Сыр бойының жыраулық мектебі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

$C:\Users\tilekshi\Desktop\4225333.pvozjlnni1_preview.jpg$

XX Ғасыр Қазақcтан Композиторлары әндерін үйрену Қазақ Ұлттық Өнер Университеті. Халық аспаптар бөлімі Дәстүрлі ән кафедрасы XX Ғасыр Қазақcтан Композиторлары әндерін уйрену

Жетекшісі: Жаңабергенова Элмира Манасқызы

Орындаған: 4 курс студенттері

Шабыт 2014

ХХ-ғасырдағы қазақ халқының кәсіби әншілік

мектептерінің әндерін үйрену.

Жалпы әншілік мектептер

Жетісу өңірінінің кәсіби жыршылық-әншілік мектептері
Сыр өңірінің жыршылық -әншілік мектептері
Батыс өңірінің әншілік мектептері
Маңғыстау өңірінің кәсіби жыршылық-әншілік мектептері
Арқа өңірінің кәсіби әншілік мектептері

Осы аталған әншілік-жыршылық мектептердің даму жолы мен өнер тудырған өлкенің тарихы және мектептің қалыптасуы жайында зерттелінеді. Және ХХ ғасырға дейінгі әнші жыршылар мен ХХ ғасырдағы орындаушылар . Өнердің жанашыр жалғастырушыларына тоқталады.

Кәсіби жыршылық-әншілік мектептердің әндерінен таңдап алып музыкалық талдау жасау.

Ән таңдау
Авторы
Мәтіні
Әуені Нотасы
Орындаушылары
Талдау

Ерекшеліктерімен айырмашылығы және ұқсастығы

Шығармашылығы мен өмір жолы.

Жетісу мектебі.

Халқының ұлт ретінде қалыптасқан мемлекеттігі мен елдігінің негізін қалаған жер болып табылады. Жалпы жетісудың тарихы жайлы айтар болсақ Іле, Шу, Талас, Лепсі, талғар, Күркілдек, Көксу, деген жеті өзеннен таралган екен. Жетісу Іленің оңтүстігіне қарай созылған таулы аймақ деген ұғым 19 ғасырда тарап сондай -ақ Тянь-шаньнің солтүстік батыс жане орталық аудандарыда қосылатын болған. Тарихи әдебиетте Жетісу ұғымына шу алабы мен Нарын өзенінің жоғарғы ағысын қамтитын атырапта кірген. Жалпы биіктігі 2605м әр түрлі астық тұқымдар шөптер шыршалы ормандар өседі. Жетісу халық шаруашылығына жане мал жайлымына қолайлы болып келеді. Ең алғаш жетісудың кереметтігін жер жәнаты екенін Асанқайғы бабамыз айтқан екен. Қазақ халқында осынау киелі жетісу жерінен небір дүлдүл ақын, бұлбұл әнші, жезтаңдай жыраулар шыққан. Мысалға айтар болсақ, сал, серілеріміз Сүйінбай Халкымыздың ұлттық мәдениетінде жетісу өңірінің алатын орны ерекше. Бұл қазақ, Жамбыл, Бақтыбай, Құлманбет, Сарбас, Бармақ, Үмбетәлі, Орақбай, Қарабек сияқты айыр көмей ақындар, Кебекбай, Сапақ, Ноғайбай, Бөлтірік, сияқты от ауызды орақ тілді шешендер, Қанадан, Байсерке, Бердібек сияқты дәулескер күйшілер, Даурен сал Қырмызы Жидебай Балқыбек Сауытбек сияқты жұртшылық өнеріне тәнті болған сал серілер, Ұлыбике Әлмен Ақкүміс Латипа Жаңылдық сияқты жез таңдай ақын қыздар осынау киелі Жетісу жерінен шыққан. Ат тұяғын тай басар дегендей осындай дүлділдеріміздің ізін асылдарымыздың сынығын бүгінгі ұрпақ Кенен Әзірбаев атамыз арқылы білді. Атамыз жайлы айтар болсақ Кенен Әзірбаев (1884-1976) - Жамбыл облысының Қордай ауданындағы Мәтібұлақ деген өңірінде дүниеге келген.

Кенен жастайынан өнерге құштар болып өседі. Ата анасы Әзірбай мен Ұлдар да сауықшыл, ән жырға құштар жандар болған. Кенен қазақ халқының дәстүрлі өнерпаздығын тал бойына екі ғасыр жапсарына өткенмен бүгіннің арасына көпір болған санаулы саңлақтардың бірі. Ол өз ғұмырында жүзден аса ән шығарып, оның өлеңін де өзі туындатып, шеберлікпен өзі орындаған біртуар дарын иесі. Сондай-ақ, екі жүздей лирикалық, дидактикалық арнаулар мен толғаулардың авторы. Оның репертуарында оңдаған эпикалық жыр-дастан болған. Сол жыр-дастандарды таңды-таңға ұрып жырлап, тыңдаушысының құлақ құрышын қандырып, халықтың рухани ұйтқысы болған тұлға. Ол ән мен жырдың

кенші атанған Жетісудың ғана емес, исі қазақтың әншілік-күйшілік,

ақындық-жыршылық, сал-серілік дәстүрін терең игерген өнер тарланы.

Әндері; «Бастау», «Көкшолақ», «Бозторғай», «Күлашқа»; т. б.

Қапез Байғабылұлы.

Қапез Байғабылұлы Алматы облысы Кеген ауданы тоғыз бұлақ өңіріндегі Ақтоғай деген жерде 1896 жылы дүниеге келген. Ол жасынан әншілікке құмар болып өседі. ауыл молдасынан сауат ашып 15-17 жасында өзі кұралыптас Сауытақын жане Шаршікенмен бірге Стамбулға барып, діни оқу үйреніп қайтады. Жүрген жерінде мектеп ашып елді сауаттандыру ісімен айналысады. Әншіліктіде тастамайды оның Айхай, Дүние-ау, Қапездің әні, Меркі андері халық арасында кеңінен тарап кетті.

Әндері; «Айхай», « Дүние-ау», «Меркі»; т. б.

Жәлмендеұлы Пішән.

Жәлмендеұлы Пішән 1884 жылы дуниеге келген. Ол әнші, куйші, сері, саясаткер, өр мінезды өз заманының парасатты адамы болған. Пішән жайлы халық арасында аңыз ангімелер бұрыннан айтылып журседе кенестік саясатқа қарсы шыққан адам ретінде мұралары елеусіз қалған еді. Ол 1921 жылы большевиктердін қолынан қаза табады

Әндері; «Қайша»

Қосбасаров Әсімхан.

1916 жылы Алматы облысы Жанбыл ауданының Шолақ Қарғалы ауылында дүниеге келген. Ол жастайынан өнерге құштар болып Байбуырыл, Бармақ, Әмір, Әпежек, Құрама тәрізді ақын әнші жыршылардын көзін көріп айтыстарын өлең жырларын жатқа айтатын болган. Жамбыл, Кенен, Үмбетәлі секілді жыр дүлділдері ән бұлбұлдарының қасында жүріп тәлім алады. Әсімхан Қосбасаров өзі де көптеген термет мақамдарын, жыр сарындарын, толғау саздарын ән әуездерін шығарған талант иесі.

Әндері; «Қарт Жанбыл өскен жерінен»

Мошанұлы Сәдіғожа.

Сәдіғожа Алматы облысы ұйғыр ауданындағы Кетпен тауының етегінде 1917 жылы дуниеге келген. Ол жасынан әнші атанған, әрі суырыпсалма ақындығымен де соңына өшпес мұра қалдырған талант иесі. Жетісу өңірі әншілік мектебінің алтын уығының бірі. Сәдіқожа әндері халықтық дәстүрмен тамырлас болғандықтан, ел жадында тез ұялап жатталып қалды. Ол қытайда ауған туыс-туғандарымен бірге жат жерге қоныс аударып, сол жақта 1946 жылы сүзек ауруынан қайтыс болады.

Әндері; «Ахау айым», «Ахау қалаулы ай», «Ей ахау», «Сары бидай»; т. б.

Дәнеш Рақышов.

Бұрынғы Талдықорған облысының Панфилов ауданында 1926 жылы дүниеге келген. Дәнештің ата-анасы туған-туыстары Қытай жеріне амалсыздан қоныс аударады. 1959 жылы туған жеріне қайта оралған дәнештің қазақтың әншілік кампозиторлық өнеріне жаңа арна келгеніне бүгінде тарих куә. Әсеттің « Үлкен ардақ» «Кіші ардақ» «Мақпал» «Қаракөз» «Қисмет» «Ақырғы сөз» әндерін қазақ даласында қайта тірілткен Дәнеш. Әншілік әрі компазиторлық өнерде өзгеге ұқсамайтын ерекше дәстүрлі мектептің іргесін көтерген дарын иесі.

Сауданұлы Рыскелді.

1888 жылы Алматы облысы Кеген ауданының Тоғызбұлақ өңірінде өмірге келген. Туғаннан кейін қырық күн өткен соң көзі көрмейтіндігі белгілімболады. Табиғи дарынның арқасында көкірегі ояу, санасы сергек Рыскелді өсе келе әнші, ақын атанады. Ол өмірде болып жатқан құбылыстарға жете көңіл аударып, ел аузынан естігендерін өлең қып өрнектеп, әнге қосқан. Рыскелдінің «жасасын мына совет жасатады» «Жамбылға» «Күлімқанға» «О дүниеге барғанда» атты өлеңдерді мен «Жайдарман» « Илигай сәулем» «Жан қалқа» әндері сақталған. Ол

кеңестік идеологияның солақай саясатына қарсы болғандықтан түрмеге қамалған. «Кіші Октябрь» дүрбелеңі кезінде амалсыздан Қытайға қоныс аударады. Алайда тағдырға мойынсұнбай өнерден қол үзген жоқ. Рыскелді тамыршы коріпкел де болған адам. Өзінің дүниеден өтер күнін алдын-ала дәл айтқан. ОЛ 1943 жылы қайтыс болады.

Әндері; « Жайдарман», « Илигай сәулем», Т. Б

Шалтабай Алпарұлы.

Өзіне дейінгі Тазабек, Сауырық, Қожекелер тәрізді орыс патшасының отаршылдық саясатына Қарсы күрескен өз заманының батыры. Өзі секілді әмбебап үш жүз жігіт жасақтап патша әскерін әлсірету үшін астыртын шабуылдар ұйымдастырған. Сондай әрекеттері үшін 1871 жылы ұсталып, он жылға итжеккенге айдалады. Мерзімін өтеп еліне оралған соң, күрес жолын қайта бастайды.

Зікірияұлы Әкімхан.

1921 жылы Алматы обылысының Кеген ауданында дүниеге келген. 1937 жылы жас өнерпаздар байқауында жеңімпаз атанып, Қазақстаннан Мәскеу олипиадасына қатысқан екі әнші баланың бірі. Бірнеше рет айтысқа қатысқан ақын. Халық әндері мен өлеңдерін көп біледі. Сонымен Қатар өз жанынан ән де шығарады. «Жамбыл ата» «жамбыл жырлайды» сияқты әндері бар. Бүгінгі таңда Алматы обылысының Еңбекшіқазақ ауданында тұрады. Мінекей осындай бабаларымыздан кейін бугінгі таңда осы жетісу әндерін халыққа кеңінен насихаттап журген аға-апаларымыз да айта кетер болсақ, Олар.

Әндері; «Жасайды қазақ», «Жамбыл ата»

Төрткен Кененқызы.

Төрткен Кененқызы 1936 жылы Жамбыл облысы Қордай ауданында туған. 1955 жылы қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетін бітірген. Оқу бітірген соң 15 жылдай орта мектептерде ұстаз, 1975 жылдан бастап, Алматы облысы Іле ауданында халық ағарту, мәдениет орындарында қызмет істеген.

Алтынбек Қоразбаев.

Алтынбек Қоразбаев 1948 жылы Жамбыл облысы, Меркі ауданындағы Қызылсай ауылында туған. Алтынбек жетісу әндерін насихаттап журген ағаларымыздың бірден бір өкілі деп айтсақ артық болмас.

Тағыда бір айта кетерлік жай ең алғаш « Жүсіпбек Елебеков атында Музыкалық Цирк колледжісінде» 1988 жылы дәстүрлі ән мектебі ашылады . Сол жылдары Жәнібек Кәрменов Қайрат Байбосынов ағаларымыздың ықпалымен 1992 жылы Ержан Косбармақ ағамыз алғаш «Жетісу мектебін» ашады бугінгі таңда осы мектептен дәріс алып білімімен сусындап шыққан ұлағатты ұстаздарымыз Ақан Әбдуәлі Тілеулес Құрманғалиев Ардақ Балажанова сияқты елімізге еңбек етіп жүрген өнер майталмандары арқылы бүгінгі жастарымыз жетісу өңірінің әндерін кеңінен танып білуде. Мінекей елім жерім деп танбай, талмай еңбек етіп жүрген осындай ағаларымыз барда тыңдаушы көрерменім барда Қазақ халқының дістүрлі ән өнерінің шырқау шыны алда.

Қолданған мағлұмат; «жетісу әуені»

Сыр бойының жыраулық мектебі

Қармақшы өңірінің жыр мектебі

«Қармақшы » атауы 15 ғасырдан бастау алған. Қараөзек арнасының Сырдария өзенімен қиылысқан жерін ежелгі тұрғындар «Қармақшы өткелі» деп атаған.

Ежелгі сырдария бойы б. з. д. алғашқы мыңжылдықтарда адамзат өркениеті тіреп орныққан қасиетті мекен екені тарихтан белгілі. Түбі бір Түркі халықтарының Сырдария бойына тоғыз тарау жол мен тоқсан тарау тағдыржетегінде ат басын бұрмағаны кемде кем. Барлық ұлт пен барлық жастағы адамдардың жүрегіне жол табатын «мәңгілік» тақырыптардың бірі дәстүрлі ұлттық өнерлесек қателесе қоймаспыз. Рухани байлықтың таусылмас кеніне, кәусәр бұлағына айналған жыраулық дәстүр тарихшылар мен археологтардың, филилогтар мен этнографтардың фольклористер мен музыканттардың назарынан тыс қылмай келе жатқанына таңғалуға болмас. Сан сапалы қазақ өнерінің көп қырлы, синкреттік өнері жыраулық дәстүрдің көмейімен жырлау үлгісі алтай, тува, якут, өзбек, әзірбайжан, түркімен, т. б. көптеген ұлттардың яғни, түркі тектес халықтардың барлығына ортақ. Қазақ ауыз әдебиетінің інжу маржандары саналатын батырлық жыр, дастандарды дәстүрлі мақам, саз, әуенімен оқытып, әр аймақтың атадан балаға мирас жыршылық, жыраулық мұрагерлік сипатта дамып, қасиетті өнердің алтын тін, арқау жібін үзбей бізге жеткізді Сыр бойында сақталған.

Орхон Енесей ескертккіштерінде (V-VIIIғғ) сына тасқа қашап жазылған Тоныкөк пен Күлтегінге арналған мадақ жырларымен VIII-IX ғасырлардағы Қорқыт Атаның даналыққа толы абыз жырлары адамзат мәдениетінің ортақ мұрасы. Сөз өнері мұрасы - әлем өркениеті кеңістігіндегі адамзат ұрпақтарының мыңдаған жылдар бойы жан дүние әлемін адамгершілік- имандылық ұлағатымен байытып келе жатқан рухани құндылық қазынасы. Сөз өнері мұраларының шағын үлгілерін де, үлкен көлемділерін де әуелі туындатушылар - ақындар. Ақындар адамдардың өзара қарым-қатынастарындағы үндестіктерді де, қарама-қайшылықтарды да шығармаларына арқау етті. Осы арада айрықша атап көрсетер нәрсе Сыр бойы ақындары мен жырауларының бәрі дерлік бабаларымыздан мирасқа қалған асыл мұра - қос 2-ішекті қасиетті домбырамен қосыла толғанып, нөсерлете жыр төгіпті. Тағы бір ерекшелігі - Сыр бойы ақындары өлеңді ермек үшін, күн көрістің қамы үшін шығармаған. Бұлар өлеңді - өнердің пірі

тұтып, басқа қонған бақ, абырой санап, оны әруақтай құрметтеп, табиғат сыйлаған талант қуатымен аламан бәйгеге қосқан тұлпардай бір-бірімен жарысып, жақсы өлең туындату жолында өзара жыр додасына түскен. Осылайша арқалы ақындардың әрқайсысы жыр бұлағын көктемгі өзендей тасқындатқан. Міне, осы күнге дейінгі өлең жырлары үлгі болып келе жатқан Сыр сүлейлерінің дүрі туралы айтпақпын. Қазақ даласындағы жыраулық дәстүрдің тарихи бастауы болып өлшеуі жоқ өлмес мұраға ие болған кешегі Сыр сүлейлері Тұрмағамбет, Жиенбай жырау, Кете Жүсіп, Шораяқтың Омары, Оңғар жырау, Сәрсенбай жырау, Шамшат Төлеповалар, бүгінгі Қали Шыңғысов, Алмас Алматов, Б. Рүстембеков тәрізді таланттар халық арасынан шығып, халқын әнмен, жырмен тербеп, ойын оятқан, сезімін сергітіп, рухани биіктерге бастаған. Қармақшы жері қашаннан ақ кейбір еңбек ерлері мен өнер тарландарын, елім деп еңіреп туған абзал азаматтарды дүниеге алып келген құтты мекен болып саналады. Қармақшы - Сыр термесі мен жыраулық өнердің туын тіккен қасиетті мекен. Балқы Базардан бастау алған Ешнияз Кете Жүсіп, Тасберген, Дүр Оңғар, Тұрымбет, Молдахмет Сәрсенбайлар жыраулық өнердің дүлдүлдері болған.

Осы орайда, әсіресе, әдебиетті теориялық тұрғыдан дамуына олардың шығармашылық өнерінің өлшеусіз үлес қосқанын атап айтуымыз керек.

Сыр сүлейлерінің ортасындағы өзіндік орны деген мәселелерге келетін болсақ, бұл орайдағы қадау қадау жайттарға арнайы тоқтайтын болсақ: Осы орайда әдеби шығармалардағы суреткелердің өз бейнесінің толыққанды жасалуы деген мәселе ұлттық әдебеттің есейген, өскен кезеңіне тін сипат. Қазақ поэзиясындағы жыраулар бейнесі, жыраулық «мен» деген ұғымдардың көркем әдебиеттің эстетикалық, теориялық талаптарына сай келтируге болады.

Жыраудың жадындағы сан-миллиондаған жыр жолдарында ел мен жердің тарихы тұнып жатыр. Демек, жырау орындаушы ғана емес, жырау - синкретті, кәсіби, дара, тұлғалық өнер шоғыры. Қазақ елінің тарихында Керт Бұға, Сыпыра, Бұқар жыраулар бастаған жұлдызды топ өз дәуірлерінің саяси-әлеуметтік іс-шараларына белсене араласқан кемеңгер тұлғалар болды.

Асанқайғының жыраулық дәстүрi мен философиясын жалғастырған Бұқар жырау (1693-1787) болды. Бұқар жыраудың бас тақырыбы: дүние көркi - адам, адам көркi - оның жасар игiлiгi, белдi қасиеттерi; дүние - бай мен жарлы-жақыбайға ортақ, алма-кезек, мұнда мәңгi байлық та, жарлық та,

көптiк те, жалғыздық та жоқ. Адамның табиғатынан белсендi тұлға екендiгiне жырау айрықша мән бередi. “Адамзаттың баласы, атадан алтау тумас па? Атадан алтау туғанмен, iшiнде оның бiрi арыстан болмас па? Арыстанның барында жорғасы болса мiнiсiп, торқасы болса киiсiп, толғамалы қамшы алып, толағайда толғай дәурен сүрмес пе” - деген толғауы осы ойдың айғағындай.

Оңғар Дырқайұлы - қазақ әдебиетінің қалыптасуына өзіндік қолтаңбасын қалдырған бірден бір тұлға. Демек, Сыр сүлейлерінің шығармашылығындағы өскендік пен өркендегендіктің белгісін Оңғар жырау Дырқайұлының туындылары да дәлелдейді. Оңғар Дырқайұлы Сыр аймағына тән жыраулық дәстүрді алдыңғы толқыннан бойына дарыта білуімен қатар, кейінгі толқын - ізін басқан ұрпақтарға ұлағат, өшпес өнерін өнер ете білген. Соның бірі өзімен замандас, әрі үзеңгілес інісі Салқынбайдың Тұрымбеті: Дүниеден уа дариға, Оңғар да өтті, Шығатын небір қымбат сөздің түрі Қаумалап халық ортаға алған кезде, Иығын ұшар құстай қомдар еді.

Оңғар ақын өмірде көргенін көңілге түйіп, сол кішкентай нәрседен келелі философиялық ой туындатады. Мәселен: Ол болмыс туралы шығармасында: Қыздар сәнді көрінер, Өзінің тапқан шешесімен. Келіншек сәнді көрінер, Әлдилеп сүйген бөпесімен. Сөзің сұлу көрінеді, Тауып айтсаң төтесінен. Кем ауылдың кеңесі артпайды Күн кешкен соң кекесінмен. Хас жаманның бір мінезі Сөз тыңдайды шекесімен, - дейді. Бұл ақын жүректің аңғаруымен көркемдеп кестеленген өмірдің шынайы бейнесі көрсеткен.

Тұрмағанбет Ізтілеуов (1882-1939 жж. )

Жалшылықта жүріп күн көрген кіші жүздің Кете еліндегі Ізтілеу кедейдің баласы Тұрмағамбет қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Ленин ауыл советінде 1882 жылдың 9 июлінде туған. 16 жасқа келгенде әкесі дүние салып, Тұрмағанбеттің балалық шағы қиындықпен өтті. Алғаш рет өз ауылындағы Ораз, Алдашбай ахундардың мектебінен мұсылманша сауат ашып, арабша хат таниды. «Болат кездік қап түбінде жатпайды» демекші, шәкірттер арасында зерек-тігімен көзге түсіп, ұстаздарының ұсынысымен сонау Өзбекстан еліндегі Бұхара қаласына арман қуып оқуға келеді. Ұшқан құстың қанаты талатын өркеш-өркеш шағыл құмдардан асып, Қызылқұмның үстімен керуенге ілесіп, жол азабын шегіп әрең жетеді. 1899 жылдан бастап

атақты «Көкелташ» медресесіне оқуға түседі. Ол жерде дін оқуымен қатар, араб, парсы, шағатай, өзбек, тәжік тілдерін еркін меңгереді. Шығыс жұлдыздарының шығармаларын қызыға оқиды. Атап айтқанда, Омар Һайям, Шайхы Сағди, Рабғузи, Хафиз, Низами, Әбілқасым Фердауси, Рудаки, Физули, Мақтұмұлы, Жәми және тағы басқа шайырлардың еңбектерімен танысады.

«Фердауси, Науаи мен Низамилер

Өшпестей еңбек жазды назым-насыр.

Солардың асыл сөзін назым еттім,

Естіген қайран қалып басын қасыр», - деген ақынның өлең жолдары осыған дәлел.

Ол шығыс классиктерінің «Данышпан қарт», «Лұқпан хакім», «Іскендір», «Білімсіз бай», «Әділетсіз әкім» сынды шығармаларын оқып, оларды қазақ тіліне аударды. Кезінде Өзбекстан Республикасының қоғам қайраткері болған академик-жазушы Садриддин Сайдмұратұлы Айни да (1879-1955) сол жылдары «Көкелташ» медресесінде дәріс алған. Қос жұлдыздай өнер-білімге құштар екі жас бірге оқып жүріп, тез достасып кетеді. Екеуі де шәкірттер арасынан суырылып шығып, әртүрлі білім сайыстарында көзге түседі, оқуды бірге аяқтап, 1905 жылы шатырхат алып шығады.

Мыңдаған жылдар бойы сылаңдай аққан Сыр өңірінде тарихымыздың төрінен өзіндік орнын тапқан небір асыл тұлғалар өткен. Солардың бірі - қазақ әдебиеті мен мәдениетіне айрықша үлес қосқан, суырып салма ақындығымен, ерекше талантымен елге танылып, «Сыр сүлейі» атанған Тұрмағанбет Ізтілеуов.

Бұдан кейін Тұрмағанбет туған жеріне оралып, мектеп ашып, бала оқытады. Осы кезден ол өзінің ақындық, шығармашылық жұмыстарымен шұғыл-дана бастайды.

«Өнердің ең артығы ілім еді,

Ілімнен барлық пайда білінеді.

Суменен сепкен тұқым көгергендей,

Ой құсы оқуменен тіріледі…», - деп жастарды ғылым-білімге үндеп, кеңес береді. Өз заманындағы тұрмыс ауыртпалығы мен қолдан жасалынған ашаршылықты күйіне жазып, былайша суреттейді:

«Заң азды, төресі әділ жан жоғынан,

Тозды жұрт тойып жейтін нан жоғынан,

Жер жүзін жеті қабат зұлмат басып,

Жол таппай жүдеді жұрт таң жоғынан…».

Оның ең үлкен еңбегі - Орта Азия халықтарының мәдениетінен жоғары орын алған «Шаһнама» эпопеясын қазақ тіліне назиралаған аудармасы. Бұл ең-бекті 1936 жылы қаңтар айында бас-тап, он ай бойы аударып, қазан айында аяқтады. Гомердің «Илиадасынан» кем түспейтін 40 000 жолдан тұратын бұл көлемді шығарманы 934-1020 жылдары өмір сүрген шығыс классигі Әбілқасым Фердауси 30 жыл бойы жазған еді. Аталмыш еңбек Фердаусиден де бұрын түркі халықтарының аузында ертегі-аңыз түрінде баяндалып келген. Онда патшалардың, батырлардың (Дарий, Ескендір, Кейкауыс, Мұхаммед пайғамбар (с. ғ. с. ), Әзірет Әлі, Придон, т. б. ) есімдері, жағрапиялық жер-су атаулары (Мысыр-Египет, Герат, Ферғана, Самарқан, Кашмир, Үрім (Рим), Шираз, Жейхун, Сейхун, Шаш (Тәшкен) және тағы басқа атаулар мен тарихи деректер кездеседі. Шығарма аңыз түрінде жетсе де, ондағы кейіпкерлер тарихта болған тұлғалар. Бұған нақты зерттеу жүргізілсе, біраз көмескі құпиялардың бетін ашуға болар еді. Ол алдағы уақыттың еншісінде.

Тұрмағанбеттің қол жазбаларын фольклортанушы ғалым жерлесіміз М. Байділдаев жинап, өңдеп баспаға ұсынды. 1961 жылы осы еңбектің бір тарауы «Рүстем Дастан» атты 600 беттік кітап болып 70 000 данамен Алматы-дағы «Жазушы» баспасынан жарыққа шықты. Ақын бұл туралы «Кейінге нені тастап кетемін деп?» деген өлеңінде:

«… Алпысты алдым-дағы қалдым серлеп»,

«Қалайда қапы өтіп кетем бе» деп,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.