ИКЕМДІЛІК ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҮЙЛЕСІМДІЛІГІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І тарау. Дене тәрбиелеу жүйесінде гимнастиканың орны
1.1 Гимнастиканың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3 Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 7
1.5 Гимнастикалық жаттығуларды оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...9
ІІ тарау. 1-4 сынып оқушыларының қозғалыс үйлесімділігі және икемділікті дамыту әдістемесінің ерекшеліктері.
2.1. Мақсаттар мен міндеттер, спорт түрі ретінде көркем гимнастиканың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Қозғалыс үйлесімділігін және икемділікті дамыту әдістемесінің ерекшеліктері, жас ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Буындардың икемділігі мен қозғалысының жалпы мінездемесі ... ... ... ... .25
2.4 Ептілік және оны дамыту әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ІІІ тарау. Зерттеудің мақсаты, әдістері және ұйымдастырылуы.
3.1. Зерттеудің міндеттері мен ұйымдастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2. Психологиялық зерттеудің нәтижелерінің интерпретациясы ... ... ... ... .43
3.3.Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау қорытындысы ... ... ... ... ... 54
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Кіріспе
Мектептегі дене тәрбие жұмысы әр түрлі тәсілдер арқылы іске асырылады, олардың арасында негізгі гимнастика өте маңыздылардың бірі болып табылады. Негізгі гимнастиканың сипатты ерекшеліктеріне байланысты, гимнастикалық жаттығулар балалардың барлық жас топтарына дене тәрбиесінің қолайлы және тиімді тәсілі болып келеді.
Гимнастикалық жаттығуларын оқытудың тиімділігі оқыту үрдісіне қойылатын негізгі талаптарды сақтауына байланысты.
Талаптардың арасындағы ең маңыздылары:
- Педагогикалық үрдісінің жалпы мақсатын және оқытудың бөлек кезеңдерінің негізгі міндеттерін дұрыс түсіну;
- Оқыту процесін оқушылардың жас мүмкіншіліктеріне айқын сәйкестіріп ұйымдастыру;
- Шұғылданушыларға барынша жекеленген бабын бөлу;
- Оқытудың негізгі принциптерін сақтау;
- Гимнастикалық жаттығулардың орындау техникасын және оқыту әдістемесін терең және жан-жақты білу;
Гимнастика сабақтарында пайдаланатын жаттығулардың түрлері сансыз көп, олар әртүрлі және де әрқайсының өз өзгешілігі бар. Осы өзгешіліктеріне байланысты оқыту әдістері және сабақты ұйымдастыру түрлері таңдалады.
Икемділік - берілген спорт түрінің негізгі сапасының бірі болып табылады. Қозғалыс үйлесімділігі көркем гимнастикамен ғана байланысты емес, ол адам өмірімен де тығыз байланысты. Аталған сапаның ғылми негіздерімен қатар, баланың жеке ерекшіліктерін де есепке алған жөн. Әр баланың бейімділігі және қабілеті әртүрлі болады. Бала бойындағы қажетті сапаны (икемділік пен қозғалыс тепе-теңдігін) дамыту үшін әр балаға жеке әдістер мен тәсілдер таңдау қажет. Икемділік ерекше сапа болып табылады, ол балада тұрақты дағдылар мен қасиеттердің қалыптасуына көмектеседі, сондықтан біз дәстүрлі әдістерді қолдансақ та белгілібір нәтижеге жетеміз. Өйткені, адамның қабілеті дене қозғалысына тәуелді емес, оның ішкі дамуы заңдылықтарына байланысты. Біздің міндетіміз - адам ағзасын дәстүрлі емес әртүрлі дене қызметіне үйрету. Жаттықтырушының міндеті- әртүрлі бағыттағы жаттығулардың әмбебап кешенін құру. Сол арқылы жаттығушыларда қозғалыс үйлесімділігін және жаңа сапалық деңгейді арттыру.
Жаттықтырушының жұмысында қолданылатын әмбебап жаттығулар кешені икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін жақсартуға ғана емес, сонымен қатар жаттығушылардың күш, жылдамдық, шыдамдылық және т.б. негізгі қасиеттерін дамытуға және бекітуге арналуы керек.
Жаттықтырушының жұмысында қолданылатын әмбебап жаттығулар кешені икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін жақсартуға ғана емес, сонымен қатар жаттығушылардың күш, жылдамдық, шыдамдылық және т.б. негізгі қасиеттерін дамытуға және бекітуге арналуы керек.
Зерттеу мақсаты:
-Гимнастикамен айналысатын жаттығушының дене қозғалысын педагогикамен ұштастыра отырып, денешынықтыру теориясына байланысты әркезде жарық көрген психофизиологиялық, педагогикалық оқу әдістемесі мен рухани тәрбиеге арналған еңбектерді талдап түсіну және сол еңбектердегі қазіргі заманға сай тәжрибелерді бүгінгі әдістемеде пайдалану.
-Оқушылардың қозғалыс қабілетінінің тиімділігі мен сапасын арттыру, оның білімі мен дағдыларын қадағалап, әңгімелесу, сауал қою, бақылау және эксперименттік зерттеу арқылы анықтау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін төмендегідей әдістер қолданылды:
Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми - әдістемелік әдебиетке сараптама жасау.
Анкеталық сауалнама.
Педагогикалық бақылау.
Физиологиялық өлшемдер.
Психо-педагогикалық эксперимент.
Математикалық статистика әдістері.
Зерттеу базасы - Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы В. Терешкова атындағы орта мектебі және Балалар мен Жасөспірімдер Спорт Мектебінің (БЖСМ). 1-4 сынып оқушыларына 2017-2018 оқу жылында дипломдық жұмысқа байланысты ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Зерттеу нысаны: икемділікті және қозғалыс үйлесімділігін дамытатын әдістер мен арнайы тәсілдерді қолдану және оқыту.
Дипломдық жұмыс мақсаты: икемділік, ептілік және қозғалыс үйлесімділігін дамытуға арналған әдістер мен тәсілдердің тиімділігін бағалау.
Зерттеу міндеті:
Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттерді іріктеу.
1-4 сынып оқушыларын икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін оқыту әдістемесін құру.
Әдістеменің жаттығу барысындағы тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
І тарау ДЕНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІНДЕ ГИМНАСТИКАНЫҢ ОРНЫ
1.1 Гимнастиканың сипаттамасы
Қазақстан Республикасында дене тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерінің бірыңғай жүйесі құрылған. Бұл жүйе ішінде гимнастика ең көпшілік тәсілдердің бірі болып, өзінің көрнекті орнына ие болады. Гимнастика жаттығуларын қолдана отырып балалық шағынан бастап физикалық мықты жас ұрпақтарды тәрбиелеуде, үлкендердің жоғары жұмыс қабілеттілігін сақтауға және қария адамдардың денсаулығын нығайтуға болады.
Гимнастика деген сөз гректердің гимнос сөзінен шықты, мұның жалаңаш деген мәні бар. Сонымен қатар, гректердің gumnastike сөзінің (qumnazö - жаттықтырамын, жаттықтырушы) мәні бар. Гимнастика бұл гармониялық дене тәрбиелеу, денсаулық нығайту және дене қабілеттерін жетілдіру үшін арнаулы таңдап алынған жаттығулар мен әдістемелік тәсілдердің жүйесі.
Гимнастиканың негізгі міндеттері:
oo Дене қабілеттердің жан-жақты жетілдіру және денсаулық нығайту үшін адам ағзасының функцияларын жан-жақты және үйлесімді (гармониялық) дамыту.
oo Тіршілікке қажетті қозғалыс дағдылар мен ептіліктерді қалыптастыру және арнаулы білім беру.
oo Адамгершілік, ерік-жігер және эстетикалық сапаларын тәрбиелеу.
Көпғасырлық тәжірибе және қазіргі ғылыми жетістіктердің негізінде
құрылған гимнастика дене тәрбиелеуде кең пайдаланады. Гимнастиканың балалар мен жасөспірімдердің дене қалыптасу кезінде маңызы өте зор. Гимнастиканың әр түрлі әдістер мен амалдарын пайдалана отыра, ең табысты алғашқы дене тәрбиелеу мақсаттарын шешуге, дене қабілеттерін дамытуына негізін даярлауға, олардың функционалдық және бейімдендіру мүмкіндіктерін едәуір кеңейтуге болады.
Гимнастиканың өте үлкен сауықтыру-гигиеналық мәні бар. Плутарх айтқандай Гимнастика - медицинаның шипалы бөлімі. Көптеген ғалымдар мен педагогтар дене шынықтыру жаттығуларына, соның ішінде гимнастикалық жаттығуларына, үлкен маңыз беретін және оларды адамдардың тіршілік әрекет пен жұмыс қабілеттілігің арттыру және де сауықтыру мен белсенді демалыстың ең жақсы құралы деп қарастыратын.
Гимнастиканың түрлі жаттығулары өте көп, соның ішінде спорттық гимнастиканың жаттығулары, қолданбалы жаттығулары, ЖДЖ, гимнастикалық ойындар мен эстафеталар т.б., осыған байланысты онымен кәсіп спортшылар мен қарапайым әуесқойлар, балалар мен үлкендер, жастар мен қариялар, дені сау мен ауру адамдарға шұғылдануға болады.
Оларды үйде, мектепте, жұмыста немесе бос уақытта қолдануға болады. Гимнастиканың қолданбалы, эстетикалық және педагогикалық мағынасы бар.
Біздің Республикамызда дене тәрбиелеу екі өзара байланыс бағытымен іске асырылады: жалпы дайындық және қолданбалы − арнаулы (спорттық қолданбалы, әскери − қолданбалы, кәсіби - қолданбалы) Гимнастиканың амалдары, әдістері және сабақ ұйымдастыру түрлері осы екі бағытта пайдаланады. Спорттық қызметте гимнастика 3 бөлек спорт түріне бөлінеді: спорттық, көркем және спорттық акробатика).
Гимнастиканың басты (негізгі) тәсілдері. Гимнастика үшін типтік тәсілдері (жаттығулары) деп арнайы өңделген қозғалыстардың түрлері болып табылады. Олардың көмегімен адамның тіршілікке маңызды қозғалыс қабілеттерінің жетілдіруі іске асырылады. Осы қимыл − қозғалыстардың көбі, адамның еңбек, әскери және тұрмыс қызметінен алынған.
Дене тәрбиелеу тәжірибесі туралы ғылыми білімдердің дамуымен қозғалыс әрекеттерінен бөлек элементтері бөлініп, жаңа жаттығулар пайда болады. Олар көбінесе адамның дене сапаларын дамыту, қозғалыстың негіздерін үйрету және әртүрлі педагогикалық мақсаттарды шешу үшін қолданған. Олардың ішінде: дененің бөлек мүшелеріне арналған жаттығулар, құралдарда орындалатын жаттығулар және т.б.
Гимнастиканың жаттығулары қозғалыс әрекетінің құрылысына және педагогикалық міндеттеріне байланысты келесі негізгі топтарға бөлінеді:
Саптағы жаттығулар - саптағы бірлескен әрекеттер. Олар тәртіптілікті және ұйымшылдықты, бірлескен әрекеттерді жасау дағдыларын, дұрыс келбетін және қарқын мен ырғақты тәрбиелеуге көмектеседі. Саптағы жаттығулар бір жағынан сабақты мақсаттанған ұйымдастыру әдістері ретінде, ал екінші жағынан олар адам ағзасын дамытатын және қалыптастыратын өзгеше қозғалыс әрекеттер ретінде пайдаланады.
Жалпы дамыту жаттығулар - бұл көбінесе бөлек тамырлық үзбелерінде орындалатын жаттығулар, яғни жан-жақты дене дайындық, ағзаның міндет істердің мүмкіндіктерін арттыру және дұрыс келбетін тәрбиелеу үшін пайдаланады. Жалпы дамыту жаттығулар бөлек бұлшық еттердің топтарына, дене мүшелеріне және барлық қозғалыс аппаратына таңдалған әсерін тигізуіне мүмкіндік береді.
Қолданбалы жаттығулар - жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, тепе-теңдік сақтау жаттығулар, кедергіден өту және т.б. Осы жаттығулар тіршілікке керекті дағдылар мен ептіліктер меңгеріп алуға мүмкіндік береді.
Еркін жаттығулар - бұл дененің бөлек мүшелерінің әр түрлі қозғалыстардың және акробатикалық пен хореографиялық жаттығулардың үйлесуі. Олардың негізгі мақсаты координациялы (үйлесушілік) қабілеттерін
жетілдіру, ырғақ сезімді және қозғалыстың көркемдігін тәрбиелеу. Бұлар қозғалыс мектебін қалыптастырудың тиімді тәсілі болып табылады. Сонымен қатар, осы жаттығуларды қайта-қайта орындаған кезде, ағзаның функционалдық мүмкіндіктері едәуір көтеріледі.
Секірулер (таянып және таянусыз) - ол секіру қабілетін, аяқ, қол күшін, қозғалыстың жылдамдық пен дәлдігін, ептілік пен батылдық сезімдерін тәрбиелеу үшін пайдаланады.
Гимнастикалық құралдарда (арыс, темір аспа, шығыршық, бөрене, ағаш ат) орындалатын жаттығулар - спорттық гимнастиканың ең сипатты тәсілдері. Олардың негізгі міндеті - дене мен қозғалысты бағындыра білу дағдыларын жетілдіру.
Акробатикалық жаттығулары - акробатикалық секірулер, тепе-теңдік сақтау жаттығулар. Осы жаттығулар күш, ептілік және жылдамдық дамытуға және вестибуляр аппаратты жаттықтыруына бағытталған.
Көркем гимнастиканың жаттығулары - түрлі заттармен
(доптар, шығыршықтар, ленталар, булавалар) би түрінде орындалатын қимыл қозғалыстардан тұрады.
Гимнастика басты амалдарын адам дене дамуына әсер көрсетушілеріне қарағанда келесі топтарға бөлуге болады:
а) дене қасиеттерін және қозғалыс қабілеттерін жалпы дамуына бағытталған жаттығулар (саптағы және жалпы дамыту жаттығулар, ойындар және эстафеталар);
б) өмірге қажетті дағдылар мен ептіліктерді тәрбиелеуге арналған жаттығулар (қолданбалы жаттығулар және секірулер);
в) ерік-жігерлік қасиеттерін және дене қабілеттерін дамытуға және нығайтуына бағытталған жаттығулар (еркін, акробатика және көркем гимнастика жаттығулары, құралдағы жаттығулар, таянып секірулер).
1.2 Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері
Гимнастикада жаттығуларды қатал регламеттау әдісі және шұғылданушылардың әрекетшілігін қолданады. Гимнастиканың келесі әдістемелік ерекшеліктері бар:
Адам ағзасына жан-жақты әсер ету. Гимнастика көмегімен адам органдарының қызметтерін әбден жетілдіруге болады. Гимнастика дененің жалпы дамыту және дене қабілеттерін жан-жақты жетілдіру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.
Әр түрлі жаттығуларды қолдана отырып ағзаның функционалдық және морфологиялық жүйелерінің және дене қасиеттерінің жан-жақты және үйлесімді дамуы іске асырылады.
Адам ағзасына таңдалған әсер ету. Лайықты жаттығуларды, өзіне керек бастау қалыптарды және нақты жасау тәсілдерін таңдап алып, керек бұлшық еттерге, буындарға жергілікті әсер тигізу. Осылай дене дамуының кемшілігін өзгертуге болады.
Оқу процесінің қатал тәртібін белгілеу және жүктемені дәл мөлшерлеу. Оқу процесін ұйымдастырғанда жеке әр түрлі әдістемелік тәсілдерді қолдана отырып, сабақтың жеке міндеттерін жүйелі принциппен шешу мүмкін. Жаттығулардың қарқындығын және амплитудасын өзгертіп, қайталау санын көбейтіп немесе азайтып, бастау қалыптарын немесе жаттығулардың орындалу жүйесін өзгертіп жүктемені мөлшерлеу.
Жаттығуларды толассыз күрделендіру мен қиыстыру және бір жаттығуларды әртүрлі мақсатпен қолдануға мүмкіншілік. Сол немесе басқа жаттығуларды меңгеру барысында, әдетте оның тым күрделі нұсқаларын үйретуге көшеді, басқа элементтерімен қоса орындайды т.б. Осы жағдайда, үйретілетін оқу материал жаңа сапалық(және сандық) мәніне ие болады, ағзаға басқаша әсер етеді.
Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері өзара тығыз байланысты. Оларды дұрыс есепке алу негізінде оқытудың мақсаттары жақсырақ шешіледі.
Гимнастика түрлері. Гимнастикалық жаттығулардың әр түрлілігі және шұғылданушылардың мамандығына қарап түрлі педагогикалық мақсаттарды шешу үшін оларды қолдану тәжірибесі негізінде гимнастиканың салыстырма өзгеше түрлерін анықтайды:
1 топ - денсаулық сауықтыру(жалпы дамыту) түрлері. Осы топқа негізгі(жалпы), гигиеналық, атлетикалық гимнастика, фитнес кіреді. Бұл гимнастика түрлері шұғылданушылардың жан-жақты, үйлесімді дене дамуы, денсаулық нығайту және қозғалыс функцияларын жетілдіру үшін қолданылады.
2 топ - гимнастиканың спорттық түрлеріне: спорттық гимнастика, акробатика және көркем гимнастика жатады. Олардың негізгі мақсаты - жоғары спорттық шеберлікке жету.
3 топ - гимнастиканың қолданбалы түрлері. Оларға: өндіріс гимнастика(жұмыскерлерді сауықтыру және олардың жұмыс қабілеттілігің арттыру негізінде ), кәсіп - қолданбалы, әскери - қолданбалы, спорттық - қолданбалы, емдеу гимнастика жатады.
1.3 Гимнастикалық жаттығуларды оқыту әдістемесі
Гимнастикалық жаттығуларды оқытудың мақсаты - шұғылданушыларда
қозғалыс іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру және арнайы білім беру үшін оқытушының басшылығымен олардың жоспарланған әрекетшілігін ұйымдастыру.
Гимнастикалық жаттығуларды оқыту барысында келесі негізгі мақсаттар шешіледі:
шұғылданушылардың жалпы қозғалыс және спорттық дайындығы үшін маңызды қозғалыс дағдыларды қалыптастыру;
төзімділік, жылдамдық, күш, ептілік, икемділік деген дене сапаларын тәрбиелеу;
педагогикалық дағдыларды қалыптастыру;
Гимнастикалық жаттығуларды оқыту кезінде шешілетін жеке мақсаттары, белгілі жағдайда шұғылданушылардың дайындығының деңгейін, қозғалыстың құрылымы ерекшеліктерін және орындау шарттарын бағалау негізінде анықталады.
Гимнастика сабақтарында меңгерілетін жаттығулардың түрлері әр түрлі - бұл бөлек мүшелерінің қарапайым қозғалыстары, бөлек позалар мен қалыптарынан бастап күрделі қозғалыс әрекеттерге дейін.
Белгілі гимнастикалық жаттығудың оқыту үдерісін шартты түрінде үш өзара тығыз байланысты кезеңдеріне бөліп тастауға болады.
Бірінші кезеңі - әр қозғалыс әрекетін саналы түрінде меңгеру үшін жалпы алғашқы елестету жасау. Жаңа қозғалыс туралы алғашқы мәліметтерін(қозғалыстың түрі, амплитудасы, бағдары т.б.) және шұғылданушының бұрыннан жиналған қозғалыс тәжірибесін қосу нәтижесінде, алдағы қозғалыс әрекеттердің басты бағдарламасын құруды қамтамасыз ететін жалпы байланыстар қалыптасады.
Екінші кезеңі - қозғалысты орындау техникасының негіздерін тікелей меңгеру. Бұл кезеңде оқытушы мен оқушының бірлескен белсенді жұмысының нәтижесінде жаттығу туралы елестету дәлденеді, қателер жойылады, жаттығудың өздігінше орындауы қамтамасыз етіледі.
Үшінші кезеңі - қозғалысты орындау техникасын нығайту және жетілдіру. Бұл қозғалыс меңгеру дәрежесін тұрақты автоматтандырылған дағды деңгейіне жеткізуге мүмкіндік береді, осыған орай шұғылданушы оны әртүрлі жағдайларда және ұзақ уақыт аралығында орындай алады.
Жаттығуды оқыту үдерісі аяқталған соң, барлық әрекеттер оның әртүрлі нұсқаларын орындауына; оған ұқсас, бірақ орындау техникасы тым күрделі жаттығуларды орындауына; орындау жағдайларын өзгертуіне бағытталады
ІІ-ТАРАУ. ИКЕМДІЛІК ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҮЙЛЕСІМДІЛІГІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
2.1 Мақсаттар мен міндеттер. Көркем гимнастиканың спорт түрі ретіндегі ерекшеліктері.
Дене шынықтыру және спортпен ерте айналысудың негізгі мақсаты - дамыған жас ұрпақты үйлесімді, күшті, дені сау етіп тәрбиелеудің берік негіздерін құру.
Денсаулықты нығайту және жаттығушылардың ағза жүйелерін мен барлық мүшелерін үйлесімді дамыту.
Дұрыс тұлға қалыптастыру және жаттығуларды гимнастикалық стильде орындау.
Жан-жақты жалпы дене дайындығын және көркем гимнастикада маңызды орын алатын бастапқы қозғалыс сапаларын дамыту (ептілік, икемділік, күш, жылдамдық, секіру, тепе-теңдік және т.б.).
Заттармен және заттарсыз жаттығулар техникасы негіздерін оқыту.
Арнайы сапаларды дамыту: бұралу, бишілік, әуендік және шығармашылық белсенділік.
Көркем гимнастикаға қызықтыру, тәртіпке, орындаушылық мәдениетіне, өзбетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Балалар жарыстарына және әртүрлі іс-шараларға қатысу.
Көркем гимнастиканың спорт түрі ретіндегі ерекшелігі.
- қарапайым және күрделі акробатикалық элементтер; затпен және затсыз қимылдар жасау; мимика, балет, би элементтерінен құралатын жаттығулар; алаңда гимнастың еркін қозғала білуі.
- көркем гимнастика жаттығушының өз денесін меңгеру өнерімен тығыз байланысты. Е.В. Бирюк: Көркем гимнастика - бұл қозғалыс өнері
- көркем гимнастиканың ерекшелігі - әуен мен қимылдың үйлесімі. Қозғалыс динамикасы және әуен мен қимылдың әсем үндесуінен би элементтері пайда болады. Әсем саз әуелеп, оған бишіңің ырғақты, нәзік қимылдары қосылып, жан-дүниеңді баурап, жүрегіңді тербейді. Бұл үйлесім әуенді дұрыс таңдай білу және би қимылдарын әуенге сәйкес орындауға байланысты.
-гимнасшының әдемі, ырғақты қимылдары; музыканың сазды әуені көрермендерді әсемдікке баулып, олардың эстетикалық талғамдарын қалыптастырады. Яғни, гимнастика- жаттығушыларға эстетикалық тәрбие беру құралы.
-гимнастика қозғалыс элементтерін есте сақтау және зейін қоюмен тығыз байланысты. Күрделі әрекеттерді, жаттығуларды орындау үшін гимнастың мықты есте сақтау қабілеті және зор ынтасы болуы қажет. Гимнаст бір-біріне ұқсамайтын орасан көп жаттығуларды есте сақтауға үйренеді. Бұл гимнастардың есте сақтау қабілетін және орындаушылық шеберлігін арттырып, дәл әрі әсем, ырғақты қимылдар жасай білуге баулиды; ритмді сезіне білу қабілетін шыңдайды.
Жаттығудың тиімділігі қозғалыс элементтерін қабылдай білуге байланысты.
Қабылдау дегеніміз- түрлі құбылыстар мен қозғалыстарды көру, байқау, сезіну, түйсіну және осы түйсіктерді мида жинақтап, өңдеп, пайдалана білу. Адам өзі өмір сүретін әлемді, өмір шындығын, негізінен, көзбен көріп қабылдайды. Көз- адамның аса маңызды сезім мүшесі. Адам өзі қабылдаған барлық информацияның 80%-ін көз арқылы алады екен. Өйткені, біз көзбен барлық заттар мен құбылыстарды; қимыл-қозғалыстарды ұсақ-түйегіне дейін көреміз және қабылдаймыз.
Көркем гимнастиканы меңгеру- бақылау, үйрену және үйренген ептіліктерді бекіту, яғни дағдылану әрекеттерінен құралады. Үйрену - гимнастың жаттығуларға зейін қоюы, қабылдау дәлдігі және қозғалыс үйлесімділігі. Бақыланған, үйренген жаттығулар, қимыл-қозғалыстар, ептіліктер тұрақты дағдыларға айналған кезде бұларды меңгердік деп нық
сеніммен айтуға болады.
Гимнасттың зейін қоюы келесі элементтерден құралады:
-жаттығуларға ден қою, қозғалушы объектілерге зер салып қарау
-бір эпизодтан екінші эпизодқа тез ауысу
- кеңістік пен жаттығу алаңын сезіне білу
- шапшаңдық, әсіресе жауапты кездерде.
Маңызды жарыстарда жүлделі орындарға үміткер гимнастардың дене және техникалық мүмкіндіктерін үнемі жақсартуға ұмтылуы жарысты шиеленістіріп, жарысқа қатысушылар арасында бәсекені күшейтеді.Бұл жеңіс қойылым композициясының жаңашылдығымен, гимнасшылардың жеңіске деген орасан құлшынысымен және спортшылар арасындағы жекпе-жекпен ерекшеленеді.
Тағы бір ерекшелігі - жаттығулардың тұтастығы.
Тұтастық- орындалған жаттығу кезінде дененің барлық бөліктерінің біртұтас қатысуымен анықталады. Яғни, бұл негізгі қозғалыс пен қосымша қозғалысты біріктіруді талап етеді. Мысал: негізгі қозғалыс: сол жаққа созылған қолды доға бойымен оң жаққа қозғап, төмен түсіру.
Қосымша қозғалыстар:
- қол қозғалысына ілестіре сол жаққа қарай жоғары-төмен басты қозғалту;
-қол қозғалысына сәйкес жоғары-төмен көтерілген иық белдеуінің қозғалысы
- қол қозғалысына қарай түлғаны еңкейту.
Негізгі және қосымша жаттығулар қолды бүгу арқылы бірге жасалады. Білек қозғалысы қол қозғалысынан сәл кейін жасалады. Қозғалыс тұтастығы толқынды және серпу жаттығуларында айқын көрінеді.
Көркем гимнастикадағы аталған ерекшеліктер жаттығу сабақтары кезіндегі спортшылардың негізгі әректтерін білдіреді. Жарысқа қойылатын талаптар, жаттығу талаптарынан едәуір ерекшеленеді. Жарыс кезінде қиындықтарды (спортшының көңіл-күйі, жарыс кезіндегі қобалжулар, реніштер т.б) жеңіп, жеңіске жету үшін үшін гимнастың бойында: батылдық, өзіне деген сенімділік, салмақтылық, белсенділік, жеңіске деген орасан зор құлшыныс болуы шарт.
Көркем гимнастика - бұл көпсайыс. Кіші разрядты гимнастар затпен (қарғымақ, шеңбер, доп, таяқшалар, лента) және затсыз жаттығулар жасайды.
Жоғарғы разрядты гимнастар жаттығуларды тек затпен ғана орындайды.
Көпсайыстан басқа жарыс бағдарламасында 1 - 2 затпен орындалатын топтық (5 адамға дейін) жаттығулар да қарастырылған.
2.2. Икемділік және қозғалыс үйлесімділігін дамыту әдістемесінің ерекшеліктері
Көркем гимнастикада маңызды дене сапаларының бірі икемділік болып табылады. Икемділік - бұл жаттығуды жоғары деңгейде, сапалы орындау қабілеті. Сапасыз қозғалыстардың әсемдігі, тұтастығы, әуенмен үйлесімі жетіспей жатады. Қимыл-қозғалыс шеберлігі жетіспеген жағдайда қозғалыс шектеулі болады.
Икемділік- көркем гимнастика бағдарламасына кіретін толқын тәрізді қозғалыстарды орындау; секірулерді орындау кезінде секіріс қалпын сақтау үшін қажет. (Д. Мавромати).
Балада ең жақсы икемділік 15-17 жаста қалыптасады. Ал енжар икемділік 9-10 жаста , белсенді икемділік 10-14 жас шамасында болады.
Икемділікке тәрбиелеу балада 6-7 жастан басталуға тиіс. 9-14 жастағы балаларда бұл қасиет 2 есе жоғары, ал одан кейінгі даму тиімсіз болады. Бұл, аталған жастағы балалардың бұлшықет - байланыстырушы аппаратының созылғыштық қасиеті жоғары екенін білдіреді. 10-12 жастағы спортпен айналысатын балалардың бұлшықет-байланыстырушы аппаратының созылғыштық қасиеті:
- иық буындарында 10-12 %
- омыртқа жотасы буындарында 8-9 %
- жамбас буындарында - 10-12 %
15-17 жастағы жеткіншектерде:
сәйкес түрде 5-6 %, 4-5 % , 8-10% -ке дейін болады.
Спортпен айналысқан кезде буындардың қозғалғыштығы арта түседі. Спортпен айналыспайтындар мен спортшыларды салыстырсақ, спортшыларда бұлшықеттің созылғыштық қасиеті әлдеқайда жақсы дамыған.
Спортшылардың буын икемділігі 3 себепке байланысты болады: жасерекшелігі, спорт түрі және спортпен айналысу деңгейі. Осыны еске ала отырып, икемділікті басқа да қасиеттер сияқты белсенді түрде тәрбиелеуге болады.
Көп жылдық жоспарға сәйкес икемділікті тәрбиелеу процесін мына бөлімдерге бөлуге болады:
1- бөлім - буындық гимнастика
2- бөлім - буындардың икемділігін жоспарлы түрде дамыту
3- бөлім - буындардың икемділігін белгіленген деңгейге жеткізу.
Буындық гимнастика: Бұл- буын қозғалыстарын дамытып қана қомай, буынды қатайтып, бұлшықет-байланыстырушы аппараттарының созылғыштық қасиеттерін күшейтіп, беріктігін арттыратын жаттығулар жиынтығы. Жануарларға жүргізілген зерттеулер барысында арнайы жасалатын жаттығулар буындардың созылғыштығына себеп болатыны анықталды. Яғни, буындық гимнастика жаттығулары буындардың созылғыштық қасиетін қалыптастырады.
Буын икемділігін қалыптастыру 9-13 жастағы балаларда тиімді болатындықтан, сәйкес жаттығулар дәл осы кезде орындалады. Әсіресе, жас балаларда буындардың бүгілуі және дене қозғалысы нашар дамыған.
Сол себепті, жас балалардың буындарының икемділігін жоспарлы түрде дамыту керек болады.
Буындардың икемділігін жоспарлы түрде дамыту:
Бұған жаттығуларды орындау техникасын тез меңгеру арқылы спорттық нәтиженің күшеюіне әсер ететін максималды амплитудалық қозғалыстар жатады. Физикалық дайындық кезінде буындардың созылғыштығын арттыруға арналған жаттығуларды орындау жақсы нәтижелер береді және бұл жоғары спорттық нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді. Ұзақ уақыт бірқалыпты жаттығулар жасау буындардың икемділігін арттыру ісіне кері әсерін тигізуі де мүмкін. Қозғалыс пәрменділігін шектеуші факторлардың бірі- бұлшықет- антагонистер болып табылады.
Буын созылғыштығын дамыту жаттығуларын қолдану принциптері:
- буындарға тиетін соққылардан сақтану
- қозғалыстарды баппен және тиісті ретімен орындау
-қозғалыс амплитудасын біртіндеп арттыру
Енжар қозғалысты дамыту деңгейін спортшылар 2-4 айда арнайы жаттығулар арқылы күшейтуі мүмкін. Оның дамуы буын байланыстырушы аппаратқа әсер етуге байланысты.
Ал белсенді қозғалысты дамыту үшін көп уақыт қажет. Белсенді қозғалысты дамыту әдістемесі толық жасалмаған. Созылғыштыққа арналған жаттығуларды үздіксіз жасау қажет, себебі ұзақ кідірістен соң буындардың қозғалғыштық қасиеті нашарлайды. Бұл әрине, спорттық нәтижелерге әсер етеді. Көптеген спортшылар жарыс кезінде созылғыштыққа арналған жаттығуларды аз орындайды, осының салдарынан буындардың созылғыштығы тиісті дәрежесінде бола алмайды
Жаттықтыру кезеңіндегі икемділікті тәрбиелеу әдістері ауысып отырады. Бастапқы кезде буындар қозғалысының енжар түрі дамиды, одан соң белсенді түрі, ал жарыстық кезеңде - екі түрі де дамиды.
Жаттықтыру кезеңінде созылғыштық деңгейі мен күштің қалыптасу процессі жаттығулардың мейлінше дұрыс орындалуын қажет етеді. Күш пен қозғалғыштықты жеке-жеке дамытпай, оларды өзара байланыстыра дамыту қажет. Тек сонда ғана керекті нәтижеге жетуге болады. Ал, жаттығулардың дұрыс орындалмауы нәтижеге кері әсерін тигізеді.
Буын қозғалғыштығының белгіленген деңгейге жетуі.
Қозғалыс көрсеткіші ұзақ уақыт бойы тұрақты деңгейде тұруы мүмкін емес. Буын созылғыштығын дамытуға арналған жаттығуларды жаттықтыру сабақтарынан алып тастасақ, буындардың қозғалғыштығы төмендейді. Сондықтан, созылуға арналған жаттығуларды үнемі және жүйелі түрде орындап, оның мөлшерін арттырып отыру қажет. Дене шынықтыру және спорт практикасында негізгі икемділіктерді дамытудың мына түрлері кең таралған: пәрменді немесе иілу сияқты пружиналы қозғалыс, құлау және созылу жаттығулары. Олар көмекші арқылы немесе тренажерлерде орындалады.
Икемділікті дамыту жаттығуларын мына топтарға бөлеміз:
- енжар қозғалыстар (бұлшықеттер тобын созу үшін), басқа бұлшықеттер тобын жаттықтыру (мысалы: иілу, бұралу).
- спорт алаңындағы тренажер және көмекші арқылы жасалатын қозғалыстар
- пәрменді және пружиналы қозғалыс. Бұл жаттығулар бұлшықеттер күшін арттырумен байланысты
- пәрменді немесе пружиналы қозғалыстарды салмақ салу арқылы тудыру
- денені бос ұстап төмен салбырау
- денені ширата ұстау, сол арқылы бұлшықеттің қатты созылуын тудыру.
Белсенді жаттығуларды толық амплитудалы түрде зат арқылы және затсыз орындауға болады. Белсенді жаттығулар кезінде амплитуда мөлшері адамның күшіне сәйкес болады. Буындардың белсенді және енжар қозғалысының деңгейіне байланысты амплитуда мөлшері бұлшықеттер күшіне тәуелді болады. Бұлшықеттер күшінің артуы белсенді қозғалыс тудырады. Егер бұлшықеттердің күші көбеймесе, онда қозғалыс амплитудасы да өзгермейді.
Белсенді қозғалысты арттырудың екі әдісі бар:
- енжар қозғалыс мөлшерін арттыру
- ең жоғары күш мөлшерін арттыру
Белсенді күш мөлшерін арттыру үшін динамикалық күштер әдісін пайдалануға болады. Сонымен қатар, белсенді қозғалыстарды дамыту үшін қарсы күштерді жеңуге арналған жаттығуларды орындау қажет.
- ауыр салмақ көтеру
- қарсы күштер тудыру, оны жеңу
- серпінді заттардың қарсылығын жеңу
- статистикалық күшті жаттығулар; оны көп күш жүмсап орындау.
Мұнда енжар қозғалысты дамыту ретінде бұлшықеттерді созуға арналған жаттығулар орындалады. Олар барынша үлкен амплитудамен орындалуы керек, орындаушыларға тигізетін мол әсері болуға тиіс.
Енжар қозғалысты дамыту үшін мына жаттығулар қажет:
- көмекшімен немесе құрылғымен салмақ салу арқылы орындалатын енжар қозғалыстар
- резиналы эспандер және амортизатор арқылы орындалатын енжар қозғалыстар
- өз күшімен орындалатын енжар қозғалыстар
- белсенді қозғалыстар, толық амплитудамен затпен және ешбір затсыз орындау.
- статистикалық жаттығулар:
көмекші арқылы немесе өз күшімен бір жаттығуды тұрақты амплитудамен бірнеше рет жасау керек (6-9 рет). Кейін денені босаңсытып, жаттығуды қайталау керек.
Осы көрсетілген жаттығулардың бәрі буындар қозғалысының өсуін қамтамасыз етіп, бұлшықет-байланыстырушы аппараттың созылуы арқылы қалыпқа келеді. Олар буын қалташықтарына, бұлшықеттерге, байланыстырушы буындарға әсер етіп, оларды нығайтады, созылғыштығын арттырады .
Жаңа келгендерде белсенді және енжар буын қозғалыстарында ерекшеліктер байқалады. Әсіресе, аяқтың иілу және жазылуы; қолдың, бел, иық, жауырын, омыртқа жотасының бүгілуі, сүйек қозғалысы нашар дамығаны байқалады. Осыған орай, алғашқы кезеңде икемділікті дамыту жаттығуларында мыналарға баса назар аудару қажет:
-буындардың белсенді қозғалысының дамуын қалыптастыратын арнайы жаттығулардың салмақты жаттығулармен алмасуы
-қозғалысқа икемділікті тәрбиелеу, созылуға арналған жаттығулар арқылы енжар қозғалысты дамыту
-белсенді және енжар қозғалыстың даму деңгейіне жеткен соң, жаттығулар түрін өзгерту қажет.
-буындарда белсенді қозғалысты дамыта отырып, жаттығуларды кезектестіре жүргізу керек. Осындай жаттығулар арқылы бұлшықеттің созылғыштығы артумен қатар спортшының дене күші де артады.
Буын қозғалысын дамыту кезінде жаттықтыру әсері күшейгені зерттеу кезінде анықталды. Бұл жаттығулар белсенді, әрі енжар буын қозғалысын жақсартуда тиімді. Әдістеме бойынша икемділікті тәрбиелеу және жетілдіру үшін жаттығудың қарама-қайшылығын және адамға түсетін ауыртпалық күшін анықтау керек. Егер де 3-4 айда икемділікті дамытуда белгілібір нәтижеге жетуді қаласақ, онда жаттығулар мөлшері мына түрде болуы керек:
40 % - белсенді, 40 % - енжар және 20 % - статистикалық.
Жас ұлғайған сайын белсенді жаттығулар арта түсіп, статистикалық жаттығулар азая түсуі керек. Икемділікті тәрбиелеу жаттығуларын аз көлемде таңертеңгілік гигиеналық гимнастикада, дене шынықтыру сабағында және спорттық сергіту сәтінде орындау керек. Икемділікке арналған жаттығуларды күшке арналған жаттығулармен кезектестіру маңызды. Бұл жаттығулар күштің көбеюі, бұлшықеттің икемделгіш және созылғыш қабілетін арттырып қана қоймай, бұлшықет-байланыстырушы аппараттың беріктігін арттырады.
Икемділікке арналған жеке жаттығулардың күшін, мөлшерін жыл сайын арттырып, санын көбейтіп, қайталап отыру керек. Белсенді жаттығуларды 1 рет орындауға 1 секунд, енжар жаттығуларды 1 рет орындауға 4-6 секунд уақыт жұмсалады.
Икемділікке арналған жаттығуларды мына кезекпен орындау ұсынылады:
- бастапқы жаттығуларды жоғарғы буындарға, одан соң бел және төменгі буындарға жасау қажет. Қайталау кезінде жаттығулар арасында демалу керек.
1- кесте:
Төменгі буын оқушыларының буын қозғалысының дамуына арналған жаттығулар мөлшері
Буындар
Жас кезеңі
7-10
11-14
15-17
Қайталау саны
Омыртқа жотасы
Бел
Иық
Шынтақ
Тізе
Тобық
20-30
15-25
15-25
15-25
10-15
10-15
30-40
30-35
30-35
20-25
15-20
15-20
40-50
15-35
35-45
25-30
20-25
20-25
Икемділікке жаттықтыруды уақытша үзсек, бала дамуында кері әсерлер байқалады. Мысалы, екі айлық үзілістен кейін буын қозғалысы 10-12% -ке төмендейді. Икемділікті жаттықтыру кезінде дене мүшесінің барлық негізгі буындары қозғалуға тиіс. Себебі, бір буынның қозғалысы арқылы екінші буын өздігінен қозғала алмайды.
Икемділікті тәрбиелеу процесінде буындардың қозғалысы түрлі сыртқы әсерлерге және ағзаның қалпына да қатысты болады. Буын қозғалысының төмендеуі дене мүшесінің тоңуы немесе керісінше ауа температурасының көтерілуінен болады. Қысқасы, буын қозғалысының көбеюінен бұлшықет созылып, қан қысымы көтеріледі.
Икемділікті тәрбиелеу үшін қайталау жаттығулары маңызды қызмет атқарады. Себебі, икемділікке арналған жаттығулардың негізгі мақсаты: максималды амплитудаға жетіп, одан соң жаттығу түрлерін қайталау және жаттығулар арасында демалу болып табылады.
Енжар қозғалыс белсенді икемділіктің бастамасы болып табылады. Кейбір икемділік жаттығуларының бір бөлігі енжар қозғалыс, келесі бөлігі белсенді қозғалыстар, үшінші бөлігі арнайы икемділіктің максималды түрі болады. Мысалы: күш икемділігі- акробатика, гимнастика, суға секіру т.б. статистикалық жаттығуларда; ал доп тебу, жүгіру т.б. спорт түрлерінде икемділіктің белсенді және енжар дамуының жоғары деңгейі қажет болады.
Икемділікті дамыту процесі өзіндік спецификалық ерекшеліктерге ие, оларды жаттықтыру кезінде ескеру керек. Қүштің дамуына қарағанда икемділік дағдыларының қалыптасуы анағұрлым баяу дамиды. Ең бастысы, белсенді қозғалысты дамыту қажет, ал енжар қозғалыс тек көмекші қозғалыс ретінде қарастырылады. Буын қозғалысының дамуы бұлшықеттер күшін арттырумен қатар жүріп, бір мезгілде атқарылуға тиіс.
Енжар жаттығулардың да өз тиімділігі бар. Әрине, спортшыға барлық жаттығулар бірдей салмақ түсірмейді: статистикалық жағдайда ол көп, ал пәрменді қозғалыста аз; сол себепті олардың жаттығу кезіндегі үлестері де әртүрлі болуға тиіс.
Енжар қозғалыстарды 10-40 ретке дейін қайталау керек. Статистикалық жағдайда әр қозғалысқа 10-15 сек уақыт жұмсалады. Жаттығуларды қайталау саны және уақыты жұмыс жасаушы бұлшықеттерге ғана байланысты емес, сонымен қатар қозғалыс амплитудасына және икемділікті дамытудың тиімділігіне де байланысты. Икемділікті дамытудың бір түрі жұмыс істеуші бұлшықеттердің қозуы болып табылады. Спортшы қозғалысты барынша жоғары амплитудамен орындауы керек, бірақ оқыс қозғалыстан сақтануы керек. Негізгі қозғалыстарды жылдам орындау қажет, себебі, бұл жағдайда бұлшықеттердің созылғыштық қасиеттері жақсарады. Жаттығудан соң бұлшықеттерді демалдырып, біраз уақыт қимылсыз жату пайдалы. Белсенді қозғалысты арттыру үшін де дәл осы әдістер қолданылады. Белсенді қозғалыстар көп күш жұмсауды талап етеді. Сондықтан, олардың саны онша көп болмауға тиіс. Жаттығулар кестесі спортшы қатты шаршамай, бірқалыпты жұмыс істеп, күш-жігерін тиімді жұмсап, нәтижелі еңбек ететіндей болып жоспарлануы керек.
7-10 жастағы балалар 2 - 3 жаттығу орындап, оны 6-8 рет қайталауға тиіс. Әр статистикалық жаттығу 5-6 сек орындалады. 1 - 2 белсенді жаттығу 3-4 сек бойы қосымша күш жұмсалып орындалады. 1-2 жаттығу 2 - 3 сек бойы өз дене салмағынан 2 - 3 % артық салмақ сала орындалады. Жаттығу барысында жалпы шаршау сезімі пайда болса, 1-2 мин демалып, жаттығуларды қайталау керек.
Қозғалысты ең жақсы түрде дамыту үшін омыртқа жотасын; жамбас, иық, тізе, тобық, саусақ бастарының қозғалысын дамыту керек. Ол үшін түрлі құрал-жабдықтар арқылы бақылауға болады. Бірақ, тәжірибе жүзінде әдістемелік тестер мен бақылау жаттығулары арқылы бақылау кең таралған. Соңғы жылдарда шетелдерде және өз елімізде стретчинг-икемділікті дамытып және бұлшықеттің созылғыштығын арттыру үшін арнайы жаттығулар жүйесі қолданылуда. Бұл термин ағылшын тілінен аударғанда - керу, тарту, созу деген мағына береді. Жаттығу кезінде орындаушы бұлшықеттерін тұрақты қалыпта 15-60 сек бойы қатты керілген күйі ұстап тұрады, әрі керілген бұлшықетті созады. Стречингтің физиологиялық негізі - бұлшықетті белгілі бір қалыпта созу арқылы қанайналым және зат алмасу деңгейін жақсарту. Дене тәрбиесі мен спорт практикасында стречинг жаттығулары мына жағдайларда қолданылуы мүмкін:
-кіріспе жаттығулардан соң
-бұлшықетті дайындауға арналған разминкада
-белсенді жаттығулар кезінде
-икемділікті дамыту жаттығуларында
-бұлшықет пен байланыстырушылардың созылғыштығын арттыруда
-сабақ соңында ауыр жаттығулардан соң
-аурудың алдын алуда.
Стречингтің әртүрлі нұсқалары бар. Ең көп тараған түрлері мыналар:
-бұлшықет фазасының 1-5секундқа қысқартылып, одан соң бұлшықеттің
3-5сек босаңсуы
-бұдан соң статистика қалпында 15-60 секундқа бұлшықеттерді созу
-разминкадағы және негізгі сабақтағы жаттығулар
-соңғы қайталауда статистикалық қалыпты ұстану
Демалыс мерзімі жаттығулар арасында әртүрлі, ал спортшылар үзіліс кезінде белсенді демалады (ойын ойнау, музыка тыңдау, кітап оқу т.б). Жаттығушылардың түрлі топтары үшін әртүрлі әдістемелер бар. Дегенмен, жаттығулардың негізгі түрлерін атап кетуге болады:
- қайталау уақыты (бірқалыпты ұстану), 15 - 60сек дейін. (бастаушылар мен балаларға 10-20 сек)
- бір жаттығуды 2 - 6 рет қайталау, қайталау арасында демалу 10-30сек.
- бір жиынтықтағы жаттығулар саны - 410.
- жүктеменің ең көп ұзақтығы - 10-45мин.
- демалу түрі - толық босаңсу, кросс жүгіру, белсенді жүгіру.
Жаттығу орындау кезінде бұлшықет тобына түсетін жүктеменің үлесіне зор көңіл бөлу керек.
Маңызды мәселе: төменгі буын мектеп оқушыларының физиологиялық ерекшеліктеріне баса назар аудару қажет. Төменгі мектеп жасы немесе балалықтың 2- кезеңі 6-7 жастан 11 жасқа дейін қыздарды, 12 жасқа дейінгі ұлдарды қамтиды. Осы ерекшеліктерді икемділікпен байланыстыратын болсақ, бұл ерекшеліктердің балалардың басты қорғаныш-қозғалыс аппараттарымен тығыз байланысты екенін байқаймыз. Сол себепті балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес олардың қорғаныш-қозғалыс аппараттарының деңгейі және жүйкелерінің қызметі зерттеледі. Төменгі буын балаларының қорғаныш-қозғалыс аппараттарының деңгейі шамалас, бірақ олардың ішкі құрылысы әртүрлі болады. Бұл кезде баланың денесі өседі; бірақ, салмағы сол қалпы қалады. Бұл жастағы балалардың буындары өте қозғалғыш келеді. Олардың байланыстырушы аппараттары созылғыш, дене қаңқаларында шеміршек қабаты көп болады. Омыртқа жотасы 8-9 жасқа дейін үлкен икемділігін сақтайды.Зерттеулер бойынша, төменгі буын - икемділіктің дамуына қолайлы кезең. Төменгі буын оқушыларының бұлшықеттерінде жіңішке толқын тәрізді иірімдер және ақуыз бен майдың шағын қоры бар. Оларда кіші бұлшықеттерге қарағанда, ірі бұлшықеттер көбірек дамыған. Функционалдық қабілеттері тұрғысынан алғанда, бала ағзасының физиологиялық дамуындағы ең негізгі критерийлер - физикалық жүктемелерді таңдауы және сол жүктемелермен жұмыс істей білуі. Баланың қозғалыс әрекетінің динамикасын зерттеу- сол балаға қажетті
жаттығулар жүйесін таңдау үшін керекті критерийлерді анықтауға мүмкіндік береді. Төменгі буындағы мектеп оқушысына үнемі белсенді қозғалыстар тән. Жаз күндері тәулігіне 7-10 жасар бала 12-16 мыңға дейін әртүрлі қозғалыстар жасайды. Ұлдарға қарағанда, қыздардың тәуліктік белсенділігі 18-30% төмен болады. Қыздар көбінесе белсенді қозғалысты өзбетінше жасайды және дене тәрбиесінің арнайы жүйесін қажет етеді.
Көктем, күз кезеңдерімен қыс мезгілін салыстырғанда, қыста белсенді қозғалыс балаларда 30-40% арта түседі.
Мектепке дейінгі тәрбиеден мектептегі жүйелі оқуға ауысарда 6-7 жастағы балалардың қозғалыс белсенділігі 50% қысқарады. Оқу кезінде оқушылардың қозғалыс белсенділігі төмендей береді. Сондықтан, баланың жасы мен денсаулығына байланысты қозғалыс әрекетінің тиісті көлемін қамтамасыз ету керек.
Ғалымдар балаларға түрлі физикалық жаттығулар жасату барысында тәуліктік қозғалыс белсенділігінің көлемін арттыру жолдарын анықтады.
Қаңқа. Қаңқа және бұлшықет адамның қорғаныш-қозғалыс жүйесін құрайды. Олар даму кезінде өзгеріске ұшырайды. Ең үлкен өзгеріске омыртқа жотасы ұшырайды. 12 жасқа жақындағанда кеуде клеткаларының қалпы өзгеріп, ересек адамдарға тән белгілер қалыптаса бастайды. 11-12 жаста шеміршектің сүйекке айналу процесі аяқталады.
Бұл мәселені педагогикалық практикада ескеру керек, себебі балаларда бұл процесс тез қалыптасады. Жамбас сүйектерінің өсуі 5-6 жаста басталады.
2- кесте
Төменгі сынып оқушыларының қозғалыс белсенділігі
Қозғалыс түрлері
Ұзақтығы
(мин)
Қадам саны
Ұлдар
Қыздар
Таңғы гимнастика
10
400-500
-
Өздік жұмыстар, физкультпаузалар
3
120-150
-
Үлкен үзіліс
Кіші үзілістер
Дене тәрбиесі сабағында
Таза ауада
15
5
45
60-90
700-1000
400-500
1200-3240
3000-4000
800-1200
500-600
1200-3240
4000-5000
Бет бөлігінің үстінде ми қабатының орналасуы балалар бас сүйегіне тән. Жалпы балалардың сүйек жүйесінде созылғыштық, қозғалғыштық және жылдам өсу факторлары басым. Оған қоса, физикалық жүктемелер де бар.
Бұлшықет жүйесі. Жеке даму кезінде түрлі бұлшықеттер тобының дамуы бір мезгілде болмайды. Белсенді бұлшықеттер бала жүре бастаған кезде дамиды. 15 жаста ол шамамен дене массасының 33% құрайды. Осы кезде балаға ең қажетті бұлшықеттер тобы дамиды. Қозғалыс сапасының артуына байланысты осы параметрлер арасында түзу және кері, оң және теріс арақатынастар пайда болады. Қозғалыс басқа да биологиялық жүйелердегі сияқты онтогенез кезінде бір қалыпты емес және гетерохронды болады. Демалу органдарының; жүрек буындары, қозғалыс және жүйке жүйесінің жұмысы арқылы баланың сыртқы әсерлерге төзімділік қалпы анықталады. Ал, бұлшықет күшінің артуы сүйек және бұлшықет жүйесінің өсуімен, сонымен қатар, қозғалыс орталығымен тығыз байланысты болады. Әр жасқа сай қозғалыс сапасының дамуы ғылми анықталған деңгейде болуы тиіс. Күштегі ең жоғарғы жетістік - жылдамдық және төзімділіктің әртүрлі уақытта жетілуі.
Күш. Күштің артуы 8-10 жас аралығында тепе-тең қалыпта болады. 11 жасқа қарай бұлшықет өсуі шапшаңдайды. Одан кейін ұсақ бұлшықеттердің күші баяу артып, ірі бұлшықеттердің күші жылдамырақ артады. Бұлшықеттер күшінің қарқынды даму кезі 6-11 жас арасында болады.
Жылдамдылық. Бұлшықеттер өсуінің алғашқы белгілері 2-3 жасар балаларда байқалады. Бұл көрсеткіш 9-11 жас аралығында тез төмендейді, ал 12-14 жас аралығында төмендеу қарқыны баяулайды. Бұлшықеттер өсуінің жоғары қарқыны 9-13 жаста болады .
Төзімділік. Бұл қозғалыс сапасы басқаларынан кеш дамиды және әр жаста әр деңгейде дамиды. Ол, негізінен, 10-14 жас аралығында қалыптасады.
Ептілік. Бұл қасиет алғаш рет 5-6 жастағы балаларда қалыптаса бастайды. Неғұрлым тез даму кезеңі- 7-10 жаста, ал 10-12 жаста даму қарқыны тұрақты болады.
Жаттығулардың әсерінен қозғалыс сапаларының көрсеткіштері артып, мерзімінен ерте дамып, тиісті көрсеткіштен асып кетеді. Физикалық белсенділік кезінде балаларда физиологиялық даму анық көрінеді. Үлкендерге қарағанда, жас балардың даму қарқыны жоғары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І тарау. Дене тәрбиелеу жүйесінде гимнастиканың орны
1.1 Гимнастиканың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3 Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 7
1.5 Гимнастикалық жаттығуларды оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...9
ІІ тарау. 1-4 сынып оқушыларының қозғалыс үйлесімділігі және икемділікті дамыту әдістемесінің ерекшеліктері.
2.1. Мақсаттар мен міндеттер, спорт түрі ретінде көркем гимнастиканың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Қозғалыс үйлесімділігін және икемділікті дамыту әдістемесінің ерекшеліктері, жас ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Буындардың икемділігі мен қозғалысының жалпы мінездемесі ... ... ... ... .25
2.4 Ептілік және оны дамыту әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ІІІ тарау. Зерттеудің мақсаты, әдістері және ұйымдастырылуы.
3.1. Зерттеудің міндеттері мен ұйымдастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2. Психологиялық зерттеудің нәтижелерінің интерпретациясы ... ... ... ... .43
3.3.Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау қорытындысы ... ... ... ... ... 54
Қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Кіріспе
Мектептегі дене тәрбие жұмысы әр түрлі тәсілдер арқылы іске асырылады, олардың арасында негізгі гимнастика өте маңыздылардың бірі болып табылады. Негізгі гимнастиканың сипатты ерекшеліктеріне байланысты, гимнастикалық жаттығулар балалардың барлық жас топтарына дене тәрбиесінің қолайлы және тиімді тәсілі болып келеді.
Гимнастикалық жаттығуларын оқытудың тиімділігі оқыту үрдісіне қойылатын негізгі талаптарды сақтауына байланысты.
Талаптардың арасындағы ең маңыздылары:
- Педагогикалық үрдісінің жалпы мақсатын және оқытудың бөлек кезеңдерінің негізгі міндеттерін дұрыс түсіну;
- Оқыту процесін оқушылардың жас мүмкіншіліктеріне айқын сәйкестіріп ұйымдастыру;
- Шұғылданушыларға барынша жекеленген бабын бөлу;
- Оқытудың негізгі принциптерін сақтау;
- Гимнастикалық жаттығулардың орындау техникасын және оқыту әдістемесін терең және жан-жақты білу;
Гимнастика сабақтарында пайдаланатын жаттығулардың түрлері сансыз көп, олар әртүрлі және де әрқайсының өз өзгешілігі бар. Осы өзгешіліктеріне байланысты оқыту әдістері және сабақты ұйымдастыру түрлері таңдалады.
Икемділік - берілген спорт түрінің негізгі сапасының бірі болып табылады. Қозғалыс үйлесімділігі көркем гимнастикамен ғана байланысты емес, ол адам өмірімен де тығыз байланысты. Аталған сапаның ғылми негіздерімен қатар, баланың жеке ерекшіліктерін де есепке алған жөн. Әр баланың бейімділігі және қабілеті әртүрлі болады. Бала бойындағы қажетті сапаны (икемділік пен қозғалыс тепе-теңдігін) дамыту үшін әр балаға жеке әдістер мен тәсілдер таңдау қажет. Икемділік ерекше сапа болып табылады, ол балада тұрақты дағдылар мен қасиеттердің қалыптасуына көмектеседі, сондықтан біз дәстүрлі әдістерді қолдансақ та белгілібір нәтижеге жетеміз. Өйткені, адамның қабілеті дене қозғалысына тәуелді емес, оның ішкі дамуы заңдылықтарына байланысты. Біздің міндетіміз - адам ағзасын дәстүрлі емес әртүрлі дене қызметіне үйрету. Жаттықтырушының міндеті- әртүрлі бағыттағы жаттығулардың әмбебап кешенін құру. Сол арқылы жаттығушыларда қозғалыс үйлесімділігін және жаңа сапалық деңгейді арттыру.
Жаттықтырушының жұмысында қолданылатын әмбебап жаттығулар кешені икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін жақсартуға ғана емес, сонымен қатар жаттығушылардың күш, жылдамдық, шыдамдылық және т.б. негізгі қасиеттерін дамытуға және бекітуге арналуы керек.
Жаттықтырушының жұмысында қолданылатын әмбебап жаттығулар кешені икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін жақсартуға ғана емес, сонымен қатар жаттығушылардың күш, жылдамдық, шыдамдылық және т.б. негізгі қасиеттерін дамытуға және бекітуге арналуы керек.
Зерттеу мақсаты:
-Гимнастикамен айналысатын жаттығушының дене қозғалысын педагогикамен ұштастыра отырып, денешынықтыру теориясына байланысты әркезде жарық көрген психофизиологиялық, педагогикалық оқу әдістемесі мен рухани тәрбиеге арналған еңбектерді талдап түсіну және сол еңбектердегі қазіргі заманға сай тәжрибелерді бүгінгі әдістемеде пайдалану.
-Оқушылардың қозғалыс қабілетінінің тиімділігі мен сапасын арттыру, оның білімі мен дағдыларын қадағалап, әңгімелесу, сауал қою, бақылау және эксперименттік зерттеу арқылы анықтау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін төмендегідей әдістер қолданылды:
Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми - әдістемелік әдебиетке сараптама жасау.
Анкеталық сауалнама.
Педагогикалық бақылау.
Физиологиялық өлшемдер.
Психо-педагогикалық эксперимент.
Математикалық статистика әдістері.
Зерттеу базасы - Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы В. Терешкова атындағы орта мектебі және Балалар мен Жасөспірімдер Спорт Мектебінің (БЖСМ). 1-4 сынып оқушыларына 2017-2018 оқу жылында дипломдық жұмысқа байланысты ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Зерттеу нысаны: икемділікті және қозғалыс үйлесімділігін дамытатын әдістер мен арнайы тәсілдерді қолдану және оқыту.
Дипломдық жұмыс мақсаты: икемділік, ептілік және қозғалыс үйлесімділігін дамытуға арналған әдістер мен тәсілдердің тиімділігін бағалау.
Зерттеу міндеті:
Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттерді іріктеу.
1-4 сынып оқушыларын икемділік пен қозғалыс үйлесімділігін оқыту әдістемесін құру.
Әдістеменің жаттығу барысындағы тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
І тарау ДЕНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІНДЕ ГИМНАСТИКАНЫҢ ОРНЫ
1.1 Гимнастиканың сипаттамасы
Қазақстан Республикасында дене тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерінің бірыңғай жүйесі құрылған. Бұл жүйе ішінде гимнастика ең көпшілік тәсілдердің бірі болып, өзінің көрнекті орнына ие болады. Гимнастика жаттығуларын қолдана отырып балалық шағынан бастап физикалық мықты жас ұрпақтарды тәрбиелеуде, үлкендердің жоғары жұмыс қабілеттілігін сақтауға және қария адамдардың денсаулығын нығайтуға болады.
Гимнастика деген сөз гректердің гимнос сөзінен шықты, мұның жалаңаш деген мәні бар. Сонымен қатар, гректердің gumnastike сөзінің (qumnazö - жаттықтырамын, жаттықтырушы) мәні бар. Гимнастика бұл гармониялық дене тәрбиелеу, денсаулық нығайту және дене қабілеттерін жетілдіру үшін арнаулы таңдап алынған жаттығулар мен әдістемелік тәсілдердің жүйесі.
Гимнастиканың негізгі міндеттері:
oo Дене қабілеттердің жан-жақты жетілдіру және денсаулық нығайту үшін адам ағзасының функцияларын жан-жақты және үйлесімді (гармониялық) дамыту.
oo Тіршілікке қажетті қозғалыс дағдылар мен ептіліктерді қалыптастыру және арнаулы білім беру.
oo Адамгершілік, ерік-жігер және эстетикалық сапаларын тәрбиелеу.
Көпғасырлық тәжірибе және қазіргі ғылыми жетістіктердің негізінде
құрылған гимнастика дене тәрбиелеуде кең пайдаланады. Гимнастиканың балалар мен жасөспірімдердің дене қалыптасу кезінде маңызы өте зор. Гимнастиканың әр түрлі әдістер мен амалдарын пайдалана отыра, ең табысты алғашқы дене тәрбиелеу мақсаттарын шешуге, дене қабілеттерін дамытуына негізін даярлауға, олардың функционалдық және бейімдендіру мүмкіндіктерін едәуір кеңейтуге болады.
Гимнастиканың өте үлкен сауықтыру-гигиеналық мәні бар. Плутарх айтқандай Гимнастика - медицинаның шипалы бөлімі. Көптеген ғалымдар мен педагогтар дене шынықтыру жаттығуларына, соның ішінде гимнастикалық жаттығуларына, үлкен маңыз беретін және оларды адамдардың тіршілік әрекет пен жұмыс қабілеттілігің арттыру және де сауықтыру мен белсенді демалыстың ең жақсы құралы деп қарастыратын.
Гимнастиканың түрлі жаттығулары өте көп, соның ішінде спорттық гимнастиканың жаттығулары, қолданбалы жаттығулары, ЖДЖ, гимнастикалық ойындар мен эстафеталар т.б., осыған байланысты онымен кәсіп спортшылар мен қарапайым әуесқойлар, балалар мен үлкендер, жастар мен қариялар, дені сау мен ауру адамдарға шұғылдануға болады.
Оларды үйде, мектепте, жұмыста немесе бос уақытта қолдануға болады. Гимнастиканың қолданбалы, эстетикалық және педагогикалық мағынасы бар.
Біздің Республикамызда дене тәрбиелеу екі өзара байланыс бағытымен іске асырылады: жалпы дайындық және қолданбалы − арнаулы (спорттық қолданбалы, әскери − қолданбалы, кәсіби - қолданбалы) Гимнастиканың амалдары, әдістері және сабақ ұйымдастыру түрлері осы екі бағытта пайдаланады. Спорттық қызметте гимнастика 3 бөлек спорт түріне бөлінеді: спорттық, көркем және спорттық акробатика).
Гимнастиканың басты (негізгі) тәсілдері. Гимнастика үшін типтік тәсілдері (жаттығулары) деп арнайы өңделген қозғалыстардың түрлері болып табылады. Олардың көмегімен адамның тіршілікке маңызды қозғалыс қабілеттерінің жетілдіруі іске асырылады. Осы қимыл − қозғалыстардың көбі, адамның еңбек, әскери және тұрмыс қызметінен алынған.
Дене тәрбиелеу тәжірибесі туралы ғылыми білімдердің дамуымен қозғалыс әрекеттерінен бөлек элементтері бөлініп, жаңа жаттығулар пайда болады. Олар көбінесе адамның дене сапаларын дамыту, қозғалыстың негіздерін үйрету және әртүрлі педагогикалық мақсаттарды шешу үшін қолданған. Олардың ішінде: дененің бөлек мүшелеріне арналған жаттығулар, құралдарда орындалатын жаттығулар және т.б.
Гимнастиканың жаттығулары қозғалыс әрекетінің құрылысына және педагогикалық міндеттеріне байланысты келесі негізгі топтарға бөлінеді:
Саптағы жаттығулар - саптағы бірлескен әрекеттер. Олар тәртіптілікті және ұйымшылдықты, бірлескен әрекеттерді жасау дағдыларын, дұрыс келбетін және қарқын мен ырғақты тәрбиелеуге көмектеседі. Саптағы жаттығулар бір жағынан сабақты мақсаттанған ұйымдастыру әдістері ретінде, ал екінші жағынан олар адам ағзасын дамытатын және қалыптастыратын өзгеше қозғалыс әрекеттер ретінде пайдаланады.
Жалпы дамыту жаттығулар - бұл көбінесе бөлек тамырлық үзбелерінде орындалатын жаттығулар, яғни жан-жақты дене дайындық, ағзаның міндет істердің мүмкіндіктерін арттыру және дұрыс келбетін тәрбиелеу үшін пайдаланады. Жалпы дамыту жаттығулар бөлек бұлшық еттердің топтарына, дене мүшелеріне және барлық қозғалыс аппаратына таңдалған әсерін тигізуіне мүмкіндік береді.
Қолданбалы жаттығулар - жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, тепе-теңдік сақтау жаттығулар, кедергіден өту және т.б. Осы жаттығулар тіршілікке керекті дағдылар мен ептіліктер меңгеріп алуға мүмкіндік береді.
Еркін жаттығулар - бұл дененің бөлек мүшелерінің әр түрлі қозғалыстардың және акробатикалық пен хореографиялық жаттығулардың үйлесуі. Олардың негізгі мақсаты координациялы (үйлесушілік) қабілеттерін
жетілдіру, ырғақ сезімді және қозғалыстың көркемдігін тәрбиелеу. Бұлар қозғалыс мектебін қалыптастырудың тиімді тәсілі болып табылады. Сонымен қатар, осы жаттығуларды қайта-қайта орындаған кезде, ағзаның функционалдық мүмкіндіктері едәуір көтеріледі.
Секірулер (таянып және таянусыз) - ол секіру қабілетін, аяқ, қол күшін, қозғалыстың жылдамдық пен дәлдігін, ептілік пен батылдық сезімдерін тәрбиелеу үшін пайдаланады.
Гимнастикалық құралдарда (арыс, темір аспа, шығыршық, бөрене, ағаш ат) орындалатын жаттығулар - спорттық гимнастиканың ең сипатты тәсілдері. Олардың негізгі міндеті - дене мен қозғалысты бағындыра білу дағдыларын жетілдіру.
Акробатикалық жаттығулары - акробатикалық секірулер, тепе-теңдік сақтау жаттығулар. Осы жаттығулар күш, ептілік және жылдамдық дамытуға және вестибуляр аппаратты жаттықтыруына бағытталған.
Көркем гимнастиканың жаттығулары - түрлі заттармен
(доптар, шығыршықтар, ленталар, булавалар) би түрінде орындалатын қимыл қозғалыстардан тұрады.
Гимнастика басты амалдарын адам дене дамуына әсер көрсетушілеріне қарағанда келесі топтарға бөлуге болады:
а) дене қасиеттерін және қозғалыс қабілеттерін жалпы дамуына бағытталған жаттығулар (саптағы және жалпы дамыту жаттығулар, ойындар және эстафеталар);
б) өмірге қажетті дағдылар мен ептіліктерді тәрбиелеуге арналған жаттығулар (қолданбалы жаттығулар және секірулер);
в) ерік-жігерлік қасиеттерін және дене қабілеттерін дамытуға және нығайтуына бағытталған жаттығулар (еркін, акробатика және көркем гимнастика жаттығулары, құралдағы жаттығулар, таянып секірулер).
1.2 Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері
Гимнастикада жаттығуларды қатал регламеттау әдісі және шұғылданушылардың әрекетшілігін қолданады. Гимнастиканың келесі әдістемелік ерекшеліктері бар:
Адам ағзасына жан-жақты әсер ету. Гимнастика көмегімен адам органдарының қызметтерін әбден жетілдіруге болады. Гимнастика дененің жалпы дамыту және дене қабілеттерін жан-жақты жетілдіру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.
Әр түрлі жаттығуларды қолдана отырып ағзаның функционалдық және морфологиялық жүйелерінің және дене қасиеттерінің жан-жақты және үйлесімді дамуы іске асырылады.
Адам ағзасына таңдалған әсер ету. Лайықты жаттығуларды, өзіне керек бастау қалыптарды және нақты жасау тәсілдерін таңдап алып, керек бұлшық еттерге, буындарға жергілікті әсер тигізу. Осылай дене дамуының кемшілігін өзгертуге болады.
Оқу процесінің қатал тәртібін белгілеу және жүктемені дәл мөлшерлеу. Оқу процесін ұйымдастырғанда жеке әр түрлі әдістемелік тәсілдерді қолдана отырып, сабақтың жеке міндеттерін жүйелі принциппен шешу мүмкін. Жаттығулардың қарқындығын және амплитудасын өзгертіп, қайталау санын көбейтіп немесе азайтып, бастау қалыптарын немесе жаттығулардың орындалу жүйесін өзгертіп жүктемені мөлшерлеу.
Жаттығуларды толассыз күрделендіру мен қиыстыру және бір жаттығуларды әртүрлі мақсатпен қолдануға мүмкіншілік. Сол немесе басқа жаттығуларды меңгеру барысында, әдетте оның тым күрделі нұсқаларын үйретуге көшеді, басқа элементтерімен қоса орындайды т.б. Осы жағдайда, үйретілетін оқу материал жаңа сапалық(және сандық) мәніне ие болады, ағзаға басқаша әсер етеді.
Гимнастиканың әдістемелік ерекшеліктері өзара тығыз байланысты. Оларды дұрыс есепке алу негізінде оқытудың мақсаттары жақсырақ шешіледі.
Гимнастика түрлері. Гимнастикалық жаттығулардың әр түрлілігі және шұғылданушылардың мамандығына қарап түрлі педагогикалық мақсаттарды шешу үшін оларды қолдану тәжірибесі негізінде гимнастиканың салыстырма өзгеше түрлерін анықтайды:
1 топ - денсаулық сауықтыру(жалпы дамыту) түрлері. Осы топқа негізгі(жалпы), гигиеналық, атлетикалық гимнастика, фитнес кіреді. Бұл гимнастика түрлері шұғылданушылардың жан-жақты, үйлесімді дене дамуы, денсаулық нығайту және қозғалыс функцияларын жетілдіру үшін қолданылады.
2 топ - гимнастиканың спорттық түрлеріне: спорттық гимнастика, акробатика және көркем гимнастика жатады. Олардың негізгі мақсаты - жоғары спорттық шеберлікке жету.
3 топ - гимнастиканың қолданбалы түрлері. Оларға: өндіріс гимнастика(жұмыскерлерді сауықтыру және олардың жұмыс қабілеттілігің арттыру негізінде ), кәсіп - қолданбалы, әскери - қолданбалы, спорттық - қолданбалы, емдеу гимнастика жатады.
1.3 Гимнастикалық жаттығуларды оқыту әдістемесі
Гимнастикалық жаттығуларды оқытудың мақсаты - шұғылданушыларда
қозғалыс іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру және арнайы білім беру үшін оқытушының басшылығымен олардың жоспарланған әрекетшілігін ұйымдастыру.
Гимнастикалық жаттығуларды оқыту барысында келесі негізгі мақсаттар шешіледі:
шұғылданушылардың жалпы қозғалыс және спорттық дайындығы үшін маңызды қозғалыс дағдыларды қалыптастыру;
төзімділік, жылдамдық, күш, ептілік, икемділік деген дене сапаларын тәрбиелеу;
педагогикалық дағдыларды қалыптастыру;
Гимнастикалық жаттығуларды оқыту кезінде шешілетін жеке мақсаттары, белгілі жағдайда шұғылданушылардың дайындығының деңгейін, қозғалыстың құрылымы ерекшеліктерін және орындау шарттарын бағалау негізінде анықталады.
Гимнастика сабақтарында меңгерілетін жаттығулардың түрлері әр түрлі - бұл бөлек мүшелерінің қарапайым қозғалыстары, бөлек позалар мен қалыптарынан бастап күрделі қозғалыс әрекеттерге дейін.
Белгілі гимнастикалық жаттығудың оқыту үдерісін шартты түрінде үш өзара тығыз байланысты кезеңдеріне бөліп тастауға болады.
Бірінші кезеңі - әр қозғалыс әрекетін саналы түрінде меңгеру үшін жалпы алғашқы елестету жасау. Жаңа қозғалыс туралы алғашқы мәліметтерін(қозғалыстың түрі, амплитудасы, бағдары т.б.) және шұғылданушының бұрыннан жиналған қозғалыс тәжірибесін қосу нәтижесінде, алдағы қозғалыс әрекеттердің басты бағдарламасын құруды қамтамасыз ететін жалпы байланыстар қалыптасады.
Екінші кезеңі - қозғалысты орындау техникасының негіздерін тікелей меңгеру. Бұл кезеңде оқытушы мен оқушының бірлескен белсенді жұмысының нәтижесінде жаттығу туралы елестету дәлденеді, қателер жойылады, жаттығудың өздігінше орындауы қамтамасыз етіледі.
Үшінші кезеңі - қозғалысты орындау техникасын нығайту және жетілдіру. Бұл қозғалыс меңгеру дәрежесін тұрақты автоматтандырылған дағды деңгейіне жеткізуге мүмкіндік береді, осыған орай шұғылданушы оны әртүрлі жағдайларда және ұзақ уақыт аралығында орындай алады.
Жаттығуды оқыту үдерісі аяқталған соң, барлық әрекеттер оның әртүрлі нұсқаларын орындауына; оған ұқсас, бірақ орындау техникасы тым күрделі жаттығуларды орындауына; орындау жағдайларын өзгертуіне бағытталады
ІІ-ТАРАУ. ИКЕМДІЛІК ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҮЙЛЕСІМДІЛІГІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
2.1 Мақсаттар мен міндеттер. Көркем гимнастиканың спорт түрі ретіндегі ерекшеліктері.
Дене шынықтыру және спортпен ерте айналысудың негізгі мақсаты - дамыған жас ұрпақты үйлесімді, күшті, дені сау етіп тәрбиелеудің берік негіздерін құру.
Денсаулықты нығайту және жаттығушылардың ағза жүйелерін мен барлық мүшелерін үйлесімді дамыту.
Дұрыс тұлға қалыптастыру және жаттығуларды гимнастикалық стильде орындау.
Жан-жақты жалпы дене дайындығын және көркем гимнастикада маңызды орын алатын бастапқы қозғалыс сапаларын дамыту (ептілік, икемділік, күш, жылдамдық, секіру, тепе-теңдік және т.б.).
Заттармен және заттарсыз жаттығулар техникасы негіздерін оқыту.
Арнайы сапаларды дамыту: бұралу, бишілік, әуендік және шығармашылық белсенділік.
Көркем гимнастикаға қызықтыру, тәртіпке, орындаушылық мәдениетіне, өзбетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Балалар жарыстарына және әртүрлі іс-шараларға қатысу.
Көркем гимнастиканың спорт түрі ретіндегі ерекшелігі.
- қарапайым және күрделі акробатикалық элементтер; затпен және затсыз қимылдар жасау; мимика, балет, би элементтерінен құралатын жаттығулар; алаңда гимнастың еркін қозғала білуі.
- көркем гимнастика жаттығушының өз денесін меңгеру өнерімен тығыз байланысты. Е.В. Бирюк: Көркем гимнастика - бұл қозғалыс өнері
- көркем гимнастиканың ерекшелігі - әуен мен қимылдың үйлесімі. Қозғалыс динамикасы және әуен мен қимылдың әсем үндесуінен би элементтері пайда болады. Әсем саз әуелеп, оған бишіңің ырғақты, нәзік қимылдары қосылып, жан-дүниеңді баурап, жүрегіңді тербейді. Бұл үйлесім әуенді дұрыс таңдай білу және би қимылдарын әуенге сәйкес орындауға байланысты.
-гимнасшының әдемі, ырғақты қимылдары; музыканың сазды әуені көрермендерді әсемдікке баулып, олардың эстетикалық талғамдарын қалыптастырады. Яғни, гимнастика- жаттығушыларға эстетикалық тәрбие беру құралы.
-гимнастика қозғалыс элементтерін есте сақтау және зейін қоюмен тығыз байланысты. Күрделі әрекеттерді, жаттығуларды орындау үшін гимнастың мықты есте сақтау қабілеті және зор ынтасы болуы қажет. Гимнаст бір-біріне ұқсамайтын орасан көп жаттығуларды есте сақтауға үйренеді. Бұл гимнастардың есте сақтау қабілетін және орындаушылық шеберлігін арттырып, дәл әрі әсем, ырғақты қимылдар жасай білуге баулиды; ритмді сезіне білу қабілетін шыңдайды.
Жаттығудың тиімділігі қозғалыс элементтерін қабылдай білуге байланысты.
Қабылдау дегеніміз- түрлі құбылыстар мен қозғалыстарды көру, байқау, сезіну, түйсіну және осы түйсіктерді мида жинақтап, өңдеп, пайдалана білу. Адам өзі өмір сүретін әлемді, өмір шындығын, негізінен, көзбен көріп қабылдайды. Көз- адамның аса маңызды сезім мүшесі. Адам өзі қабылдаған барлық информацияның 80%-ін көз арқылы алады екен. Өйткені, біз көзбен барлық заттар мен құбылыстарды; қимыл-қозғалыстарды ұсақ-түйегіне дейін көреміз және қабылдаймыз.
Көркем гимнастиканы меңгеру- бақылау, үйрену және үйренген ептіліктерді бекіту, яғни дағдылану әрекеттерінен құралады. Үйрену - гимнастың жаттығуларға зейін қоюы, қабылдау дәлдігі және қозғалыс үйлесімділігі. Бақыланған, үйренген жаттығулар, қимыл-қозғалыстар, ептіліктер тұрақты дағдыларға айналған кезде бұларды меңгердік деп нық
сеніммен айтуға болады.
Гимнасттың зейін қоюы келесі элементтерден құралады:
-жаттығуларға ден қою, қозғалушы объектілерге зер салып қарау
-бір эпизодтан екінші эпизодқа тез ауысу
- кеңістік пен жаттығу алаңын сезіне білу
- шапшаңдық, әсіресе жауапты кездерде.
Маңызды жарыстарда жүлделі орындарға үміткер гимнастардың дене және техникалық мүмкіндіктерін үнемі жақсартуға ұмтылуы жарысты шиеленістіріп, жарысқа қатысушылар арасында бәсекені күшейтеді.Бұл жеңіс қойылым композициясының жаңашылдығымен, гимнасшылардың жеңіске деген орасан құлшынысымен және спортшылар арасындағы жекпе-жекпен ерекшеленеді.
Тағы бір ерекшелігі - жаттығулардың тұтастығы.
Тұтастық- орындалған жаттығу кезінде дененің барлық бөліктерінің біртұтас қатысуымен анықталады. Яғни, бұл негізгі қозғалыс пен қосымша қозғалысты біріктіруді талап етеді. Мысал: негізгі қозғалыс: сол жаққа созылған қолды доға бойымен оң жаққа қозғап, төмен түсіру.
Қосымша қозғалыстар:
- қол қозғалысына ілестіре сол жаққа қарай жоғары-төмен басты қозғалту;
-қол қозғалысына сәйкес жоғары-төмен көтерілген иық белдеуінің қозғалысы
- қол қозғалысына қарай түлғаны еңкейту.
Негізгі және қосымша жаттығулар қолды бүгу арқылы бірге жасалады. Білек қозғалысы қол қозғалысынан сәл кейін жасалады. Қозғалыс тұтастығы толқынды және серпу жаттығуларында айқын көрінеді.
Көркем гимнастикадағы аталған ерекшеліктер жаттығу сабақтары кезіндегі спортшылардың негізгі әректтерін білдіреді. Жарысқа қойылатын талаптар, жаттығу талаптарынан едәуір ерекшеленеді. Жарыс кезінде қиындықтарды (спортшының көңіл-күйі, жарыс кезіндегі қобалжулар, реніштер т.б) жеңіп, жеңіске жету үшін үшін гимнастың бойында: батылдық, өзіне деген сенімділік, салмақтылық, белсенділік, жеңіске деген орасан зор құлшыныс болуы шарт.
Көркем гимнастика - бұл көпсайыс. Кіші разрядты гимнастар затпен (қарғымақ, шеңбер, доп, таяқшалар, лента) және затсыз жаттығулар жасайды.
Жоғарғы разрядты гимнастар жаттығуларды тек затпен ғана орындайды.
Көпсайыстан басқа жарыс бағдарламасында 1 - 2 затпен орындалатын топтық (5 адамға дейін) жаттығулар да қарастырылған.
2.2. Икемділік және қозғалыс үйлесімділігін дамыту әдістемесінің ерекшеліктері
Көркем гимнастикада маңызды дене сапаларының бірі икемділік болып табылады. Икемділік - бұл жаттығуды жоғары деңгейде, сапалы орындау қабілеті. Сапасыз қозғалыстардың әсемдігі, тұтастығы, әуенмен үйлесімі жетіспей жатады. Қимыл-қозғалыс шеберлігі жетіспеген жағдайда қозғалыс шектеулі болады.
Икемділік- көркем гимнастика бағдарламасына кіретін толқын тәрізді қозғалыстарды орындау; секірулерді орындау кезінде секіріс қалпын сақтау үшін қажет. (Д. Мавромати).
Балада ең жақсы икемділік 15-17 жаста қалыптасады. Ал енжар икемділік 9-10 жаста , белсенді икемділік 10-14 жас шамасында болады.
Икемділікке тәрбиелеу балада 6-7 жастан басталуға тиіс. 9-14 жастағы балаларда бұл қасиет 2 есе жоғары, ал одан кейінгі даму тиімсіз болады. Бұл, аталған жастағы балалардың бұлшықет - байланыстырушы аппаратының созылғыштық қасиеті жоғары екенін білдіреді. 10-12 жастағы спортпен айналысатын балалардың бұлшықет-байланыстырушы аппаратының созылғыштық қасиеті:
- иық буындарында 10-12 %
- омыртқа жотасы буындарында 8-9 %
- жамбас буындарында - 10-12 %
15-17 жастағы жеткіншектерде:
сәйкес түрде 5-6 %, 4-5 % , 8-10% -ке дейін болады.
Спортпен айналысқан кезде буындардың қозғалғыштығы арта түседі. Спортпен айналыспайтындар мен спортшыларды салыстырсақ, спортшыларда бұлшықеттің созылғыштық қасиеті әлдеқайда жақсы дамыған.
Спортшылардың буын икемділігі 3 себепке байланысты болады: жасерекшелігі, спорт түрі және спортпен айналысу деңгейі. Осыны еске ала отырып, икемділікті басқа да қасиеттер сияқты белсенді түрде тәрбиелеуге болады.
Көп жылдық жоспарға сәйкес икемділікті тәрбиелеу процесін мына бөлімдерге бөлуге болады:
1- бөлім - буындық гимнастика
2- бөлім - буындардың икемділігін жоспарлы түрде дамыту
3- бөлім - буындардың икемділігін белгіленген деңгейге жеткізу.
Буындық гимнастика: Бұл- буын қозғалыстарын дамытып қана қомай, буынды қатайтып, бұлшықет-байланыстырушы аппараттарының созылғыштық қасиеттерін күшейтіп, беріктігін арттыратын жаттығулар жиынтығы. Жануарларға жүргізілген зерттеулер барысында арнайы жасалатын жаттығулар буындардың созылғыштығына себеп болатыны анықталды. Яғни, буындық гимнастика жаттығулары буындардың созылғыштық қасиетін қалыптастырады.
Буын икемділігін қалыптастыру 9-13 жастағы балаларда тиімді болатындықтан, сәйкес жаттығулар дәл осы кезде орындалады. Әсіресе, жас балаларда буындардың бүгілуі және дене қозғалысы нашар дамыған.
Сол себепті, жас балалардың буындарының икемділігін жоспарлы түрде дамыту керек болады.
Буындардың икемділігін жоспарлы түрде дамыту:
Бұған жаттығуларды орындау техникасын тез меңгеру арқылы спорттық нәтиженің күшеюіне әсер ететін максималды амплитудалық қозғалыстар жатады. Физикалық дайындық кезінде буындардың созылғыштығын арттыруға арналған жаттығуларды орындау жақсы нәтижелер береді және бұл жоғары спорттық нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді. Ұзақ уақыт бірқалыпты жаттығулар жасау буындардың икемділігін арттыру ісіне кері әсерін тигізуі де мүмкін. Қозғалыс пәрменділігін шектеуші факторлардың бірі- бұлшықет- антагонистер болып табылады.
Буын созылғыштығын дамыту жаттығуларын қолдану принциптері:
- буындарға тиетін соққылардан сақтану
- қозғалыстарды баппен және тиісті ретімен орындау
-қозғалыс амплитудасын біртіндеп арттыру
Енжар қозғалысты дамыту деңгейін спортшылар 2-4 айда арнайы жаттығулар арқылы күшейтуі мүмкін. Оның дамуы буын байланыстырушы аппаратқа әсер етуге байланысты.
Ал белсенді қозғалысты дамыту үшін көп уақыт қажет. Белсенді қозғалысты дамыту әдістемесі толық жасалмаған. Созылғыштыққа арналған жаттығуларды үздіксіз жасау қажет, себебі ұзақ кідірістен соң буындардың қозғалғыштық қасиеті нашарлайды. Бұл әрине, спорттық нәтижелерге әсер етеді. Көптеген спортшылар жарыс кезінде созылғыштыққа арналған жаттығуларды аз орындайды, осының салдарынан буындардың созылғыштығы тиісті дәрежесінде бола алмайды
Жаттықтыру кезеңіндегі икемділікті тәрбиелеу әдістері ауысып отырады. Бастапқы кезде буындар қозғалысының енжар түрі дамиды, одан соң белсенді түрі, ал жарыстық кезеңде - екі түрі де дамиды.
Жаттықтыру кезеңінде созылғыштық деңгейі мен күштің қалыптасу процессі жаттығулардың мейлінше дұрыс орындалуын қажет етеді. Күш пен қозғалғыштықты жеке-жеке дамытпай, оларды өзара байланыстыра дамыту қажет. Тек сонда ғана керекті нәтижеге жетуге болады. Ал, жаттығулардың дұрыс орындалмауы нәтижеге кері әсерін тигізеді.
Буын қозғалғыштығының белгіленген деңгейге жетуі.
Қозғалыс көрсеткіші ұзақ уақыт бойы тұрақты деңгейде тұруы мүмкін емес. Буын созылғыштығын дамытуға арналған жаттығуларды жаттықтыру сабақтарынан алып тастасақ, буындардың қозғалғыштығы төмендейді. Сондықтан, созылуға арналған жаттығуларды үнемі және жүйелі түрде орындап, оның мөлшерін арттырып отыру қажет. Дене шынықтыру және спорт практикасында негізгі икемділіктерді дамытудың мына түрлері кең таралған: пәрменді немесе иілу сияқты пружиналы қозғалыс, құлау және созылу жаттығулары. Олар көмекші арқылы немесе тренажерлерде орындалады.
Икемділікті дамыту жаттығуларын мына топтарға бөлеміз:
- енжар қозғалыстар (бұлшықеттер тобын созу үшін), басқа бұлшықеттер тобын жаттықтыру (мысалы: иілу, бұралу).
- спорт алаңындағы тренажер және көмекші арқылы жасалатын қозғалыстар
- пәрменді және пружиналы қозғалыс. Бұл жаттығулар бұлшықеттер күшін арттырумен байланысты
- пәрменді немесе пружиналы қозғалыстарды салмақ салу арқылы тудыру
- денені бос ұстап төмен салбырау
- денені ширата ұстау, сол арқылы бұлшықеттің қатты созылуын тудыру.
Белсенді жаттығуларды толық амплитудалы түрде зат арқылы және затсыз орындауға болады. Белсенді жаттығулар кезінде амплитуда мөлшері адамның күшіне сәйкес болады. Буындардың белсенді және енжар қозғалысының деңгейіне байланысты амплитуда мөлшері бұлшықеттер күшіне тәуелді болады. Бұлшықеттер күшінің артуы белсенді қозғалыс тудырады. Егер бұлшықеттердің күші көбеймесе, онда қозғалыс амплитудасы да өзгермейді.
Белсенді қозғалысты арттырудың екі әдісі бар:
- енжар қозғалыс мөлшерін арттыру
- ең жоғары күш мөлшерін арттыру
Белсенді күш мөлшерін арттыру үшін динамикалық күштер әдісін пайдалануға болады. Сонымен қатар, белсенді қозғалыстарды дамыту үшін қарсы күштерді жеңуге арналған жаттығуларды орындау қажет.
- ауыр салмақ көтеру
- қарсы күштер тудыру, оны жеңу
- серпінді заттардың қарсылығын жеңу
- статистикалық күшті жаттығулар; оны көп күш жүмсап орындау.
Мұнда енжар қозғалысты дамыту ретінде бұлшықеттерді созуға арналған жаттығулар орындалады. Олар барынша үлкен амплитудамен орындалуы керек, орындаушыларға тигізетін мол әсері болуға тиіс.
Енжар қозғалысты дамыту үшін мына жаттығулар қажет:
- көмекшімен немесе құрылғымен салмақ салу арқылы орындалатын енжар қозғалыстар
- резиналы эспандер және амортизатор арқылы орындалатын енжар қозғалыстар
- өз күшімен орындалатын енжар қозғалыстар
- белсенді қозғалыстар, толық амплитудамен затпен және ешбір затсыз орындау.
- статистикалық жаттығулар:
көмекші арқылы немесе өз күшімен бір жаттығуды тұрақты амплитудамен бірнеше рет жасау керек (6-9 рет). Кейін денені босаңсытып, жаттығуды қайталау керек.
Осы көрсетілген жаттығулардың бәрі буындар қозғалысының өсуін қамтамасыз етіп, бұлшықет-байланыстырушы аппараттың созылуы арқылы қалыпқа келеді. Олар буын қалташықтарына, бұлшықеттерге, байланыстырушы буындарға әсер етіп, оларды нығайтады, созылғыштығын арттырады .
Жаңа келгендерде белсенді және енжар буын қозғалыстарында ерекшеліктер байқалады. Әсіресе, аяқтың иілу және жазылуы; қолдың, бел, иық, жауырын, омыртқа жотасының бүгілуі, сүйек қозғалысы нашар дамығаны байқалады. Осыған орай, алғашқы кезеңде икемділікті дамыту жаттығуларында мыналарға баса назар аудару қажет:
-буындардың белсенді қозғалысының дамуын қалыптастыратын арнайы жаттығулардың салмақты жаттығулармен алмасуы
-қозғалысқа икемділікті тәрбиелеу, созылуға арналған жаттығулар арқылы енжар қозғалысты дамыту
-белсенді және енжар қозғалыстың даму деңгейіне жеткен соң, жаттығулар түрін өзгерту қажет.
-буындарда белсенді қозғалысты дамыта отырып, жаттығуларды кезектестіре жүргізу керек. Осындай жаттығулар арқылы бұлшықеттің созылғыштығы артумен қатар спортшының дене күші де артады.
Буын қозғалысын дамыту кезінде жаттықтыру әсері күшейгені зерттеу кезінде анықталды. Бұл жаттығулар белсенді, әрі енжар буын қозғалысын жақсартуда тиімді. Әдістеме бойынша икемділікті тәрбиелеу және жетілдіру үшін жаттығудың қарама-қайшылығын және адамға түсетін ауыртпалық күшін анықтау керек. Егер де 3-4 айда икемділікті дамытуда белгілібір нәтижеге жетуді қаласақ, онда жаттығулар мөлшері мына түрде болуы керек:
40 % - белсенді, 40 % - енжар және 20 % - статистикалық.
Жас ұлғайған сайын белсенді жаттығулар арта түсіп, статистикалық жаттығулар азая түсуі керек. Икемділікті тәрбиелеу жаттығуларын аз көлемде таңертеңгілік гигиеналық гимнастикада, дене шынықтыру сабағында және спорттық сергіту сәтінде орындау керек. Икемділікке арналған жаттығуларды күшке арналған жаттығулармен кезектестіру маңызды. Бұл жаттығулар күштің көбеюі, бұлшықеттің икемделгіш және созылғыш қабілетін арттырып қана қоймай, бұлшықет-байланыстырушы аппараттың беріктігін арттырады.
Икемділікке арналған жеке жаттығулардың күшін, мөлшерін жыл сайын арттырып, санын көбейтіп, қайталап отыру керек. Белсенді жаттығуларды 1 рет орындауға 1 секунд, енжар жаттығуларды 1 рет орындауға 4-6 секунд уақыт жұмсалады.
Икемділікке арналған жаттығуларды мына кезекпен орындау ұсынылады:
- бастапқы жаттығуларды жоғарғы буындарға, одан соң бел және төменгі буындарға жасау қажет. Қайталау кезінде жаттығулар арасында демалу керек.
1- кесте:
Төменгі буын оқушыларының буын қозғалысының дамуына арналған жаттығулар мөлшері
Буындар
Жас кезеңі
7-10
11-14
15-17
Қайталау саны
Омыртқа жотасы
Бел
Иық
Шынтақ
Тізе
Тобық
20-30
15-25
15-25
15-25
10-15
10-15
30-40
30-35
30-35
20-25
15-20
15-20
40-50
15-35
35-45
25-30
20-25
20-25
Икемділікке жаттықтыруды уақытша үзсек, бала дамуында кері әсерлер байқалады. Мысалы, екі айлық үзілістен кейін буын қозғалысы 10-12% -ке төмендейді. Икемділікті жаттықтыру кезінде дене мүшесінің барлық негізгі буындары қозғалуға тиіс. Себебі, бір буынның қозғалысы арқылы екінші буын өздігінен қозғала алмайды.
Икемділікті тәрбиелеу процесінде буындардың қозғалысы түрлі сыртқы әсерлерге және ағзаның қалпына да қатысты болады. Буын қозғалысының төмендеуі дене мүшесінің тоңуы немесе керісінше ауа температурасының көтерілуінен болады. Қысқасы, буын қозғалысының көбеюінен бұлшықет созылып, қан қысымы көтеріледі.
Икемділікті тәрбиелеу үшін қайталау жаттығулары маңызды қызмет атқарады. Себебі, икемділікке арналған жаттығулардың негізгі мақсаты: максималды амплитудаға жетіп, одан соң жаттығу түрлерін қайталау және жаттығулар арасында демалу болып табылады.
Енжар қозғалыс белсенді икемділіктің бастамасы болып табылады. Кейбір икемділік жаттығуларының бір бөлігі енжар қозғалыс, келесі бөлігі белсенді қозғалыстар, үшінші бөлігі арнайы икемділіктің максималды түрі болады. Мысалы: күш икемділігі- акробатика, гимнастика, суға секіру т.б. статистикалық жаттығуларда; ал доп тебу, жүгіру т.б. спорт түрлерінде икемділіктің белсенді және енжар дамуының жоғары деңгейі қажет болады.
Икемділікті дамыту процесі өзіндік спецификалық ерекшеліктерге ие, оларды жаттықтыру кезінде ескеру керек. Қүштің дамуына қарағанда икемділік дағдыларының қалыптасуы анағұрлым баяу дамиды. Ең бастысы, белсенді қозғалысты дамыту қажет, ал енжар қозғалыс тек көмекші қозғалыс ретінде қарастырылады. Буын қозғалысының дамуы бұлшықеттер күшін арттырумен қатар жүріп, бір мезгілде атқарылуға тиіс.
Енжар жаттығулардың да өз тиімділігі бар. Әрине, спортшыға барлық жаттығулар бірдей салмақ түсірмейді: статистикалық жағдайда ол көп, ал пәрменді қозғалыста аз; сол себепті олардың жаттығу кезіндегі үлестері де әртүрлі болуға тиіс.
Енжар қозғалыстарды 10-40 ретке дейін қайталау керек. Статистикалық жағдайда әр қозғалысқа 10-15 сек уақыт жұмсалады. Жаттығуларды қайталау саны және уақыты жұмыс жасаушы бұлшықеттерге ғана байланысты емес, сонымен қатар қозғалыс амплитудасына және икемділікті дамытудың тиімділігіне де байланысты. Икемділікті дамытудың бір түрі жұмыс істеуші бұлшықеттердің қозуы болып табылады. Спортшы қозғалысты барынша жоғары амплитудамен орындауы керек, бірақ оқыс қозғалыстан сақтануы керек. Негізгі қозғалыстарды жылдам орындау қажет, себебі, бұл жағдайда бұлшықеттердің созылғыштық қасиеттері жақсарады. Жаттығудан соң бұлшықеттерді демалдырып, біраз уақыт қимылсыз жату пайдалы. Белсенді қозғалысты арттыру үшін де дәл осы әдістер қолданылады. Белсенді қозғалыстар көп күш жұмсауды талап етеді. Сондықтан, олардың саны онша көп болмауға тиіс. Жаттығулар кестесі спортшы қатты шаршамай, бірқалыпты жұмыс істеп, күш-жігерін тиімді жұмсап, нәтижелі еңбек ететіндей болып жоспарлануы керек.
7-10 жастағы балалар 2 - 3 жаттығу орындап, оны 6-8 рет қайталауға тиіс. Әр статистикалық жаттығу 5-6 сек орындалады. 1 - 2 белсенді жаттығу 3-4 сек бойы қосымша күш жұмсалып орындалады. 1-2 жаттығу 2 - 3 сек бойы өз дене салмағынан 2 - 3 % артық салмақ сала орындалады. Жаттығу барысында жалпы шаршау сезімі пайда болса, 1-2 мин демалып, жаттығуларды қайталау керек.
Қозғалысты ең жақсы түрде дамыту үшін омыртқа жотасын; жамбас, иық, тізе, тобық, саусақ бастарының қозғалысын дамыту керек. Ол үшін түрлі құрал-жабдықтар арқылы бақылауға болады. Бірақ, тәжірибе жүзінде әдістемелік тестер мен бақылау жаттығулары арқылы бақылау кең таралған. Соңғы жылдарда шетелдерде және өз елімізде стретчинг-икемділікті дамытып және бұлшықеттің созылғыштығын арттыру үшін арнайы жаттығулар жүйесі қолданылуда. Бұл термин ағылшын тілінен аударғанда - керу, тарту, созу деген мағына береді. Жаттығу кезінде орындаушы бұлшықеттерін тұрақты қалыпта 15-60 сек бойы қатты керілген күйі ұстап тұрады, әрі керілген бұлшықетті созады. Стречингтің физиологиялық негізі - бұлшықетті белгілі бір қалыпта созу арқылы қанайналым және зат алмасу деңгейін жақсарту. Дене тәрбиесі мен спорт практикасында стречинг жаттығулары мына жағдайларда қолданылуы мүмкін:
-кіріспе жаттығулардан соң
-бұлшықетті дайындауға арналған разминкада
-белсенді жаттығулар кезінде
-икемділікті дамыту жаттығуларында
-бұлшықет пен байланыстырушылардың созылғыштығын арттыруда
-сабақ соңында ауыр жаттығулардан соң
-аурудың алдын алуда.
Стречингтің әртүрлі нұсқалары бар. Ең көп тараған түрлері мыналар:
-бұлшықет фазасының 1-5секундқа қысқартылып, одан соң бұлшықеттің
3-5сек босаңсуы
-бұдан соң статистика қалпында 15-60 секундқа бұлшықеттерді созу
-разминкадағы және негізгі сабақтағы жаттығулар
-соңғы қайталауда статистикалық қалыпты ұстану
Демалыс мерзімі жаттығулар арасында әртүрлі, ал спортшылар үзіліс кезінде белсенді демалады (ойын ойнау, музыка тыңдау, кітап оқу т.б). Жаттығушылардың түрлі топтары үшін әртүрлі әдістемелер бар. Дегенмен, жаттығулардың негізгі түрлерін атап кетуге болады:
- қайталау уақыты (бірқалыпты ұстану), 15 - 60сек дейін. (бастаушылар мен балаларға 10-20 сек)
- бір жаттығуды 2 - 6 рет қайталау, қайталау арасында демалу 10-30сек.
- бір жиынтықтағы жаттығулар саны - 410.
- жүктеменің ең көп ұзақтығы - 10-45мин.
- демалу түрі - толық босаңсу, кросс жүгіру, белсенді жүгіру.
Жаттығу орындау кезінде бұлшықет тобына түсетін жүктеменің үлесіне зор көңіл бөлу керек.
Маңызды мәселе: төменгі буын мектеп оқушыларының физиологиялық ерекшеліктеріне баса назар аудару қажет. Төменгі мектеп жасы немесе балалықтың 2- кезеңі 6-7 жастан 11 жасқа дейін қыздарды, 12 жасқа дейінгі ұлдарды қамтиды. Осы ерекшеліктерді икемділікпен байланыстыратын болсақ, бұл ерекшеліктердің балалардың басты қорғаныш-қозғалыс аппараттарымен тығыз байланысты екенін байқаймыз. Сол себепті балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес олардың қорғаныш-қозғалыс аппараттарының деңгейі және жүйкелерінің қызметі зерттеледі. Төменгі буын балаларының қорғаныш-қозғалыс аппараттарының деңгейі шамалас, бірақ олардың ішкі құрылысы әртүрлі болады. Бұл кезде баланың денесі өседі; бірақ, салмағы сол қалпы қалады. Бұл жастағы балалардың буындары өте қозғалғыш келеді. Олардың байланыстырушы аппараттары созылғыш, дене қаңқаларында шеміршек қабаты көп болады. Омыртқа жотасы 8-9 жасқа дейін үлкен икемділігін сақтайды.Зерттеулер бойынша, төменгі буын - икемділіктің дамуына қолайлы кезең. Төменгі буын оқушыларының бұлшықеттерінде жіңішке толқын тәрізді иірімдер және ақуыз бен майдың шағын қоры бар. Оларда кіші бұлшықеттерге қарағанда, ірі бұлшықеттер көбірек дамыған. Функционалдық қабілеттері тұрғысынан алғанда, бала ағзасының физиологиялық дамуындағы ең негізгі критерийлер - физикалық жүктемелерді таңдауы және сол жүктемелермен жұмыс істей білуі. Баланың қозғалыс әрекетінің динамикасын зерттеу- сол балаға қажетті
жаттығулар жүйесін таңдау үшін керекті критерийлерді анықтауға мүмкіндік береді. Төменгі буындағы мектеп оқушысына үнемі белсенді қозғалыстар тән. Жаз күндері тәулігіне 7-10 жасар бала 12-16 мыңға дейін әртүрлі қозғалыстар жасайды. Ұлдарға қарағанда, қыздардың тәуліктік белсенділігі 18-30% төмен болады. Қыздар көбінесе белсенді қозғалысты өзбетінше жасайды және дене тәрбиесінің арнайы жүйесін қажет етеді.
Көктем, күз кезеңдерімен қыс мезгілін салыстырғанда, қыста белсенді қозғалыс балаларда 30-40% арта түседі.
Мектепке дейінгі тәрбиеден мектептегі жүйелі оқуға ауысарда 6-7 жастағы балалардың қозғалыс белсенділігі 50% қысқарады. Оқу кезінде оқушылардың қозғалыс белсенділігі төмендей береді. Сондықтан, баланың жасы мен денсаулығына байланысты қозғалыс әрекетінің тиісті көлемін қамтамасыз ету керек.
Ғалымдар балаларға түрлі физикалық жаттығулар жасату барысында тәуліктік қозғалыс белсенділігінің көлемін арттыру жолдарын анықтады.
Қаңқа. Қаңқа және бұлшықет адамның қорғаныш-қозғалыс жүйесін құрайды. Олар даму кезінде өзгеріске ұшырайды. Ең үлкен өзгеріске омыртқа жотасы ұшырайды. 12 жасқа жақындағанда кеуде клеткаларының қалпы өзгеріп, ересек адамдарға тән белгілер қалыптаса бастайды. 11-12 жаста шеміршектің сүйекке айналу процесі аяқталады.
Бұл мәселені педагогикалық практикада ескеру керек, себебі балаларда бұл процесс тез қалыптасады. Жамбас сүйектерінің өсуі 5-6 жаста басталады.
2- кесте
Төменгі сынып оқушыларының қозғалыс белсенділігі
Қозғалыс түрлері
Ұзақтығы
(мин)
Қадам саны
Ұлдар
Қыздар
Таңғы гимнастика
10
400-500
-
Өздік жұмыстар, физкультпаузалар
3
120-150
-
Үлкен үзіліс
Кіші үзілістер
Дене тәрбиесі сабағында
Таза ауада
15
5
45
60-90
700-1000
400-500
1200-3240
3000-4000
800-1200
500-600
1200-3240
4000-5000
Бет бөлігінің үстінде ми қабатының орналасуы балалар бас сүйегіне тән. Жалпы балалардың сүйек жүйесінде созылғыштық, қозғалғыштық және жылдам өсу факторлары басым. Оған қоса, физикалық жүктемелер де бар.
Бұлшықет жүйесі. Жеке даму кезінде түрлі бұлшықеттер тобының дамуы бір мезгілде болмайды. Белсенді бұлшықеттер бала жүре бастаған кезде дамиды. 15 жаста ол шамамен дене массасының 33% құрайды. Осы кезде балаға ең қажетті бұлшықеттер тобы дамиды. Қозғалыс сапасының артуына байланысты осы параметрлер арасында түзу және кері, оң және теріс арақатынастар пайда болады. Қозғалыс басқа да биологиялық жүйелердегі сияқты онтогенез кезінде бір қалыпты емес және гетерохронды болады. Демалу органдарының; жүрек буындары, қозғалыс және жүйке жүйесінің жұмысы арқылы баланың сыртқы әсерлерге төзімділік қалпы анықталады. Ал, бұлшықет күшінің артуы сүйек және бұлшықет жүйесінің өсуімен, сонымен қатар, қозғалыс орталығымен тығыз байланысты болады. Әр жасқа сай қозғалыс сапасының дамуы ғылми анықталған деңгейде болуы тиіс. Күштегі ең жоғарғы жетістік - жылдамдық және төзімділіктің әртүрлі уақытта жетілуі.
Күш. Күштің артуы 8-10 жас аралығында тепе-тең қалыпта болады. 11 жасқа қарай бұлшықет өсуі шапшаңдайды. Одан кейін ұсақ бұлшықеттердің күші баяу артып, ірі бұлшықеттердің күші жылдамырақ артады. Бұлшықеттер күшінің қарқынды даму кезі 6-11 жас арасында болады.
Жылдамдылық. Бұлшықеттер өсуінің алғашқы белгілері 2-3 жасар балаларда байқалады. Бұл көрсеткіш 9-11 жас аралығында тез төмендейді, ал 12-14 жас аралығында төмендеу қарқыны баяулайды. Бұлшықеттер өсуінің жоғары қарқыны 9-13 жаста болады .
Төзімділік. Бұл қозғалыс сапасы басқаларынан кеш дамиды және әр жаста әр деңгейде дамиды. Ол, негізінен, 10-14 жас аралығында қалыптасады.
Ептілік. Бұл қасиет алғаш рет 5-6 жастағы балаларда қалыптаса бастайды. Неғұрлым тез даму кезеңі- 7-10 жаста, ал 10-12 жаста даму қарқыны тұрақты болады.
Жаттығулардың әсерінен қозғалыс сапаларының көрсеткіштері артып, мерзімінен ерте дамып, тиісті көрсеткіштен асып кетеді. Физикалық белсенділік кезінде балаларда физиологиялық даму анық көрінеді. Үлкендерге қарағанда, жас балардың даму қарқыны жоғары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz