістерінің әр
түрлі классификацияларын келтіреді. Классификациялауға оқушылар білімдер
мен дағдыларға ие болатын қайнар көзді негіз етіп алып, барлық әдістерді үш
үлкен топқа - сөздік, көрнекілік және топтарга бөлуге болады.
Сөздік әдістер: мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс,
әңгімелеу, түсіндіру) әңгімелесу, кітаппен (оқулықтар мен оқу құралдары,
анықтама және басқа әдебиет) жұмыс істеу.
Көрнекілік әдістер: мұғалімнің тәжірибе жасап көрсетуі, көрнекі
құралдарды (жұмыс істеп тұрған машиналар мен техникалық қондырғыларды,
макеттерді, схемаларды, суреттерді, чертеждарды, коллекцияларды) көрсету,
оқу кинофильмдерін көрсету.
Практикалық әдістер: оқушылардың эксперименттік және практикалық
жұмыстары, үлестірме материалмен істелетін жұмыс, жаттығулар (есептер
шығару, графиктер салу және олармен жұмыс істеу, кинематикалық схемалармен
жұмыс істеу).
Алғашқы екі топ оқушылардың білімдері мен логикалық ойлау дағдыларын
алуына көмектесетін әдістер жиынтығы. Кітаппен жұмыс істей отырып мектеп
оқушылары білімді және суреттерді, схемаларды, чертеждарды, кестелерді
пайдалану шеберліктеріне ие болады. Үшінші топ оқушылардың білім алуларына
ғана емес, сондай-ақ оларда приборлармен, схемалармен, чертеждармен жұмыс
істеудің практикалық шеберліктерін және дағдыларын қалыптастыруға
көмектесетін әдістерді қамтиды.
Оқыту әдістерінің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар және белгілі
бір жағдайларға қандай да бір оқу - тәрбие міндеттерін шешкенде оңды
нәтижелерге алып келеді. Бірде - бір әдісті универсал, кез - келген
міндеттерді шешуге жарамды деп есептеуге болмайды.
Практикада, әдетте, әдістердің бірде-бірін басқаларынан бөліп алып,
таза күйде қолданбайды қайта олармен үйлестіре отырып, оқытудың сөздік
әдістерін тәжірибелер жасап, көрнекі құралдарды көрсетумен, практикалық
әдістерді сөздік әдістермен үйлестіре қолданады.
Әдістерді сабақтың алдына қойылған міндеттерді анағұрлым тиімді шешуге
қол жеткізетіндей етіп, дұрыс ұштастырудың маңызы зор. Мысалы, 7 -
сыныптағы физикалық заңдарды оқып үйренгенде эвристикалық әңгімелесу әдісін
тәжірибелер жасап көрсетумен ұштастырған. Күрделі приборлардың құрылысын
оқып үйренгенде - мұғалімнің түсіндірулерін приборларды көрсетумен және
схемаларды пайдаланумен, ал күрделі емес приборлардың құрылысын оқып үйрену
кезінде (мысалы, балқымалы сақтандырғыштарды, қыздыру электр лампыларын)
оқулықпен және үлестірме материалдармен істелетін жұмыстармен ұштастырған
жөн [3] .
Оқыту әдістерін тандаған кезде сабақтың мақсаты мен міндеттерін, оқу
материалдарын мазмұнын оның оқулықта баяндалу сипатын, оқушылардың жас
ерекшеліктерін, сынып құралының өзгешеліктерін, физика ғылымының әдістерін,
физика кабинетінде жабдықтың болуын ескеру керек.
Оқытудың сөздік әдістерін қарастыралық.
Әңгімелесу әдісі - мұғалім оқушыларда бар білімдерге, практикалық
тәжірибе мен тәжірибелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен
оқушыларды жаңа білімдерді түсінуге және меңгеруге алып келеді. Материалды
әңгімелесу әдісімен баяндау мұғалім мен оқушы арасында диалог түрінде
өтеді. Мұғалім тәжірибелер жасап көрсетіп немесе мектеп оқушылары
орындайтын тәжірибелерге сүйеніп, оларға сұрақтар қояды. Мұғалімнің
басшылығымен оқушылар логикалық пайымдау жолымен, алға қойылған мәселелер
жөніндегі дербес ақыл-ой жұмысы арқылы тұжырымдар мен жинақтаулар
ойластырады.
7 - сыныптағы физиканы оқытуда қолданылатын әңгімелесу әдісі -жаңа
материалды оқып үйренудің және оқушылар білімдерінің сапасын тексерудің
негізгі әдістерінің бірі саналады. Оны мынадай жағдайларда қолданады:
➢ физикалык заңдарды демонстрациялық тәжірибелермен және
оқушылардың фронтальдық (шептік) экспериментімен ұштастыра оқып
үйренген кезде;
➢ физикалық құбылыстардың мәнін ашып-айқындау кезінде
(тәжірибелермен ұштастыра);
➢ физикалық ұғымдарды қалыптастыру барысында (тәжірибелерді
демострациялау мен көрнекі кұралдарды көрсетумен ұштастыра);
➢ жаңа материалды оқып үйрену процесіне сүйену үшін білу қажет
болатын бұрын өтілген материалды қайталау кезінде;
➢ сол сабақта оқып үйренілген материалдың меңгерілу сапасын тексеру
кезінде;
➢ алға қойылған проблеманы шешу жолдарын анықтау кезінде.
Көрсетілген жағдайларда әңгімелесу әдісі - негізгі, ал басқа әдістер
қосалқы болып табылады. Қарастырылған жағдайларда бұл әдіс, басқа әдістерге
қарағанда, оқушыларда оқып үйренілетін мәселеге деген ынта - ықылас
тудыруға олардың ойлауын күшейтуге жақсы мүмкіндік тудырады.
Әңгімелеу - бұл мұғалімнің материалдың дәйектілікпен, бейнелі түрде,
диалогпен үзбектемей, баяндап беруі, оның қолданылу мақсаты мынадай:
• оқушыларды өнер табыстары және физикалық заңдарды ашудың
тарихымен, аса көрнекті ғалымдар мен
өнертапқыштардың өмірбаянымен таныстыру;
• ғылым мен техниканың жетістіктерімен және даму
перспективаларымен таныстыру;
• оқып үйренілетін физикалық құбылыстар мен заңдардың, приборлар
мен техиикалық құрылғылардың ғылымда, техникада қолданылуымен
таныстыру;
• табиғат пен техникалық қондырғышарда бақыланатын құбылыстарды
сипаттау.
Жоғарыда санап өтілген жағдайлардың алғашқы екеуінде әңгімелеу
-материалды ауызша баяндаудың бірден - бір мүмкін болатын тәсілі. Бұл арада
әңгімелесу әдісін қолдануға болмайды, өйткені оқушыларда әңгімені
өрістетуге негіз боларлық білім қоры жоқ. Бұл жағдайда әңгімелесу әдісі
оқушыларға оқып үйренілетін мәселе жөнінде тұтас түсінік беруге және оған
ғылыми - көпшілік әдебиетпен қосымша мәліметтер алу тілегін тудыруға
мүмкіндік береді.
Одан кейінгі екі жағдайда әңгімелеу көбінесе әңгімелесу әдісімен
ұштастырылады. Әңгімелесу процесінің басында мұғалім оқушылардың сол мәселе
бойынша не білетінін анықтайды. Одан кейін, оқушылардың бар білетіндерін
жүйеге келтіріп, мұғалім оларды өз әңгімесімен толықтырады әрі тереңдетеді.
Әңгімелеу әдісін тәжірибелер жасап, көрнекі кұралдарды көрсетумен
ұштастырып қолданады. Әңгіме айқын, логикалық жағынан дәйекті, бейнелі,
эмоциалы болуға тиіс.
Баяндаудың дәйектілігі мен айқындығы ұқыпты ойластырылған жоспар немесе
конспект арқылы қамтамасыз етіледі, ал бейнелілік пен эмоциалылық елеулі
дәрежеде мұғалімнің, эрудициясына, оның өз пәні мен сөйлеу өнерін қалай
меңгергеніне байланысты.
Түсіндіру - бұл мұғалімнің курстың неғұрлым күрделі мәселелерін
дәйектілікпен, қатаң логикалық тұрғыда баяндап беруі. Түсіндіруге пайымдау,
ой қорыту, дәлелдеу сияқты белгілер тән. Бұл әдісті дәлелдеу, түсіндіру
кезінде қажет болғанда пайдаланады. Оқушылардың оқып үйренілетін мәселе
жөнінде мұғалімнің әңгімелесу әдісімен материалды баяндауына негіз боларлық
жеткілікті білімдері мен байқап -бағдарлағандары жоқ жағдайда бұл әдістің
орны ерекше болады.
Физиканы оқытуда түсіндіру әдісін төмендегі оқу міндеттерін шешу
кезінде қолданады:
❖ физикалық приборлар мен машиналардың құрылысын және жұмыс істеу
принциптерін оқып үйренген кезде;
❖ физикалық құбылыстардың мәнін неғұрлым жалпы физикалық теориялар
негізінде ашқан кезде;
❖ денелердің физикалық қасиеттерін заттардың атомдық-молекулалық
кұрылысы туралы түсініктер мен электрондық теория негізінде
түсіндіргенде;
❖ физикалық заңдардың мәнін оқып үйрену мен олардың арасындағы
байланысты ашқанда;
❖ физикалық құбылыстар мен заңдарға негізделген технологиялық
процестердің мәнін оқып үйренген кезде.
Түсіндіруді көрнекілік құралдарын қолданумен қоса қабат жүргізген
жағдайда ғана, ол материалды оқушылардың терең де берік меңгеруін
қамтамасыз етеді. Түсіндіру процесінде мұғалімнің логика заңдарын сақтауы,
әр бір жаңа мәселені айқын етіп қоюы, дәлелдерді қатаң логикалық,
дәйектілікпен баяндауы ерекше зор маңызға ие болады.
Түсіндіру көбінесе әңгімелесу әдісімен ұштастып отырады, мұғалім
оқушыға өз пікірлерін айтып, өзінше түсінік беруді ұсынады. Ол оқушылардың
зейінін аудару, ойлау барысын түсіндірілетін нәрсені қалай ұғатынын тексеру
үшін, оларға сұрақтар қояды [3].
Оқушылар физиканы оқыту практикасында оқытылатын материалды қосымша
әдебиеттерді оқу арқылы өздерінің білімдерін толықтырып, әр түрлі әдістерді
біліп, оларды өздігінен қолдануды үйренсе, физикадан алған білімдерін толық
меңгереді. Танып білу әдістері физика оқулықтарында әдістік нұсқауларда
кеңінен қолданылады. Ал, жалпы ғылыми - таным әдістері оқулықта та,
әдістемелік нұсқауларда да сирек кездеседі. Физикадағы, жалпы ғылыми
танымдық әдістерді қарастырайық.
Бақылау әдісі. Бақылау объектінің немесе құбылыстың өзіне тән
қасиетін және ерекшелігін жоспарлы түрде алдын - ала танып білу. Бақылаушы
табиғаттағы өтіп жатқан процеске әсер етпейді, оның қорытындысын кесте,
график түрінде жазып алып белгілі заңдылықтар мен теориялар арқылы
түсіндіреді.
Мысал ретінде броундық қозғалысты бақылауды алып қарастырайық. Микроскоп
арқылы оқушылар сұйықта(немесе газда) қалықтаған бөлшектердің жылулық
қозғалысын бақылайды. Бұл бөлшектердің бей - берекет қозғалыста болатынын
және бұл қозғалыстың тоқталмайтынын байқайды. Бөлшектердің қозғалыс
траекториясын көре отырып, бірдей уақыт аралықтарында жүрілген жолдардың
бірдей еместігін көреді. Температура жоғарылаған сайын, оның қозғалысының
интенсивтілігі артады. Қорытындысында броундық қозғалыс молекулалардың бар
және үнемі қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Бақылау кезінде зерттеуші бақыланып отырған процеске ықпал жасай
алмайды. Сондықтан да бақылау әдісінің бірнеше кемшіліктері бар.
Қарастырылып отырған құбылысты, басқа денелердің әсерінен бөліп алып
бақылауға болмайды. Мысалы: денелердің еркін түсу құбылысын бақылай
алмаймыз, себебі ауаның кедергі күші әсер етпейді. Құбылысты оқып үйрену
үшін оны қайталауға болмайды, тек оның өздігінен қайталануын күту керек.
Мысалы, аспан денелерінің қозғалыс траекториясын бақыласақ. Құбылысты
әртүрлі жағдайларда бақылауға болмайды. (Жан - жақты зерттеуде бұл өте
қажет). Осы кемшіліктер зерттеушінің бақылаудан, экспериментке көшуіне
мәжбүр етеді.
Эксперимент әдісі. Эксперимент зерттеушінің құрал - жабдықтар арқылы
субъектіге немесе құбылысқа әсер ету арқылы зерттеуі. Физикада эксперимент
белгілі бір мақсатта, біріншіден жаңа мәліметтер алып, оны ары қарай дамыту
үшін, екіншіден белгілі теорияны растау үшін немесе теріске шығару үшін
жасайды. Мысалы, Резерфордтың бөлшектермен жасаған тәжірибесінен кейін,
атомның планетаралық моделі жасалады, немесе П.Н. Лебедевтің жарық қысымы
туралы тәжіриесі, жарық бөлшектердің бар екенін дәлелдейді. Кез - келген
эксперимент басынан аяғына дейін теорияға сүйенеді.
1. Барлық экспериментте арнаулы құрал - жабдықтар пайдаланылады.
2. Эксперимент белгілі мақсатта ғылыми негізге сүйене отырып ойластырылып
жасалады.
3. Құрал - жабдықтардың көмегімен өтіп жатқан процестің негізгі бөлігі
қамтылады. Теориялық ойлау арқылы процесті толық қамтып қарастырамыз.
4. Экспериментте алынған нәтижені өңдеуде, жіберілген қателіктерді ескеріп,
орташа шамаларды анықтайды.
5. Қазіргі физикада эксперименттің нәтижесін математикалық өңдеуден
өткізгенде жаңалықтар ашылуда.
Абстракциялау әдісі. Обьектінің немесе құбылыстың қасиетін
қарастырғанда оның кейбір қасиеттерін ескермей жеке зерттеу абстракциялау
әдісі деп аталады. Мысалы, зарядталған бөлшектердің өзара әсер ету
заңдылығын оқығанда олардың арасындағы гравитациялық әсерлерін ескермейміз,
себебі біз қарастырып отырған электромагниттік әсерден әлдеқайда әлсіз.
Абстракциялау заттың ерекше қасиетін ойлау арқылы бөліп алып қарастыру.
Абстракциялаудың да шегі бар, әр заттың табиғаттағы өзіне тән
қасиетіне байланысты. Осы шектен өту ол затты немесе обектіні идеялдауға
әкеліп соқтырады. Идеалдау дәріптеушілік абстракциялауға тән, оның бір түрі
болып табылады.
Дәріптеушілік объектіні абстрактілі ойша түрде елестету, шындығында
практикада, күнделікті өмірде оны іске асыруға болмайды. Реалды өмірде бар
объектілердің қасиеттерін қарастыру қиындық туғызғанда идеалдауға әкеп
соқтырады.
Салыстыру, аналогия, моделдеу. Салыстыру әдісі объектілердің
арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды табу. Мысалы, Кулон заңы мен бүкіл
әлемдік тартылыс заңын салыстыру арқылы математикалық құрылымы бірдей, ал
физикалық мағынысы әртүрлі екендігін көруге болады. Сол сияқты
математикалық маятниктің тербелісі мен тербелмелі контурдағы электр
тербелістерін салыстыруда кездеседі. Салыстыру әдісі құбылысты
түсіндірмейді, бірақ оны танып білуге көмектеседі.
Салыстыру кезінде олардың ұқсастықтары ең көп, ал айырмашылықтары мейлінше
аз болғанда, оларға ортақ заңдылықтарды қолдану аналогиялық әдіс деп
аталады.
Физикада модельдеу әдісіде қолданылады. Моделдеу әдісі объектінің
белгілі бір қасиетін көрсететін жүйені ойша немесе материалды түрде жасау.
Жасалған жүйе модель деп аталады. Материалды модель формасы жағынан да,
мазмұны жағынан да объективті болады.
Гипотеза. Ойша эксперимент. Гипотеза әдәсі белгілі фактіге сүйене
отырып бақыланған құбылысқа немесе заңдылыққа болжам жасау. Гипотеза ескі
және жаңа фактілерді жинақтап қоймай, оларға түсініктер беруге тырысады.
Мысалы, Д. И. Менделеевтің периодтық системасын ашуы және кейбір химиялық
элементтердің атомдық массасы дұрыс есептелмегені айтылған еді. Кейіннен
экспериментте бұл гипотезаның дұрыс екендігі расталды.
Ойша эксперимент әдісі шындығында жасалмайтын, эксперименттік
жағдайға теориялық талдау жасау. Ойша эксперимент әдісі физиканың бүкіл
даму тарихында жаңа физикалық құбылыстарды түсіндіруге, жаңа заңдарды
ашуға, ғылыми теориялар жасауға арқау болады [5].
Заман талабына сай әрбір пәнді оқытудың өзіндік ерекшелігі пайда
болуда. Бүгінгі таңда ақпараттық технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жеке пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Компьютер арқылы оқушылар тек информатика сабағын емес, басқа
сабақтардыда арнайы компьютерлік бағдарламалар мен электрондық оқулықтар
арқылы зерттеп, кез - келген тақырыпты оқушы өзі меңгеруге дағдылануда [6].
Физика пәнінің сабақтарында компьютерлік техниканы пайдалану,
оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырып, олардың ой танымын кеңейтуге, өз
бетінше шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс жасауына қолайлы болып
отыр.
Физика курсының кейбір бөлімдері ойлануды, талдай білуді, салыстыруды
қажет етеді. Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге, ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осы жағдайларда
оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың теникалық құралы дербес компьютер
көмекке келеді.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Айталық, микроәлем құрылысы, өте жылдам өтетін құбылыс
немесе тәжірибе жасайтын құралдардың кабинетте болмауы. Нәтижесінде
оқушыларда оларды ойша елестету және тақырыпты түсіну қиынға түседі.
Компьютер бұл құбылыстардың тек моделін ғана жасап қоймай, сонымен қатар
процестің өту жағдайын да өзгерте алады. Оның көмегімен өте күрделі
зетрханалық жұмыстарды да орындауға мүмкіндік бар. Оқушы онда өз қалауы
бойынша тәжірибенің алғашқы параметрлерін өзгертіп, бақылап, нәтижесінде
құбылыс қалай өзгергенін көріп, көргенін талдап, сәйкесінше қорытынды
жасайды [7].
Энергияның берілуі
Термодинамика: жылу энергиясын GLX ретке келтіру файлы:
беру, сәулелену, конвекция, жылу сәулелену
өткізгіштік
Саны Құрылғылар мен материалдар Бөлшек нөмері
1 PASPORT Xplorer GLX PS-2002
2 Температура қондырғысы (GLX қоса
келеді)
1 Жылуды шығарушы ыдыстар TD-8570A
1 Мензурка, 50мл SE-7289
2 Химиялық стакан, 250 мл
2 Жылу өткізбейтін төсем
1 пар Қысқыштар (Ыстық суы бар
ыдыстарға)
500мл Ыстық су (700 С)
1 жиын Қорғаныш заттары ( қолғап, көз
әйнек, халат)
Мақсаты
Жұмыстың мақсаты - әр түрлі металдан жасалған ыдыста бастапқы
температуралары және көлемдері бірдей судың температураларының өзгеруін
өлшеу. Жылуды қай металл тез беретінін анықтау.
Кіріспе.
Жылу энергиясы үш әдіспен беріледі: жылу өткізгіштік, конвекция және
сәулелену. Бөлмеде алюминий ыдыста ыстық су тұрса, су жылудан жылу
өткізгіштігінен айырылады (төмен температуралы алюминий молекулаларымен
өзара байланысынан) конвекциядан (ауа молекулалары аллюминимен қақтығысады)
және сәулеленуден (электр магнитті толқындар ыдыс бетінен таралады).
Шолу
Алюминий ыдыста бірдей көлемдегі ыстық судың температурасының өзгеруін
өлшеу үшін температура қондырғысын қолданыңыз. Температураның мәнін көріп
жазу үшін Xplorer GLX қолданыңыз. Температураның өзгерісін 15 минут
аралығында анықтау.
Болжам
Қандай металдан жасалған ыдыста су 15 минут ішінде суынады: боялмаған
алюминий немесе қара бояумен боялған алюминий ыдыста?
Қауіпсіздік техникасы
• Құрылғыны қолдану нұсқауын қатаң сақтаңыз. Ыстық сумен жұмыс
жасағанда абай болыңыз.
• Қолғап, қорғаныш көз әйнегін және халат киіңіз.
Жұмыстың орындалу тәртібі
GLX ретке келтіру
1. GLX қосыңыз және GLX ретке келтіру файлдарындағы сәулелену
тарауын ашыңыз.
2. Сызбаны ашу үшін F1 басқышын басыңыз.
3. Экранда – 2 сызба температура – уақыт. Температура секундына 2
рет өлшенеді (2 Гц).
4. Xplorer GLX сол бүйіріндегі портқа температура қондырғысын
қосыңыз және GLX қосыңыз. Екінші қондырғыны екінші портпен
қосыңыз.
Құрылғыны ретке келтіру
➢ Бірінші қондырғыны боялмағын аллюминий ыдысқа, ал
екіншісін қара ыдысқа салыңыз.
➢ Ыдыстардың астына жылу шығармайтын төсемдер қойыңыз.
➢ Әр ыдысқа бірдей мөлшерде су құюға дайындалыңыз.
➢ Екі стаканның әр қайсысына 250 мл ыстық су құйыңыз.
Берілгендер жиыны
▪ Ескерту: Егер бір адам ыстық суға, ал екінші адам Xplorer GLX –ке
жауап берсе, жұмыс жеңілдейді.
▪ Стакандардағы 250 мл ыстық суды алюминий ыдыстарға тез және ұқыпты
құйыңыз.
▪ 10 секунд күте тұрыңыз, содан кейін берілгендер жиынын бастау үшін
GLX- те старт басқышын басыңыз.
▪ Температура - уақыт сызбасын бақылап отырыңыз.
▪ 15 минут (900 секунд) өткен соң берілгендер жиынын тоқтату үшін ►
басқышын басыңыз.
Сараптама
Температура – уақыт сызбасының әр қайсысын зерттеңіз. Әр ыдыстағы
судың бастапқы және соңғы температурасын анықтаңыз. Сызбаны авто
масштабтау үшін F1 (F1) басқышын басыңыз.
1. Құрал – саймандар мәзірін алу үшін F3(F3) басқышын басыңыз,
Интеллектуалды құралдарды таңдаңыз. басқышын басыңыз.
2. Меңзерді бірінші сызбаның басына апарып, судың бастапқы
температурасын жазыңыз. Меңзерді сызбаның соңына апарып, соңғы
температураны жазыңыз.
3. Басқа қондырғының сараптамасын қайталаңыз.
4. Құрал саймандар мәзірін ашу үшін басқышын басыңыз,
Белсенді берілгендерді қосуды таңдаңыз басқышын басыңыз.
5. Құрал саймандар мәзірінен Интеллектуалды құрал саймандарды
таңдаңыз. Екінші ыдыстағы судың бастапқы және соңғы
температурасын өлшеп жазыңыз.
6. Екі ыдыстағы судың бастапқы температурасынан соңғы
температурасына дейінгі өзгерісті табыңыз.
7. Ескерту: Үй экранына оралу үшін басқышын басыңыз және
калькуляторды ашу үшін F3 басқышын басыңыз. Оны температура
өзгерісін табу үшін қолданыңыз.
Сұрақтар. Су қай ыдыста тез суиды?
1. Ыдыста су суыған кезде, жылу энергиясын қандай процестер береді?
Қай процесс үстем болады?
2. Ыдыстағы су тәжірибе басында тез суиды немесе тәжірибе соңында
тез суиды ма? Не себептен?
3. Жылу энергиясы берілген кезде жылу өткізбейтін төсемдер
көмектеседі ме, алде кедергі жасайды ма? Түсіндіріңіз.
4. Жылу энергиясы берілген кезде конвекция арқылы ыдыстың жіңішке
мойыны көмектеседі ме, алде кедергі жасайды ма? Түсіндіріңіз
[8].
Физикалық есептерді шығаруға да компьютерді қолдану өте қолайлы.
Программалау тілдері арқылы әр есепке бағдарламалар құруға болады. Бұл
бізге бір есепті физикалық шамаларға әр түрлі мәндер бере отырып, бірнеше
нәтижелер алуымызға мүмкіндік береді. Әсіресе екі шаманың қатынасына
графиктер тұрғызу, физикалық эксперименттің зертханалық әдістерін
жүргізудің маңызы зор. Бұл әдіспен оқыту оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын арттырып, өз бетімен жаттығуларды орындауға бейімдейді.
Оқушы жеңіл немесе ауыр есепті алгоритм бойынша шешіп, нәтижесін көргенде,
шығармашылығы, қызығушылығы одан әрі асып, физикалық құбылыстарды, заңдарды
жетік түсіне алады. Сонымен, физика сабағын компьютер көмегімен оқыту
төмендегі мәселелерді қамтиды:
- оқушыларға оқытылатын құбылыстар мен объектілер туралы толық және дәл
ақпаратты бере отырып, оқу сапасын арттырады;
- оқытудың көркемділігін арттырады, яғни оқушыларға қиын да күрделі
материалдарды көрнекті түрде түсіндіруге қол жеткізеді;
- оқытудың тиімділігін жоғарылатады және оқу материалын түсіндіру
мүмкіндігін арттырады;
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыра отырып,
олардың білімге құштарлығын, табиғи сұранысын қанағаттандырады;
- оқытушыны техникалық жұмыстан босата отырып, үнемдеген уақытта жұмыс
істеуіне жағдай жасайды;
- оқытушы мен оқушының жұмысын жеңілдетеді.
Тиімді ұйымдастырылған оқу сабақтарының әртүрлі формаларын үйлестіру
оқушылардың жеке басын жан - жақты дамытуға, ғылыми теориялық білімін,
танымдық ынтасын, шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып дамытуға негіз
болады.
Оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы сабақ. Сабақтың түрлері мен
олардың құрылымы күрделі мәселе. Сабақтың негізгі міндетіне сәйкес бұл
жіктеуге сабақтардың әртүрлі типтері кіреді. Мысалы, физика сабақтарының
төмендегідей негізгі түрлері бар:
▪ жаңа материалдарды оқып үйрену сабақтары;
▪ практикалық шеберліктер мен дағдыларды дамыту сабақтары;
▪ бұрын өткен материалды қайталау және қорыту сабақтары;
▪ оқушылардың білімдерін, шеберліктері мен дағдыларын тексеру
сабақтары;
▪ аралас сабақтар.
Оқушылардың оқу материалы бойынша үлгерімін тексеруді дұрыс
ұйымдастыру оқушы білімін жүйеге түсіріп, логикалық ойлау қабілеттерін
дамытады, жадыны жаңғыртып есте сақтау қабілеттерінің дамуына мүмкіндік
береді, өз - өзіне есеп беріп қорытындысын шығару баланы жауапкершілікке
тәрбиелейді [9].
Физика пәні бойынша үлгерімді тексеруге білімдерді, біліктер мен
дағдыларды тексеру кіреді. Мұндағы қойылатын басты талап бағаның әділ
қойылуы.
Біліктер мен дағдыларды бақылау, лабораториялық жұмыстардың
көмегімен, эксперименттік, графиктік есептерді шығару барысында тексеруге
болады.
Физикадан оқушы білімдерін тексерудің қалыптасқан екі түрі бар:
- ауызша ( жеке және жаппай сұрау, сынақ )
- жазбаша ( бақылау жұмысы, рефераттар). Педагогика - ғылымдары жүйесінің
бір тармағы болып табылыды. Себебі, педагогика ғылымдары сияқты оның да
зерттейтін ең негізгі мәселесі – орта мектептегі ғылым негіздерінің бірі
физиканы оқытудың іс – тәжірибесі мен теориясын қарастыру. Ендеше негізгі
міндеті:
А) мектеп физика пәнінің оқу бағдарламасы мен оқулықтың мазмұнын анықтау;
Б) оқушыларға физикалық білімдер мен дағдылардың жүйесін ұғындырудың тиімді
тәсілдерін, оқыту әдістемесін көрсету.
Тек қана физикалық білімдерді ұқыпты ұғыну арқылы мектепте жақсы
физик – мұғалім болуы мүмкін емес. Сол себепті, мұғалім физиканы оқыту
әдістемесін және теориясын білуі керек [10].
1.2 Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру жолдары
Білім берудің мазмұны жаңартылған сайын әрбір пәнді оқытудың өзіндік
ерекшеліктері туындауда. Педагог қауым жаңа білімді игертуде сан түрлі әдіс
- тәсілдерді іздестіруде. Қазіргі өмірдің талабы - оқу және тәрбие
процесін түбегейлі өзгерту. Оқушының сабаққа қызығушылығын арттыра отырып,
саналы, әдепті ұрпақ тәрбиелеу [7].
Педагогикалық технология - мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып, жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс- әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет - оқушының оқу танымдық
әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан
педагогикалық технологияның тиімділігі шығады [11].
Жаңа инновациялық технология білім беру саласын дамытуға, оқыту
құралы ретінде пайдалануға мүмкіншіліктерді, яғни оқу үрдісін даралауда
оқушыны жеке тұлға ретінде дамытуға бағыттау, оқушының өзіндік іс- әрекетін
қалыптастыруға бағыттау – білім беруде жекеше оқытуды дамыту және пәндердің
бір - бірімен байланысын көздейді [2].
Әлемдік білім беру жүйесі ХХІ ғасырда жаңа тың бағытта дами бастады.
Білім берудің мақсаты мен мазмұны өзгерді. Қазіргі уақытта Қазақстанда
білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Қ.Р Білім туралы заңында
оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидалар
бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне
оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процесті кез- келген үлгімен
құруға мүмкіндік береді [12].
Физика сабағында оқушылардың материалды дұрыс ұғынуы, пәнге
деген танымдық қызығушылығының артуы, білімнің берік қолданылуы, мұғалімнің
сабақ өткізуіндегі шеберлігіне, әр түрлі әдіс - тәсілдерді орнымен қолдана
білуі жолындағы ізденімпаздығына байланысты. Осы тұрғыда М.М.
Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігін атап айтсақ:
- баланың білім алуын қолдау;
- қазіргі мектеп бағдарламалары өте тығыз мөлшерде және сағат саны азайып
отырған сәтте материалды жинақтап, тарауларды блоктап оқыту арқылы уақытты
ұтымды пайдалануа болады;
- оқу материалдарын өсу бағытымен, тұтастай, қайта орала отырып бірнеше
мәрте қайталай отырып үйрету арқылы берілген ақпаратты баланың жадында
ұзаққа сақтауға болады;
- сөйлеу бөлімінде оқытудың тиімді формалары арқылы оқушыны жан - жақты
дамыта оқытуға мүмкіндіктер туады [6].
Базалық білім – бұл технологияның алдына қойған мақсаттарына
жетудегі басты құрылымның бірі болады, яғни оқушыларға сабақта берілген
теориялық білімдерін практикада тиімді қолдануға үйрету жолдары болып
табылады.
Әр оқытушының негізгі жұмысы сабақ беру болғандықтан ең бірінші назар
оқу үрдісін ұйымдастыруға жұмсалады. Оқу үрдісін ұйымдастыру негізі –
сабақ. Ал сабақтың тартымды болып, оқушы үшін қызықты болуы пән
оқытушысының шеберлігіне, оның дайындық деңгейіне байланысты, Ал сабақтың
тартымды болып, алдымыздағы жас өспірім, яғни оқушы үшін тиянақты болуы пән
оқытушысының шеберлігімен интеллектуалдық деңгейіне келіп тіреледі.
А.Байтұрсынов: Мұғалім қандай болса, һәм мектебі сондай болмақ,- деп
айтқан екен. Ендеше мектебі деп отырғаны білім ордасы, ондағы, алдымыздағы
жас өспірім, ертеңгі болашағымыз – жастардың білімділігі, сауаттылығы,
адамшылдығы, тәрбиелілігі. Осындай жауапты істе кез - келген оқытушының
басты мақсаты сабақты қызықты ұйымдастыруы және оқушыға әрбір тақырыпты
жеке түсіндіріп, оны оның ойында қалуына бар мүмкіндіктерді пайдалана
отырып оқыту, үйрету [13].
Оқушы, студент үшін пәнге қызығушылықты оятатын ойластыратын негіз –
оқытушының интеллектуалдық ізденісінде. Олай дейтінім, қазіргі кезде
сабақты ұйымдастырудың, оқытудың жаңа технологиясы дамып, оны қолдану
тәжірибеге енген кезеңде, одан алыс қалу кешірілмейтін жағдай.
Пәнге қызығушылықты оятудың негізін мынадай жолмен жүргізуге болады:
- Оқушының пәнге қызығушылығын арттыру;
- Оқушының шағармашылық белсенділігін көтеру;
- Оқытудын сапасын арттыру;
- Білім деңгейін саралау;
Физика пәнін оқытуда алға қойылатын мақсат әр түрін мысалы: пікір-
сайыс, аукцион, зерттеу, сын тұрғысынан ойлау, пресс- конференция,
деңгейлеп саралап оқыту, семинар, проблемалақ сабақтарды ұйымдастыра
отырып, оқушылардың пәнге деген ынтасын, қызығушылығын арттыруға болады.
Қазіргі заманда білім сапасын арттыру әр мұғалімнен
шығармашылықпен жұмыс жасауды талап етеді. Оқушыларға терең, тиянақты білім
беру мұғалімнің басты мақсаты. Осы мақсаттарды жүзеге асырғанда оқушының
пәнге деген қызығушылығы артады, сөйтіп, оқушылардың танымдық белсенділігін
жетілдіруге болады. Оқушылардың оқу - танымдық белсенділігін, қызығушылығын
арттыру оқу жүйесін олардың өз бетінше танымдық ынтасымен шығармашылық
қабілетін дамытатындай ұйымдастыру деген сөз. Сабақ үстінде әр түрлі
ойындар ұйымдастырып, физика туралы қызықты материалдар жинақтап, оны
сабақта қолдана білу оқушылардың пәнге деген ынтасын арттырары сөзсіз.
Оқушыларға өз бетінше жұмыс жасауға тапсырмалар берілсе, бұл
тапсырмалар олардың ізденуіне, ойлаудың өз бетінше белсенділігі мен
шығармашылық қабілетінің ұшталуына қолайлы жағдай жасайды. Оқу үрдісін
жетілдірудің негізгі тенденциясы оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуімен
танымдық белсенділігін көтеру болып табылады. Оқушыларды оқытуда тәрбиелеу
мен жетілдіру бағытында мынадай мақсаттардың рөлі үлкен:
- білімді өз бетінше қабылдау қасиетін ұлғайту;
- қисынды ой- тұжырым білігі мен дағдысын, ғылыми ойлау тәлім - тәрбиесін
кеңейту.
Физиканы оқып-үйрену кезінде кездесетін барлық танымдық бастауларды
өз бетінше пайдалануын қалыптастыруды, атап айтқанда: мұғалім түсіндіруі,
кітап оқу, тапсырмаларды орындау, бақылау, эксперимент барысында; өз
бетінше ойлануын, шығармашылық қабілетін арттыру;
Оқушылардың жоғары теориялық және практикалық дайындықтарының
бір - біріне сәйкес келуі мектеп өмірі үшін негізгі міндеттердің бірі.
Оқушылардың дағдысын қалыптастыруда оқытудың теориялық сатысының жоғары
деңгейлігі маңызды роль атқарады. Оқушыларда меңгерілетін білімнің дамуы
мен тереңдігі қалыптасатын дағдының нысаналы түрде меңгерілетінінен
көрінеді.
Бүгінгі таңда физика пәні бойынша оқушылардың білім сапасын арттыру,
физикалық заңдарды терең меңгерту, логикалық ойлауды дамыту, физикаға
қызығушылығын арттыру үшін оқушылар арасында білім бәйгесін өткізіп
отырған пайдалы. Оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын арттыру
мақсатында сабақты түрлендіріп өткізу әр мұғалімнің парызы [14].
Оқушылардың жоғары теориялық және практикалық дайындықтарының бір -
біріне сәйкес келуі мектеп өмірі үшін негізгі міндеттердің бірі. Оқытудығы
теориялық сатысының жоғары деңгейлігі оқушылардың дағдысын қалыптастыруда
тиімді. Оқушылардың білімі мен дағдысындағы белгілі үзілістер қазіргі
мектеп жағдайында да байқалады.
Оқушылардың теориялық білімдерінің практикалық іскерліктері мен
дағдыларынан алшақтығына оқу процесіндегі кең тараған жетіспеушіліктер мен
теориялық материалдарды меңгерудегі олқылықтар да себепкер. Осыны ашып
түсіндіретін болсақ, түрлі практикалық жұмыстарды орындауда, есеп шығаруда
мұғалім оқушыны үнемі теориялық материалдарға сүйенуге бағыттамайды.
Оқушыны есептеу тәсілдерімен және басқа да ережелермен таныстыра отырып,
мұғалім барлық уақытта оның теориялық мәніне көңіл бөле бермейді [15].
Заман талабына сай әрбір пәнді оқытудың өзіндік ерекшелігі пайда
болуда. Бүгінгі таңда ақпараттық технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жеке пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Компьютер арқылы оқушылар тек информатика сабағын емес, басқа
сабақтардыда арнайы компьютерлік бағдарламалар мен электрондық оқулықтар
арқылы зерттеп, кез келген тақырыпты оқушы өзі меңгеруге дағдылануы қажет.
Физика пәнінің сабақтарында компьютерлік техниканы пайдалануына
мүмкіндік көп. Бұл оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыруға, олардың ой
танымын кеңейтуге, өз бетінше шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс
жасауына мүмкіндік береді.
Физика курсының кейбір бөлімдері ойлануды, талдай білуді,салыстыруды
қажет етеді. Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге, ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осы жағдайларды
оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың теникалық құралы дербес компьютер
көмекке келеді.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Айталық, микроәлем құрылысы, өте жылдам өтетін құбылыс
немесе тәжірибе жасайтын құралдардың кабинетте болмауы. Нәтижесінде
оқушыларда оларды ойша елестету және тақырыпты түсіну қиынға түседі.
Компьютер бұл құбылыстардың тек моделін ғана жасап қоймай, сонымен қатар
процестің өту жағдайын да өзгерте алады. Оның көмегімен өте күрделі
зетрханалық жұмыстарды да орындауға мүмкіндік бар. Оқушы онда өз қалауы
бойынша тәжірибенің алғашқы параметрлерін өзгертіп, бақылап, нәтижесінде
құбылыс қалай өзгергенін көріп, көргенін талдап, сәйкесінше қорытынды
жасайды [16].
Физикалық есептерді шығаруға да компьютерді қолдану өте қолайлы.
Программалау тілдері арқылы әр есепке бағдарламалар құруға болады. Бұл
бізге бір есепті физикалық шамаларға әр түрлі мәндер бере отырып, бірнеше
нәтижелер алуымызға мүмкіндік береді.Әсіресе екі шаманың қатынасына
графиктер тұрғызу, физикалық эксперименттің зертханалық әдістерін
жүргізудің маңызы зор. Бұл әдіспен оқыту оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын арттырып, өз бетімен жаттығуларды орындауға бейімдейді. Оқушы
жеңіл немесе ауыр есепті алгоритм бойынша шешіп, нәтижесін коргенде,
шығармашылығы, қызығушылығы одан әрі асып, физикалық құбылыстарды, заңдарды
жетік түсіне алады. Сонымен, физика сабағын компьютер комегімен оқыту
төмендегі мәселелерді қамтиды:
- оқушыларға оқытылатын құбылыстар мен объектілер туралы толық және дәл
ақпаратты бере отырып, оқу сапасын арттырады;
- оқытудың көркемділігін арттырады, яғни оқушыларға қиын да күрделі
материалдарды көрнекті түрде түсіндіруге қол жеткізеді;
- оқытудың тиімділігін жоғарылатады және оқу материалын түсіндіру
мүмкіндігін арттырады;
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыра отырып,
олардың білімге құштарлығын, табиғи сұранысын қанағаттандырады;
- оқытушыны техникалық жұмыстан босата отырып, үнемдеген уақытта жұмыс
істеуіне жағдай жасайды;
-оқытушы мен оқушының жұмысын жеңілдетеді.
Егеменді еліміздің болашақ азаматтарына терең білім беру, оны өмірде
қолдана білу дағдыларын қалыптастыру бүгінгі ұстаздар қауымына үлкен
жауапкершілікті жүктеп отырғаны белгілі[5].
Заман талабына сай қойылып отырған міндеттерді шешу мектептегі оқу
жұмысының жаңа формалары мен оқытудың жаңа әдістерін іздестіріп, орнымен
шебер қолдануды қажет етеді.
Тиімді ұйымдастырылған оқу сабақтарының әртүрлі формаларын үйлестіру
оқушылардың жеке басын жан жақты дамытуға, ғылыми теориялық білімін,
танымдық ынтасын, шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып дамытуға негіз
болады.
Физика сабағын дербес компьютер арқылы өткізудің тиімділігі мен
мақсаттылығы заман талабы болып отыр.Оқушыларды пәнге қызықтырудың бір жолы
сабақты компьютермен тартымды өткізе білу. Дербес компьютердің пайда болуы
жаңа ақпараттық технологияларды тудырады, ақпаратты меңгеру сапасы біршама
артты, есептеуіш техника адам өмірінің әртүрлі саласында қолданысқа енді.
Графикамен, бейне және дыбыстардың болуымен мультимедиялық
программалар, қолданушының шығармашылық бағыттығы жұмыстарын арттырып және
қызығушылықтарын оятты. Бұл әсіресе тану процесі үшін өте бағалы. Оқушы мен
оқытушының жұмысында жаңа бағыт пайда болады. Қазіргі мультимедиялық дербес
компьютерлермен орта білім беретін мектептерді толығымен қамтамсыз ету
қымбатқа түседі. Алайда дербес компьютерлер қазіргі заманғы прогресс
баласы, ал прогресті уақытша экономикалық қиындықтар тоқтата алмайды.
Қазіргі заманғы әлемдік цивилизациядан қалмау үшін, мүмкіндігінше орта
мектептерге енгізуіміз керек.
Сонымен, компьютер есептегіш машинадан тағы бір оқытудың техникалық
құралына айналды, ал осы уақытқа дейін мұғалім қолданып келген техникалық
құралдардан күшті, әрі тиімді.
Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осындай
ситуацияларда оқушыға қазіргі заманғы оқытудың техникалық құралы көмекке
келеді.
Әртүрлі физикалық құбылыстарды модельдеу, физикалық құралдардың
әрекет ету принципі және құрылғыларды демонстрациялау үшін дербес
компьютерлерді пайдалану идеясы алғаш мектептерде есептеуіш техника енген
кезде пайда болған. Мектеп физикасын оқытудағы бірқатар өзекті мәселелерді
шешу комьютерді пайдаланып өткізген алғашқы сабақтардан ақ көрінеді [14] .
Физика эксперименттік ғылым. Физиканы оқуды зертханалық жұмыстарсыз
елестету қиын. Компьютерді сонымен қатар сабақтың басқа типтерінде де
қолдануға болады. Өздігімен жаңа материалдарды оқуға, есептер шығаруда,
бақылау жұмысы уақытында, әсіресе жаңа материалды меңгеру мен бекіту және
өтілген сабақтарды қайталау сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау
қабілеті жақсы дамиды. Физика сабақтарында компьютерлерді пайдалану
шығармашылық пороцеске алып келеді және дамыта оқыту принципіне алып
келеді.
Компьютерлік сабақтарды өткізу ерекше дайындықты қажет етеді. Айта
кететін бір жай физикалық құбылыстарды модельдеу тірі тірі тәжірибені
алмастыра алмайды. Бірақ екуінің үйлесімді қолданылуы болып жатқан
құбылыстың мағынасын жоғары деңгейде жеткізеді.Тәжірибе көрсеткендей мұндай
сабақтар оқушылардың қызығушылығын арттырады, барлығы бірдей, яғни нашар
оқитындар да жұмыс жасайды және білім сапасы біршама жоғарылайды.
Физика сабағында оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын
арттыруда сөзжұмбақтың алатын орны бөлек. Әсіресе, сөзжұмбақты қайталау
пысықтау сабақтарында қолдану тиімді. Қайталау сабақтарында мұғалімдердің
алдына көптеген міндет қойылады:
▪ оқушыларға физикалық құралдардың қайда және не үшін пайдаланатынын
білдіру;
▪ физикалық шамалар мен бірліктердің, заңдылықтардың мағынасын
білдіру;
▪ физикалық жаңалықтар мен заңдылықтардың кім, қашан және қалай
ашқандарын білдіру;
Осы ретте оқушылардың логикалық ой жүйесін, сана сезімін дамытуда,
олардың әр түрлі физикалық шаралар мен бірліктердің терминдер мен
заңдылықтардың, құбылыстар мен өзгерістердің атын есте сақтауда сөзжұмбақты
пайдалануға болады. Сондай -ақ сөзжұмбақты құрастыру мен шешу барысында
оқушылар әртүрлі ғылыми техникалық басылымдардан шығатын газет журналдарды,
көмекші құралдар мен анықтама кітапшаларды пайдаланады, яғни бір сөзбен
айтқанда, сөзжұмбақ оқушылардың өз бетінше ізденіс жұмыс жасау
қабілеттілігін арттырады.
Сөзжұмбақты физикалық диктант ретінде қолдануға болады. Ол үшін сабақ
басталғанға дейін тақтаға сөзжұмбақтың торы сызылып, толтырылады. Ал
сабақта оқушыларға 5-8 мин ішінде әрбір көрсетілген физикалық шамалардың,
бірліктердің немесе заңдылықтардың мағынысын ашу тапсырылады.
Сонымен қайталау пысықтау сұрақтарында сөзжұмбақты оқушылардың
білімін бағалау үшін де пайдаланылады. Сөзжұмбақ үй тапсырмасы қызметінде
атқара алады. Үлкен тақырыптар мен тарауларды қайталағанда оқушыларға үй
де осы тақырып не тарау бойынша сөзжұмбақ құрастырып келуін тапсыруға
болады. Мұндай тапсырмаларды оқушылар бар ынтамен орындайды.
Қорыта айтқанда сөзжұмбақ пен жұмыс жасау оқушыларды ынталандырып,
олардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыра түседі. Сондықтан да әрбір
тақырыпты, тарауды қайталаған сайын сөзжұмбақпен жұмыс жасауды дағдыға
айналдырған жөн [10].
Әрбір мұғалімнің сабақ беруі мен түсіндіруі түрліше екені белгілі.
Өйткені, мұғалім тың ісденістер нәтижесінде оқушылар үшін қолайлы,
түсінікті әдістерді таңдап алады. Ж. Аймауытов айтқандай: Сабақ беру
үйреншікті жай шеберлік емес, ол үнемі жаңаны табатын өнер
Адамзат баласы үшін өте маңызды құндылықтың бірі -білім. Сабақ – мектептегі
оқу-тәрбие үрдісінің негізгі формасы екендігі бәрімізге белгілі. Олай
болса, білім деңгейі әр түрлі оқушыларды қиын да, әрі қызықты физика
пәнінен сұрақ-жауап арқылы, құрғақ есеп шығарумен жалықтырып алмау үшін,
пәнге деген қызығушылығын, сабақ үстіндегі белсенділігін арттыру үшін
пәнаралық байланысты назарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1 Оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттыру ... ... ... ... .
1.1 Физиканы мектепте оқыту әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру жолдары ... ... ... ...
1.3 Шығармашылық есептер арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
2 Молекулалық физика бойынша сабақ
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Термодинамика мен газ заңдарын оқыту
ерекшелігі ... ... ... ... ... ...
2.2 Педагогикалық эксперимент және оның
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Үздіксіз іздену - әрбір мұғалімнің негізгі
міндеті. Мұғалім шеберлігінің көрсеткіші - әдістеме саласындағы ғылыми
жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік меңгеру табиғат заңдарын күнделікті
өмірмен байланыстыра отырып физика пәнінен танымын арттыру.
Сапалы тиімді нәтижелі жүргізген әрбір сабақ – ұстаздың тынымсыз
еңбегінің нәтижесі болмақ. Оқу материалын түсіндіру кезінде оқушылардың
сезіміне, эмоциясына ықпал ету арқылы ынта ықыласын, қызығушылығын күшейту.
Адам дамуының қуатты қозғаушы күші – оның бойындағы табиғат берген қабілеті
екені белгілі. Сондықтан да білім берудің негізгі мақсаты оқушының
бойындағы қабілеті мен дарынының көзін ашу.
Ғылыми – практикалық маңызы мен жаңашылдығы. Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында (2007ж.) Білім беру ұйымдарындағы тәрбие
бағдарламалары оқу процесінің құрамдас бөлігі болып табылады және білім
алушылардың, тәрбиеленушілірдің патриоттық, азаматтық, интернационалдық,
жоғары моральдық және имандылық сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-
жақты қызығушылықтары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған деп
көрсетілген болатын [1]. Сол себепті әрбір оқушының бойында ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтарды, биік мақсат – мұраттарды, жоғары
адамгершілік қадір – қасиеттерді, дүниеге көзқарасты қалыптастыруды
тәрбиелік іс – шараларда және сабақ барысында үнемі ескеріп, жүзеге асырып
отыру қажет. Оқушы, студент үшін пәнге қызығушылықты оятатын, ойластыратын
негіз – оқытушының интелектуалдық іізденісінде. Осындай жауапты істе кез –
келген оқытушының басты мақсаты сабақты қызықты ұйымдастыруы, сондықтан да
бұл дипломдық жұмыста көрсетілген әдіс – тәсілдерді физиканы оқытуда,
үйірме жұмыстарында пайдалануға болады.
Диплом жұмысының мақсаты. Физика пәнін оқыту және оқушылардың
қызығушылығын арттыру үшін алға қойған мақсаттар:
• Оқытудық қарқынын жоғарылату;
• Оқушының шығармашылық белсенділігін көтеру;
• Оқыту сапасын арттыру;
• Деңгейін саралау.
Диплом жұмысының міндеті. Оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын
арттыру; Оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру;
Оқытуда жаңа технологияны пайдаланып, оқушыларды жаңа тұрғыдан ойлауға
қалыптастыру.
Зерттеу объектісі. Оқытудың жаңа инновациялық әдістері; № 4
орта мектептің 10 сыныбы.
Диплом жұмысынң теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом
жұмысының тақырыбы оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттыру жолдары
болғандықтан, оқытудың жаңа технологияларына сүйенілді. Атап айтатын
болсақ, сын тұрғысынан ойлау, инсерт, ассоциациялық топтастыру әдістеріне
сүйене отырып № 4 профильді орта мектебінің 10 сынып оқушыларымен
эксперименттік сабақ өткізілді. Көрсетілген әдістер зерттеудің әдіснамалық
негізі болды.
Диплом жұмысының практикалық базасы. Арқалық қаласындағы №2
облыстық әмбебап кітапханасы мен Арқалық мемлекеттік педагогикалық
институтының кітапхана кешені, №4 профильді орта мектеп.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФИЗИКА ПӘНІНЕ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫ АРТТЫРУ
1.1 Физиканы мектепте оқыту әдістемесі
Егеменді еліміздің болашақ азаматтарына терең білім беру, оны өмірде
қолдана білу дағдыларын қалыптастыру бүгінгі ұстаздар қауымына үлкен
жауапкершілікті жүктеп отырғаны белгілі. Заман талабына сай қойылып отырған
міндеттерді шешу мектептегі оқу жұмысының жаңа формалары мен оқытудың жаңа
әдістерін іздестіріп, орнымен шебер қолдануды қажет етеді [2].
Мектепте физиканы сапалы оқытудың ең бірінші және басты шарты -физика
ғылымын мұғалімнің берік меңгеруі, оның зеттеу әдістері мен даму тарихын
терең түсінуі. Қазіргі кезде оқыту әдісі деп - білім беру мақсатына
жеткізерліктей мұғалім мен оқушының өзара бірлесіп жұмыс істеу тәсілдерін
айтамыз. Осы уақытқа дейін оқыту әдістерінің бірнеше түрі мен тәсілдері
ойлап шығарылды және әр кезде әр мақсат үшін пайдаланылды. Оқыту
процесінде, көп ғасырлар бойы әсіресе, діни оқу орындарында, қатып қалған
кітап сөзін өзгертпей тастай қылып жаттаттыру әдісі пайдаланылып келгені
белгілі. Мұндай әдіспен білім беруге оқу қарекетінің негізгі жүгі оқушының
иығына қарай аударылып, мұғалім тек тексерушінің рөлін ғана атқарумен
шектелгенін көреміз.
17 ғасырда, физиканы оқытуды бормен түсіндіру әдісі орын алды.
Мұндағы негізгі мақсат, бормен тақтаға формулаларды жазып түсіндіру арқылы
физиканың тек математикалық негіздерін ғана ашып көрсету болған, өкінішке
орай, оқытылатын табиғат құбылыстарының физикалық мәні мен заңдылықтары,
олардың практикалық маңызы ашылмай келген. Физиканы математикаландыру деп
басқаша аталған бұл әдісті оқу қызметінің басым көпшілігі мұғалімге ауыр,
оқушылар сабақта, көбінесе, тек қатысушылар, тыңдаушылар рөлін ғана атқарып
отырды. Оқушылардың біліміндегі формализмді күшейтуге мұның ықпалы көп
болды.
20 ғасырдың басында ғана физиканы оқыту процесінде кейбір өндіріс
орындарында және табиғат құбылыстарына экскурсия өткізу, есеп шығару,
демонстрациялық тәжірибелер мен лабораториялық жұмыстар жүргізудің
әдістемесі жасалына бастады. Мұның нәтижесінде физика сабақтарына
көрнекілік және практикалық әдістердің элементтері ендірілді, оқу іс -
әрекетін мұғалім мен оқушының бірлесіп жұмыс істеу тәсілдерінің негіздері
қаланды, оқушыларды оқуға деген қызығушылығы мен белсенділігінің артуына
мүмкіндік туғызды.
40-шы жылдардан бастап мектеп физикасына эксперименттік әдіс бірқатар
молырақ ендіріліп, оқушылар өздері демонстрациялық экспериментті, физикалық
бақылауларды, эксперименттік есептер шығаруды үйде өз бетінше орындайтын
болды. Бұл әдіс оқушылардың эксперименттік, политехникалық жалпы еңбектік
деңгейлері мен дағдыларының дамуына өз септігін тигізді [3].
Оқыту әдістерін зерттеу - негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқытудың әдістемесінің мақсаты - физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен методикалық амалдарын қолданудың жолдары мен формаларын
анықтау. Физиканы оқыту әдістемесі негізінен мектеп үшін мынандай қажетті
нақты мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады:
1. Мектеп физика пәнінің әрбір басқыштарында оқытылатын оқу
материалдарының көлемін және мазмұнын анықтау. Мысалы, мектепте неге
газдардың қысымын бірінші басқышта, ал термодинамикада негіздерін
екінші басқышта оқимыз.
2. Оқу материалын баяндаудың жүйелілігін анықтау оқытылатын материалдың
бірізділігі,оңайдан қиынға қарай бірте - бірте өсіп отыруы тиіс.
3. Оқушылардың оқу материалының оңай меңгеруінің тиімді әдістері мен
тәсілдерін және мұғалімнің әртүрлі әдістемелік түсіндіру амалдарын
көрсету. Мәселен, ауызша баяндау, әңгімелесу, сұрақ - жауап,
эксперимент, анализ және синтез, индукция және дедукция, аналогия мен
нобайлау.
4. Бағдарламалық жады хаттарды оқушылардың берік игеруін қамтамасыз
ететіндей физиканы оқытудың қажетті материалдық - техникалық базасын
анықтау.
5. Физиканы тереңдетіп оқытуға мүмкіндік туғызатындай сыныптан тыс және
мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізудің әдістемесін жасау
[4].
Педагогика мен дидактика жөніндегі басшылықтарда, классификацияның
негізіне қандай елеулі белгі алғанына байланысты, оқыту әдістерінің әр
түрлі классификацияларын келтіреді. Классификациялауға оқушылар білімдер
мен дағдыларға ие болатын қайнар көзді негіз етіп алып, барлық әдістерді үш
үлкен топқа - сөздік, көрнекілік және топтарга бөлуге болады.
Сөздік әдістер: мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс,
әңгімелеу, түсіндіру) әңгімелесу, кітаппен (оқулықтар мен оқу құралдары,
анықтама және басқа әдебиет) жұмыс істеу.
Көрнекілік әдістер: мұғалімнің тәжірибе жасап көрсетуі, көрнекі
құралдарды (жұмыс істеп тұрған машиналар мен техникалық қондырғыларды,
макеттерді, схемаларды, суреттерді, чертеждарды, коллекцияларды) көрсету,
оқу кинофильмдерін көрсету.
Практикалық әдістер: оқушылардың эксперименттік және практикалық
жұмыстары, үлестірме материалмен істелетін жұмыс, жаттығулар (есептер
шығару, графиктер салу және олармен жұмыс істеу, кинематикалық схемалармен
жұмыс істеу).
Алғашқы екі топ оқушылардың білімдері мен логикалық ойлау дағдыларын
алуына көмектесетін әдістер жиынтығы. Кітаппен жұмыс істей отырып мектеп
оқушылары білімді және суреттерді, схемаларды, чертеждарды, кестелерді
пайдалану шеберліктеріне ие болады. Үшінші топ оқушылардың білім алуларына
ғана емес, сондай-ақ оларда приборлармен, схемалармен, чертеждармен жұмыс
істеудің практикалық шеберліктерін және дағдыларын қалыптастыруға
көмектесетін әдістерді қамтиды.
Оқыту әдістерінің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар және белгілі
бір жағдайларға қандай да бір оқу - тәрбие міндеттерін шешкенде оңды
нәтижелерге алып келеді. Бірде - бір әдісті универсал, кез - келген
міндеттерді шешуге жарамды деп есептеуге болмайды.
Практикада, әдетте, әдістердің бірде-бірін басқаларынан бөліп алып,
таза күйде қолданбайды қайта олармен үйлестіре отырып, оқытудың сөздік
әдістерін тәжірибелер жасап, көрнекі құралдарды көрсетумен, практикалық
әдістерді сөздік әдістермен үйлестіре қолданады.
Әдістерді сабақтың алдына қойылған міндеттерді анағұрлым тиімді шешуге
қол жеткізетіндей етіп, дұрыс ұштастырудың маңызы зор. Мысалы, 7 -
сыныптағы физикалық заңдарды оқып үйренгенде эвристикалық әңгімелесу әдісін
тәжірибелер жасап көрсетумен ұштастырған. Күрделі приборлардың құрылысын
оқып үйренгенде - мұғалімнің түсіндірулерін приборларды көрсетумен және
схемаларды пайдаланумен, ал күрделі емес приборлардың құрылысын оқып үйрену
кезінде (мысалы, балқымалы сақтандырғыштарды, қыздыру электр лампыларын)
оқулықпен және үлестірме материалдармен істелетін жұмыстармен ұштастырған
жөн [3] .
Оқыту әдістерін тандаған кезде сабақтың мақсаты мен міндеттерін, оқу
материалдарын мазмұнын оның оқулықта баяндалу сипатын, оқушылардың жас
ерекшеліктерін, сынып құралының өзгешеліктерін, физика ғылымының әдістерін,
физика кабинетінде жабдықтың болуын ескеру керек.
Оқытудың сөздік әдістерін қарастыралық.
Әңгімелесу әдісі - мұғалім оқушыларда бар білімдерге, практикалық
тәжірибе мен тәжірибелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен
оқушыларды жаңа білімдерді түсінуге және меңгеруге алып келеді. Материалды
әңгімелесу әдісімен баяндау мұғалім мен оқушы арасында диалог түрінде
өтеді. Мұғалім тәжірибелер жасап көрсетіп немесе мектеп оқушылары
орындайтын тәжірибелерге сүйеніп, оларға сұрақтар қояды. Мұғалімнің
басшылығымен оқушылар логикалық пайымдау жолымен, алға қойылған мәселелер
жөніндегі дербес ақыл-ой жұмысы арқылы тұжырымдар мен жинақтаулар
ойластырады.
7 - сыныптағы физиканы оқытуда қолданылатын әңгімелесу әдісі -жаңа
материалды оқып үйренудің және оқушылар білімдерінің сапасын тексерудің
негізгі әдістерінің бірі саналады. Оны мынадай жағдайларда қолданады:
➢ физикалык заңдарды демонстрациялық тәжірибелермен және
оқушылардың фронтальдық (шептік) экспериментімен ұштастыра оқып
үйренген кезде;
➢ физикалық құбылыстардың мәнін ашып-айқындау кезінде
(тәжірибелермен ұштастыра);
➢ физикалық ұғымдарды қалыптастыру барысында (тәжірибелерді
демострациялау мен көрнекі кұралдарды көрсетумен ұштастыра);
➢ жаңа материалды оқып үйрену процесіне сүйену үшін білу қажет
болатын бұрын өтілген материалды қайталау кезінде;
➢ сол сабақта оқып үйренілген материалдың меңгерілу сапасын тексеру
кезінде;
➢ алға қойылған проблеманы шешу жолдарын анықтау кезінде.
Көрсетілген жағдайларда әңгімелесу әдісі - негізгі, ал басқа әдістер
қосалқы болып табылады. Қарастырылған жағдайларда бұл әдіс, басқа әдістерге
қарағанда, оқушыларда оқып үйренілетін мәселеге деген ынта - ықылас
тудыруға олардың ойлауын күшейтуге жақсы мүмкіндік тудырады.
Әңгімелеу - бұл мұғалімнің материалдың дәйектілікпен, бейнелі түрде,
диалогпен үзбектемей, баяндап беруі, оның қолданылу мақсаты мынадай:
• оқушыларды өнер табыстары және физикалық заңдарды ашудың
тарихымен, аса көрнекті ғалымдар мен
өнертапқыштардың өмірбаянымен таныстыру;
• ғылым мен техниканың жетістіктерімен және даму
перспективаларымен таныстыру;
• оқып үйренілетін физикалық құбылыстар мен заңдардың, приборлар
мен техиикалық құрылғылардың ғылымда, техникада қолданылуымен
таныстыру;
• табиғат пен техникалық қондырғышарда бақыланатын құбылыстарды
сипаттау.
Жоғарыда санап өтілген жағдайлардың алғашқы екеуінде әңгімелеу
-материалды ауызша баяндаудың бірден - бір мүмкін болатын тәсілі. Бұл арада
әңгімелесу әдісін қолдануға болмайды, өйткені оқушыларда әңгімені
өрістетуге негіз боларлық білім қоры жоқ. Бұл жағдайда әңгімелесу әдісі
оқушыларға оқып үйренілетін мәселе жөнінде тұтас түсінік беруге және оған
ғылыми - көпшілік әдебиетпен қосымша мәліметтер алу тілегін тудыруға
мүмкіндік береді.
Одан кейінгі екі жағдайда әңгімелеу көбінесе әңгімелесу әдісімен
ұштастырылады. Әңгімелесу процесінің басында мұғалім оқушылардың сол мәселе
бойынша не білетінін анықтайды. Одан кейін, оқушылардың бар білетіндерін
жүйеге келтіріп, мұғалім оларды өз әңгімесімен толықтырады әрі тереңдетеді.
Әңгімелеу әдісін тәжірибелер жасап, көрнекі кұралдарды көрсетумен
ұштастырып қолданады. Әңгіме айқын, логикалық жағынан дәйекті, бейнелі,
эмоциалы болуға тиіс.
Баяндаудың дәйектілігі мен айқындығы ұқыпты ойластырылған жоспар немесе
конспект арқылы қамтамасыз етіледі, ал бейнелілік пен эмоциалылық елеулі
дәрежеде мұғалімнің, эрудициясына, оның өз пәні мен сөйлеу өнерін қалай
меңгергеніне байланысты.
Түсіндіру - бұл мұғалімнің курстың неғұрлым күрделі мәселелерін
дәйектілікпен, қатаң логикалық тұрғыда баяндап беруі. Түсіндіруге пайымдау,
ой қорыту, дәлелдеу сияқты белгілер тән. Бұл әдісті дәлелдеу, түсіндіру
кезінде қажет болғанда пайдаланады. Оқушылардың оқып үйренілетін мәселе
жөнінде мұғалімнің әңгімелесу әдісімен материалды баяндауына негіз боларлық
жеткілікті білімдері мен байқап -бағдарлағандары жоқ жағдайда бұл әдістің
орны ерекше болады.
Физиканы оқытуда түсіндіру әдісін төмендегі оқу міндеттерін шешу
кезінде қолданады:
❖ физикалық приборлар мен машиналардың құрылысын және жұмыс істеу
принциптерін оқып үйренген кезде;
❖ физикалық құбылыстардың мәнін неғұрлым жалпы физикалық теориялар
негізінде ашқан кезде;
❖ денелердің физикалық қасиеттерін заттардың атомдық-молекулалық
кұрылысы туралы түсініктер мен электрондық теория негізінде
түсіндіргенде;
❖ физикалық заңдардың мәнін оқып үйрену мен олардың арасындағы
байланысты ашқанда;
❖ физикалық құбылыстар мен заңдарға негізделген технологиялық
процестердің мәнін оқып үйренген кезде.
Түсіндіруді көрнекілік құралдарын қолданумен қоса қабат жүргізген
жағдайда ғана, ол материалды оқушылардың терең де берік меңгеруін
қамтамасыз етеді. Түсіндіру процесінде мұғалімнің логика заңдарын сақтауы,
әр бір жаңа мәселені айқын етіп қоюы, дәлелдерді қатаң логикалық,
дәйектілікпен баяндауы ерекше зор маңызға ие болады.
Түсіндіру көбінесе әңгімелесу әдісімен ұштастып отырады, мұғалім
оқушыға өз пікірлерін айтып, өзінше түсінік беруді ұсынады. Ол оқушылардың
зейінін аудару, ойлау барысын түсіндірілетін нәрсені қалай ұғатынын тексеру
үшін, оларға сұрақтар қояды [3].
Оқушылар физиканы оқыту практикасында оқытылатын материалды қосымша
әдебиеттерді оқу арқылы өздерінің білімдерін толықтырып, әр түрлі әдістерді
біліп, оларды өздігінен қолдануды үйренсе, физикадан алған білімдерін толық
меңгереді. Танып білу әдістері физика оқулықтарында әдістік нұсқауларда
кеңінен қолданылады. Ал, жалпы ғылыми - таным әдістері оқулықта та,
әдістемелік нұсқауларда да сирек кездеседі. Физикадағы, жалпы ғылыми
танымдық әдістерді қарастырайық.
Бақылау әдісі. Бақылау объектінің немесе құбылыстың өзіне тән
қасиетін және ерекшелігін жоспарлы түрде алдын - ала танып білу. Бақылаушы
табиғаттағы өтіп жатқан процеске әсер етпейді, оның қорытындысын кесте,
график түрінде жазып алып белгілі заңдылықтар мен теориялар арқылы
түсіндіреді.
Мысал ретінде броундық қозғалысты бақылауды алып қарастырайық. Микроскоп
арқылы оқушылар сұйықта(немесе газда) қалықтаған бөлшектердің жылулық
қозғалысын бақылайды. Бұл бөлшектердің бей - берекет қозғалыста болатынын
және бұл қозғалыстың тоқталмайтынын байқайды. Бөлшектердің қозғалыс
траекториясын көре отырып, бірдей уақыт аралықтарында жүрілген жолдардың
бірдей еместігін көреді. Температура жоғарылаған сайын, оның қозғалысының
интенсивтілігі артады. Қорытындысында броундық қозғалыс молекулалардың бар
және үнемі қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Бақылау кезінде зерттеуші бақыланып отырған процеске ықпал жасай
алмайды. Сондықтан да бақылау әдісінің бірнеше кемшіліктері бар.
Қарастырылып отырған құбылысты, басқа денелердің әсерінен бөліп алып
бақылауға болмайды. Мысалы: денелердің еркін түсу құбылысын бақылай
алмаймыз, себебі ауаның кедергі күші әсер етпейді. Құбылысты оқып үйрену
үшін оны қайталауға болмайды, тек оның өздігінен қайталануын күту керек.
Мысалы, аспан денелерінің қозғалыс траекториясын бақыласақ. Құбылысты
әртүрлі жағдайларда бақылауға болмайды. (Жан - жақты зерттеуде бұл өте
қажет). Осы кемшіліктер зерттеушінің бақылаудан, экспериментке көшуіне
мәжбүр етеді.
Эксперимент әдісі. Эксперимент зерттеушінің құрал - жабдықтар арқылы
субъектіге немесе құбылысқа әсер ету арқылы зерттеуі. Физикада эксперимент
белгілі бір мақсатта, біріншіден жаңа мәліметтер алып, оны ары қарай дамыту
үшін, екіншіден белгілі теорияны растау үшін немесе теріске шығару үшін
жасайды. Мысалы, Резерфордтың бөлшектермен жасаған тәжірибесінен кейін,
атомның планетаралық моделі жасалады, немесе П.Н. Лебедевтің жарық қысымы
туралы тәжіриесі, жарық бөлшектердің бар екенін дәлелдейді. Кез - келген
эксперимент басынан аяғына дейін теорияға сүйенеді.
1. Барлық экспериментте арнаулы құрал - жабдықтар пайдаланылады.
2. Эксперимент белгілі мақсатта ғылыми негізге сүйене отырып ойластырылып
жасалады.
3. Құрал - жабдықтардың көмегімен өтіп жатқан процестің негізгі бөлігі
қамтылады. Теориялық ойлау арқылы процесті толық қамтып қарастырамыз.
4. Экспериментте алынған нәтижені өңдеуде, жіберілген қателіктерді ескеріп,
орташа шамаларды анықтайды.
5. Қазіргі физикада эксперименттің нәтижесін математикалық өңдеуден
өткізгенде жаңалықтар ашылуда.
Абстракциялау әдісі. Обьектінің немесе құбылыстың қасиетін
қарастырғанда оның кейбір қасиеттерін ескермей жеке зерттеу абстракциялау
әдісі деп аталады. Мысалы, зарядталған бөлшектердің өзара әсер ету
заңдылығын оқығанда олардың арасындағы гравитациялық әсерлерін ескермейміз,
себебі біз қарастырып отырған электромагниттік әсерден әлдеқайда әлсіз.
Абстракциялау заттың ерекше қасиетін ойлау арқылы бөліп алып қарастыру.
Абстракциялаудың да шегі бар, әр заттың табиғаттағы өзіне тән
қасиетіне байланысты. Осы шектен өту ол затты немесе обектіні идеялдауға
әкеліп соқтырады. Идеалдау дәріптеушілік абстракциялауға тән, оның бір түрі
болып табылады.
Дәріптеушілік объектіні абстрактілі ойша түрде елестету, шындығында
практикада, күнделікті өмірде оны іске асыруға болмайды. Реалды өмірде бар
объектілердің қасиеттерін қарастыру қиындық туғызғанда идеалдауға әкеп
соқтырады.
Салыстыру, аналогия, моделдеу. Салыстыру әдісі объектілердің
арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды табу. Мысалы, Кулон заңы мен бүкіл
әлемдік тартылыс заңын салыстыру арқылы математикалық құрылымы бірдей, ал
физикалық мағынысы әртүрлі екендігін көруге болады. Сол сияқты
математикалық маятниктің тербелісі мен тербелмелі контурдағы электр
тербелістерін салыстыруда кездеседі. Салыстыру әдісі құбылысты
түсіндірмейді, бірақ оны танып білуге көмектеседі.
Салыстыру кезінде олардың ұқсастықтары ең көп, ал айырмашылықтары мейлінше
аз болғанда, оларға ортақ заңдылықтарды қолдану аналогиялық әдіс деп
аталады.
Физикада модельдеу әдісіде қолданылады. Моделдеу әдісі объектінің
белгілі бір қасиетін көрсететін жүйені ойша немесе материалды түрде жасау.
Жасалған жүйе модель деп аталады. Материалды модель формасы жағынан да,
мазмұны жағынан да объективті болады.
Гипотеза. Ойша эксперимент. Гипотеза әдәсі белгілі фактіге сүйене
отырып бақыланған құбылысқа немесе заңдылыққа болжам жасау. Гипотеза ескі
және жаңа фактілерді жинақтап қоймай, оларға түсініктер беруге тырысады.
Мысалы, Д. И. Менделеевтің периодтық системасын ашуы және кейбір химиялық
элементтердің атомдық массасы дұрыс есептелмегені айтылған еді. Кейіннен
экспериментте бұл гипотезаның дұрыс екендігі расталды.
Ойша эксперимент әдісі шындығында жасалмайтын, эксперименттік
жағдайға теориялық талдау жасау. Ойша эксперимент әдісі физиканың бүкіл
даму тарихында жаңа физикалық құбылыстарды түсіндіруге, жаңа заңдарды
ашуға, ғылыми теориялар жасауға арқау болады [5].
Заман талабына сай әрбір пәнді оқытудың өзіндік ерекшелігі пайда
болуда. Бүгінгі таңда ақпараттық технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жеке пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Компьютер арқылы оқушылар тек информатика сабағын емес, басқа
сабақтардыда арнайы компьютерлік бағдарламалар мен электрондық оқулықтар
арқылы зерттеп, кез - келген тақырыпты оқушы өзі меңгеруге дағдылануда [6].
Физика пәнінің сабақтарында компьютерлік техниканы пайдалану,
оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырып, олардың ой танымын кеңейтуге, өз
бетінше шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс жасауына қолайлы болып
отыр.
Физика курсының кейбір бөлімдері ойлануды, талдай білуді, салыстыруды
қажет етеді. Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге, ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осы жағдайларда
оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың теникалық құралы дербес компьютер
көмекке келеді.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Айталық, микроәлем құрылысы, өте жылдам өтетін құбылыс
немесе тәжірибе жасайтын құралдардың кабинетте болмауы. Нәтижесінде
оқушыларда оларды ойша елестету және тақырыпты түсіну қиынға түседі.
Компьютер бұл құбылыстардың тек моделін ғана жасап қоймай, сонымен қатар
процестің өту жағдайын да өзгерте алады. Оның көмегімен өте күрделі
зетрханалық жұмыстарды да орындауға мүмкіндік бар. Оқушы онда өз қалауы
бойынша тәжірибенің алғашқы параметрлерін өзгертіп, бақылап, нәтижесінде
құбылыс қалай өзгергенін көріп, көргенін талдап, сәйкесінше қорытынды
жасайды [7].
Энергияның берілуі
Термодинамика: жылу энергиясын GLX ретке келтіру файлы:
беру, сәулелену, конвекция, жылу сәулелену
өткізгіштік
Саны Құрылғылар мен материалдар Бөлшек нөмері
1 PASPORT Xplorer GLX PS-2002
2 Температура қондырғысы (GLX қоса
келеді)
1 Жылуды шығарушы ыдыстар TD-8570A
1 Мензурка, 50мл SE-7289
2 Химиялық стакан, 250 мл
2 Жылу өткізбейтін төсем
1 пар Қысқыштар (Ыстық суы бар
ыдыстарға)
500мл Ыстық су (700 С)
1 жиын Қорғаныш заттары ( қолғап, көз
әйнек, халат)
Мақсаты
Жұмыстың мақсаты - әр түрлі металдан жасалған ыдыста бастапқы
температуралары және көлемдері бірдей судың температураларының өзгеруін
өлшеу. Жылуды қай металл тез беретінін анықтау.
Кіріспе.
Жылу энергиясы үш әдіспен беріледі: жылу өткізгіштік, конвекция және
сәулелену. Бөлмеде алюминий ыдыста ыстық су тұрса, су жылудан жылу
өткізгіштігінен айырылады (төмен температуралы алюминий молекулаларымен
өзара байланысынан) конвекциядан (ауа молекулалары аллюминимен қақтығысады)
және сәулеленуден (электр магнитті толқындар ыдыс бетінен таралады).
Шолу
Алюминий ыдыста бірдей көлемдегі ыстық судың температурасының өзгеруін
өлшеу үшін температура қондырғысын қолданыңыз. Температураның мәнін көріп
жазу үшін Xplorer GLX қолданыңыз. Температураның өзгерісін 15 минут
аралығында анықтау.
Болжам
Қандай металдан жасалған ыдыста су 15 минут ішінде суынады: боялмаған
алюминий немесе қара бояумен боялған алюминий ыдыста?
Қауіпсіздік техникасы
• Құрылғыны қолдану нұсқауын қатаң сақтаңыз. Ыстық сумен жұмыс
жасағанда абай болыңыз.
• Қолғап, қорғаныш көз әйнегін және халат киіңіз.
Жұмыстың орындалу тәртібі
GLX ретке келтіру
1. GLX қосыңыз және GLX ретке келтіру файлдарындағы сәулелену
тарауын ашыңыз.
2. Сызбаны ашу үшін F1 басқышын басыңыз.
3. Экранда – 2 сызба температура – уақыт. Температура секундына 2
рет өлшенеді (2 Гц).
4. Xplorer GLX сол бүйіріндегі портқа температура қондырғысын
қосыңыз және GLX қосыңыз. Екінші қондырғыны екінші портпен
қосыңыз.
Құрылғыны ретке келтіру
➢ Бірінші қондырғыны боялмағын аллюминий ыдысқа, ал
екіншісін қара ыдысқа салыңыз.
➢ Ыдыстардың астына жылу шығармайтын төсемдер қойыңыз.
➢ Әр ыдысқа бірдей мөлшерде су құюға дайындалыңыз.
➢ Екі стаканның әр қайсысына 250 мл ыстық су құйыңыз.
Берілгендер жиыны
▪ Ескерту: Егер бір адам ыстық суға, ал екінші адам Xplorer GLX –ке
жауап берсе, жұмыс жеңілдейді.
▪ Стакандардағы 250 мл ыстық суды алюминий ыдыстарға тез және ұқыпты
құйыңыз.
▪ 10 секунд күте тұрыңыз, содан кейін берілгендер жиынын бастау үшін
GLX- те старт басқышын басыңыз.
▪ Температура - уақыт сызбасын бақылап отырыңыз.
▪ 15 минут (900 секунд) өткен соң берілгендер жиынын тоқтату үшін ►
басқышын басыңыз.
Сараптама
Температура – уақыт сызбасының әр қайсысын зерттеңіз. Әр ыдыстағы
судың бастапқы және соңғы температурасын анықтаңыз. Сызбаны авто
масштабтау үшін F1 (F1) басқышын басыңыз.
1. Құрал – саймандар мәзірін алу үшін F3(F3) басқышын басыңыз,
Интеллектуалды құралдарды таңдаңыз. басқышын басыңыз.
2. Меңзерді бірінші сызбаның басына апарып, судың бастапқы
температурасын жазыңыз. Меңзерді сызбаның соңына апарып, соңғы
температураны жазыңыз.
3. Басқа қондырғының сараптамасын қайталаңыз.
4. Құрал саймандар мәзірін ашу үшін басқышын басыңыз,
Белсенді берілгендерді қосуды таңдаңыз басқышын басыңыз.
5. Құрал саймандар мәзірінен Интеллектуалды құрал саймандарды
таңдаңыз. Екінші ыдыстағы судың бастапқы және соңғы
температурасын өлшеп жазыңыз.
6. Екі ыдыстағы судың бастапқы температурасынан соңғы
температурасына дейінгі өзгерісті табыңыз.
7. Ескерту: Үй экранына оралу үшін басқышын басыңыз және
калькуляторды ашу үшін F3 басқышын басыңыз. Оны температура
өзгерісін табу үшін қолданыңыз.
Сұрақтар. Су қай ыдыста тез суиды?
1. Ыдыста су суыған кезде, жылу энергиясын қандай процестер береді?
Қай процесс үстем болады?
2. Ыдыстағы су тәжірибе басында тез суиды немесе тәжірибе соңында
тез суиды ма? Не себептен?
3. Жылу энергиясы берілген кезде жылу өткізбейтін төсемдер
көмектеседі ме, алде кедергі жасайды ма? Түсіндіріңіз.
4. Жылу энергиясы берілген кезде конвекция арқылы ыдыстың жіңішке
мойыны көмектеседі ме, алде кедергі жасайды ма? Түсіндіріңіз
[8].
Физикалық есептерді шығаруға да компьютерді қолдану өте қолайлы.
Программалау тілдері арқылы әр есепке бағдарламалар құруға болады. Бұл
бізге бір есепті физикалық шамаларға әр түрлі мәндер бере отырып, бірнеше
нәтижелер алуымызға мүмкіндік береді. Әсіресе екі шаманың қатынасына
графиктер тұрғызу, физикалық эксперименттің зертханалық әдістерін
жүргізудің маңызы зор. Бұл әдіспен оқыту оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын арттырып, өз бетімен жаттығуларды орындауға бейімдейді.
Оқушы жеңіл немесе ауыр есепті алгоритм бойынша шешіп, нәтижесін көргенде,
шығармашылығы, қызығушылығы одан әрі асып, физикалық құбылыстарды, заңдарды
жетік түсіне алады. Сонымен, физика сабағын компьютер көмегімен оқыту
төмендегі мәселелерді қамтиды:
- оқушыларға оқытылатын құбылыстар мен объектілер туралы толық және дәл
ақпаратты бере отырып, оқу сапасын арттырады;
- оқытудың көркемділігін арттырады, яғни оқушыларға қиын да күрделі
материалдарды көрнекті түрде түсіндіруге қол жеткізеді;
- оқытудың тиімділігін жоғарылатады және оқу материалын түсіндіру
мүмкіндігін арттырады;
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыра отырып,
олардың білімге құштарлығын, табиғи сұранысын қанағаттандырады;
- оқытушыны техникалық жұмыстан босата отырып, үнемдеген уақытта жұмыс
істеуіне жағдай жасайды;
- оқытушы мен оқушының жұмысын жеңілдетеді.
Тиімді ұйымдастырылған оқу сабақтарының әртүрлі формаларын үйлестіру
оқушылардың жеке басын жан - жақты дамытуға, ғылыми теориялық білімін,
танымдық ынтасын, шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып дамытуға негіз
болады.
Оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы сабақ. Сабақтың түрлері мен
олардың құрылымы күрделі мәселе. Сабақтың негізгі міндетіне сәйкес бұл
жіктеуге сабақтардың әртүрлі типтері кіреді. Мысалы, физика сабақтарының
төмендегідей негізгі түрлері бар:
▪ жаңа материалдарды оқып үйрену сабақтары;
▪ практикалық шеберліктер мен дағдыларды дамыту сабақтары;
▪ бұрын өткен материалды қайталау және қорыту сабақтары;
▪ оқушылардың білімдерін, шеберліктері мен дағдыларын тексеру
сабақтары;
▪ аралас сабақтар.
Оқушылардың оқу материалы бойынша үлгерімін тексеруді дұрыс
ұйымдастыру оқушы білімін жүйеге түсіріп, логикалық ойлау қабілеттерін
дамытады, жадыны жаңғыртып есте сақтау қабілеттерінің дамуына мүмкіндік
береді, өз - өзіне есеп беріп қорытындысын шығару баланы жауапкершілікке
тәрбиелейді [9].
Физика пәні бойынша үлгерімді тексеруге білімдерді, біліктер мен
дағдыларды тексеру кіреді. Мұндағы қойылатын басты талап бағаның әділ
қойылуы.
Біліктер мен дағдыларды бақылау, лабораториялық жұмыстардың
көмегімен, эксперименттік, графиктік есептерді шығару барысында тексеруге
болады.
Физикадан оқушы білімдерін тексерудің қалыптасқан екі түрі бар:
- ауызша ( жеке және жаппай сұрау, сынақ )
- жазбаша ( бақылау жұмысы, рефераттар). Педагогика - ғылымдары жүйесінің
бір тармағы болып табылыды. Себебі, педагогика ғылымдары сияқты оның да
зерттейтін ең негізгі мәселесі – орта мектептегі ғылым негіздерінің бірі
физиканы оқытудың іс – тәжірибесі мен теориясын қарастыру. Ендеше негізгі
міндеті:
А) мектеп физика пәнінің оқу бағдарламасы мен оқулықтың мазмұнын анықтау;
Б) оқушыларға физикалық білімдер мен дағдылардың жүйесін ұғындырудың тиімді
тәсілдерін, оқыту әдістемесін көрсету.
Тек қана физикалық білімдерді ұқыпты ұғыну арқылы мектепте жақсы
физик – мұғалім болуы мүмкін емес. Сол себепті, мұғалім физиканы оқыту
әдістемесін және теориясын білуі керек [10].
1.2 Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру жолдары
Білім берудің мазмұны жаңартылған сайын әрбір пәнді оқытудың өзіндік
ерекшеліктері туындауда. Педагог қауым жаңа білімді игертуде сан түрлі әдіс
- тәсілдерді іздестіруде. Қазіргі өмірдің талабы - оқу және тәрбие
процесін түбегейлі өзгерту. Оқушының сабаққа қызығушылығын арттыра отырып,
саналы, әдепті ұрпақ тәрбиелеу [7].
Педагогикалық технология - мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып, жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс- әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет - оқушының оқу танымдық
әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан
педагогикалық технологияның тиімділігі шығады [11].
Жаңа инновациялық технология білім беру саласын дамытуға, оқыту
құралы ретінде пайдалануға мүмкіншіліктерді, яғни оқу үрдісін даралауда
оқушыны жеке тұлға ретінде дамытуға бағыттау, оқушының өзіндік іс- әрекетін
қалыптастыруға бағыттау – білім беруде жекеше оқытуды дамыту және пәндердің
бір - бірімен байланысын көздейді [2].
Әлемдік білім беру жүйесі ХХІ ғасырда жаңа тың бағытта дами бастады.
Білім берудің мақсаты мен мазмұны өзгерді. Қазіргі уақытта Қазақстанда
білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Қ.Р Білім туралы заңында
оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидалар
бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне
оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процесті кез- келген үлгімен
құруға мүмкіндік береді [12].
Физика сабағында оқушылардың материалды дұрыс ұғынуы, пәнге
деген танымдық қызығушылығының артуы, білімнің берік қолданылуы, мұғалімнің
сабақ өткізуіндегі шеберлігіне, әр түрлі әдіс - тәсілдерді орнымен қолдана
білуі жолындағы ізденімпаздығына байланысты. Осы тұрғыда М.М.
Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігін атап айтсақ:
- баланың білім алуын қолдау;
- қазіргі мектеп бағдарламалары өте тығыз мөлшерде және сағат саны азайып
отырған сәтте материалды жинақтап, тарауларды блоктап оқыту арқылы уақытты
ұтымды пайдалануа болады;
- оқу материалдарын өсу бағытымен, тұтастай, қайта орала отырып бірнеше
мәрте қайталай отырып үйрету арқылы берілген ақпаратты баланың жадында
ұзаққа сақтауға болады;
- сөйлеу бөлімінде оқытудың тиімді формалары арқылы оқушыны жан - жақты
дамыта оқытуға мүмкіндіктер туады [6].
Базалық білім – бұл технологияның алдына қойған мақсаттарына
жетудегі басты құрылымның бірі болады, яғни оқушыларға сабақта берілген
теориялық білімдерін практикада тиімді қолдануға үйрету жолдары болып
табылады.
Әр оқытушының негізгі жұмысы сабақ беру болғандықтан ең бірінші назар
оқу үрдісін ұйымдастыруға жұмсалады. Оқу үрдісін ұйымдастыру негізі –
сабақ. Ал сабақтың тартымды болып, оқушы үшін қызықты болуы пән
оқытушысының шеберлігіне, оның дайындық деңгейіне байланысты, Ал сабақтың
тартымды болып, алдымыздағы жас өспірім, яғни оқушы үшін тиянақты болуы пән
оқытушысының шеберлігімен интеллектуалдық деңгейіне келіп тіреледі.
А.Байтұрсынов: Мұғалім қандай болса, һәм мектебі сондай болмақ,- деп
айтқан екен. Ендеше мектебі деп отырғаны білім ордасы, ондағы, алдымыздағы
жас өспірім, ертеңгі болашағымыз – жастардың білімділігі, сауаттылығы,
адамшылдығы, тәрбиелілігі. Осындай жауапты істе кез - келген оқытушының
басты мақсаты сабақты қызықты ұйымдастыруы және оқушыға әрбір тақырыпты
жеке түсіндіріп, оны оның ойында қалуына бар мүмкіндіктерді пайдалана
отырып оқыту, үйрету [13].
Оқушы, студент үшін пәнге қызығушылықты оятатын ойластыратын негіз –
оқытушының интеллектуалдық ізденісінде. Олай дейтінім, қазіргі кезде
сабақты ұйымдастырудың, оқытудың жаңа технологиясы дамып, оны қолдану
тәжірибеге енген кезеңде, одан алыс қалу кешірілмейтін жағдай.
Пәнге қызығушылықты оятудың негізін мынадай жолмен жүргізуге болады:
- Оқушының пәнге қызығушылығын арттыру;
- Оқушының шағармашылық белсенділігін көтеру;
- Оқытудын сапасын арттыру;
- Білім деңгейін саралау;
Физика пәнін оқытуда алға қойылатын мақсат әр түрін мысалы: пікір-
сайыс, аукцион, зерттеу, сын тұрғысынан ойлау, пресс- конференция,
деңгейлеп саралап оқыту, семинар, проблемалақ сабақтарды ұйымдастыра
отырып, оқушылардың пәнге деген ынтасын, қызығушылығын арттыруға болады.
Қазіргі заманда білім сапасын арттыру әр мұғалімнен
шығармашылықпен жұмыс жасауды талап етеді. Оқушыларға терең, тиянақты білім
беру мұғалімнің басты мақсаты. Осы мақсаттарды жүзеге асырғанда оқушының
пәнге деген қызығушылығы артады, сөйтіп, оқушылардың танымдық белсенділігін
жетілдіруге болады. Оқушылардың оқу - танымдық белсенділігін, қызығушылығын
арттыру оқу жүйесін олардың өз бетінше танымдық ынтасымен шығармашылық
қабілетін дамытатындай ұйымдастыру деген сөз. Сабақ үстінде әр түрлі
ойындар ұйымдастырып, физика туралы қызықты материалдар жинақтап, оны
сабақта қолдана білу оқушылардың пәнге деген ынтасын арттырары сөзсіз.
Оқушыларға өз бетінше жұмыс жасауға тапсырмалар берілсе, бұл
тапсырмалар олардың ізденуіне, ойлаудың өз бетінше белсенділігі мен
шығармашылық қабілетінің ұшталуына қолайлы жағдай жасайды. Оқу үрдісін
жетілдірудің негізгі тенденциясы оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуімен
танымдық белсенділігін көтеру болып табылады. Оқушыларды оқытуда тәрбиелеу
мен жетілдіру бағытында мынадай мақсаттардың рөлі үлкен:
- білімді өз бетінше қабылдау қасиетін ұлғайту;
- қисынды ой- тұжырым білігі мен дағдысын, ғылыми ойлау тәлім - тәрбиесін
кеңейту.
Физиканы оқып-үйрену кезінде кездесетін барлық танымдық бастауларды
өз бетінше пайдалануын қалыптастыруды, атап айтқанда: мұғалім түсіндіруі,
кітап оқу, тапсырмаларды орындау, бақылау, эксперимент барысында; өз
бетінше ойлануын, шығармашылық қабілетін арттыру;
Оқушылардың жоғары теориялық және практикалық дайындықтарының
бір - біріне сәйкес келуі мектеп өмірі үшін негізгі міндеттердің бірі.
Оқушылардың дағдысын қалыптастыруда оқытудың теориялық сатысының жоғары
деңгейлігі маңызды роль атқарады. Оқушыларда меңгерілетін білімнің дамуы
мен тереңдігі қалыптасатын дағдының нысаналы түрде меңгерілетінінен
көрінеді.
Бүгінгі таңда физика пәні бойынша оқушылардың білім сапасын арттыру,
физикалық заңдарды терең меңгерту, логикалық ойлауды дамыту, физикаға
қызығушылығын арттыру үшін оқушылар арасында білім бәйгесін өткізіп
отырған пайдалы. Оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын арттыру
мақсатында сабақты түрлендіріп өткізу әр мұғалімнің парызы [14].
Оқушылардың жоғары теориялық және практикалық дайындықтарының бір -
біріне сәйкес келуі мектеп өмірі үшін негізгі міндеттердің бірі. Оқытудығы
теориялық сатысының жоғары деңгейлігі оқушылардың дағдысын қалыптастыруда
тиімді. Оқушылардың білімі мен дағдысындағы белгілі үзілістер қазіргі
мектеп жағдайында да байқалады.
Оқушылардың теориялық білімдерінің практикалық іскерліктері мен
дағдыларынан алшақтығына оқу процесіндегі кең тараған жетіспеушіліктер мен
теориялық материалдарды меңгерудегі олқылықтар да себепкер. Осыны ашып
түсіндіретін болсақ, түрлі практикалық жұмыстарды орындауда, есеп шығаруда
мұғалім оқушыны үнемі теориялық материалдарға сүйенуге бағыттамайды.
Оқушыны есептеу тәсілдерімен және басқа да ережелермен таныстыра отырып,
мұғалім барлық уақытта оның теориялық мәніне көңіл бөле бермейді [15].
Заман талабына сай әрбір пәнді оқытудың өзіндік ерекшелігі пайда
болуда. Бүгінгі таңда ақпараттық технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жеке пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Компьютер арқылы оқушылар тек информатика сабағын емес, басқа
сабақтардыда арнайы компьютерлік бағдарламалар мен электрондық оқулықтар
арқылы зерттеп, кез келген тақырыпты оқушы өзі меңгеруге дағдылануы қажет.
Физика пәнінің сабақтарында компьютерлік техниканы пайдалануына
мүмкіндік көп. Бұл оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыруға, олардың ой
танымын кеңейтуге, өз бетінше шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс
жасауына мүмкіндік береді.
Физика курсының кейбір бөлімдері ойлануды, талдай білуді,салыстыруды
қажет етеді. Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге, ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осы жағдайларды
оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың теникалық құралы дербес компьютер
көмекке келеді.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Айталық, микроәлем құрылысы, өте жылдам өтетін құбылыс
немесе тәжірибе жасайтын құралдардың кабинетте болмауы. Нәтижесінде
оқушыларда оларды ойша елестету және тақырыпты түсіну қиынға түседі.
Компьютер бұл құбылыстардың тек моделін ғана жасап қоймай, сонымен қатар
процестің өту жағдайын да өзгерте алады. Оның көмегімен өте күрделі
зетрханалық жұмыстарды да орындауға мүмкіндік бар. Оқушы онда өз қалауы
бойынша тәжірибенің алғашқы параметрлерін өзгертіп, бақылап, нәтижесінде
құбылыс қалай өзгергенін көріп, көргенін талдап, сәйкесінше қорытынды
жасайды [16].
Физикалық есептерді шығаруға да компьютерді қолдану өте қолайлы.
Программалау тілдері арқылы әр есепке бағдарламалар құруға болады. Бұл
бізге бір есепті физикалық шамаларға әр түрлі мәндер бере отырып, бірнеше
нәтижелер алуымызға мүмкіндік береді.Әсіресе екі шаманың қатынасына
графиктер тұрғызу, физикалық эксперименттің зертханалық әдістерін
жүргізудің маңызы зор. Бұл әдіспен оқыту оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын арттырып, өз бетімен жаттығуларды орындауға бейімдейді. Оқушы
жеңіл немесе ауыр есепті алгоритм бойынша шешіп, нәтижесін коргенде,
шығармашылығы, қызығушылығы одан әрі асып, физикалық құбылыстарды, заңдарды
жетік түсіне алады. Сонымен, физика сабағын компьютер комегімен оқыту
төмендегі мәселелерді қамтиды:
- оқушыларға оқытылатын құбылыстар мен объектілер туралы толық және дәл
ақпаратты бере отырып, оқу сапасын арттырады;
- оқытудың көркемділігін арттырады, яғни оқушыларға қиын да күрделі
материалдарды көрнекті түрде түсіндіруге қол жеткізеді;
- оқытудың тиімділігін жоғарылатады және оқу материалын түсіндіру
мүмкіндігін арттырады;
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыра отырып,
олардың білімге құштарлығын, табиғи сұранысын қанағаттандырады;
- оқытушыны техникалық жұмыстан босата отырып, үнемдеген уақытта жұмыс
істеуіне жағдай жасайды;
-оқытушы мен оқушының жұмысын жеңілдетеді.
Егеменді еліміздің болашақ азаматтарына терең білім беру, оны өмірде
қолдана білу дағдыларын қалыптастыру бүгінгі ұстаздар қауымына үлкен
жауапкершілікті жүктеп отырғаны белгілі[5].
Заман талабына сай қойылып отырған міндеттерді шешу мектептегі оқу
жұмысының жаңа формалары мен оқытудың жаңа әдістерін іздестіріп, орнымен
шебер қолдануды қажет етеді.
Тиімді ұйымдастырылған оқу сабақтарының әртүрлі формаларын үйлестіру
оқушылардың жеке басын жан жақты дамытуға, ғылыми теориялық білімін,
танымдық ынтасын, шығармашылық қабілеттерін қалыптастырып дамытуға негіз
болады.
Физика сабағын дербес компьютер арқылы өткізудің тиімділігі мен
мақсаттылығы заман талабы болып отыр.Оқушыларды пәнге қызықтырудың бір жолы
сабақты компьютермен тартымды өткізе білу. Дербес компьютердің пайда болуы
жаңа ақпараттық технологияларды тудырады, ақпаратты меңгеру сапасы біршама
артты, есептеуіш техника адам өмірінің әртүрлі саласында қолданысқа енді.
Графикамен, бейне және дыбыстардың болуымен мультимедиялық
программалар, қолданушының шығармашылық бағыттығы жұмыстарын арттырып және
қызығушылықтарын оятты. Бұл әсіресе тану процесі үшін өте бағалы. Оқушы мен
оқытушының жұмысында жаңа бағыт пайда болады. Қазіргі мультимедиялық дербес
компьютерлермен орта білім беретін мектептерді толығымен қамтамсыз ету
қымбатқа түседі. Алайда дербес компьютерлер қазіргі заманғы прогресс
баласы, ал прогресті уақытша экономикалық қиындықтар тоқтата алмайды.
Қазіргі заманғы әлемдік цивилизациядан қалмау үшін, мүмкіндігінше орта
мектептерге енгізуіміз керек.
Сонымен, компьютер есептегіш машинадан тағы бір оқытудың техникалық
құралына айналды, ал осы уақытқа дейін мұғалім қолданып келген техникалық
құралдардан күшті, әрі тиімді.
Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осындай
ситуацияларда оқушыға қазіргі заманғы оқытудың техникалық құралы көмекке
келеді.
Әртүрлі физикалық құбылыстарды модельдеу, физикалық құралдардың
әрекет ету принципі және құрылғыларды демонстрациялау үшін дербес
компьютерлерді пайдалану идеясы алғаш мектептерде есептеуіш техника енген
кезде пайда болған. Мектеп физикасын оқытудағы бірқатар өзекті мәселелерді
шешу комьютерді пайдаланып өткізген алғашқы сабақтардан ақ көрінеді [14] .
Физика эксперименттік ғылым. Физиканы оқуды зертханалық жұмыстарсыз
елестету қиын. Компьютерді сонымен қатар сабақтың басқа типтерінде де
қолдануға болады. Өздігімен жаңа материалдарды оқуға, есептер шығаруда,
бақылау жұмысы уақытында, әсіресе жаңа материалды меңгеру мен бекіту және
өтілген сабақтарды қайталау сабақтарында оқушылардың логикалық ойлау
қабілеті жақсы дамиды. Физика сабақтарында компьютерлерді пайдалану
шығармашылық пороцеске алып келеді және дамыта оқыту принципіне алып
келеді.
Компьютерлік сабақтарды өткізу ерекше дайындықты қажет етеді. Айта
кететін бір жай физикалық құбылыстарды модельдеу тірі тірі тәжірибені
алмастыра алмайды. Бірақ екуінің үйлесімді қолданылуы болып жатқан
құбылыстың мағынасын жоғары деңгейде жеткізеді.Тәжірибе көрсеткендей мұндай
сабақтар оқушылардың қызығушылығын арттырады, барлығы бірдей, яғни нашар
оқитындар да жұмыс жасайды және білім сапасы біршама жоғарылайды.
Физика сабағында оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын
арттыруда сөзжұмбақтың алатын орны бөлек. Әсіресе, сөзжұмбақты қайталау
пысықтау сабақтарында қолдану тиімді. Қайталау сабақтарында мұғалімдердің
алдына көптеген міндет қойылады:
▪ оқушыларға физикалық құралдардың қайда және не үшін пайдаланатынын
білдіру;
▪ физикалық шамалар мен бірліктердің, заңдылықтардың мағынасын
білдіру;
▪ физикалық жаңалықтар мен заңдылықтардың кім, қашан және қалай
ашқандарын білдіру;
Осы ретте оқушылардың логикалық ой жүйесін, сана сезімін дамытуда,
олардың әр түрлі физикалық шаралар мен бірліктердің терминдер мен
заңдылықтардың, құбылыстар мен өзгерістердің атын есте сақтауда сөзжұмбақты
пайдалануға болады. Сондай -ақ сөзжұмбақты құрастыру мен шешу барысында
оқушылар әртүрлі ғылыми техникалық басылымдардан шығатын газет журналдарды,
көмекші құралдар мен анықтама кітапшаларды пайдаланады, яғни бір сөзбен
айтқанда, сөзжұмбақ оқушылардың өз бетінше ізденіс жұмыс жасау
қабілеттілігін арттырады.
Сөзжұмбақты физикалық диктант ретінде қолдануға болады. Ол үшін сабақ
басталғанға дейін тақтаға сөзжұмбақтың торы сызылып, толтырылады. Ал
сабақта оқушыларға 5-8 мин ішінде әрбір көрсетілген физикалық шамалардың,
бірліктердің немесе заңдылықтардың мағынысын ашу тапсырылады.
Сонымен қайталау пысықтау сұрақтарында сөзжұмбақты оқушылардың
білімін бағалау үшін де пайдаланылады. Сөзжұмбақ үй тапсырмасы қызметінде
атқара алады. Үлкен тақырыптар мен тарауларды қайталағанда оқушыларға үй
де осы тақырып не тарау бойынша сөзжұмбақ құрастырып келуін тапсыруға
болады. Мұндай тапсырмаларды оқушылар бар ынтамен орындайды.
Қорыта айтқанда сөзжұмбақ пен жұмыс жасау оқушыларды ынталандырып,
олардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыра түседі. Сондықтан да әрбір
тақырыпты, тарауды қайталаған сайын сөзжұмбақпен жұмыс жасауды дағдыға
айналдырған жөн [10].
Әрбір мұғалімнің сабақ беруі мен түсіндіруі түрліше екені белгілі.
Өйткені, мұғалім тың ісденістер нәтижесінде оқушылар үшін қолайлы,
түсінікті әдістерді таңдап алады. Ж. Аймауытов айтқандай: Сабақ беру
үйреншікті жай шеберлік емес, ол үнемі жаңаны табатын өнер
Адамзат баласы үшін өте маңызды құндылықтың бірі -білім. Сабақ – мектептегі
оқу-тәрбие үрдісінің негізгі формасы екендігі бәрімізге белгілі. Олай
болса, білім деңгейі әр түрлі оқушыларды қиын да, әрі қызықты физика
пәнінен сұрақ-жауап арқылы, құрғақ есеп шығарумен жалықтырып алмау үшін,
пәнге деген қызығушылығын, сабақ үстіндегі белсенділігін арттыру үшін
пәнаралық байланысты назарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz