Мәліметтерді сақтау, өңдеу және қолдану

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3

І.бөлім. Мәліметтер базасын өңдеу және жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1. Мәліметтерді өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Мәліметтер базасы мен банкі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Информация және мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.4. Мәліметтер құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.5. Мәліметтер жиынтығы және файлдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.6. Қол жеткізу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.7. Мәліметтерді өңдеудің негізгі есептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.8. Мәліметтердің байланысы және информациялық қарым.қатынастар..12
1.9. Мәліметтер банкінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.10. Ұсталатын мәліметтердің мәліметтер базасындағы қасиеттер ... ... ...13
1.11. Мәліметтердің негізгі модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.12. Реляциялық алгебра ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.13. Мәліметтер базасын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.14. Білім базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
1.15. Кілттер мен индекстер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24

ІІ.Бөлім. Мәліметтер базасымен жұмыс жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.1. Мәліметтер базасын жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2. Конструктордың көмегімен кестені құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.3. Кесте режимінде кесте құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.4. Конструктордың көмегімен сұраныс (запрос) құру ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.5. Форманы құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.6. Мастер көмегімен формаларды құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.7. Форма констукторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.8.Отчеттарды құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.9. Автоотчет көмегімен отчетты құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.10. Мастер көмегімен отчетты құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38

КІРІСПЕ
Мәліметтерді сақтау, өңдеу және қолдану құндылығын азайту мақсатында мәліметтер базасы жүйесін қолданып, ақпараттарды ЭЕМ көмегімен өңдеп сақтайды. Мәліметтер базасының жүйесі деп – мәліметтерді сақтаудың компьютерленген жүйесін, ал мәліметтер базасы деп – белгілі бір іс-әрекет жасауға болатын (қосу, өшіру, өзгерту, көшіру, реттеу т.с.с.) үлкен көлемді жүйелендірілген мәліметтерді сақтау.
МБ оны қолданушы программаға тәуелсіз арнайы тәсілмен ұйымдастырылған мәліметтер файлдарының жиынтығы. МБ қолданушыны қызықтырушы (кітапхана, дәріхана, қойма т.с.с.) анықталған пәндік аймақ үшін құрылады. МБ құру және қолдану үшін арнайы МБ басқару жүйесі қолданылады. МББЖ дегеніміз мәліметтер базасын құру, өңдеу және енуді жабдықтаушы программалық құрылғылардың жиынтығы. МББЖ мәліметтер базасымен жұмыс істеп қана қоймай, қолданбалы программалар өңдеуге де мүмкіндік жасайды.
Барлық ММБЖ екі топқа бөлінеді:
• жергілікті;
• желілік.
Жергілікті – бір компьютерде жұмыс істейтін МББЖ. Оларға dBase, FoxPro, Microsoft Access және т.б. жатады.
Желілік – бір мәліметтер базасын бірнеше компьютерде клиент – сервер технология көмегімен қолдануға болатын МББЖ. Оларға InterBase 6 Oracle, Microsoft CSQI Server және т.б. жатады.
Мәліметтерді сақтау принципі байланысты барлық мәліметтер базасы бірнеше негізгі типтерге бөлінеді:
• иерархиялық;
• желілік;
• реляциялық.
Иерархиялық мәліметтер базасы - 60-шы жылдардың басында қолданылған. Олар қарапайым терек түрінде құрылған. Мұнда мәліметтер екі категорияға бөлінеді: негізгі және бағынышты. Иерархиядағы ең биік объект – түпкі, ал қалған объектілерде тәуелді деп атайды.
Иерархиялық мәліметтер базасы жақсы жағы – біреудің көпке деген аралық байланыстарын көрсету мүмкіндігі, мәліметтерді көзбен көретіндей анық көрсету, мәліметтердің тәуелсіздік деңгейі анықталған.
Иерархиялық мәліметтер базасы кемшілігі – мәліметтер құрылымын көрсету, яғни МББЖ бағдарламасының қиындығы, мәліметтерді енгізу және жою операциясын орындаудың қиындығы.
Желілік мәліметтер базасы – иерархиялықпен қатар қолданылады. Бұл мәліметтер базасында кез-келген объект басқа объектілермен бірнеше байланыс жасай алады.
Желілік мәліметтер базасының жақсы жақтары – жалпы түрдегі модель, жою және енгізу операцияларын орындаудың жеткілікті түрі.
Желілік мәліметтер базасының кемшілі – мәліметтерді көрсетудің қиындығы, яғни МББЖ бағдарламалар комплексінің күрделілігі.
Реляциялық мәліметтер базасы (relation - қатынас) – программалуда 70 -жылдардан бастап қолданыла бастады. Мұндай мәліметтер базасында объектілер және олардың арасындағы байланыс жол және бағандардан тұратын тікбұрышты кесте түрінде көрсетіледі.
Реляциялық мәліметтер базасының кестесі көмегімен келесі іс – әрекеттерді орындауға болады:
• кесте құруға немесе оның құрылымын анықтауға;
• кесте құрылымын өзгертуге;
• кесте атын өзертуге;
• кестені дискіден өшіруге.
Реляциялық мәліметтер базасының жақсы жақтары – мәліметтерді көзбен көретіндей өрнектеу.
Реляциялық мәліметтер базасының кемшілігі – біраз МББЖ - де қатынастар көлемі үлкен болған жағдайда өңдеу жай жүреді.
Қазіргі мәліметтер базасын қолданып мәліметтер базасын құруды теориялық және практикалық үйрену «Мәлемттер базасы және білім базасы» пәнінде қарастырылады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Л.Ш.Балғабаева «Мәліметтер және білім базасы» Алматы 2000ж
2. В.Н.Четвериков «Базы и банки данных» Москва «Высшая школа»1987г
3. К.Дейт «Введение в системы баз данных» Москва «Мир» 1980
4. Ю.Б.Бекареевич, И.В.Пушкина «СУБД Access для Windows 95»
Москва Санкт – Петербург 1997

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
І-бөлім. Мәліметтер базасын өңдеу және жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1. Мәліметтерді өңдеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .6
1.2. Мәліметтер базасы мен банкі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Информация және мәліметтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.4. Мәліметтер құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 9
1.5. Мәліметтер жиынтығы және файлдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.6. Қол жеткізу тәсілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
1.7. Мәліметтерді өңдеудің негізгі есептері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.8. Мәліметтердің байланысы және информациялық қарым-қатынастар..12
1.9. Мәліметтер банкінің құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.10. Ұсталатын мәліметтердің мәліметтер базасындағы қасиеттер
... ... ...13
1.11. Мәліметтердің негізгі модельдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.12. Реляциялық алгебра
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 16
1.13. Мәліметтер базасын жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.14. Білім базасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..21
1.15. Кілттер мен индекстер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
ІІ-Бөлім. Мәліметтер базасымен жұмыс жасау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1. Мәліметтер базасын жоспарлау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2. Конструктордың көмегімен кестені құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3. Кесте режимінде кесте құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.4. Конструктордың көмегімен сұраныс (запрос) құру
... ... ... ... ... ... ... ..25
2.5. Форманы құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 26
2.6. Мастер көмегімен формаларды құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.7. Форма
констукторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..27
2.8.Отчеттарды құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 28
2.9. Автоотчет көмегімен отчетты
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.10. Мастер көмегімен отчетты құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .38
КІРІСПЕ
Мәліметтерді сақтау, өңдеу және қолдану құндылығын азайту мақсатында
мәліметтер базасы жүйесін қолданып, ақпараттарды ЭЕМ көмегімен өңдеп
сақтайды. Мәліметтер базасының жүйесі деп – мәліметтерді сақтаудың
компьютерленген жүйесін, ал мәліметтер базасы деп – белгілі бір іс-әрекет
жасауға болатын (қосу, өшіру, өзгерту, көшіру, реттеу т.с.с.) үлкен көлемді
жүйелендірілген мәліметтерді сақтау.
МБ оны қолданушы программаға тәуелсіз арнайы тәсілмен ұйымдастырылған
мәліметтер файлдарының жиынтығы. МБ қолданушыны қызықтырушы (кітапхана,
дәріхана, қойма т.с.с.) анықталған пәндік аймақ үшін құрылады. МБ құру және
қолдану үшін арнайы МБ басқару жүйесі қолданылады. МББЖ дегеніміз
мәліметтер базасын құру, өңдеу және енуді жабдықтаушы программалық
құрылғылардың жиынтығы. МББЖ мәліметтер базасымен жұмыс істеп қана қоймай,
қолданбалы программалар өңдеуге де мүмкіндік жасайды.
Барлық ММБЖ екі топқа бөлінеді:
• жергілікті;
• желілік.
Жергілікті – бір компьютерде жұмыс істейтін МББЖ. Оларға dBase,
FoxPro, Microsoft Access және т.б. жатады.
Желілік – бір мәліметтер базасын бірнеше компьютерде клиент – сервер
технология көмегімен қолдануға болатын МББЖ. Оларға InterBase 6 Oracle,
Microsoft CSQI Server және т.б. жатады.
Мәліметтерді сақтау принципі байланысты барлық мәліметтер базасы
бірнеше негізгі типтерге бөлінеді:
• иерархиялық;
• желілік;
• реляциялық.
Иерархиялық мәліметтер базасы - 60-шы жылдардың басында қолданылған.
Олар қарапайым терек түрінде құрылған. Мұнда мәліметтер екі категорияға
бөлінеді: негізгі және бағынышты. Иерархиядағы ең биік объект – түпкі, ал
қалған объектілерде тәуелді деп атайды.
Иерархиялық мәліметтер базасы жақсы жағы – біреудің көпке деген аралық
байланыстарын көрсету мүмкіндігі, мәліметтерді көзбен көретіндей анық
көрсету, мәліметтердің тәуелсіздік деңгейі анықталған.
Иерархиялық мәліметтер базасы кемшілігі – мәліметтер құрылымын көрсету,
яғни МББЖ бағдарламасының қиындығы, мәліметтерді енгізу және жою
операциясын орындаудың қиындығы.
Желілік мәліметтер базасы – иерархиялықпен қатар қолданылады. Бұл
мәліметтер базасында кез-келген объект басқа объектілермен бірнеше
байланыс жасай алады.
Желілік мәліметтер базасының жақсы жақтары – жалпы түрдегі модель, жою
және енгізу операцияларын орындаудың жеткілікті түрі.
Желілік мәліметтер базасының кемшілі – мәліметтерді көрсетудің
қиындығы, яғни МББЖ бағдарламалар комплексінің күрделілігі.
Реляциялық мәліметтер базасы (relation - қатынас) – программалуда 70
-жылдардан бастап қолданыла бастады. Мұндай мәліметтер базасында объектілер
және олардың арасындағы байланыс жол және бағандардан тұратын тікбұрышты
кесте түрінде көрсетіледі.
Реляциялық мәліметтер базасының кестесі көмегімен келесі іс –
әрекеттерді орындауға болады:
• кесте құруға немесе оның құрылымын анықтауға;
• кесте құрылымын өзгертуге;
• кесте атын өзертуге;
• кестені дискіден өшіруге.
Реляциялық мәліметтер базасының жақсы жақтары – мәліметтерді көзбен
көретіндей өрнектеу.
Реляциялық мәліметтер базасының кемшілігі – біраз МББЖ - де қатынастар
көлемі үлкен болған жағдайда өңдеу жай жүреді.
Қазіргі мәліметтер базасын қолданып мәліметтер базасын құруды теориялық
және практикалық үйрену Мәлемттер базасы және білім базасы пәнінде
қарастырылады.

І-БӨЛІМ. МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ӨҢДЕУ ЖӘНЕ ЖОБАЛАУ
1. МӘЛІМЕТТЕРДІ ӨҢДЕУ
Кез-келген автоматтандырылған басқару жүйесінің (АБЖ) қызметі –
информацияны өңдеу мен сақтауға байланысты, ол қабылданатын шешімдер
информацияның сенімділігі мен дәлдігіне тәуелді, яғни жүйенің тиімділігіне
тәуелді. АБЖ информациялық қорына кіретіндер: оперативтік мәліметтер,
нормативтік анықтама информациясы, тұрақты информация сыртқы ортамен өзара
әсерлесу туралы ағымдық информация, архивтік және статистикалық
информация.
АБЖ-ны ұйымдастыру кезіндегі негізгі мақсат барлық сақтаушы
мәліметтермен жұмыс істеу және оны өңдеу. Бұған мәліметтерді суреттеу,
қимылға келтіру, код арқылы өңдеу мен бақылау тәсілдер және сақталатын
мәліметтерді қорғауға қатысты сұрақтар жатады.
Кейінірек информациялық ізденіс жүйелері дүниеге келеді, өйткені бірдей
мәліметтердің көп-көп пайдаланушыларға және қолданбалы есепке қажет екені
байқалады. Бұл жүйелер ұйымдастыру, сақтау, түзету сұрақтарына жауап
береді. ЭЕМ-нің 3 ұрпағы дүниеге келсімен операциялық орта да қуаттырақ
бола түсті, іске асырылатын АБЖ-да өзгерді, мәліметтер көлемі өсіп
бағдарламаға деген талап күшейді, сұрақтарға жауап көбейді. Бірақ іс-
жүзінде АБЖ-ны жасау техника бағасынан да қымбат болғандықтан, мәліметтер
ұйымдастыруда жаңа принциптер салынатын болды және автоматтандырылған
жүйелер пайда болды. ЭЕМ-нің 4 – ұрпағына пайда болуына орай есептеу
талаптары мен комплекстерді ұйымдастыру үшін мәліметтер банкі жасала
бастады.
Пәннің негізгі мақсаты – АБЖ-ны функционалды қосалқы жүйелерінің
элементтері ретінде мәліметтер және білім базаларын құру принциптерін
олардың қолдану мүмкіндіктері мен мәліметтер және білім базаларын
жобалануды үйрену.
2. МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ МЕН БАНКІ
Автоматтандырылған мәліметтер банкіне керекті информациялар алу үшін
орталықтандырылған жинақтауға және ұжымдық көп аспектілік қолданатын
мәліметтерге арналған информациялық модельдер, бағдарламалар, тілдер,
ұйымдастырулар техника құралдарынан тұратын жүйелер жатады.
Автоматтандырылған мәліметтер банкіде қызметтік бір бөлігін адам орындайды.
Есептеу жүйесінде сақталатын мәліметтер массивін мәліметтер базасы деп
аталады(МБ). МБ және МБ-сын басқару жүйесі (МББЖ) мен бірге мәліметтер
банкі құрамына кіреді(МБн).
Мәліметтер базасын жасау кезінде 2 мәселені ескеру қажет:
1. Мәліметтер өздерін қолданатын бағдарламаға тәуелсіз болуы қажет .
2. Жай бағдарлама тілінде жазылуы күрделі еңбекті қажет ететін
бағдарламасыз-ақ МБ-нан керекті информацияны сұрау және мүмкіндігін
қамтамасыз ету.
Бұл үшін МБ-нан талап ету тілдері пайдаланылады. МБ – бұл өмірдегі
нақты объект облысы туралы айтады. (институт, аурухана, спорт, ғылым саласы
және т.б.).
МББЖ деп – мәліметтер базасымен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін
бағдарламалар комплексін айтады.
Мәліметтер банкінің ерекшеліктері:
1. Мәліметтердің жоғарғы деңгейдегі жинақталуы, артық нәрсенің жоқтығы.

2. Мәліметтер банкімен тұтынушының жүзбе-жүз әңгімелесуін ұйымдастыру.

3. Өте жоғарғы деңгейде ұйымдастырылған зерденің болуы.
4. Мәліметтерге тікелей шығу мүмкіндігі.
5. Қуатты тілдік және бағдарламалық қамтамасыз етудің болуы.
6. Мәліметтерді код арқылы өңдеудің және классификациялаудың бірыңғай
жүйесі.
Мәліметтер банкінің кемшіліктері:
1. Жасалатын жүйенің күрделігі.
2. ЭЕМ ресурстарының бір бөлігі МББЖ өз қажеттіліктеріне жұмсайды.
3. Бұзылуға және аварияларға, олардың нәтижелеріне сезімталдығы.

3. ИНФОРМАЦИЯ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР
Реалдық әлем Информация
Мәліметтер

Реалдық әлем – ол бізді қоршаған орта, онда әр түрлі сана бар: спорт,
аурухана, институт, ғылым салалары және т.б. Әр сана ішінен бір немесе
бірнеше объект қаралынады және әр объекті қасиеттерімен мінезделеді.
Мысалы, адам қасиеттері: оның сыртқы түрі, мінез – құлқы, жұмыс орны т.б..
Информация – бізді қоршаған дүниенің адам көзқарасындағы көрінісі
немесе шағылысуы, бұл жерде атрибут деген түсінік қолданылады. Атрибут
дегеніміз – объектінің қасиеттері. Реалдық объектіні суреттей келе біз
атрибуттың нақты мағынасына қараймыз. Мысалы, адам атрибуттары: бойы,
салмағы, көзінің түсі және т.с.с.
Мәліметтер – ЭЕМ-де сақтау және өңдеу үшін ыңғайлы түрде берілетін
информация. Информация және Мәліметтер деген түсінікте байланысты сұрақ
екі аспектіде қаралады:
І. Инфологиялық аспекті – мәліметтердің мазмұнын тек ой түсінік
жағынан қарайды және олар ЭЕМ-нің есіне сақтауды ұйымдастыру сұрақтарында
қамтылмайды. Информациялық жүйені информациялық жобалау кезінде келесі
сұрақтар шешілуі керек:
1. Қоршаған ортаның қандай объектісі, құбылысы туралы информация
жинақталып өңделуі керек.
2. Олардың қандай мінездемелері және өзара байланыстары ескерілуі
керек.
3. Информациялық жүйеге кіргізілетін объекті немесе құбылыстар туралы
түсініктердің анықталуы.
ІІ. Даталогиялық аспекті – бұл аспекті мәліметтерді ЭЕМ зердесінде
көрсетуге байланысты. Жүйені даталогиялық жобалу кезінде мәліметтер арқылы
жүйеде информациялық сәйкес түрлері жасалады, мәліметтерді өңдеумен осы
көрсетудің тәсілдері мен модельдері келтіріледі.
4. МӘЛІМЕТТЕР ҚҰРЫЛЫМЫ.
Мәліметтер элементтері топ-топ болып біріктірілуі мүмкін. Топ дегеніміз-
белгілі бір есіне берілетін мәліметтердің элементтерінің жиынтығы.
Топтардың келесі түрлері бар:
Жәй және құрама, қайталанатын және қайталанбайтындар.
Егер топ тек элементтерден тұратын болса, онда ол жәй топ. Егер
элементтерге басқа топтар кіретін болса, онда ол құрама. Адам (аты-жөні,
туған жылы) бұл жәй топ. Адам (аты-жөні, туған жылы, айы, күні) – бұл
құрама топ.
Егер топтың мағынасы қайталантын болса, онда топ қайталанатын топ,
керісінше жағдайда қайталанбайтын топ.
Оперативті еске сақтауға мәіметтерді өңдеу үшін мәліметтер құрылымға
ұйымдастырылады. Құрылым дегеніміз – мәліметтердің элементтерінің саны және
олардың өзара байланысы берілетін белгілі бір жүйе.
Құрылымның келесі түрлері болады:

Байланыспаған құрылымда мәліметтер элементтері ретсіз орналасады және
өзара байланыс жоқ.
Біркелкі құрылымда өзара байланыс мәліметтер арасында тізімдер
ұйымдастырылады. Тізімде мәліметтердің көрсетілген белгілері бойынша мекен
– жайлары көрсетіледі.
Иерархиялық құрылымды мәліметтер қатаң түрде сатылы тәуелділік және
деңгейлер бойынша бөлінеді.
Тораптық құрылымда сатылық құрылымға қарағанда деңгейлер арасында
байланыстар енгізілуі мүмкін.
Аралас құрылым бұл мәліметтерді тиімді өңдеу үшін ұйымдастырылған әр
түрлі құрылымдар жиынтығы.
5. МӘЛІМЕТТЕР ЖИЫНТЫҒЫ ЖӘНЕ ФАЙЛДАР
Мәліметтер жиынтығы – сыртқы еске сақтайтын жерде тұратын белгілі бір
түрде ұйымдастырылған жазбалар.
Мәліметтер жиынтығын өңдеу үшін файл деген түсінік енгізіледі.
Мәліметтер жиынтығымен бағдарламадағы берілгендердің арасындағы өзара
қатынас, өзара ауытқудағы өзара қатынас, өзара ауытқулар, логикалық
құрылғылар іске асырылады. Оперативтік еске сақтайтын жермен сыртқы еске
сақталатын жердің мәліметтері арасындағы ауыстырулар физикалық жазылымдар
арқылы іске асырылады. Жазылымдардың тұрақты, айнымалы, анықталмаған
ұзындығы болуы мүмкін. Файлды суреттерге арналған суреттегіш жиынтықтар,
ал файлды өңдеу үшін арнаулы операторлар бар: файлды ашу, жабу, оқу, жазу,
түзету, жою. Мәліметтер жиынтығы уақытша болады. Егер олар белгілі бір
мерзімге ұйымдастырылса, онда тұрақты немесе каталогталған болады.
Ұйымдастыру тәсілінің келесі түрлері бар:
- кезектелген;
- кітапханалық;
- индексті тізбектелген;
- тура.
Кезектелген мәліметтер жиынтығында жазылғандар біртіндеп өңделеді.
Кітапханалық мәліметтер жиынтығында әрбір бөлім өз атымен және есте
сақталатын жерде орын алатын көлемімен кітапхана мазмұнында көрсетіледі.
Бөлімге атын атау арқылы назар аударылып алғашқы текст және жұмыс істейтін
модульдердің кітапханасы жасалады.
Тура мәліметтер жиынтығында жазылымдарға назар аудару кілт бойынша
іске асырылады.
6. ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ТӘСІЛДЕРІ
Қол жеткізу тәсілдері дегеніміз - мәліметтерді сыртқы зердеде сақтауды
және өңдеуді қамтамасыз ететін техникалық және бағдарламалық құралдар
жиынтығы. Әрбір сақтаулы файл осы файлдың алғашқы кілттік мағынасы бойынша
айқын тәсілмен реттеледі. Алғашқы кілт бір ғана жазылымды
ұқсастырылғандықтан, ол жұмыс істегенде ғана қолданылады.
Екінші кілт топ-топ жазылымдарды ұқсастырады да мәліметтерді өңдеу
кезінде қолданылады.
7. МӘЛІМЕТТЕРДІ ӨҢДЕУДІҢ НЕГІЗГІ ЕСЕПТЕРІ
Мәлімет өңдеудің негізгі есептері:
- жұмысқа салу;
- түзету;
- іздеу;
- сорттау.
Жазу салу дегеніміз – файлды немесе мәліметтер құрылымын ұйымдастыру
және оларға информация енгізу.
Сақтаулы тұрған мәліметтерге қайсыбір өзгерістер енгізуді түзету деп
атайды. Түзетудің келесі түрлері былай ажыратылады:
- жаңа ақпаратқа мәліметтерді қосу;
- қайсыбір мәліметтерді жою;
- қайсыбір мәліметтер құрылымын өзгерту.
Іздеуді іске асыру кезінде мәліметтерді іздеп табылатын белгілі
сұранысқа немесе сұрауға беріледі.
Іздеу тәсілдері:
- қосарлы іздеу – реттелген кезектес құрылымда пайдаланылады;
- блоктап іздеу – мәліметтер алдымен реттеліп блокқа бөлінеді, әрбір
блок үшін шекаралық мағына бері леді;
- кілт бойынша іздеу – осы кілт арқылы бірден керекті мәліметтерге
шығады.
Сортау – мәліметтерді өңдеу кезіндегі жиі кездестін операциялардың
бірі. Көрсетілген кілт белгілері бойынша мәліметтер алдын – ала белгілі
іштен және сырттан сорттау деп екеуін ажыратады. Іштен сорттау –
мәліметтер оперативтік жадыда сақталады және өңделеді. Сыттан сорттау –
сол сияқты, бірақ сыртқы жадыда.
8. МӘЛІМЕТТЕРДІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ МЕН ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ ҚАРЫМ – ҚАТЫНАСТАР
Реалды өмірдің әрі түрлі объекілері арасында түрлі қарым – қатынастар
бар. Олар өз табиғаты бойынша, математикалық суреттелуі бойынша және
т.с.с әр түрлі болады. Қарым – қатынастың келесі түрлері бар:
- теориялық – көпшілік сипаттағы қарым – қатынастар;
- логикалық табиғаты бар қарым – қатынастар;
- арифметикалық тәріздес қарым – қатынастар;
- лексика – графикалық реттеудің қарым – қатынастары.
Көптеген қарым – қатынастар математикалық суреттерге келмейді немесе
суреттелуі өте қиын.
Мәліметтер арасындағы өзара байланыстардың 4 түрі бар:
• біреуге бір (один к одному)
• бірді көпке (один ко многим)
• көпті бірге (много ко одному)
• көпті көпке (много ко многим)
9. МӘЛІМЕТТЕР БАНКІНІҢ ҚҰРАМЫ
Мәліметтер банкі келесі негізгі құрылымдардан тұрады:
- Мәліметтер базасы;
- Мәліметтер базасын басқару жүйесі;
- Мәліметтер базасының әкімшілігі;
- Мәліметтер сөздігі;
- Есептеу жүйесі;
- Қызметкер адамдар.
Мәліметтер базасы – бұл бұйымдық, заттық облыста информациялық
модельдердің даталогиялық көрсетілуі.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі – бұл бағдарламаның арнаулы пакеті.
Оның күшімен МБ-сын орталықтан басқару жүзеге асырылады және мәліметтерге
жол ашылады.
Мәліметтер сөздігі – нақты мәліметтер банкінің мәліметтерінің бар
ресурстары туралы біріңғай және орталықтандырылған информацияны сақтауға
арналған. Мәліметтер сөздігі келесі ақпараттардан тұрады: объектілер туралы
берілген бағдарламаны қамтамасыз етуге керек, олардың қасиеттері мен қарым
– қатынастары, мәліметтер туралы МБ-да сақталатын құрылымы, басқа
мәліметтермен байланысушылар жағынан мәліметтерге келу жолдарды айыру және
т.с.с.
Мәліметтер базасының әкімшілігі – басқаруды іске асыратын кісі немесе
кісілер тобы.
10. ҰСТАЛАТЫН МӘЛІМЕТТЕРДІҢ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫНДАҒЫ ҚАСИЕТТЕРІ
1. Интеграция – көптеген тұтынушылардың қолдануына арналған мәліметтер
жиынын базада ұйымдастыру мүмкіндігі. Оның үстніе әрбір тұтынушының және
әрбір бағдарлама пакетінің мақсаттары сақталады.
2. Тәуелсіздік – екі түрлі жағдайда қажет:
- жалпы логикалық құрылымдардағы мүмкін болар өзгерістер бағдарламлар
пакетіне әсер етпеуі керек;
- қол жеткізу тәсілдеріндегі немесе сыртқы зердеде мәліметтерді
ұйымдастыру жолдарындағы өзгерістер оның жалпы логикалық құрылымында,
бағдарламалар пакетіне де әсер етпеуі керек.
Сондықтан ол екі тәуелсіздікке бөлінеді:
- логикалық;
- физикалық.
Логикалық тәуелсіздік дегеніміз – сақталатын мәліметтердің жалпы
логикалық құрылымы мүмкін болар өзгерістерінен қолданушылармен бағдарлама
пакетінің тәуелсіздігі.
Физикалық тәуелсіздік дегеніміз – мәліметтердің физикалық
ұйымдастырылуының мүмкін болар өзгерістеріне қолданушылар мен бағдарлама
пакетінің тәуелсіздігі.
3. Артықтық – ол МБ-ның қандай да бір минималды немесе басқарылатын
деңгейінде ұстап тұрады.
4. Қорғаныс – екі аспектіде қарастырылады:
- қолданушылар жағына және бағдарламалық аппараттық жағынан байқаусызда
қол жеткізуден, қиратудан қорғау.
- қолдануышалар жағынан әдейі істелген қол жеткізуден, қиратудан,
өзгертуден қорғау.
5. Бүтіндік – бұл уақыттың әрбір кезінде сақталатын мәліметтердің
шындығын, дұрыстығын сақтау.
11. МӘЛІМЕТТЕРДІҢ НЕГІЗГІ МОДЕЛЬДЕРІ
Мәліметтердің 3 моделі бар:
1. иерархиялық;
2. желілік;
3. реляциялық.
Иерархиялық мәліметтер базасы – 60-шы жылдардың басында қолданылған.
Олар қарапайым терек түрінде құрылған. Бұнда мәліметтер екі категорияға
бөлінеді: негізгі және бағынышты. Иерархиядағы ең биік объект – түпкі, ал
қалған объектілерді тәуелді деп атайды.
Иерархиялық модельде мәліметтер қатаң түрде анықталатын деңгейлерде
көрсетіледі. Жоғарғы деңгейде әр уақытта түбір деп. аталатын бір түйін
болады. Әрбір түйінде одан туатын көптеген түйіндер болуы мүмкін, бірақ
тарайтын. Түйіндер арасындағы аралық байланыс мынадай болуы мүмкін:
1 : 1, 1 : М, М : N
Түйін дегеніміз – объектіні барлық байланыстармен суреттеу. Қайсыбір
түйінге назар аудару үшін ізденіс кезінде мәліметке кірер жол әрқашан тек
түбір түйіні арқылы өтеді және жолдың бойы керекті түйінге дейін
анықталатын болуы керек. Қайсыбір түйінді түйінде төмендегідей
информациялар жойылып кетуі мүмкін.
Иерархиялық модельдің жақсы жағы – біреудің көпке деген аралық
байланысын көрсету мүмкіндігі, мәліметтердің көзбен көретіндей анық
көрінуі, мәліметтердің тәуелсіздік деңгейлерінің анықталған болуы.
Иерархиялық модельдің кемшілігі – мәліметтер құрылымын көрсету, яғни
МББЖ-нің бағдарламасының қиындығы, мәліметтерді енгізу және жою
операциясын орындау қиындығы.
Желілік модель – модельдің нағыз жалпы түрі, мұнда объектілер
арасындағы байланыстар кез-келген түрде болуы мүмкін. Желілік модельдер
иерархиялықпен қатар қолданылады. Бұл модельде кез-келген объект негізігі
және бағынышты болып саналады. Осылайша, желілік модельдегі әрбір объект
басқа объектілермен бірнеше байланысқа ие болуы мүмкін.
Желілік модельдің жақсы жақтары – жалпы түрдегі модель, жою және енгізу
операцияларын орындаудың жеткілікті түрі.
Желілік модельдің кемшіліктері - мәліметтерді көрсетудің қиындығы,
яғни мәліметтер базасы басқару жүйесіндегі бағдарламар комплексінің
күрделілігі.
Реляциялық модельдер программалауда 70-ші жылдарда кеңінен қолданыла
бастады. Реляциялық модельде объектілер қатынастар түрінде, ал олардың
қасиетттері атрибут түрінде көрсетіледі.
Қатынас дегеніміз келесі шарттар орындалатын кесте:
- атриубуттарға есім берілген және олардың құрылымы біртекті;
- жолдың реттілігі маңызды емес;
- қайталанатын жол болмауы тиіс;
- атрибуттың реттілігі маңызды емес.
Қатныстарда атрибуттар саны әр түрлі болуы мүмкін. Егер барлық
атрибуттарға мағына берілген болса, онда қатынас саның аламыз.
Бір атрибуттың мағыналар жиынтығы домен, ал жолдағы мағыналар жиынтығы
картеж деп аталады.
Реляциялық модельдің жақсы жақтары - мәліметтерді көзбен көретіндей
етіп көрсету, қарапайымдылық математикалық аппаратың бар екендігі
(реляциялық алгебра).
Реляциялық модельдің кемшілігі – мәліметтер базасын басқару жүйесінде
қатынастар көлемі үлкен болған жағдайда өңдеу жай жүреді.
12. РЕЛЯЦИЯЛЫҚ АЛГЕБРА
Реляциялық алгебраның 6 операциясы белгілі. Олар 1 немесе 2 қатынас
арқылы орындалады:
1. орын ауыстыру операциясы;
2. проекция немесе қатынастың бір бөлігі бөлек көрсету операциясы;
3. біріктіру операциясы;
4. шектеу операциясы;
5. композиция операцисы;
6. бөлу операциясы.
13. МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ
Мәліметтер базасының өмір сүру кезінде белгілі бір уақыт аралығы бар.
Мәліметтер базасын жасау шешімі қабылданған сәттен бастап оларды жою
шешімі, содан соң шын мәнінде физикалық түрде жою, қабылданған сәтке
дейін.
Өмір сүру кезеңдерінде екі фаза бар.
1. талдау және жобалау фазасы:
А) талаптарды түрге келтіру және талдау;
Б) астарлы жобалау;
В) логикалық жобалау;
Г) физикалық жобалау.
2. іске асару және қолдану фазасы;
А) мәліметтер базасын іске асыру;
Б) мәліметтер базасының жұмысын талдау;
В) мәліметтер түрге келтіру және талдау.
1а – Талаптарды түрге келтіру және талдау.
Бұл кезде мәліметтер базасының қазіргі және кейінгі кездерде қолдану
сферасын анықтау қажет. Мәліметтер базасында сақталатын барлық
информациялар жиынтығын және оларды өңдеу ережелерін тауып, келесі кездерде
қолданылатын мәліметтерді дайындау қажет.
Қолдану сферасы кезінде, мекемелердің және ұйымдасытру инфомациялық
схемасын анықтау.
Ол жерде жеке бөлімшелер аралығындағы информациялық ағымдар
бейнеленген.
МБ-ның кейінгі өзгертулері жоғарғы басшылар арасындағы әңгімелерден
кейін тууы мүмкін.
Кез-келген ұйымда өндірістік және басқару қызметтері болады, МБ-сын
жобалау негізінен өндірістік қызметтер туралы ақпараттар және оларды
өңдейтін мәліметтер жатады, сондықтан олар жеткілікті мөлшерде дәл және
анық болулары керек.
Өндірістік қызмет атқаратын жұмыскерлермен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.