Гештальт психологиясының негізгі
МАЗМҰНЫ
КIРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ
1.1 Психология ғылымының салалары мен тармақтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 9
1.2 Ойлау теорияларының психологиялық маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..17
ІІ ГЕШТАЛЬТ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ
2.1 Гештальт психологиясының негізгі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... .23
2.3 Гештальт-терапияның негізгі бағыттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 26
ІІІ ГЕШТАЛЬТ-ТЕРАПИЯСЫ
3.1 Гештальт-терапиясының негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Гештальт-терапиялық кеңес беру техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .32
3.3 Гештальт-терапия туралы пайымдаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..38
Кіріспе
Курстық жұмыстың актуалдығы. Әрбір адам тұтас, яғни оның денелік, эмоционалдық және рухани қажеттіліктері бірдей маңызды және бір-бірімен тығыз сабақтас. Өмірді толыққанды сүру үшін өзіңді жақсы түсінуің қажет. Яғни, өзіңмен барлық деңгейде жақсы контакт ұстану. Өзіңді жақсы білу бақытты өмірді құрудың маңызды шарты болып табылады.
Адам өз бетінше тірлік ете алмайды, керісінше ол өзі өмір сүретін әлем бөлігі болып табылады. Өз қажеттіліктерін қанағаттандыру туралы қамқорлық тек қоршаған кеңістік пен басқа адамдарға қамқорлықты бірлестіргенде ғана табысты болады.
Өз мұқтажыңды басқаның қажеттіліктерімен қалай үйлестіру, қай сәтте өзің туралы көбірек қамқорлық жасау, ал қай кезде айналадағылардың қызығушылықтарын басым ету - бұл мәселелерді бірден және түбегейлі бір ғана тәсілмен шешуге болмайды, керісінше қайта-қайта және қайтадан өзгеріп тұратын өмірлік жағдайларда, оқиғаларда қайта шешуге тура келеді.
Бала жас кезінде әлеммен өзара әрекет етудің белгілі бір тәсілдеріне үйренеді. Ол есейгенде, бұл тәсілдер көбіне ескірген болып шығады. Бұл үйреншікті тәсілдерді, тек жалғыз мүмкін болар ретінде қабылдап, адам олар жұмыс істемеген жағдайда қиындықты бастан кешіреді. Гештальт-терапевт адамға өз тәсілдерін қайтадан түйсінуге және бүгінгі күн үшін жаңасын, барынша жарамдысын қайта құрастыруға көмектеседі.
Гештальт - тұғастың, оның өзгеріп тұратын бөліктерін ұйымдастырудың тұракты әдісі; тұтас психикалық кұрылымдар. Гештальт-терапия - гештальт психология теориясына негізделген адамға психотерапиялық ықпал ету әдістері мен процедуралардың жүйесі.
Гештальт-терапияның принципі - өзін-өзі, басқа және басқа әлемді шартсыз : адамның калпын жетілгендей, немесе талап етпейтіндей және . Соңғы біздің Гештальт ғана емес, педагогтардың назарын тартуда, психотерапия әдістері педагогтар тәрбиеленушілердін ықпалдастықтарының жиынтығына енуде.
─ гештальт психологияның теориясына негізделген, адамға психотерапевтік ететін және жүйесі ─ психологиялық аумағы, құрылымының мен алғышарт қарастырып, нәтижесінде арасындағы түсіндіріледі. басты ─ адам , басқа және басқа нәрселерді күйінде және бар жетілген деп, өзгертудің жетілдірудің жоқ бағалайды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге мүмкіндік алады.
жұмыстың - гештальт-терапиясы.
Курстық жұмыстың мақсаты - гештальт-терапияның мәнін ашу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
oo Гештальт психологиясының мәнін ашу;
oo Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктерін сараптау;
oo Гештальт-терапиясының негізгі ұғымдарын ашу;
oo Гештальт-терапияның кеңес беру техникасын сараптау.
Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ
1.1 Психология ғылымының салалары мен тармақтары
кезде ғылымы - салалар тармақтарға бөлініп, ілгері отырған кең тән. салалар тармақтар мен жағынан түрлі іс- қамтитын килы тұр. топтастырьш, -жікке жіктеу () деп .
Психологияның жіктегенде, бірінші, пәннін, объектісін, . адамның -әрекет негіз алу . Үшінші, өзін мен -әрекет деп санап, оның ортаға алып .
Адамның іс- сүйене отырып, оның дамуын жіктеу .
I. Тәлім- (педагогикалық) , бұл зерттейтіні - оқыту тәрбиелеу психологиялық заңдылықтар. Ол акыл- мен жүйесін, қалыптастырудың, тиісті материалдарын мен -шәкірт өзара -катынастарды түйінді қарастырады. Сөфтіп, оқушылар өзара қатынастармен, олардың даралык санасып мүмкіндіктерін іздестіреді. Оқу- жұмыстарын балалардың ерекшеліктерін , бірқалыпты заңдылықтарынан балалармен -тәрбие жүргізу -тәсілдерінің зерттейді. -ақ, адамдармен істеудің және қалай мәселелерімен щұғылданады.
Тәлім-тәрбие мынадай бар: а) психологиясы - психологиялық оқыту білім жекелеген мәселелерін, оқыту балалардың ақыл-ойын сияқты де шұғылданады. ә) психологиясы - және тәрбие психологиясын зерттеп, оқушылар ұжымының, еңбекпен педагогикасының негіздеріне мәселелерді іздестіреді. Бұлардан мұгалімдер кемтар (ересектерді де) оқытып тәрбилеу мәселелерін қамтиды.
. Жас психологиясы -- психикалық табиғи мен дамып азаматтық қасиеттерін, психологиялық зерттейтін сала тармақтардан құралады: балалар психологиясы, жеткіншектер психологиясы, жастар психологиясы, ересектер психологиясы, қарт психологиясы. сала мен ақыл-ойдың және өзара мен мәселелерін , оқыту адамның -ойын, сана-сезімін тиімді нендей арқылы болады мәселелерді .
III. психология. адам бірқалыпты жолынан , ми ұшырағандардың күйзелістері осы саладағы ер аурулардың қарастырады.
психологияның тармақтары, айтқанда: - ми ауруымен адам дамуын, - саңырау керең туған психикасын, - нашар мен психологиялық зерттейді. туа болған адамдар зерттейтін патопсихология аталады. медицина мен -тәрбие зерттейтін -педагогика жан сырын психология түйіскен жатады.
. Еңбек - адамның -әрекет психологиясын, ғылыми сүйене ұйымдастыру қарастырады.
психологиясының - әр еңбектегі ерекшеліктерін, дағдыларының қалыптасуын, өндірістік-кәсіптік жағдайдың тигізетін әсерін, құрал- құрылысы орналасуын, жүйелерінің заттарын . Бұл әркайсысының ерекшеліктерінен бірімен-бірі байланысты келетін тармақтары бар. Инженерлік - бұл негізінен, автоматталған басқару әр операторлардың зерттейді. психологияда өзекті эргономика аталады. орайда пен арасында орнатудың мэселелері саналатын әрекетіндегі өнімді , оның ерекшеліктері, жүйесінің мен гигиенасы, өнім жетекші рөлі, техникалық-жабдықтар және тетіктер қатысты қарастырылып, сыр- зертіеледі. психология оқыту үшу орындалатын жай-жапсарын, жалпы, психикасның кеңістігіне ерекшеліктерін . жоғары ысылған мен даярлап мақсаттарын .
Ғарышкерлік - адамның пен кеңістігінің бағдарсыз жұмыс сәтіндегі қиыншылық психологиясын, шектен әсерден кейпін, -күйі төзімділік шараларьш .
Еңбек арнайы тиісті тармақтар бар. ауыл (шопандар малшылар, мен т. б.) қатысты келеді.
V. психология қызметі аурулардың -құлқын . Бұл бірнеше бөлінеді, тармақтық психикасын қатысты мақсат-міндеттері бар. а) Нейропсихолоеш құбылыстар жоғары құрылысының және өзара зерттейді; ә) дәрі-тердің психикасына мен қарастырады; б) - ауру психикалық әдіс-айла емдік қолдану қарастырады; в) және адамның мен нығайтуға шараларды асыру , оның -тәсілдерін -мен .
VI. психологияның басты - азаматты -жұрты Отанын қалқан психологиялық даярлау. жауынгердін. мінез-құлқы отаншылдық тәрбиелеп жағдайлары, мен арасындаш -қатынастар, -насихат рын , дұшпанға өшпенділік оянып, қарсы істерін және техникасын мен әдістері ,
VIІ. психология мен арасындағы мәселелерімен айналысады. Бұл адамдардың бір ұйымдасқан мен топтары өзара -катынастағы кұбылыстардың зерттейді. кезде психология мынадай түрлі қамтылады:
а) Үлкен, ірі психологиялық- жағдайлар. проблеманын жалпы байланыстар: , теледидар, т. б. кіреді. түрлі жататын осы арқылы түрлі хабарлар, көпшілікке талғамдар, -ғұрыптар дәстүрлер, мен , қоғамдық -күйлер әсер психологиялық жеткізіледі. таптық қатысты мәселелер, этностык, ұлттык. сипаттары, психологиясының мәселелері де .
ә) Кіші (шағын) топтардагы - әлеуметтік жағдайлар. Оңашаланып топтардағы бірігуі, өзара -қатынастарыныд мен -жағдайы, ішіндегі жетекшінің алатын орны, әр топтық болып ассоциациялар, корпорациялар, ұжымдар, және топтар қатынастар, топтартың шеңбері, бірігуінің мен -мүлделері, денгейі . Бұл отбасындағы -ана баланың қарым-, үлкендерді сияқты де .
б) Қоғамдары қасиеті әлеуметтік- орны. - әлеуметтік зерттеу . Осы олардың аталған қандай атқаратыны соларға ерекшеліктерде . Сондай-, қоғамдағы өзін- бағалай білуін, оның мен - бағдарын, мен көнбістігін, ұжымшылдығы менмендігін, мен зерттеуге беріледі.
Әрине, бұл аталған үш топқа қатысты күрделі мәселелер әлеуметтік пспхологияда біріне-бірі қарама-қайшы не бір қатарға қойылмайды. Азамат пен қоғамның тұтастығы тұрғысынан бұл мәселелер барлық қарым-қатынастардың жиынтығы деп қарастырылады және адамның азаматтық бейнесі мен оның ішкі мәнін ашып көрсетеді. Әлеуметтік пснхологияның тармақтары: этностық психологня, ұлт психологиясы, таптар психологиясы және дін психологиясы әлеуметтік өмір тынысын жан-жақты қамтиды.
. Спорт спортшылардың -әрекетіндегі ерекшеліктерін , Спорт мен өзара - қатынасын, даярлаудың жағдайы, құрал- қамтамасыз етілуін, психологиялық іздестіре келе, оларды және күш-қуатын деңгейін, ұйымдастыру, мәседелернің факторларын Әрбір мен спорт срекшеліктерін ескере отырып, оларды міндеттері .
IX. психологиясы - заманда дамып сала. сала әрбір саяси- және -материалдық өтеу қарай шаралары . Сонымен , әсіресе, психологиялық , елдегі жас ерекшеліктері, сатьш мұқтаждығы, қызмет факторлары .
X. Ғылыми- (творчество) - соңғы зерттеле сала. салада адамның қызметі, ерекшеліктері, айқын көрініп, ғылыми ашудағы , сезімдік т, б. сипаттары . Осы ерекше ңыызды - эвристика .
XI. , әдебиет шығармашылыққа психология. сала қарастырылатын - әсемдікті және адам дүниесін ықпал факторлары. саланың мәселелері күнге жүйелі өз е зерттеле жоқ.
. Салыстырмалы психиканын түрлерін . Мұнда мен психикасын отырып . Олардың айырмашылықтары ерекшеліктері ажыратылады. Бұл жануарлар зерттейтін әрбір мен , олардың жан-, жәндіктердің . әрқылы қарастырады. , өрмекші, , ара, , құс, және психикасы деңгейде . Қазіргі кезде бұл тармаққа биология мен психологияның тоқайласқан жерінде этология деп аталатын тармақ қосылып отыр. Бұл орайда, книттер сияқты дельфиндердің де қылықтары бақылауға алынып, хайуанаттар құлқындары туа пайда болатын механизмдер зерттелуде.
XIII. психологиясы қатысты реттеу оларды жүзінде психологиялық зерттейді. сала психологиясы, психологиясы, түзету (пенитендиарлы) аталатын құраяады. психологиясы , айыпталушылар, , сот жүргізу, жауап тәрізді т. б психологиялық қарастырады. психологиясы жеке мен зиянды сырын ашады. Еңбекпен психологиясы адамдарды не істету қайта жолдарын [11].
1.2Ойлау психологиялық
Ойлану, - оқытудың түрі. түсінігі - бұл білім алу, келісімді таза адамның негіз өзін .
Ойлаудағы - баланың бірнеше меңгеру байқататын қасиеті. - асыл мұра, бойға зор қасиет. Әркімде ерекше түсетін болады. орындайтын оның шығатын , өсіп - септігі , қабілеттілігі . Оның - тәнімен еткенінде қабілеті , қалыптасады, икемділігі . Баланы , қаламаған икемдеу қиын. Берілген орындаймын өзін - қинайды. нәтиже алмайды. болады, береді. осындай түскенде болатын енжарлық моральдық - қағидадан кетуіне себепкер .
Қабілеттіліктің көрінуіне тигізетін ? Отбасы , мектеп те, жора - да - де тигізеді. негізінде өзі тиіс. жағдайда де беріп, сілтеу . Ол баланың механикасын, нәрсеге себебін барлық , қала баланың қандай түсіне ықпал болады. даму жас сай, жақсы, даярлығы байқалған , мектеп жан - жетіледі [5].
психологиясы - күрделі қызығатын . Оның теориялық практикалық жақты зерттейді. заңдылығын психология алдына ғылым қалыптасуына көрінді. әр түрлі зерттеуінде гноселогия логика, педагогика, физиология. табиғаты () оның туралы зерттеген .
Қазіргі философиясы ойларды, шындық -әрекетті процесі қалыптастырады. қабылдау сезімдік бөлініп, жалпылау, жалқылау заттар құбылыстың шындық байланысын көрсетеді. Философияда зерттеу ойлауға түсінік : ойлау сана, және , ойлау сөйлеу ретіне. Арнайы психологиялық ойлау мәселе табылады. ойлауды арқылы ойды өзіне отырып заңдылықты әкеледі. қатар сыртқы толуға ғылым. логикалық түсінік, түрден кез ойлау .
ғылымда, ерекшелігі өңдеуіндегі пен қарамастан ойлау қалыптасады. уақыт ойлау мазмұны, динамикасы, нақты зерттелмеген. психологияда психологиялық формальды әсерін кезеңнен . Ассоцация теориясына өзіндік енгізген жоқ, ол логикалық заңдылықтарының өңдей ассоциациялық ұсынады. көзқарас механикалық да енгізбеді, интелектуалды жүйесін операциялар байланысуда. да психологиялық қалыптасуына сипата болғаны сол. сын бағытта . Ойлаудағы зерттеу мектебінде жүргізіледі, заты бір - ауызша - ойлау, оның ерекше интроспекция .
Ойлау мақсаты белсенді сипатын, оның ассациалы әсерлерге қабылдаудан ерекшелігі екені . Ойлауды зерттеу гештальт жалғастырады, өз ойлауларына жаңа тәсілдер [17].
А.Н.Леонтьев зерттеуде, мәселелерді , жалпы іс- теориясымен қарастыруды. С.Л. еңбегінде процесі зерттеу қалыптастыра отырып, оның бөліп ойлау негізгі көрсетті. П.Я. нақты зерттеу жағдайы, жолдары бағыттарының тоқталды. .Брунер ойлаудың кезеңдері түрлерін (көрнекі қимылды, бейнелі ойлау) жағдайын іс- қалыптастырып жасады.
Б.М.Теплов еңбегінде ойлаудың интеллектуальдық ерекшелігін практикалық міндеттерді шешуде іс-әрекетте көрінетіне тоқталды. Л.С.Выготский Ойлау және сөйлеу еңбегінде сөйлеудегі ойлаудың генетикалық түбірін, ойлау және сөйлеу ерекшелігін, онтогенездегі сөз және ой қатысын, іштей сөйлеу сипатын ашты.
Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейннің еңбектерінде оқу-білім, іскерлік, дағдыны иемдену түрлере (ал даму - қабілеттерді, жаңа қасиеттерді икемдеу) қарстырылды.
П.Я.Гальпериннің анықтауынша оқу субъекті әрекетінің негізінде білімді ұғыну. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтарша, оқу - оқу әрекетінің арнаулы түрі, ал А.Н.Леонтьев теориясы бойынша, оқу (ойын және еңбекпен бірге) - жетекші әрекеттің типі. Оқу полимотивті және полимағыналандырылған іс-әрекет деп қарастырылады.
Г.В.Габайдың көрсетуінше, оқу әрекеті екі құрамдас жүйеден немесе іс-әрекеттен құралатын әрекет. Біріншісі - жүйеше немесе іс-әрекет түріндегі оның негізгі фунционалды компоненті, оқу. Оқу әрекетінің дайындаушылық функционалды компонеттері оқу іс-әрекетінің басқа жүйешесіне топталды. Ойлау психологиясының дамуы мен қалыптасуына көп үлес қосқан вюрцбург мектебі болды. Негізін салумен О.Кюльпе ойлауға теориялық және экспериментальды зерттеу жүргізу арқылы кезеңдері мен принциптерін, арнайы талдады. Кейінен Вюрцбург мектебінің идеясын жалғастырушы О.Зельц болды. Оның кешенді теориясы ойлау актісінің продуктивті, репродуктивті психологиялық бірлік механизімін түсіндірді. Ал гештальтпсихология өкілдері К.Дункер ойлаудың творчествалық міндеті мен дамуын Ж.Пиаже мектебінде зерттеді. Дункер творчестволық ойлау мәселесін зерттеуге, нақты анализ жасап негізгі механизмдеріне тоқталады. Ж.Пиаже еңбегінде генетикалық деңгейде зерттеу таным процесін, оның орталығы интеллектің операциялық теориясы болды.
Ал А.Н.Леонтьев ойлауды зерттеуде, фундаментальды мәселелерді зерттеуді, жалпы психологиялық іс-әрекет теориясымен байланыстырып қарастыруды. С.Л.Рубинштейн еңбегінде ойлау процесі бойынша зерттеу принципін қалыптастыра отырып, оның заңдылықтарын бөліп және ойлау операцияларының негізгі бірлігін көрсетті. П.Я.Гальперин нақты экспериментальды зерттеу жағдайы, жолдары мен бағыттарының қалыптасуына тоқталды. Дж.Брунер еңбегінде ойлаудың даму кезеңдері оның түрлерін (көрнекі қимылды, көрнекі бейнелі ойлау) жағдайын танымдық іс-әрекетте қалыптастырып талдау жасады. Қазіргі психологиядағы ойлау сапасы оның түрлері туралы кең көлемде зерттей - отырып психологиялық әдебиеттер, терминдік ерекшеліктерін ұсынғандар: Р.Арнхейм, А.Р.Лурия, Е.Блейлер, Г.Майер. Л.Леви-Брюля, К.Гольдштейн т.б. болды [2].
Адамның ойлану әpeкeтi тікелей - сезімдік таным процесстерімен де тығыз байланысты. Адамның ойы әрбiр нәрсенiң сипаты мен қасиеттерiн сезу арқылы ажыратып көрсете алады. Сөйтiп заттар мен құбылыстарды әртарапты танып бiлуге мумкiндiк туады.
Адам тiлдiк материалдар негiзiнде ойланады. өз ой-пiкiрлерiнiң жуйесiн, нәрселер жайындағы нақты тyciнiктepiн жасайды. әрбiр ойдың ақиқаттығы ой талқысы арқылы қарастырылады. Адам ойының жуйелi болып, оның нәрселердiң мәнін тусiнiп бiлуi сөйлеу арқылы жузеге асып, өзгелерге жеткiзiледi. Адамның ойы тiлмен, анық сөйлеумен тығыз байланысты және ойлау осы тiлдiк материал арқылы өзiнiң шындығы мен ақиқаттығын бейнелей алады.
Ойлаудың қоғамдық мәні Ойлаудың тiлмен тығыз байланысты болуы және оның қоғамдық мәні адам ойлауы дамуының қоғамдық - тарихи сипатта болатындығын көрсетедi. Адамның дуниетанымы, бiлiмi және өмip тәжiрибесiнен жинақттаған мағлұматтары ұрпақтан-ұрпаққа мұpa болып ауысып отырады. Бұл - тарихи фактор. Адам ақыл-ойының дамып жетiлуi мен бiлiмнiң өcyi әрбiр ұрпақ жасаған бiлiм қорын меңгерiп, оларды әлеуметтiк өмip қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыруға пайдаланады. Сөйтiп, тарихи даму адам баласының қоғам өмiрiндегi қарым-қатынасын нығайтады.
Ойлау процесі үшін зейін - мәселені дұрыс түсінуге және шешуге ықпал ететін фактор. Осы ойлау және ес процесіне зейіннің тікелей ықпалы бар.
Адамдардың арақатынасы жүйесінде бірін-бірі жақсы түсінісуіне, бір-біріне бейімделуіне зейін көмектеседі. Психиканың ерекше қасиеті ретінде зейін адамның еңбек процесінде қалыптасады. Мұндағы қажетті шарт - объектіні таңдап алып, сананы сол объектіге бағыттау. Зейін сыртқы орта құбылыстарына да, адамның өзінің ішкі психикалық күйлеріне де бағытталуы мүмкін. Сонымен, зейін дегеніміз айналадағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, оның айқын бейнеленуіне көмектесетін психологиялық феномен болып табылады.
Таным процестерінің бағыттылығы мен таңдамалылығы да зейінмен байланысты болады. Ойды анық және дәл қабылдауды, естің беріктігі мен таңдамалылығын және сөз арқылы ой әрекетінің бағыттылығы мен нәтижелілігін анықтайды. Демек, барлық таным әрекеттері функцияларының сапалы әрі нәтижелі болуы зейінге байланысты.Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытып, оны тұрақтандырудың мәні зор. Ақыл - ой еңбек қабілеттерінің өсуі барысында олар білім, білік, дағды түрлерін тез игереді. Жасына қарай берілген тапсырманы дұрыс сапалы орындау - баланың даму деңгейін көрсетеді [18].
Қазіргі білім беру жүйесі оқыту процессінің екі аспектісін қалыптастырады.
Оқытудың мазмұнды аспектісі оқушылардың терең жан - жақты ғылым мен практика талаптарына сай келетін біліммен қаруландыру мақсатын көздейді. Оқытудың формальды аспектісі - оқушылар бойында білімді игеру дағдыларын қалыптастыру, соның негізінде өздігінен жаңа білімді алуға ашу және оқу материалын түсіну жолдарын жаңарту мәселелерін қарастырады.
Практикада бұл екі аспектінің тең емес екендігі айқын көрінеді. Ұстаз қауымы оқушыларға мейлінше терең білім беруге тырысады. Алайда көп білген кемеңгер емес, білімін пайдалана білген кемеңгер, демекші қазір мектептерде пәндердің мазмұны заман талабына сай күрделеніп келе жатыр. Оқушы қысқа мерзімде жалпыланған білім көлемін меңгеру қажет. Сондықтан оқушылардың логикалық ойлауын дамыту, олардың бойында логикалық ойлау операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттің бірі демекпіз.
Оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселесін шешу ұстазға ауыр жүк арттыратыны сөзсіз. Шынымен - ақ, оқушылардың ойлауындағы қателікті байқап, сол қателіктің мән - мағынасын түсіндіріп, ойлау жүйесіндегі тізбектілікті, ойлау операцияларын дұрыс қалыптастыра білу үшін ұстазға логика саласынан қажетті теориялық білім керек.
Сол себептен оқыту практикасында бұл бір бөлек дидактикалық мәселені құрайды. Әлемдік педагогикалық практикада бұл мәселені шешудің кейбір тенденциялары пайда болуда. Олардың бірі - оқыту процессінде формальды аспектіге назар аудару [9].
Дж.Гилфордтың пікірі бойынша, ойлау өзінің төрт ерекшелігімен сипатталады:
- өзіндік өзгешелігімен, жаңашылдығымен, айтылатын ойлардың ерекшелігімен, ойлау жаңашылдығына деген айқын байқалатын ұмтылысымен;
- семантикалық иілімділігімен, яғни нысананы жаңа көзқарас тұрғысынан көру, оның жаңа қолданысын таба білу, қызметтік қолданылуын тәжірибе жүзінде кеңейту қабілетімен;
- бейнелік дағдылану иілімділігімен, яғни нысананы қабылдауды оның жаңа, көрінбейтін жақтарын көретіндей етіп, өзгерту қабілетімен;
- семантикалық спонтандық иілімділігімен, яғни түрлі ойларды белгісіз жағдайларда, атап айтқанда, бұл ойларға арналған бағдары болмаған жағдайда өндіру қабілетімен.
Шығармашылық ойлау өзінің даму жолы барысында бірқатар кедергілерге: конформизмге (басқаларға ұқсас болуға ұмтылыс) бейімділік; күлкілі, ақылсыз, әдеттегіден тыс болудан қорқу сезімімен, сондай-ақ басқалар тарапынан кек қайтару қорқынышымен туылған ішкі цензураға; ескі білім мен ойларға қатысты ебедейсіздікке, олардың маңыздылығын қайта бағалауға; жауабын бірден табуға деген ұмтылысқа тап болуы мүмкін.
Шығармашылық ойлауды зерттеу психологияда төрт бағытта жүргізіледі:
шығармашылық ойлау процесін зерттеу;
шығармашылық өнімдерін зерттеу;
креативтілікті қабілет ретінде зерттеу;
шығармашылық тұлға лардың ерекшеліктерін зерттеу
Ойлау қиял мен ойлаудың бірігуінде пайда болады.
Ойлау процесі екі негізгі тәсілмен жүзеге асырылады:
1) ұғымдарды қалыптастыру және меңгеру;
2) мәселелерді шешу [15].
Ұғымдарды қалыптастыру - бұл жай ұқсас нәрсені ұқсас емес нәрседен айыра білу. Ұғымдарды меңгеру - нәтижесінде субъекттің ұғымдардың әрқайсысына тән белгілерін танып үйрену процесі.
Мәселелерді шешу айтарлықтай дәрежеде ұзақмерзімді есте сақталатын меңгерілген ұғымдарға сүйенеді.
Мәселені шешу барысында әдетте 4 негізгі сатыны бөліп көрсетеді:
І - түсініксіз нәрсені ұғыну, яғни сұрақ, мәселе, міндеттерді көріп, қалыптастыру. Сұрақтардың қойылуы бастапқы түсініктің ғана болу жағдайы, - ой жұмысының индикаторы жоқ.
ІІ - шешім нұсқаларының тым көп болуы. Субъект тәжірибесі нұсқалардың ықтималдығын бағалауды белгілейді;
ІІІ - болжамдардың ұсынылуы мен тым көп болуы. Болжамдардың тексерілуі мен біреуінің таңдалуы (әуел бастан бірнеше болған жағдайда). Болжамдардың тексерілуі кейде жеке сатыға бөлініп шығарылады;
ІV - мәселенің шешілуі, яғни сұраққа жауап берілуі, берілген сұрақ бойынша тұжырым жасау.
Ойлау процесінің аталған сатылары шығармашылық ойлау процесінің сатыларымен өте ұқсас:
1) дайындалу;
2) пісіп жетілу;
3) шабыттану;
4) шынайылығын тексеру.
Ойлау операциялары. Ойлау процесі келесі операциялардың көмегімен жүзеге асырылады:
- салыстыру - ұқсастық пен айырмашылық қатынастарын белгілеу;
- талдау - бейнелеу объектінің тұтас құрылымын оймен құрамдас элементтерге бөлу;
- синтез - элементтерді тұтас құрылымға біріктіру;
- абстракция және жалпылау - жалпы белгілерді бөліп көрсету;
-нақтылау мен дифференциялау - ұғынылатын объектінің жеке ерекшеліктерінің мәнділігіне қайта оралу [13].
С.Л.Рубинштейннің пікірі бойынша, аталған барлық операциялар ойлаудың негізгі операциясы - жанамалаудың, яғни неғұрлым елеулі байланыстар мен қатынастарды ашудың түрлі жақтары болып табылады.
Ойлаудың басты белгісі оның тап сол объективті болмысты жанамалап, яғни құралдардың көмегімен бейнелеуінен тұрады. қамтылады. Ойлау құралдары ретінде алдыңғы ойлау процесінде пайда болып, сөз арқылы бекітілген қайсыбір жалпыланған түсінік түріндегі ұғымдарды атауға болады. Ұғым мазмұны сөзбен бекітіледі, ал сөзді көріп немесе естігеннен кейін, біз бұл сөздің астарында болмыста не жатқандығын елестете аламыз. Демек, ұғым-сөздердің арқасында біз ойлай аламыз. Әйтсе де, кейде тілдің жақсы дамында ойлау қабілетінің болуы жөнінде илюзия қалыптасып жатады. Бірақ бұл әркезде олай бола бермейді.
Ұғымның ойлау құралы ретінде екі жағы болады. Сыртқы жағы сөздіктерде бекітіліп, көпшілікпен қабылданған мағынамен беріледі. Ішкі жағы жағдайлық болып табылатын, әрі адамның қажеттіліктеріне байланысты болатын мәнімен беріледі.
Ойлаудың көмегімен тікелей түсініксіз болып табылатын болмысты қамтуға болады.
Әлемдік психолог - педагогикалық әдебиеттерде адамның ойлауын дамыту мәселесін А. Н. Леонтев, С. П. Рубинштейн, М. Л. Гуров, Е. Н. Кабанова - Меллер, Г. С. Костюк, Е. О. Зейлингер - Рубинштейн, М. В. Занков, т. б атақты ғалымдар теориялық тұрғыда қалыптастырған. Және де Логикалық ойлау ұғымына нақты анықтама берген Н. Н. Поспелов, Ю. А. Петров, А. Н. Леонтев, И. А. Гибш сияқты авторлардың пікірлерін жүйелесек, Логикалық ойлау дегеніміз логика заңдылықтарын пайдалана отырып ұғымдарды, ой - пікірлерді, тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі.
Жалпы оқушылардың ойлауын дамыту мәселесінің практикалық жағын қарастырған ғалымдар В. Н. Решетников, Н. Н. Поспелов, В. Ф. Паламорчук, А. Ф. Обухова, Л. Н. Раев, А. З. Зак, Л. Ф. Тихомирова. Зерттелген әдебиеттерде оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту пәндік сипатқа ие. Мысалы: И. А. Гибш, А. Д. Семушин, А. И. Фетисов, Ю. М. Колягин - математика пәнінде. В. Н. Руденко - геометрия пәнінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселесін қарастырған.
Жоғарыдағы авторлардың пікірлерін бір жүйеге келтірі отырып, төмендегідей анықтаманы зерттеу жұмысының негізіне ала отырып Логикалық ойлау қабілетін дамыту дегеніміз :
* барлық логикалық ойлау операцияларын (таңдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру:
* Ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту.
1 Логикалық ойлау операциялары:
- талдау,
- жинақтау,
- салыстыру,
- жалпылау,
- саралау.
2 Ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту:
- Әртүрлі болжам, пікір айта білу,
- Мәселені шешудің бірнеше тәсілдерін ұсыну.
3 Трансформация әрекетін жетілдіру
- заттарды бөліктері арқылы құрастыру,
oo объектілер топтарының арасындағы қатынастарды анықтай білу [9].
Таным теориясы - гносеология - философиялық пән. Ол дуние - танудың жалпы заңдылықтарын зерттейдi. Адамзат тарихының даму - ында қалыптаск:ан болмыс, материя, сана, сан, тартылыс тәрiздес басқа да ұғымы кең дәрежеде қарастырылады. Осындай та - ным теориясы мен философиялық принциптерге негiзделетiн ойлау урдiсi өзара байланысты және бiр-бiрiн толықтырып отыратын жеке ғылыми пәндер - формалдық. логика мен психология арқылы да зерттеледi.
Логика ғылымы ойлаудың формаларын, ұғымдар мен пiкiрлердi, ой қорытындыларын және ойлау заңдарын зерттейдi.
Ұғым - болмыстағы нәрселер мен құбылыстардың жалпы, мәндi және өзiндiк белгi-қасиеттерiн бейнелейтiн ойлау формасы. Мысалы, "адам" деген ұғымның мәні оның өндiрiс құралын жасап шыгаратын қабiлетi бар, дыбысты тiл арқылы сөйлесетiн ақыл иесi екендiгiн бiлдiредi. Ал "емтихан" деген ұғымның мәнici - оқушылардың студенттердiң бiлiм деңгейiн анықтап, олардың дәрежесiн тиiстi белгiлермен анықтайтын оқу урдici. ұғымдардың мазмұны пiкiрлер арқылы ашылдыы. ұғымдa нәpce мен оның қасиет - белгiлерi арасындағы байланыстар ашық көрсетiледi. Пiкiрлер eкi турлi тәсiлмен құралады:
а) Тiкелей қабылдау арқылы құралатын пiкiрлер. Мысалы, мына бала сабaқты нашар даярлады жанама жолмен не ой қoрытындысы, ой талқысы арқылы жасалатын пiкiрлер.
б) Жанама жолмен қабылдау арқылы құралатын пікірлер не ой қорытындысы, ой талқысы арқылы жасалатын пікірлер. Логика ғылымында пікірлер бұдан басқа да негіздерге сүйене отырып, түрлі-түрлі болып бөлінеді.
Ой қорытындылары бойынша алғышарттар негізінде ұғымдар мен пікірлердің байланысысынан жаңа пікірлер аламыз не ой қорытындысын сөз арқылы шғарамыз.
Дедукция- латын сөзі, қазақша мағынасы - шығару. Ой қорытынсының бұл түрі бойынша ой жүйесі жалпы жағдайдан жеке, дара жағдайға қарай өрбиді. Индукциялық ой қорытындысы - ой қорытынсының жекеден жалпыға қарай дамып отырған түрі. Ой қорытысының үшінші түрі - тратукция деп аталады. Оған аналогия арқылы жасалатын ой қорытындылары жатады. Бұл - дара жағдайдан жекеге қарай өрбіп отыратын ой қорытындысы. Дедукциялық ой қорытындысының кең тараған түрі - силлогизм. Формальдық логикада зерттелетін мәселелер - дұрыс ойлаудың формалары мен заңдарды қолдана отырып, нәрселер мен құбылыстардың ақиқаттығы мен шындығын танып білуді мақсат етеді [3].
Ойлау әрекетінің ерекше мәнді тағы бір жағы. Ол-ойлау процессінің өзі. Психология ғылымы әрбір дара адамда осы ойлау процессінің қалайша дамып, өрістеп отыратынын зерттейді. Оқыту процессінде ойлаудың дамуы, білімдерді ойлау әрекеттері арқылы меңгеру, ойын, оқу, еңбек процесстерінде ойлауды дамыту мәселелері - психология, ғылымы қарастыратын жайттар. Әрбір жеке адамда ойлау процессі қалайша пайда болып, дамып жетіледі деген мәселенің мән-жайы психологи яда осы бағытта қарастырылады. Ал логика ойлауды таным процессі деп санап, шындықты, ақиқатты әр түрлі әдістер арқылы танып, білуге болатындығын анықтауды көздейді.
Ойлау дербес процесс. Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз - оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни психология детерменизм принципіне сүйене отырып ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік оәлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Ойлау процесс інде талдау мен біріктіру әрекеттері болады. Талдау дегеніміз - ой арқылы әрбір оьекті мен болмыстың ерекшеліктерін, қасиеттерін, белгілерін ашып көрсету тәсілі. Талдау нәтижесінде ақындалған белгілер мен қасиеттер біріктіру деп аталады. Талдаудың физиологиялық негізі - мидың жоғары бөлігіндегі қозу мен тежеудің өзара байланысы. Ал біріктірудің физиологиялық негізі - мидың жүйке жүйесіндегі уақытша байланыстардың түйсініп қосылуы. Олардың өзара байланысы мен айырмашылығы салыстыру арқылы танылады және сол тәсілден анық көрінеді.
Салыстыру тәсілі жалпылау әрекетіне қарай ойысады. Мұнда заттардың жалпылық және мәнді белгілері ашып көрсетіледі. Ойлау әрекетінде абстракциялау, нақтылау, жүйелеу тәсілдері де жиі қолданылады. Ондай тәсілдер белгілі мәселелердің түйінін шешуде адамның психологиялық толғаныстарының түр сипатын бейнелейді.
Ойлау әрекетіндегі әр қилы тәсілдер мен амалдардың бәрі де жеке адамның ниет-тілегіне, мұқтаждығы мен қажеттілігіне тәуелді болып отырады. Ойлаудың кез келген әрекетінің туындауы белігілі бір ынта-ниетке байланысты.
Психологияда ойлаудағы ниеттің пайда болуы себебінің мынандай екі түрі бар:
1. Арнайы танымдық ойлау. Бұл белгілі тілек мақсатқа сәйкес пайда болады.
2. Арнаусыз ой. Ойлаудың бұл түрі сыртқы жағдайдың әсеріне орай туады.
Адам белігілі бір мәселенің түйінін шешу ьарысында түрлі амал - тәсілдерді қолданып, алға қоойған мақсат - міндеттерді орындап шығу үшін ойланып - толғанады. Ойлаудың бұл түрі міндет - мақсатқа сәйкес жүзеге асады [16].
ІІ Гештальт психологияның негізгі ұғымдары
2.1 Гештальт психологиясының негізі
Гештальтпсихология - шетелдік психологияның сенсуалистік бағыты, 1912 ж. Германияда пайда болған. Гештальтпсихологияның ізашары X. Фон Эренфельс (1859-1932) болып табылады. Басты өкілдері: М. Верттеймер (1880- 1944), В.Келер (1887-1967) және К. Коффка (1886-1941). Ассоциациялық психологияға қарама-қарсы гештальтпсихология түйсікті емес, қайта қайсыбір психикалық құрылымды, тұтас түзілімді, яғни гештальттарды бастапқы және психиканың негізгі элементтсрі деп санайды. Гештальтпсихология бойынша, олардың қалыптасуы қарапайым, симметриялы, томаға тұйық тұлғалар түзу қабілеті бейнебір іштей тән психикасына бағынады. Гештальтпсихология теориясы индивидті сыртқы ортадан және оның практикалық қызметінен бөліп алу болып табылады. Психикалық түзілімдердің тұтастығын гештальтшілдер, сайып келгенде, иманенттік субъективтік заңдармен түсіндіреді, мұның өзі оларды идеализмге жақындатты. Кейіннен идеялары (әсіресе гештальт ұғымы) материалистік-психологар (Л.С.Выготский және басқалар.) Гештальтпсихологияның теориялық тұрғыдан негізделмейтін жақтарын қарастырды. Гештальт структура, құрылым, тұтастық, жүйе. Гештальтпсихология сананың алғашқы бөлшектері түйсінуі де, елесте емес, кейбір тұтас түрдегі психологиялық құрылымдар (гештальттар) деп санайды. Сондай құрылымдар сананың жемісі деген пікірді қолдайды.
Ұзақ уақыт бойы жас экспериментальдық психологияның зерттеу объектісі болып ─ түйсік саналды. Осы уақытта психикалық өмірдің бейнелік аспектісі психологиялық лабороторияларда ашылмай, керісінше, жоғала бастады. Оны идеалистік философия үстем етуші кезде қалыптасқан гештальпсихологиясы жүзеге асыруға тырысты [1].
Гештальтерапия ─ гештальт психологияның теориясына негізделген, адамға психотерапевтік ықпал ететін әдістер және процедуралар жүйесі ─ психологиялық зерттеулердің аумағы, тұтастық құрылымының қызметтері мен зандарын алғышарт ретінде қарастырып, соның нәтижесінде олардың арасындағы байланыстары түсіндіріледі. Гештальтерапияның басты принципі ─ адам өзін, басқа адамдарды және әлемдегі басқа бар нәрселерді сол күйінде қабылдап және олардың бар ахуалын жетілген деп, өзгертудің немесе жетілдірудің қажеті жоқ деп бағалайды .
Гештальттерапия әсер етудің тиімді әдістерінің жиынтығы ретінде түсіндіріледі (Ф.Перлз). Негізгі мақсаты тұлғалық потенциалын жоғарылату, оның күшін арттыру. Клиенттің өз өзімен, қоршаған ортамен байланыстағы күйзелістеріне жағдай жасау, бұрынғы өткен күзелістерінің сақталып қалуын қазіргі жағдайдағы керектігін түсіну психотерапиялық жүргізілу жағдайының негізгі болып табылады.
Осында және енді ұстагнымы гештальттерапияда басты ұстаным болып табылады. Клиентке осы шақта не істеп жаиқанын, не сезініп жатқанын, не ойлап жатқанын, не керек етіп жатқанын анықтауды сұранады. Өткенді бүгінге қайта келмеуін өтінеді.
Ойындар гештальтпсихолог ұйымдастыратын үрдістердің екінші тобы. Бұл жаттығулар клиентке өз күйзелістерін басқалармен экспериментке түсуге көмектеседі. Мысалы, Аяқталмаған жмыстар, Менің құпиям бар және басқа. Мұнда үсжору арқылы жүргізіледі, оны өткен шақ есебінде емес нақ қазірге байланыстара отырады. Клиентке өз айтқандарын дәл қазір сезініп тұр ма, әлде айтқандарын сезінген бе деген сұрақтар қойылады.
Э.Бенрнің трансакті анализі. Оның тұжырымдамаларында тұлға Мен күйінің үш негізінде сипатталады. Бұл Мен күйінің Ата ана, Бала, Ересек сипаттамасы [10].
Егер адам психикасында эмоционалдық әсердің генетикалық бағдарламасы мен еліктеу болса, онда ол Бала күйінде тұр. Бала үш түрде көрінеді: табиғи, сұрапыл және икемделгіш.
Табиғат Бала ата-анадан айыру қауіпінен олардың талабынан тыс іс әрекетке бармайды. Сұрапыл Бала барлық ережелер, беделдер, тәртіптерді керіге шығарады. Икемделгіш Бала өзіне сенімсіз, қарым қатынаста ұялшақ келеді.
Ата-ана күйі өзіне және басқаларға қысым, тыйым, мінез құлық нормаларын қояды. Ол бақылаушы және қатал түрде көрінуі мүмкін. Олар істеу керек, рұхсат, міндетті және т.б. сөздерді кемсітуге қолданады.
Ересек күйі бұл дағдылардың қабілеттердің оң бейнесі, шындықы және өзін шынайы бағалай алады. Э.Берннің пікірінше бұл үш күй әр адамның бойынан табылады.
Неміс сөзі гешталь ─ пішін, құрылым, біртұтас конфигурация дегенді білдіреді. Гештальтизмнің пайда болуы кезінде біртұтастық және бөлшектік проблемалары өзекті болды. Барлық жағдайда психикалық өмірді біртұтас, іштей байланысқан түрінде қарастыруды ұсынды. Болашақ гештальтистер екі лабораторияда тәрбиеленді: К.Штумпфтың (Берлинде) және профессоры Э.Гуссерль болған Геттинген университетіндегі Г.Мюллердің, Э.Гуссерль психологияны емес логиканы өзгертуге тырысты. Ол логиканы танымның заңдары мен негізгі фомендерін ашуды мақсат ететін, фонемонологияға айналдыру керек деп есептеді. Ол фоменология адам тіршілігіне қатыстының барлығынан абстракциялануы керек және таза мағыналарға жетуі керек деп санады. Бұл мәселені шешуде бұрынғы интероспективтік әдіс тиімсіз болды. Оның модификациясы, феномонологиялық әдіс керек болды. Осының бәрі гештальпсихологиясының мектеп ретінде қалыптасуына әкелді. Оның өкілдері : М.Вертхеймер, В.Келлер, К.Коффка, Д.Катц, Е.Рубин және т.б. [4].
Д.Катц бейнені жеке феномен ретінде зерттеуді ұсынды. Бейнеің басты ерекшелігі болып ─ қабылдаудың құбылмалы жағдайларындағы оның тұрақтылығы саналады. Жағдайлар құбылып тұрады, ал сезімдік бейне тұрақты болып қалады. Егер объект көру аумағынан бөлек қабылданса, оның тұрақтылығы бұзылады. Қабылдаудың бір біртұтастығы мен оны түйсіктер мозайкасы ретінде түсінудің қате екенін көрсететін айғақтарды, пішін мен көрініс феноменін зерттеген дат психологы Е.Рубин айтты. Пішін көріністен бөлек, біртұтас, тұйық сипатта қабылданады, ал бұл кезде көрініс артқы жағынан көрінеді. Олардың айырмашылықтарын қосалқы бейнелер анық біллдіреді.
М.Вертхеймердің фи-феноменді зерттеудегі басты эксперименті осы мектептің пайда болуына себеп болды. Ол арнайы құралдардың көмегімен екі тітіркендіргішті бірінен кейін бірін әр түрлі жылдамдықпен көрсетті. Интервалды салыстырмалы ұзақ болған кезде ─ сыналушы оларды кезекпен қабылдады. Интервал өте қысқа болған кезде ─ олар мәліметтер сияқты бірге қабылданды, ал қолайлы интервал кезінде (60 милисекунд) ─ қозғалысты қабылдау пайда болды, яғни көз кезекпен немесе бірге берілген қисық түзулерді емес қисық түзулердің оңға немесе солға орын ауыстыруын көрді. Уақытша интервал оптималдыдан асқан кезде ─ белгілі бір сәтте, сыналушы таза қозғалысты қабылдады, яғни, қисық түзу орын ауыстырмай-ақ қозғалыстың болатынын ұғынды. Бұл құбылыс фи-феномен деп аталды. Фи-феномен жеке сенсорлық бөлшектердің қосылысы ретінде емес, динамикалық біртұтастық түрінде көрінді.
В.Келлердің пікірі бойынша, физикалық алаң мен біртұтас қабылданудың арасындағы дедал ретінде жаңа физиология - оқшауланған элементтер мен жолдардың физиология емес, гештальттер, яғни біртұтас және динамикалық құрылымдар физиологиясы болуы керек [12].
Гештальтистер изморфизм ұстанымы психофизикалық проблеманы шешуге мүмкіндік береді деп болжады. Әрине, изоморфизм, математикалық дәреже сияқты, өз-өзінен материалистік те, идеалистік те бола алмайды. Гештальтистер психикалық формаларға өзінше бір мағына берді. Олар бұл формалар өздерінің бөлшектеріне сәйкес емес деп қана қоймай, гештальттың ерекше заңдылықтары болатынын айтты. Олар психология осы заңдарға сүйене отырып, физика сияқты нақты ғылымға айналады деп ойлады.
Гештальт психологиясының құлдырауының себебі мынада: ол өзінің теоретикалық тұжырымдамаларында бейне мен әрекетті бөліп қарастырды. Гештальтистер бейнені өз заңдылықтарына бағынатын ерекше мағына ретінде көрсетті. Оның шынайы зат әрекетімен байланысы жұмбақ болып қалды. Осы екі маңызды дәрежелерді біріктіре алмай, психикалық талдаудың біртұтас схемасын жасай алмағандықтан гештальтпсихологиясының мектебі құлдырады. Сананың феноменологиялық концепциясына негізделген жалған әдістеме бұл екі дәрежені ғылыми тұрғыдан біріктіруге кедергі болды [17].
2.2 Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктері
Берілген терминді американдық психолог Фриц Перлз ойлап тапқан. Топтың мүшесі және оның көшбасшысы келісім-шарт қарым-қатынас жасау түрінде жүргізіледі. Және де топтың барлық мүшесі бұл үрдіске қатыспай, бақылап отырады. Мұндай бақылау әрқайсысы өзін және өзінің мәселелерін түсінуге көмектеседі. Осының негізінде жеке тұлғаның өзгеруіне мүмкіндік береді.
Гештальттерапияның мақсаты осы немесе басқа құрылымдардың төмендеуінің қандай болуына қарамастан, күрес пен жөндеуге емес, адамның жақсы болуының үйлесімділігін дамыту мен ұстап тұруға бағытталған. Сондықтан о бастан-ақ терапия медициналық көмек берумен емес, дененің үйлесімділігімен айналысты.
Гештальттерапияның еиделушілері өзінің жақсы болуын талдауға және сәттілікке ұшыраған қарым- қатынасқа қандай да бір сәттілік туралы жұмыс істеуге мәселелер мен қиындықтарды шешуге ғана тоқталып қалмайтындығына қатты таң қалуда.
80 жылдары американдық студенттермен (санау бөлімі бойынша жұмыс істейтін жұмыскерлер) терапияның әр түрлерінің әр түрлілігінің эффективтілігі туралы сұрақ бойынша өткізген талдауы шын негізінде нәтиже, баға және даму арасында ешқандай маңызды корреляция жоқ екенін көрсетті.
Гештальттерапевт тығылмайды, керісінше өзінің ойларын айтады, өзінің қатынасын, сезімін білдіреді, өзімен тең санайды. Әрине ол мұндай сезімдерді білдіргенімен, ол өз өзін ұстай алады.
Ол вербалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ
1.1 Психология ғылымының салалары мен тармақтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 9
1.2 Ойлау теорияларының психологиялық маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..17
ІІ ГЕШТАЛЬТ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ
2.1 Гештальт психологиясының негізгі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... .23
2.3 Гештальт-терапияның негізгі бағыттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 26
ІІІ ГЕШТАЛЬТ-ТЕРАПИЯСЫ
3.1 Гештальт-терапиясының негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Гештальт-терапиялық кеңес беру техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .32
3.3 Гештальт-терапия туралы пайымдаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..38
Кіріспе
Курстық жұмыстың актуалдығы. Әрбір адам тұтас, яғни оның денелік, эмоционалдық және рухани қажеттіліктері бірдей маңызды және бір-бірімен тығыз сабақтас. Өмірді толыққанды сүру үшін өзіңді жақсы түсінуің қажет. Яғни, өзіңмен барлық деңгейде жақсы контакт ұстану. Өзіңді жақсы білу бақытты өмірді құрудың маңызды шарты болып табылады.
Адам өз бетінше тірлік ете алмайды, керісінше ол өзі өмір сүретін әлем бөлігі болып табылады. Өз қажеттіліктерін қанағаттандыру туралы қамқорлық тек қоршаған кеңістік пен басқа адамдарға қамқорлықты бірлестіргенде ғана табысты болады.
Өз мұқтажыңды басқаның қажеттіліктерімен қалай үйлестіру, қай сәтте өзің туралы көбірек қамқорлық жасау, ал қай кезде айналадағылардың қызығушылықтарын басым ету - бұл мәселелерді бірден және түбегейлі бір ғана тәсілмен шешуге болмайды, керісінше қайта-қайта және қайтадан өзгеріп тұратын өмірлік жағдайларда, оқиғаларда қайта шешуге тура келеді.
Бала жас кезінде әлеммен өзара әрекет етудің белгілі бір тәсілдеріне үйренеді. Ол есейгенде, бұл тәсілдер көбіне ескірген болып шығады. Бұл үйреншікті тәсілдерді, тек жалғыз мүмкін болар ретінде қабылдап, адам олар жұмыс істемеген жағдайда қиындықты бастан кешіреді. Гештальт-терапевт адамға өз тәсілдерін қайтадан түйсінуге және бүгінгі күн үшін жаңасын, барынша жарамдысын қайта құрастыруға көмектеседі.
Гештальт - тұғастың, оның өзгеріп тұратын бөліктерін ұйымдастырудың тұракты әдісі; тұтас психикалық кұрылымдар. Гештальт-терапия - гештальт психология теориясына негізделген адамға психотерапиялық ықпал ету әдістері мен процедуралардың жүйесі.
Гештальт-терапияның принципі - өзін-өзі, басқа және басқа әлемді шартсыз : адамның калпын жетілгендей, немесе талап етпейтіндей және . Соңғы біздің Гештальт ғана емес, педагогтардың назарын тартуда, психотерапия әдістері педагогтар тәрбиеленушілердін ықпалдастықтарының жиынтығына енуде.
─ гештальт психологияның теориясына негізделген, адамға психотерапевтік ететін және жүйесі ─ психологиялық аумағы, құрылымының мен алғышарт қарастырып, нәтижесінде арасындағы түсіндіріледі. басты ─ адам , басқа және басқа нәрселерді күйінде және бар жетілген деп, өзгертудің жетілдірудің жоқ бағалайды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге мүмкіндік алады.
жұмыстың - гештальт-терапиясы.
Курстық жұмыстың мақсаты - гештальт-терапияның мәнін ашу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
oo Гештальт психологиясының мәнін ашу;
oo Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктерін сараптау;
oo Гештальт-терапиясының негізгі ұғымдарын ашу;
oo Гештальт-терапияның кеңес беру техникасын сараптау.
Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ
1.1 Психология ғылымының салалары мен тармақтары
кезде ғылымы - салалар тармақтарға бөлініп, ілгері отырған кең тән. салалар тармақтар мен жағынан түрлі іс- қамтитын килы тұр. топтастырьш, -жікке жіктеу () деп .
Психологияның жіктегенде, бірінші, пәннін, объектісін, . адамның -әрекет негіз алу . Үшінші, өзін мен -әрекет деп санап, оның ортаға алып .
Адамның іс- сүйене отырып, оның дамуын жіктеу .
I. Тәлім- (педагогикалық) , бұл зерттейтіні - оқыту тәрбиелеу психологиялық заңдылықтар. Ол акыл- мен жүйесін, қалыптастырудың, тиісті материалдарын мен -шәкірт өзара -катынастарды түйінді қарастырады. Сөфтіп, оқушылар өзара қатынастармен, олардың даралык санасып мүмкіндіктерін іздестіреді. Оқу- жұмыстарын балалардың ерекшеліктерін , бірқалыпты заңдылықтарынан балалармен -тәрбие жүргізу -тәсілдерінің зерттейді. -ақ, адамдармен істеудің және қалай мәселелерімен щұғылданады.
Тәлім-тәрбие мынадай бар: а) психологиясы - психологиялық оқыту білім жекелеген мәселелерін, оқыту балалардың ақыл-ойын сияқты де шұғылданады. ә) психологиясы - және тәрбие психологиясын зерттеп, оқушылар ұжымының, еңбекпен педагогикасының негіздеріне мәселелерді іздестіреді. Бұлардан мұгалімдер кемтар (ересектерді де) оқытып тәрбилеу мәселелерін қамтиды.
. Жас психологиясы -- психикалық табиғи мен дамып азаматтық қасиеттерін, психологиялық зерттейтін сала тармақтардан құралады: балалар психологиясы, жеткіншектер психологиясы, жастар психологиясы, ересектер психологиясы, қарт психологиясы. сала мен ақыл-ойдың және өзара мен мәселелерін , оқыту адамның -ойын, сана-сезімін тиімді нендей арқылы болады мәселелерді .
III. психология. адам бірқалыпты жолынан , ми ұшырағандардың күйзелістері осы саладағы ер аурулардың қарастырады.
психологияның тармақтары, айтқанда: - ми ауруымен адам дамуын, - саңырау керең туған психикасын, - нашар мен психологиялық зерттейді. туа болған адамдар зерттейтін патопсихология аталады. медицина мен -тәрбие зерттейтін -педагогика жан сырын психология түйіскен жатады.
. Еңбек - адамның -әрекет психологиясын, ғылыми сүйене ұйымдастыру қарастырады.
психологиясының - әр еңбектегі ерекшеліктерін, дағдыларының қалыптасуын, өндірістік-кәсіптік жағдайдың тигізетін әсерін, құрал- құрылысы орналасуын, жүйелерінің заттарын . Бұл әркайсысының ерекшеліктерінен бірімен-бірі байланысты келетін тармақтары бар. Инженерлік - бұл негізінен, автоматталған басқару әр операторлардың зерттейді. психологияда өзекті эргономика аталады. орайда пен арасында орнатудың мэселелері саналатын әрекетіндегі өнімді , оның ерекшеліктері, жүйесінің мен гигиенасы, өнім жетекші рөлі, техникалық-жабдықтар және тетіктер қатысты қарастырылып, сыр- зертіеледі. психология оқыту үшу орындалатын жай-жапсарын, жалпы, психикасның кеңістігіне ерекшеліктерін . жоғары ысылған мен даярлап мақсаттарын .
Ғарышкерлік - адамның пен кеңістігінің бағдарсыз жұмыс сәтіндегі қиыншылық психологиясын, шектен әсерден кейпін, -күйі төзімділік шараларьш .
Еңбек арнайы тиісті тармақтар бар. ауыл (шопандар малшылар, мен т. б.) қатысты келеді.
V. психология қызметі аурулардың -құлқын . Бұл бірнеше бөлінеді, тармақтық психикасын қатысты мақсат-міндеттері бар. а) Нейропсихолоеш құбылыстар жоғары құрылысының және өзара зерттейді; ә) дәрі-тердің психикасына мен қарастырады; б) - ауру психикалық әдіс-айла емдік қолдану қарастырады; в) және адамның мен нығайтуға шараларды асыру , оның -тәсілдерін -мен .
VI. психологияның басты - азаматты -жұрты Отанын қалқан психологиялық даярлау. жауынгердін. мінез-құлқы отаншылдық тәрбиелеп жағдайлары, мен арасындаш -қатынастар, -насихат рын , дұшпанға өшпенділік оянып, қарсы істерін және техникасын мен әдістері ,
VIІ. психология мен арасындағы мәселелерімен айналысады. Бұл адамдардың бір ұйымдасқан мен топтары өзара -катынастағы кұбылыстардың зерттейді. кезде психология мынадай түрлі қамтылады:
а) Үлкен, ірі психологиялық- жағдайлар. проблеманын жалпы байланыстар: , теледидар, т. б. кіреді. түрлі жататын осы арқылы түрлі хабарлар, көпшілікке талғамдар, -ғұрыптар дәстүрлер, мен , қоғамдық -күйлер әсер психологиялық жеткізіледі. таптық қатысты мәселелер, этностык, ұлттык. сипаттары, психологиясының мәселелері де .
ә) Кіші (шағын) топтардагы - әлеуметтік жағдайлар. Оңашаланып топтардағы бірігуі, өзара -қатынастарыныд мен -жағдайы, ішіндегі жетекшінің алатын орны, әр топтық болып ассоциациялар, корпорациялар, ұжымдар, және топтар қатынастар, топтартың шеңбері, бірігуінің мен -мүлделері, денгейі . Бұл отбасындағы -ана баланың қарым-, үлкендерді сияқты де .
б) Қоғамдары қасиеті әлеуметтік- орны. - әлеуметтік зерттеу . Осы олардың аталған қандай атқаратыны соларға ерекшеліктерде . Сондай-, қоғамдағы өзін- бағалай білуін, оның мен - бағдарын, мен көнбістігін, ұжымшылдығы менмендігін, мен зерттеуге беріледі.
Әрине, бұл аталған үш топқа қатысты күрделі мәселелер әлеуметтік пспхологияда біріне-бірі қарама-қайшы не бір қатарға қойылмайды. Азамат пен қоғамның тұтастығы тұрғысынан бұл мәселелер барлық қарым-қатынастардың жиынтығы деп қарастырылады және адамның азаматтық бейнесі мен оның ішкі мәнін ашып көрсетеді. Әлеуметтік пснхологияның тармақтары: этностық психологня, ұлт психологиясы, таптар психологиясы және дін психологиясы әлеуметтік өмір тынысын жан-жақты қамтиды.
. Спорт спортшылардың -әрекетіндегі ерекшеліктерін , Спорт мен өзара - қатынасын, даярлаудың жағдайы, құрал- қамтамасыз етілуін, психологиялық іздестіре келе, оларды және күш-қуатын деңгейін, ұйымдастыру, мәседелернің факторларын Әрбір мен спорт срекшеліктерін ескере отырып, оларды міндеттері .
IX. психологиясы - заманда дамып сала. сала әрбір саяси- және -материалдық өтеу қарай шаралары . Сонымен , әсіресе, психологиялық , елдегі жас ерекшеліктері, сатьш мұқтаждығы, қызмет факторлары .
X. Ғылыми- (творчество) - соңғы зерттеле сала. салада адамның қызметі, ерекшеліктері, айқын көрініп, ғылыми ашудағы , сезімдік т, б. сипаттары . Осы ерекше ңыызды - эвристика .
XI. , әдебиет шығармашылыққа психология. сала қарастырылатын - әсемдікті және адам дүниесін ықпал факторлары. саланың мәселелері күнге жүйелі өз е зерттеле жоқ.
. Салыстырмалы психиканын түрлерін . Мұнда мен психикасын отырып . Олардың айырмашылықтары ерекшеліктері ажыратылады. Бұл жануарлар зерттейтін әрбір мен , олардың жан-, жәндіктердің . әрқылы қарастырады. , өрмекші, , ара, , құс, және психикасы деңгейде . Қазіргі кезде бұл тармаққа биология мен психологияның тоқайласқан жерінде этология деп аталатын тармақ қосылып отыр. Бұл орайда, книттер сияқты дельфиндердің де қылықтары бақылауға алынып, хайуанаттар құлқындары туа пайда болатын механизмдер зерттелуде.
XIII. психологиясы қатысты реттеу оларды жүзінде психологиялық зерттейді. сала психологиясы, психологиясы, түзету (пенитендиарлы) аталатын құраяады. психологиясы , айыпталушылар, , сот жүргізу, жауап тәрізді т. б психологиялық қарастырады. психологиясы жеке мен зиянды сырын ашады. Еңбекпен психологиясы адамдарды не істету қайта жолдарын [11].
1.2Ойлау психологиялық
Ойлану, - оқытудың түрі. түсінігі - бұл білім алу, келісімді таза адамның негіз өзін .
Ойлаудағы - баланың бірнеше меңгеру байқататын қасиеті. - асыл мұра, бойға зор қасиет. Әркімде ерекше түсетін болады. орындайтын оның шығатын , өсіп - септігі , қабілеттілігі . Оның - тәнімен еткенінде қабілеті , қалыптасады, икемділігі . Баланы , қаламаған икемдеу қиын. Берілген орындаймын өзін - қинайды. нәтиже алмайды. болады, береді. осындай түскенде болатын енжарлық моральдық - қағидадан кетуіне себепкер .
Қабілеттіліктің көрінуіне тигізетін ? Отбасы , мектеп те, жора - да - де тигізеді. негізінде өзі тиіс. жағдайда де беріп, сілтеу . Ол баланың механикасын, нәрсеге себебін барлық , қала баланың қандай түсіне ықпал болады. даму жас сай, жақсы, даярлығы байқалған , мектеп жан - жетіледі [5].
психологиясы - күрделі қызығатын . Оның теориялық практикалық жақты зерттейді. заңдылығын психология алдына ғылым қалыптасуына көрінді. әр түрлі зерттеуінде гноселогия логика, педагогика, физиология. табиғаты () оның туралы зерттеген .
Қазіргі философиясы ойларды, шындық -әрекетті процесі қалыптастырады. қабылдау сезімдік бөлініп, жалпылау, жалқылау заттар құбылыстың шындық байланысын көрсетеді. Философияда зерттеу ойлауға түсінік : ойлау сана, және , ойлау сөйлеу ретіне. Арнайы психологиялық ойлау мәселе табылады. ойлауды арқылы ойды өзіне отырып заңдылықты әкеледі. қатар сыртқы толуға ғылым. логикалық түсінік, түрден кез ойлау .
ғылымда, ерекшелігі өңдеуіндегі пен қарамастан ойлау қалыптасады. уақыт ойлау мазмұны, динамикасы, нақты зерттелмеген. психологияда психологиялық формальды әсерін кезеңнен . Ассоцация теориясына өзіндік енгізген жоқ, ол логикалық заңдылықтарының өңдей ассоциациялық ұсынады. көзқарас механикалық да енгізбеді, интелектуалды жүйесін операциялар байланысуда. да психологиялық қалыптасуына сипата болғаны сол. сын бағытта . Ойлаудағы зерттеу мектебінде жүргізіледі, заты бір - ауызша - ойлау, оның ерекше интроспекция .
Ойлау мақсаты белсенді сипатын, оның ассациалы әсерлерге қабылдаудан ерекшелігі екені . Ойлауды зерттеу гештальт жалғастырады, өз ойлауларына жаңа тәсілдер [17].
А.Н.Леонтьев зерттеуде, мәселелерді , жалпы іс- теориясымен қарастыруды. С.Л. еңбегінде процесі зерттеу қалыптастыра отырып, оның бөліп ойлау негізгі көрсетті. П.Я. нақты зерттеу жағдайы, жолдары бағыттарының тоқталды. .Брунер ойлаудың кезеңдері түрлерін (көрнекі қимылды, бейнелі ойлау) жағдайын іс- қалыптастырып жасады.
Б.М.Теплов еңбегінде ойлаудың интеллектуальдық ерекшелігін практикалық міндеттерді шешуде іс-әрекетте көрінетіне тоқталды. Л.С.Выготский Ойлау және сөйлеу еңбегінде сөйлеудегі ойлаудың генетикалық түбірін, ойлау және сөйлеу ерекшелігін, онтогенездегі сөз және ой қатысын, іштей сөйлеу сипатын ашты.
Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейннің еңбектерінде оқу-білім, іскерлік, дағдыны иемдену түрлере (ал даму - қабілеттерді, жаңа қасиеттерді икемдеу) қарстырылды.
П.Я.Гальпериннің анықтауынша оқу субъекті әрекетінің негізінде білімді ұғыну. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтарша, оқу - оқу әрекетінің арнаулы түрі, ал А.Н.Леонтьев теориясы бойынша, оқу (ойын және еңбекпен бірге) - жетекші әрекеттің типі. Оқу полимотивті және полимағыналандырылған іс-әрекет деп қарастырылады.
Г.В.Габайдың көрсетуінше, оқу әрекеті екі құрамдас жүйеден немесе іс-әрекеттен құралатын әрекет. Біріншісі - жүйеше немесе іс-әрекет түріндегі оның негізгі фунционалды компоненті, оқу. Оқу әрекетінің дайындаушылық функционалды компонеттері оқу іс-әрекетінің басқа жүйешесіне топталды. Ойлау психологиясының дамуы мен қалыптасуына көп үлес қосқан вюрцбург мектебі болды. Негізін салумен О.Кюльпе ойлауға теориялық және экспериментальды зерттеу жүргізу арқылы кезеңдері мен принциптерін, арнайы талдады. Кейінен Вюрцбург мектебінің идеясын жалғастырушы О.Зельц болды. Оның кешенді теориясы ойлау актісінің продуктивті, репродуктивті психологиялық бірлік механизімін түсіндірді. Ал гештальтпсихология өкілдері К.Дункер ойлаудың творчествалық міндеті мен дамуын Ж.Пиаже мектебінде зерттеді. Дункер творчестволық ойлау мәселесін зерттеуге, нақты анализ жасап негізгі механизмдеріне тоқталады. Ж.Пиаже еңбегінде генетикалық деңгейде зерттеу таным процесін, оның орталығы интеллектің операциялық теориясы болды.
Ал А.Н.Леонтьев ойлауды зерттеуде, фундаментальды мәселелерді зерттеуді, жалпы психологиялық іс-әрекет теориясымен байланыстырып қарастыруды. С.Л.Рубинштейн еңбегінде ойлау процесі бойынша зерттеу принципін қалыптастыра отырып, оның заңдылықтарын бөліп және ойлау операцияларының негізгі бірлігін көрсетті. П.Я.Гальперин нақты экспериментальды зерттеу жағдайы, жолдары мен бағыттарының қалыптасуына тоқталды. Дж.Брунер еңбегінде ойлаудың даму кезеңдері оның түрлерін (көрнекі қимылды, көрнекі бейнелі ойлау) жағдайын танымдық іс-әрекетте қалыптастырып талдау жасады. Қазіргі психологиядағы ойлау сапасы оның түрлері туралы кең көлемде зерттей - отырып психологиялық әдебиеттер, терминдік ерекшеліктерін ұсынғандар: Р.Арнхейм, А.Р.Лурия, Е.Блейлер, Г.Майер. Л.Леви-Брюля, К.Гольдштейн т.б. болды [2].
Адамның ойлану әpeкeтi тікелей - сезімдік таным процесстерімен де тығыз байланысты. Адамның ойы әрбiр нәрсенiң сипаты мен қасиеттерiн сезу арқылы ажыратып көрсете алады. Сөйтiп заттар мен құбылыстарды әртарапты танып бiлуге мумкiндiк туады.
Адам тiлдiк материалдар негiзiнде ойланады. өз ой-пiкiрлерiнiң жуйесiн, нәрселер жайындағы нақты тyciнiктepiн жасайды. әрбiр ойдың ақиқаттығы ой талқысы арқылы қарастырылады. Адам ойының жуйелi болып, оның нәрселердiң мәнін тусiнiп бiлуi сөйлеу арқылы жузеге асып, өзгелерге жеткiзiледi. Адамның ойы тiлмен, анық сөйлеумен тығыз байланысты және ойлау осы тiлдiк материал арқылы өзiнiң шындығы мен ақиқаттығын бейнелей алады.
Ойлаудың қоғамдық мәні Ойлаудың тiлмен тығыз байланысты болуы және оның қоғамдық мәні адам ойлауы дамуының қоғамдық - тарихи сипатта болатындығын көрсетедi. Адамның дуниетанымы, бiлiмi және өмip тәжiрибесiнен жинақттаған мағлұматтары ұрпақтан-ұрпаққа мұpa болып ауысып отырады. Бұл - тарихи фактор. Адам ақыл-ойының дамып жетiлуi мен бiлiмнiң өcyi әрбiр ұрпақ жасаған бiлiм қорын меңгерiп, оларды әлеуметтiк өмip қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыруға пайдаланады. Сөйтiп, тарихи даму адам баласының қоғам өмiрiндегi қарым-қатынасын нығайтады.
Ойлау процесі үшін зейін - мәселені дұрыс түсінуге және шешуге ықпал ететін фактор. Осы ойлау және ес процесіне зейіннің тікелей ықпалы бар.
Адамдардың арақатынасы жүйесінде бірін-бірі жақсы түсінісуіне, бір-біріне бейімделуіне зейін көмектеседі. Психиканың ерекше қасиеті ретінде зейін адамның еңбек процесінде қалыптасады. Мұндағы қажетті шарт - объектіні таңдап алып, сананы сол объектіге бағыттау. Зейін сыртқы орта құбылыстарына да, адамның өзінің ішкі психикалық күйлеріне де бағытталуы мүмкін. Сонымен, зейін дегеніміз айналадағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, оның айқын бейнеленуіне көмектесетін психологиялық феномен болып табылады.
Таным процестерінің бағыттылығы мен таңдамалылығы да зейінмен байланысты болады. Ойды анық және дәл қабылдауды, естің беріктігі мен таңдамалылығын және сөз арқылы ой әрекетінің бағыттылығы мен нәтижелілігін анықтайды. Демек, барлық таным әрекеттері функцияларының сапалы әрі нәтижелі болуы зейінге байланысты.Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытып, оны тұрақтандырудың мәні зор. Ақыл - ой еңбек қабілеттерінің өсуі барысында олар білім, білік, дағды түрлерін тез игереді. Жасына қарай берілген тапсырманы дұрыс сапалы орындау - баланың даму деңгейін көрсетеді [18].
Қазіргі білім беру жүйесі оқыту процессінің екі аспектісін қалыптастырады.
Оқытудың мазмұнды аспектісі оқушылардың терең жан - жақты ғылым мен практика талаптарына сай келетін біліммен қаруландыру мақсатын көздейді. Оқытудың формальды аспектісі - оқушылар бойында білімді игеру дағдыларын қалыптастыру, соның негізінде өздігінен жаңа білімді алуға ашу және оқу материалын түсіну жолдарын жаңарту мәселелерін қарастырады.
Практикада бұл екі аспектінің тең емес екендігі айқын көрінеді. Ұстаз қауымы оқушыларға мейлінше терең білім беруге тырысады. Алайда көп білген кемеңгер емес, білімін пайдалана білген кемеңгер, демекші қазір мектептерде пәндердің мазмұны заман талабына сай күрделеніп келе жатыр. Оқушы қысқа мерзімде жалпыланған білім көлемін меңгеру қажет. Сондықтан оқушылардың логикалық ойлауын дамыту, олардың бойында логикалық ойлау операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттің бірі демекпіз.
Оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселесін шешу ұстазға ауыр жүк арттыратыны сөзсіз. Шынымен - ақ, оқушылардың ойлауындағы қателікті байқап, сол қателіктің мән - мағынасын түсіндіріп, ойлау жүйесіндегі тізбектілікті, ойлау операцияларын дұрыс қалыптастыра білу үшін ұстазға логика саласынан қажетті теориялық білім керек.
Сол себептен оқыту практикасында бұл бір бөлек дидактикалық мәселені құрайды. Әлемдік педагогикалық практикада бұл мәселені шешудің кейбір тенденциялары пайда болуда. Олардың бірі - оқыту процессінде формальды аспектіге назар аудару [9].
Дж.Гилфордтың пікірі бойынша, ойлау өзінің төрт ерекшелігімен сипатталады:
- өзіндік өзгешелігімен, жаңашылдығымен, айтылатын ойлардың ерекшелігімен, ойлау жаңашылдығына деген айқын байқалатын ұмтылысымен;
- семантикалық иілімділігімен, яғни нысананы жаңа көзқарас тұрғысынан көру, оның жаңа қолданысын таба білу, қызметтік қолданылуын тәжірибе жүзінде кеңейту қабілетімен;
- бейнелік дағдылану иілімділігімен, яғни нысананы қабылдауды оның жаңа, көрінбейтін жақтарын көретіндей етіп, өзгерту қабілетімен;
- семантикалық спонтандық иілімділігімен, яғни түрлі ойларды белгісіз жағдайларда, атап айтқанда, бұл ойларға арналған бағдары болмаған жағдайда өндіру қабілетімен.
Шығармашылық ойлау өзінің даму жолы барысында бірқатар кедергілерге: конформизмге (басқаларға ұқсас болуға ұмтылыс) бейімділік; күлкілі, ақылсыз, әдеттегіден тыс болудан қорқу сезімімен, сондай-ақ басқалар тарапынан кек қайтару қорқынышымен туылған ішкі цензураға; ескі білім мен ойларға қатысты ебедейсіздікке, олардың маңыздылығын қайта бағалауға; жауабын бірден табуға деген ұмтылысқа тап болуы мүмкін.
Шығармашылық ойлауды зерттеу психологияда төрт бағытта жүргізіледі:
шығармашылық ойлау процесін зерттеу;
шығармашылық өнімдерін зерттеу;
креативтілікті қабілет ретінде зерттеу;
шығармашылық тұлға лардың ерекшеліктерін зерттеу
Ойлау қиял мен ойлаудың бірігуінде пайда болады.
Ойлау процесі екі негізгі тәсілмен жүзеге асырылады:
1) ұғымдарды қалыптастыру және меңгеру;
2) мәселелерді шешу [15].
Ұғымдарды қалыптастыру - бұл жай ұқсас нәрсені ұқсас емес нәрседен айыра білу. Ұғымдарды меңгеру - нәтижесінде субъекттің ұғымдардың әрқайсысына тән белгілерін танып үйрену процесі.
Мәселелерді шешу айтарлықтай дәрежеде ұзақмерзімді есте сақталатын меңгерілген ұғымдарға сүйенеді.
Мәселені шешу барысында әдетте 4 негізгі сатыны бөліп көрсетеді:
І - түсініксіз нәрсені ұғыну, яғни сұрақ, мәселе, міндеттерді көріп, қалыптастыру. Сұрақтардың қойылуы бастапқы түсініктің ғана болу жағдайы, - ой жұмысының индикаторы жоқ.
ІІ - шешім нұсқаларының тым көп болуы. Субъект тәжірибесі нұсқалардың ықтималдығын бағалауды белгілейді;
ІІІ - болжамдардың ұсынылуы мен тым көп болуы. Болжамдардың тексерілуі мен біреуінің таңдалуы (әуел бастан бірнеше болған жағдайда). Болжамдардың тексерілуі кейде жеке сатыға бөлініп шығарылады;
ІV - мәселенің шешілуі, яғни сұраққа жауап берілуі, берілген сұрақ бойынша тұжырым жасау.
Ойлау процесінің аталған сатылары шығармашылық ойлау процесінің сатыларымен өте ұқсас:
1) дайындалу;
2) пісіп жетілу;
3) шабыттану;
4) шынайылығын тексеру.
Ойлау операциялары. Ойлау процесі келесі операциялардың көмегімен жүзеге асырылады:
- салыстыру - ұқсастық пен айырмашылық қатынастарын белгілеу;
- талдау - бейнелеу объектінің тұтас құрылымын оймен құрамдас элементтерге бөлу;
- синтез - элементтерді тұтас құрылымға біріктіру;
- абстракция және жалпылау - жалпы белгілерді бөліп көрсету;
-нақтылау мен дифференциялау - ұғынылатын объектінің жеке ерекшеліктерінің мәнділігіне қайта оралу [13].
С.Л.Рубинштейннің пікірі бойынша, аталған барлық операциялар ойлаудың негізгі операциясы - жанамалаудың, яғни неғұрлым елеулі байланыстар мен қатынастарды ашудың түрлі жақтары болып табылады.
Ойлаудың басты белгісі оның тап сол объективті болмысты жанамалап, яғни құралдардың көмегімен бейнелеуінен тұрады. қамтылады. Ойлау құралдары ретінде алдыңғы ойлау процесінде пайда болып, сөз арқылы бекітілген қайсыбір жалпыланған түсінік түріндегі ұғымдарды атауға болады. Ұғым мазмұны сөзбен бекітіледі, ал сөзді көріп немесе естігеннен кейін, біз бұл сөздің астарында болмыста не жатқандығын елестете аламыз. Демек, ұғым-сөздердің арқасында біз ойлай аламыз. Әйтсе де, кейде тілдің жақсы дамында ойлау қабілетінің болуы жөнінде илюзия қалыптасып жатады. Бірақ бұл әркезде олай бола бермейді.
Ұғымның ойлау құралы ретінде екі жағы болады. Сыртқы жағы сөздіктерде бекітіліп, көпшілікпен қабылданған мағынамен беріледі. Ішкі жағы жағдайлық болып табылатын, әрі адамның қажеттіліктеріне байланысты болатын мәнімен беріледі.
Ойлаудың көмегімен тікелей түсініксіз болып табылатын болмысты қамтуға болады.
Әлемдік психолог - педагогикалық әдебиеттерде адамның ойлауын дамыту мәселесін А. Н. Леонтев, С. П. Рубинштейн, М. Л. Гуров, Е. Н. Кабанова - Меллер, Г. С. Костюк, Е. О. Зейлингер - Рубинштейн, М. В. Занков, т. б атақты ғалымдар теориялық тұрғыда қалыптастырған. Және де Логикалық ойлау ұғымына нақты анықтама берген Н. Н. Поспелов, Ю. А. Петров, А. Н. Леонтев, И. А. Гибш сияқты авторлардың пікірлерін жүйелесек, Логикалық ойлау дегеніміз логика заңдылықтарын пайдалана отырып ұғымдарды, ой - пікірлерді, тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі.
Жалпы оқушылардың ойлауын дамыту мәселесінің практикалық жағын қарастырған ғалымдар В. Н. Решетников, Н. Н. Поспелов, В. Ф. Паламорчук, А. Ф. Обухова, Л. Н. Раев, А. З. Зак, Л. Ф. Тихомирова. Зерттелген әдебиеттерде оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту пәндік сипатқа ие. Мысалы: И. А. Гибш, А. Д. Семушин, А. И. Фетисов, Ю. М. Колягин - математика пәнінде. В. Н. Руденко - геометрия пәнінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мәселесін қарастырған.
Жоғарыдағы авторлардың пікірлерін бір жүйеге келтірі отырып, төмендегідей анықтаманы зерттеу жұмысының негізіне ала отырып Логикалық ойлау қабілетін дамыту дегеніміз :
* барлық логикалық ойлау операцияларын (таңдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру:
* Ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту.
1 Логикалық ойлау операциялары:
- талдау,
- жинақтау,
- салыстыру,
- жалпылау,
- саралау.
2 Ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту:
- Әртүрлі болжам, пікір айта білу,
- Мәселені шешудің бірнеше тәсілдерін ұсыну.
3 Трансформация әрекетін жетілдіру
- заттарды бөліктері арқылы құрастыру,
oo объектілер топтарының арасындағы қатынастарды анықтай білу [9].
Таным теориясы - гносеология - философиялық пән. Ол дуние - танудың жалпы заңдылықтарын зерттейдi. Адамзат тарихының даму - ында қалыптаск:ан болмыс, материя, сана, сан, тартылыс тәрiздес басқа да ұғымы кең дәрежеде қарастырылады. Осындай та - ным теориясы мен философиялық принциптерге негiзделетiн ойлау урдiсi өзара байланысты және бiр-бiрiн толықтырып отыратын жеке ғылыми пәндер - формалдық. логика мен психология арқылы да зерттеледi.
Логика ғылымы ойлаудың формаларын, ұғымдар мен пiкiрлердi, ой қорытындыларын және ойлау заңдарын зерттейдi.
Ұғым - болмыстағы нәрселер мен құбылыстардың жалпы, мәндi және өзiндiк белгi-қасиеттерiн бейнелейтiн ойлау формасы. Мысалы, "адам" деген ұғымның мәні оның өндiрiс құралын жасап шыгаратын қабiлетi бар, дыбысты тiл арқылы сөйлесетiн ақыл иесi екендiгiн бiлдiредi. Ал "емтихан" деген ұғымның мәнici - оқушылардың студенттердiң бiлiм деңгейiн анықтап, олардың дәрежесiн тиiстi белгiлермен анықтайтын оқу урдici. ұғымдардың мазмұны пiкiрлер арқылы ашылдыы. ұғымдa нәpce мен оның қасиет - белгiлерi арасындағы байланыстар ашық көрсетiледi. Пiкiрлер eкi турлi тәсiлмен құралады:
а) Тiкелей қабылдау арқылы құралатын пiкiрлер. Мысалы, мына бала сабaқты нашар даярлады жанама жолмен не ой қoрытындысы, ой талқысы арқылы жасалатын пiкiрлер.
б) Жанама жолмен қабылдау арқылы құралатын пікірлер не ой қорытындысы, ой талқысы арқылы жасалатын пікірлер. Логика ғылымында пікірлер бұдан басқа да негіздерге сүйене отырып, түрлі-түрлі болып бөлінеді.
Ой қорытындылары бойынша алғышарттар негізінде ұғымдар мен пікірлердің байланысысынан жаңа пікірлер аламыз не ой қорытындысын сөз арқылы шғарамыз.
Дедукция- латын сөзі, қазақша мағынасы - шығару. Ой қорытынсының бұл түрі бойынша ой жүйесі жалпы жағдайдан жеке, дара жағдайға қарай өрбиді. Индукциялық ой қорытындысы - ой қорытынсының жекеден жалпыға қарай дамып отырған түрі. Ой қорытысының үшінші түрі - тратукция деп аталады. Оған аналогия арқылы жасалатын ой қорытындылары жатады. Бұл - дара жағдайдан жекеге қарай өрбіп отыратын ой қорытындысы. Дедукциялық ой қорытындысының кең тараған түрі - силлогизм. Формальдық логикада зерттелетін мәселелер - дұрыс ойлаудың формалары мен заңдарды қолдана отырып, нәрселер мен құбылыстардың ақиқаттығы мен шындығын танып білуді мақсат етеді [3].
Ойлау әрекетінің ерекше мәнді тағы бір жағы. Ол-ойлау процессінің өзі. Психология ғылымы әрбір дара адамда осы ойлау процессінің қалайша дамып, өрістеп отыратынын зерттейді. Оқыту процессінде ойлаудың дамуы, білімдерді ойлау әрекеттері арқылы меңгеру, ойын, оқу, еңбек процесстерінде ойлауды дамыту мәселелері - психология, ғылымы қарастыратын жайттар. Әрбір жеке адамда ойлау процессі қалайша пайда болып, дамып жетіледі деген мәселенің мән-жайы психологи яда осы бағытта қарастырылады. Ал логика ойлауды таным процессі деп санап, шындықты, ақиқатты әр түрлі әдістер арқылы танып, білуге болатындығын анықтауды көздейді.
Ойлау дербес процесс. Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз - оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни психология детерменизм принципіне сүйене отырып ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік оәлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Ойлау процесс інде талдау мен біріктіру әрекеттері болады. Талдау дегеніміз - ой арқылы әрбір оьекті мен болмыстың ерекшеліктерін, қасиеттерін, белгілерін ашып көрсету тәсілі. Талдау нәтижесінде ақындалған белгілер мен қасиеттер біріктіру деп аталады. Талдаудың физиологиялық негізі - мидың жоғары бөлігіндегі қозу мен тежеудің өзара байланысы. Ал біріктірудің физиологиялық негізі - мидың жүйке жүйесіндегі уақытша байланыстардың түйсініп қосылуы. Олардың өзара байланысы мен айырмашылығы салыстыру арқылы танылады және сол тәсілден анық көрінеді.
Салыстыру тәсілі жалпылау әрекетіне қарай ойысады. Мұнда заттардың жалпылық және мәнді белгілері ашып көрсетіледі. Ойлау әрекетінде абстракциялау, нақтылау, жүйелеу тәсілдері де жиі қолданылады. Ондай тәсілдер белгілі мәселелердің түйінін шешуде адамның психологиялық толғаныстарының түр сипатын бейнелейді.
Ойлау әрекетіндегі әр қилы тәсілдер мен амалдардың бәрі де жеке адамның ниет-тілегіне, мұқтаждығы мен қажеттілігіне тәуелді болып отырады. Ойлаудың кез келген әрекетінің туындауы белігілі бір ынта-ниетке байланысты.
Психологияда ойлаудағы ниеттің пайда болуы себебінің мынандай екі түрі бар:
1. Арнайы танымдық ойлау. Бұл белгілі тілек мақсатқа сәйкес пайда болады.
2. Арнаусыз ой. Ойлаудың бұл түрі сыртқы жағдайдың әсеріне орай туады.
Адам белігілі бір мәселенің түйінін шешу ьарысында түрлі амал - тәсілдерді қолданып, алға қоойған мақсат - міндеттерді орындап шығу үшін ойланып - толғанады. Ойлаудың бұл түрі міндет - мақсатқа сәйкес жүзеге асады [16].
ІІ Гештальт психологияның негізгі ұғымдары
2.1 Гештальт психологиясының негізі
Гештальтпсихология - шетелдік психологияның сенсуалистік бағыты, 1912 ж. Германияда пайда болған. Гештальтпсихологияның ізашары X. Фон Эренфельс (1859-1932) болып табылады. Басты өкілдері: М. Верттеймер (1880- 1944), В.Келер (1887-1967) және К. Коффка (1886-1941). Ассоциациялық психологияға қарама-қарсы гештальтпсихология түйсікті емес, қайта қайсыбір психикалық құрылымды, тұтас түзілімді, яғни гештальттарды бастапқы және психиканың негізгі элементтсрі деп санайды. Гештальтпсихология бойынша, олардың қалыптасуы қарапайым, симметриялы, томаға тұйық тұлғалар түзу қабілеті бейнебір іштей тән психикасына бағынады. Гештальтпсихология теориясы индивидті сыртқы ортадан және оның практикалық қызметінен бөліп алу болып табылады. Психикалық түзілімдердің тұтастығын гештальтшілдер, сайып келгенде, иманенттік субъективтік заңдармен түсіндіреді, мұның өзі оларды идеализмге жақындатты. Кейіннен идеялары (әсіресе гештальт ұғымы) материалистік-психологар (Л.С.Выготский және басқалар.) Гештальтпсихологияның теориялық тұрғыдан негізделмейтін жақтарын қарастырды. Гештальт структура, құрылым, тұтастық, жүйе. Гештальтпсихология сананың алғашқы бөлшектері түйсінуі де, елесте емес, кейбір тұтас түрдегі психологиялық құрылымдар (гештальттар) деп санайды. Сондай құрылымдар сананың жемісі деген пікірді қолдайды.
Ұзақ уақыт бойы жас экспериментальдық психологияның зерттеу объектісі болып ─ түйсік саналды. Осы уақытта психикалық өмірдің бейнелік аспектісі психологиялық лабороторияларда ашылмай, керісінше, жоғала бастады. Оны идеалистік философия үстем етуші кезде қалыптасқан гештальпсихологиясы жүзеге асыруға тырысты [1].
Гештальтерапия ─ гештальт психологияның теориясына негізделген, адамға психотерапевтік ықпал ететін әдістер және процедуралар жүйесі ─ психологиялық зерттеулердің аумағы, тұтастық құрылымының қызметтері мен зандарын алғышарт ретінде қарастырып, соның нәтижесінде олардың арасындағы байланыстары түсіндіріледі. Гештальтерапияның басты принципі ─ адам өзін, басқа адамдарды және әлемдегі басқа бар нәрселерді сол күйінде қабылдап және олардың бар ахуалын жетілген деп, өзгертудің немесе жетілдірудің қажеті жоқ деп бағалайды .
Гештальттерапия әсер етудің тиімді әдістерінің жиынтығы ретінде түсіндіріледі (Ф.Перлз). Негізгі мақсаты тұлғалық потенциалын жоғарылату, оның күшін арттыру. Клиенттің өз өзімен, қоршаған ортамен байланыстағы күйзелістеріне жағдай жасау, бұрынғы өткен күзелістерінің сақталып қалуын қазіргі жағдайдағы керектігін түсіну психотерапиялық жүргізілу жағдайының негізгі болып табылады.
Осында және енді ұстагнымы гештальттерапияда басты ұстаным болып табылады. Клиентке осы шақта не істеп жаиқанын, не сезініп жатқанын, не ойлап жатқанын, не керек етіп жатқанын анықтауды сұранады. Өткенді бүгінге қайта келмеуін өтінеді.
Ойындар гештальтпсихолог ұйымдастыратын үрдістердің екінші тобы. Бұл жаттығулар клиентке өз күйзелістерін басқалармен экспериментке түсуге көмектеседі. Мысалы, Аяқталмаған жмыстар, Менің құпиям бар және басқа. Мұнда үсжору арқылы жүргізіледі, оны өткен шақ есебінде емес нақ қазірге байланыстара отырады. Клиентке өз айтқандарын дәл қазір сезініп тұр ма, әлде айтқандарын сезінген бе деген сұрақтар қойылады.
Э.Бенрнің трансакті анализі. Оның тұжырымдамаларында тұлға Мен күйінің үш негізінде сипатталады. Бұл Мен күйінің Ата ана, Бала, Ересек сипаттамасы [10].
Егер адам психикасында эмоционалдық әсердің генетикалық бағдарламасы мен еліктеу болса, онда ол Бала күйінде тұр. Бала үш түрде көрінеді: табиғи, сұрапыл және икемделгіш.
Табиғат Бала ата-анадан айыру қауіпінен олардың талабынан тыс іс әрекетке бармайды. Сұрапыл Бала барлық ережелер, беделдер, тәртіптерді керіге шығарады. Икемделгіш Бала өзіне сенімсіз, қарым қатынаста ұялшақ келеді.
Ата-ана күйі өзіне және басқаларға қысым, тыйым, мінез құлық нормаларын қояды. Ол бақылаушы және қатал түрде көрінуі мүмкін. Олар істеу керек, рұхсат, міндетті және т.б. сөздерді кемсітуге қолданады.
Ересек күйі бұл дағдылардың қабілеттердің оң бейнесі, шындықы және өзін шынайы бағалай алады. Э.Берннің пікірінше бұл үш күй әр адамның бойынан табылады.
Неміс сөзі гешталь ─ пішін, құрылым, біртұтас конфигурация дегенді білдіреді. Гештальтизмнің пайда болуы кезінде біртұтастық және бөлшектік проблемалары өзекті болды. Барлық жағдайда психикалық өмірді біртұтас, іштей байланысқан түрінде қарастыруды ұсынды. Болашақ гештальтистер екі лабораторияда тәрбиеленді: К.Штумпфтың (Берлинде) және профессоры Э.Гуссерль болған Геттинген университетіндегі Г.Мюллердің, Э.Гуссерль психологияны емес логиканы өзгертуге тырысты. Ол логиканы танымның заңдары мен негізгі фомендерін ашуды мақсат ететін, фонемонологияға айналдыру керек деп есептеді. Ол фоменология адам тіршілігіне қатыстының барлығынан абстракциялануы керек және таза мағыналарға жетуі керек деп санады. Бұл мәселені шешуде бұрынғы интероспективтік әдіс тиімсіз болды. Оның модификациясы, феномонологиялық әдіс керек болды. Осының бәрі гештальпсихологиясының мектеп ретінде қалыптасуына әкелді. Оның өкілдері : М.Вертхеймер, В.Келлер, К.Коффка, Д.Катц, Е.Рубин және т.б. [4].
Д.Катц бейнені жеке феномен ретінде зерттеуді ұсынды. Бейнеің басты ерекшелігі болып ─ қабылдаудың құбылмалы жағдайларындағы оның тұрақтылығы саналады. Жағдайлар құбылып тұрады, ал сезімдік бейне тұрақты болып қалады. Егер объект көру аумағынан бөлек қабылданса, оның тұрақтылығы бұзылады. Қабылдаудың бір біртұтастығы мен оны түйсіктер мозайкасы ретінде түсінудің қате екенін көрсететін айғақтарды, пішін мен көрініс феноменін зерттеген дат психологы Е.Рубин айтты. Пішін көріністен бөлек, біртұтас, тұйық сипатта қабылданады, ал бұл кезде көрініс артқы жағынан көрінеді. Олардың айырмашылықтарын қосалқы бейнелер анық біллдіреді.
М.Вертхеймердің фи-феноменді зерттеудегі басты эксперименті осы мектептің пайда болуына себеп болды. Ол арнайы құралдардың көмегімен екі тітіркендіргішті бірінен кейін бірін әр түрлі жылдамдықпен көрсетті. Интервалды салыстырмалы ұзақ болған кезде ─ сыналушы оларды кезекпен қабылдады. Интервал өте қысқа болған кезде ─ олар мәліметтер сияқты бірге қабылданды, ал қолайлы интервал кезінде (60 милисекунд) ─ қозғалысты қабылдау пайда болды, яғни көз кезекпен немесе бірге берілген қисық түзулерді емес қисық түзулердің оңға немесе солға орын ауыстыруын көрді. Уақытша интервал оптималдыдан асқан кезде ─ белгілі бір сәтте, сыналушы таза қозғалысты қабылдады, яғни, қисық түзу орын ауыстырмай-ақ қозғалыстың болатынын ұғынды. Бұл құбылыс фи-феномен деп аталды. Фи-феномен жеке сенсорлық бөлшектердің қосылысы ретінде емес, динамикалық біртұтастық түрінде көрінді.
В.Келлердің пікірі бойынша, физикалық алаң мен біртұтас қабылданудың арасындағы дедал ретінде жаңа физиология - оқшауланған элементтер мен жолдардың физиология емес, гештальттер, яғни біртұтас және динамикалық құрылымдар физиологиясы болуы керек [12].
Гештальтистер изморфизм ұстанымы психофизикалық проблеманы шешуге мүмкіндік береді деп болжады. Әрине, изоморфизм, математикалық дәреже сияқты, өз-өзінен материалистік те, идеалистік те бола алмайды. Гештальтистер психикалық формаларға өзінше бір мағына берді. Олар бұл формалар өздерінің бөлшектеріне сәйкес емес деп қана қоймай, гештальттың ерекше заңдылықтары болатынын айтты. Олар психология осы заңдарға сүйене отырып, физика сияқты нақты ғылымға айналады деп ойлады.
Гештальт психологиясының құлдырауының себебі мынада: ол өзінің теоретикалық тұжырымдамаларында бейне мен әрекетті бөліп қарастырды. Гештальтистер бейнені өз заңдылықтарына бағынатын ерекше мағына ретінде көрсетті. Оның шынайы зат әрекетімен байланысы жұмбақ болып қалды. Осы екі маңызды дәрежелерді біріктіре алмай, психикалық талдаудың біртұтас схемасын жасай алмағандықтан гештальтпсихологиясының мектебі құлдырады. Сананың феноменологиялық концепциясына негізделген жалған әдістеме бұл екі дәрежені ғылыми тұрғыдан біріктіруге кедергі болды [17].
2.2 Гештальт психологиясының қалыптасу ерекшеліктері
Берілген терминді американдық психолог Фриц Перлз ойлап тапқан. Топтың мүшесі және оның көшбасшысы келісім-шарт қарым-қатынас жасау түрінде жүргізіледі. Және де топтың барлық мүшесі бұл үрдіске қатыспай, бақылап отырады. Мұндай бақылау әрқайсысы өзін және өзінің мәселелерін түсінуге көмектеседі. Осының негізінде жеке тұлғаның өзгеруіне мүмкіндік береді.
Гештальттерапияның мақсаты осы немесе басқа құрылымдардың төмендеуінің қандай болуына қарамастан, күрес пен жөндеуге емес, адамның жақсы болуының үйлесімділігін дамыту мен ұстап тұруға бағытталған. Сондықтан о бастан-ақ терапия медициналық көмек берумен емес, дененің үйлесімділігімен айналысты.
Гештальттерапияның еиделушілері өзінің жақсы болуын талдауға және сәттілікке ұшыраған қарым- қатынасқа қандай да бір сәттілік туралы жұмыс істеуге мәселелер мен қиындықтарды шешуге ғана тоқталып қалмайтындығына қатты таң қалуда.
80 жылдары американдық студенттермен (санау бөлімі бойынша жұмыс істейтін жұмыскерлер) терапияның әр түрлерінің әр түрлілігінің эффективтілігі туралы сұрақ бойынша өткізген талдауы шын негізінде нәтиже, баға және даму арасында ешқандай маңызды корреляция жоқ екенін көрсетті.
Гештальттерапевт тығылмайды, керісінше өзінің ойларын айтады, өзінің қатынасын, сезімін білдіреді, өзімен тең санайды. Әрине ол мұндай сезімдерді білдіргенімен, ол өз өзін ұстай алады.
Ол вербалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz