Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ақша қаражатының жалпы сипаттамасы.Есеп айырысу нысандары.
1.1 Вексельдер арқылы есеп айырысу
1.2 Чектермен есеп айырысу
1.3 Төлем карточкаларымен есеп айрысу
1.4 Төлем талап . тапсырмалары арқылы есеп айырысу
1.5 Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
2.2 Валюта шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
3. Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін түгендеу
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын іштей бақылау және ақшалай қаражаттарды түгендеу
3.2 Құнды қағаздар
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі.
ІІІ. Қорытын
Қосымшалар
Қолданылған әдебиеттер
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ақша қаражатының жалпы сипаттамасы.Есеп айырысу нысандары.
1.1 Вексельдер арқылы есеп айырысу
1.2 Чектермен есеп айырысу
1.3 Төлем карточкаларымен есеп айрысу
1.4 Төлем талап . тапсырмалары арқылы есеп айырысу
1.5 Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
2.2 Валюта шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
3. Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін түгендеу
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын іштей бақылау және ақшалай қаражаттарды түгендеу
3.2 Құнды қағаздар
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі.
ІІІ. Қорытын
Қосымшалар
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп айырысу шоттарын;
2) шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, ком-
мерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық
шоттарды;
4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік
шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол
ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын
және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүр-
гізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5. Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың бар-жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп айырысу шоттарын;
2) шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, ком-
мерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық
шоттарды;
4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік
шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол
ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын
және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүр-
гізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5. Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы ақшалардың бар-жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте
Қолданылған әдебиеттер:
1. ҚР Заңы "Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы" №234 (28.02.2007ж)
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің "Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің нысандарын бекіту туралы" 21.06.07 ж. № 215 бұйрығы
3. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "№ 1 ұлттық қаржылық есептілік стандартын бекіту туралы" 21.06.07 ж. № 218 бұйрығы
4. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы" 25.05.07 ж. № 185 бұйрығы
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы" 25.05.07 ж. № 185 бұйрығы
6. «Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес шоттар байланысының жиынтығы» / Абдина А.Р. / Астана 2007 / 4-10 беттер.
7. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №30 9-11 беттер.
8. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №15 5 бет.
9. «Бухгалтер бюллетені» / 2005жыл / №33 12-14 беттер.
10. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №32 11 бет.
11. «Бухгалтер бюллетені» / 2005;жыл / №35
12. «Әлем экономикасы» / Астана «Дәнекер» / 2бөлік / 2005 жыл / Сахариев С.С., Сахариева А.С.
13. «Банк ісі» / Хамитов Н.И. / Алматы 2006
14. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» / Радостовец В.К, Т.Ғ.Ғабдули , В.В. Радостовец, О.И. Шмидт /Алматы 2002ж. / 204-245
15. «Бухгалтерлік есеп» / С.Б.Баймұханова / Алматы 2005ж. /81-93 беттер.
16. «Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру» / Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. / Алматы 2006ж / 47-64 беттер.
17. «Бухгалтерлік іскерлік корреспонденциясы» / В.Л.Назарова /Алматы, 2002ж.
18. «Бухгалтерлік есеп» /В.Л. Назарова / Алматы 2005 / 213-216
19. «Банктегі бухгалтерлік есеп» / С.Т. Міржақыпова / Алматы 2004ж / 141-196 беттер.
20. «Шаруашылық жүргізуші субектілердегі бухгалтерлік есеп» / В.Л.Назарова / Алматы «Экономика» / 2002ж 35-49
21. «Бухгалтерлік есеп» Баймұханова С.Б., Балапанов 155-170б.
22. «Қаржылық есеп» / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева /Алматы 2001ж / 132-152 беттер.
23. «Соответствие бухгалтерских счетов системы КСБУ счетам системы МСФО» Ноябрь 04.2004ж. (Интернет)
1. ҚР Заңы "Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы" №234 (28.02.2007ж)
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің "Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің нысандарын бекіту туралы" 21.06.07 ж. № 215 бұйрығы
3. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "№ 1 ұлттық қаржылық есептілік стандартын бекіту туралы" 21.06.07 ж. № 218 бұйрығы
4. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы" 25.05.07 ж. № 185 бұйрығы
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің "Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы" 25.05.07 ж. № 185 бұйрығы
6. «Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес шоттар байланысының жиынтығы» / Абдина А.Р. / Астана 2007 / 4-10 беттер.
7. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №30 9-11 беттер.
8. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №15 5 бет.
9. «Бухгалтер бюллетені» / 2005жыл / №33 12-14 беттер.
10. «Бухгалтер бюллетені» / 2005 жыл / №32 11 бет.
11. «Бухгалтер бюллетені» / 2005;жыл / №35
12. «Әлем экономикасы» / Астана «Дәнекер» / 2бөлік / 2005 жыл / Сахариев С.С., Сахариева А.С.
13. «Банк ісі» / Хамитов Н.И. / Алматы 2006
14. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» / Радостовец В.К, Т.Ғ.Ғабдули , В.В. Радостовец, О.И. Шмидт /Алматы 2002ж. / 204-245
15. «Бухгалтерлік есеп» / С.Б.Баймұханова / Алматы 2005ж. /81-93 беттер.
16. «Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру» / Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. / Алматы 2006ж / 47-64 беттер.
17. «Бухгалтерлік іскерлік корреспонденциясы» / В.Л.Назарова /Алматы, 2002ж.
18. «Бухгалтерлік есеп» /В.Л. Назарова / Алматы 2005 / 213-216
19. «Банктегі бухгалтерлік есеп» / С.Т. Міржақыпова / Алматы 2004ж / 141-196 беттер.
20. «Шаруашылық жүргізуші субектілердегі бухгалтерлік есеп» / В.Л.Назарова / Алматы «Экономика» / 2002ж 35-49
21. «Бухгалтерлік есеп» Баймұханова С.Б., Балапанов 155-170б.
22. «Қаржылық есеп» / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева /Алматы 2001ж / 132-152 беттер.
23. «Соответствие бухгалтерских счетов системы КСБУ счетам системы МСФО» Ноябрь 04.2004ж. (Интернет)
Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру
бланкілерді түгендеу
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ақша қаражатының жалпы сипаттамасы.Есеп айырысу нысандары.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Чектермен есеп айырысу
3. Төлем карточкаларымен есеп айрысу
4. Төлем талап – тапсырмалары арқылы есеп айырысу
5. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
2.2 Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
3. Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін
түгендеу
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын іштей бақылау және ақшалай
қаражаттарды түгендеу
3.2 Құнды қағаздар
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі.
ІІІ. Қорытын
Қосымшалар
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен
заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі
мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
айырысу шоттарын;
2) шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары
бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, ком-
мерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық
шоттарды;
4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік
шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды
тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді.
Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп
айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі
мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын
қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп
айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-
қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп
беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы
айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша
қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының
бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол
ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын
және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және
жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын
мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүр-
гізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын
болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5. Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы
ақшалардың бар-жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен
қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде
алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды
жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын
ашады.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шот ашуға арналған - өтініш;
2) қойылатын қол мен мөртанба белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының
анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) Жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп болса)
көшірмесі.
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып
табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың
барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды , беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
негізінде орындайды:
1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі рәсімделеді.
2. Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда – чек рәсімделеді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің
құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда – төлем талап-
тапсырмасы жасалады.
5. Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот
органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар
есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы.
Есеп айырысу нысандары.
Барлық шаруашылық жүргізіші субъектілер өз ақша қаражаттары
банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бүл
келтірілген мәлемет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,
келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланады. Егер де контракт сомасы
көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы
керек, тіптен олар жартылай орындалса да , әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-
тен аспауы керек.
Ақша қаражаттары сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары-бұл банк мен клиентер арасындағы келісім-шарттың
қатынастарын көрсететің әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағамдық, жинақтық және корреспондентік болып
бөлінеді.
Корресмпонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың
кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктіқ
шоттар, бірақ олар жеке және занды тұлғаның оқшаланған бөлемшелері үшін де
ашылады.
Шетелдіқ валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын
есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін.
Ол сыртықы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімнін валютаға
сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек (аванс) кітапшаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат лардындағы қаражат олардың иелерінің
әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып
жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше
көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды
жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем
тапсырманы ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың
индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей
дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық
жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да
әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; төлем-тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім – шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетка да жатқыза алады.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу.
Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын
қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша
үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.
Вексель - өзінің иесіне төлеу мерзімі келуі бойынша онда аталған
ақшалай соманы талап етудің сөзсіз құқығын береді. Вексель бойынша оны
берген немесе төлеуге келісім берген (акцепттеген) тұлға төлеуге борышты.
Вексельді жазып беруші кәсіпорын (тұлға) борышкер болып саналады. Сатылған
тауарлардың төлем ақысы есебінен вексельдің қабылдаушы кәсіпорын (тұлға)
кредитор (қарыз беруші) болып саналады.
Вексель қаражаттары бойынша есептесудің есебі. Вексель (қарыздық
қолхат, міндеттеме) - бұл вексель берушінің вексель ұстаушыға (вексель
иесіне) белгілі бір соманы мерзігілі жеткен бойда қарыздық міндеттемені
сөзсіз төлеуді куәландыратын бағалы қағаз.
Вексель - бұл вексель айналымы жолымен берілетін коммерциялық несиенің
түрі (вексельдің бір иегерден басқасына берілуін ақша алмастырады).
Вексель заңмен ұйғарылған үлгіде жазылуға тиісті, тек соңда ғана ол
өзінің заңды күшіне енеді. Дұрыс жазылған вексель бойынша төлеуден бас
тарту сотқа шағымдануға және борышкердің мүлкі есебінен онда көрсетілген
соманы мәжбүрлі түрде өндіруге негіз береді. Вексель жеткілікті дәрежеде
сенімді бағалы қағаз болғанымен, ол ақшаны толық қайтарып алуға кепілдік
бере алмайды.Борышкер кәсіпорын (вексель беруші) банкроттық жағдайына түсіп
және оның мүлкі барлық вексельдер бойынша төлемдер үшін жетпей қалуы
мүмкін.
Вексель жай және аударма болып келеді:
Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады. Жай вексель кредитордың (вексель ұстаушының) пайдасына борышкерге
(вексель берушіге) төлеу міндеттемелерін мойындатады.Оны борышкер жазып
береді және оған қол қояды. Екі тарап қатысады; вексель беруші және вексель
ұстаушы. Вексельде берілген орны мен күні, міндеттеменің жалпы сомасы
немесе % төлеу жөніндегі міндеттеме бөлек түрде төлемнің мерзімі мен
орны, алу-шының атауы, екі тараптың қойған қолдары көрсетіледі
Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші
тұлғаға (трассатқа) бірінші вексель ұстаушыға (реминтентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вескельде
көрсетілген ақшаны тілейтіні туралы басқаша ешбір шарт койылмайтындығы
туралы міндеттемесі. Аударма вексель өз табиғаты бойынша бұйрыққа ұқсас
болып келеді.Аударма вексель(тратта) үшінші тұлғаға (ремитентке)
көрсетілген соманы төлеу туралы борышкерге (қарыздарға) бұйрықты
мойындатады.Бұл вексельде көрсетілген соманы белгіленгеи мерзімде
ұсынушыға немесе үшінші тұлғаға (эмитентке) төлеу жөнінде кредитордың
(трассанттың) борышкерге (трассатқа) берген бұйрығы. Аудармалы
вексельді төлеуші (трассәнт) табыстау қолының (индосаменттің) көмегімен
акцепттеуге тиіс. Аударма вексельдер мен коммерциялық қызметтің бірқатар
варианттары бар. Сатушы траттаны несиенің мерзімі біткенше ұстап тұрып,
онан соң олардың төлеуін талап етуі мүмкін. Бірақ ол вексельді банкіге
белгілі мөлшерде кемітумен сатып, оны кепілдіке қойып банкіден ссуда алып
немесе оны бағалы қағаздар нарығында сатып, дереу ақшасын алуды артық
көреді. Қазіргі уақытта жеткізушілер мен алушылардың арасында есептесу
түрлерін таңдауда шектеулер жойылған.кәсіпорындар несиеге өнім жіберу,
жұмыстар орындау және қызметтер атқаруы мүмкін.
Мұндай жағдайда алушылар мен тапсырысшылар кәсіпорынға тек қана
өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің)құны емес, оған қоса төлемдердің
мерзімін ұзартқаны үшін өсім – коммерциялық несие үшін процентін аударады.
Дәл осындай мәмілелерді жасау үшін вексельді пайдалану өте қолайлы.
Вексель бірнеше рет пайдаланылуы мүмкін, сөйтіп әмбебап несиелік
- есеп айырысу құжатының рөлін атқарады. Вексель қаражат-тардың
айналымын, банктегі вексельдердің есебін (дисконттеуді)
жылдамдатады. Мұндай жағдайда вексель ұстаушы индосаменттің
көмегімен вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін банкке табыстайды және
банк пайдасына берілетін есептік процентті (дисконтты) шегеріп тастап,
вексель сомасын алады. Бухгалтерлік есепте вексель емес, вексельді қамта-
масыз ететін берешек сомасы көрсетіледі. Ал вексельдің өзі баланстан тыс
1070 - "Қатаң есеп беру бланкілері" шотында ескерілуі мүмкін. Алынған
(жөнелтілген) өнімдер, жұмыстар мен вексельге алынған қызметтер үшін сатып
алушылармөн және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебі 1210 -
"Алынған вексельдер" шотында жүргізіледі.
1. Жөнелтілген өнімнің, орындалған жұмыс пен қызметтің өзіндік
құны Д-т 7010 К-т 1320, 8010, 8030 - 10.0 000
2. Өнімдердің, жұмыстар мен қызметтердің ҚҚС-сыз келісім
құнына Д-т 1210 К-т 6 010 - 125 000
3. ҚҚС сомасына Д-т 1210 К-т 3130 - 25 000
4. Өнім, жұмыс пен қызмет үшін вексель алынды (6 әйға) Д-т 1210 К-т
1250
5. Вексель бойынша % есептелді. Мыналарды ескеру қажет:
ә) инфляция проценті (3%) = 18%
б) банктік процент жылдық 32% -16% жиыны 34 %
150 000* 34% = 51 000
Д-т 2170 К-т 6110
6. Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда
а) вексель сомасына Д-т 1050,1040,1010 К-т 1210 - 150 000
7. Вексель бойынша төлем мерзімі бастапғанда.
Банкте вексельді досконттау (есепке алу).
Вексель үшін қарыз алынды Д-т 1040, 1050 К-т 3010 - 130 000
Дискоит сомасына (банк %) Д-т 7320 К-т 7310 - 20 000
Вексель бойынша төлем мерзімі басталған бойда банк авизосы (хабар-ламасы)
негізінде вексельді қайтармағанда Д-т 3010 К-т 1210 - 150 000
Бексель бойынша процент сомасына Д-т 1050, 1010 ,1040 К- т 2170 – 51 000
Егер вексель мерзімінде төленбесе, онда банктен алынған қарызды қай-тару
қажет Д-т 3010 К-т 10401010, 1050 – 150 000, ал алынған вексельді
субшотқа қою керек Д-т 1210 (мерзімі кешіккен вексельдер) К-т
12101 (мерзімді вексельдер)
Банк дисконтының сомасына Д-т 3010 К-т 1040 - 20 000
Вексель берушінің есебінде берілген вексельмен қамтамасыз етілген,
жеткізушілермен, мердігерлермен және басқа кредиторлармен есеп айырысу
жөніндегі берешек 33101-шотта (берілген вексельдер субшоты) көрсетіледі.
Алынған өнімнің, жұмыс пен қызметтің келісім құнына, ҚҚС-сыз Д-т 1310-
1315, 1217, 1330, 2930 К-т 41101 - 125 000
ҚҚС сомасына Д-т 1420 К-т 41101 - 25 000
Вексель бойынша процент Д-т 7310 К-т 4160 - 51 000
Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда:
а) вексель сомасына Д-т 41101 К-т 1040, 1050, 1010 - 150 000
б) процент сомасына Д-т 4160 К-т 1050, 1040, 1010 - 51 000
Алынған және берілген вексельдердің талдамалы есебі төлем мерзімі
кешіккен вексельдер және төлем мерзімі әлі басталмаған вексельдер туралы
деректерді қамтамасыз етуге тиіс.
5. Жолдағы аударымның және банктегі арнайы шоттардағы қаражаттардың
есебі.
Кәсіпорындар қолма қол ақша қаражаттарын есеп айырысу шотына немесе
субъектінің басқа шотына есептеу үшін банктердің, халықтық банктің немесе
пошта бөлімшесінің кассасына өткізу арқылы операция жасайды. Ақша
қаражатын табыстау мен оларды есеп айырысу шотына есептеу уақыты бойынша
сәйкес келмейді. Кейде есепті кезеңнің соңында мынадай жағдай кездесуі
мүмкін: ақша қаражаты пошта аударымы арқылы, халықтық банктің немесе банк
мекемесінің кассаларына еткізу жолымен аударылған, алайда ай соңына дейін
олар есеп айырысу шотына есептелмеген. Мұндай сомалар жолдағы ақша
аударымдары деп аталады және олар 1030-"Жолдағы ақша аударымдары" шотында
ескеріледі
Вексель : құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса, онда сол тілде вексель деп жазылған атауды, белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты; төлеуге тиіс тұлғаның
(төлеушінің) татуы – тек аударма вексельде, төлеу мерзімін, төлем
жасалатындығын, сол тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын
көрсетеді және онда вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда қөрсетілген талаптар құжаттар тұтастай сақталмаса, тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші болмайды.
Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша төленетін
вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұскауы болмаған кезде төлем жасаушының тұратын орны болып
есептелінеді. Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен қатар белгіленген орында қол қойылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші тұлға тұрған жерде
немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір орында төленуі
мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс,
мұндай нұскау болмаған жағдайда шартқа қол қойыдмаған (жазылмаған) деп
саналады. Пайыздың есептелген күні көрсетілмесе, аударма вексель жасалған
күннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
өзінің индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Егер вексель беруші аударма вексельде Бұйрыққа емес немесе осыған
ұқсас мағынада сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса, онда ол қарапайым
цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің пайдасына, не
вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына вексельді
акцептегеніне, не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының пайдасына,
жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар, өз кезегінде, вексельді табыстай алуына
болады.
Индоссамент қарапайым, алдын ала ешбір келісім - шарт қойылмаған болып
келеді. Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған, яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушы бланкті күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент айдарма вексельде немесе оған қосылған параққа қол қойылуы
тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды иелік етеді.
Егер индоссамент бланкті болса, онда вексель ұстаушы бланкті өз атына
немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк толтырмай және
индоссамнет жасамай- ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцент пен төлемге жауап
береді.Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады; бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы индоссамент бланктік
болғанымең, заңды аударма вексель ұстауышы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаментер жазылмаған деп
есептеленеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстауышы
немесе қолында вексель тұрған қарапаыйым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып саналады.
Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасың бір бөлігін
аваль ақылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді үшінші адам
немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол аваль
деп есептелсін деген сөздермен немесе осындай мағынасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы жеткілікті. Авальда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін бір
уақытта; вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір кұнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізде мерзімдерін қамтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға ұсынылуы мұмкін, бірақ белгіленген мерзімнен бұрын төленуін талап
етуге болмайды. Мұндай жағдайда ұсыну мерзімі осы мерзімнен бастап жүреді.
Ұсынғанаң кейін белгілі бір уақытта жасалған аударма вексель бойынша төлем
мерзімі не акцептелген күнімен , не қарсылық білдіру күнімен айқындалады.
Қарсылық білдіру болмаған жағдайда күні койылмаған акцеп акцептантқа
қатысты акцептке ұсыну үшін көзделген мерзімнің соңғы кұнінде жасалған
болып есептелінеді.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін ұсынғаннан кейін
белгілі бір уақытта белгіленген аударма вексельді ұстауышы вексельді төлеу
кұнінде, не келесі екі жұмыс күнінің бірінде ұсынуға тиіс. Аударма
вексельді есеп айырысу палатасында ұсыну төлемге ұсынғанмен бірдей болып
есептелінеді. Вексель ұстауышы бөліп төлеуден бас тарта алмайды. Бөліп
төленген жағдайда төлем жасаушы өз тәуекелділігіне алады.
Вексель ұстауышылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге өз
құқығын төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады:
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылған болса, онда төлем жасауды тоқтатады,
тіптен оның жағдайын сот аныктамасы да немесе оның мүлкінен өтем алу
нәтижесіз болмаған жағдайда;
3) вексель беруші акцептке жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп
танылған жағдайда.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
регрестік талабы (искы) вексель бойынша төлем мерзімінен кешіктірілмей
ұсынылуы мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту ( акцептемеуге немесе төлем жасамауға
қарсылық білдіруден ) факті куәландыратын актімен расталанады.
Вексель беруші аударма вексельнінің мәтінінде көрсеткен ресми
қарсылық білдіруден басқа қарсылық білдірген кезде төлеушінің қолы қойылған
өтінішпен алмастырылуы мүмкін.
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек. Акцепттеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдірен босатады. Бірақ бұл қарсылық
алдын ала тіркеуден өту керек, онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдін ісі ойдағыдай еместігі
байкалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтеулуі бола тұрса да; немесе
белгілі бір уақыт өткен соң, яғни ұсынылған кезде төленуге жататың вексель
болса да, оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылмағанда , сондай-ақ вексель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таңыған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімен ұсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін
акцептемеу немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен
кейінгі төрт жұмыс күнінің ішінде, шығынсыз айналым деп хабарланған
жағдайда , онда оның қабыл алынуы мүмкін. Әрбір индоссант хабарлама алған
күннен кейінгі екі жұмыс көрсете отырып , өз индоссантына, одан әрі вексель
берушіге дейін хабарлауға тиіс. Жоғарыда аталған мерзімдер алдынғы
хабарлама алынған сәттен бастап жүре бастайды.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірілген
жағдайда нотариус бұл туралы вексель бойынша міндетті барлық адамдарға
вексельдегі не қарсылық білдіруді талап етекн адамдардан алынған мекен-
жайларға сәйкес жазбаша хабарлама жібере отырып, оларға ескерту жасайды.
Мұндай хабарлама жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және
қол қойылған шығынсыз айналым, қарсылықсыз деген немесе басқадай
мағыналас сөздер арқылы вексель ұстаушыны оның мрегнресс, акцептемеуге
немесе төлем жасамауға қарсылық білдіру құқығын жүзеге асырудан босатады.
Бірақ вексель беруші енгізген сөзден (ескертуге) қарамастан,вексель ұстаушы
қарсылық білдірсе, онда қарсылық білдіруге байланысты шығындар оның өзіне
жатқызылады.Егер ескертпе индоссант немесе аванлист тарапынан
жасалынса,онда қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық
адамдардан талап етіледі. Аудару векселін беруші, акцептеуші,
индоссанттаушылардың барлығы немесе онда аваль қоюшылар вексель ұстаушының
алдында барлығы бірдей міндетті болып табылады.Вексель ұстаушы осы
адамдардың әрқайсысына жеке-жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды: аударма
вексельдің акцептелмеген немесе төленбеген сомасы, процентімен қоса, егер
олар белгіленген болса; вексель сомасынан Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала
алады; қарсылық білдіру бойынща шығындарын хабарлама жіберген кезінен
бастап талап ете алады.
Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына вексель
сомасының 0,01 проценті мөлшерінде комиссиондық шығындарын да енгізе алады.
Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса, онда вексель сомасынан
есептік пайызы бойынша ұсталады. Бұл есептік пайызы вексель ұстаушы тұратын
жердегі талап қойылған күнгі ресми есептік мөлшерлемесі бойынша (банкі
бағасы бойынша) есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген тұлға оның алдында жауап беретін
тұлғадан мыналарды:
- өзі төлеген барлық сомасын;
- аталған сомаға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін;проценттерді;
- өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап ететін сомаға қоса 0,05 пайызда
үстеме (комиссиондық) төлем жасауын талап ете алады.
Егер де вексель жалғыз данада берілсе, онда вексель ұстаушы оған өз
есебінен бірнеше дна беруді талап ете алады. Бұл үшін ол өзінің тікелей
индоссантына және сол сияқты вексель берушісіне дейін өтініш жавсай
алады.Индоссантар жаңа даналарын индоссаменттерге қайта шығарып беруге
міндетті.
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай және
аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалану ға құқылы,бұл ретте ол
тиісті шартта көзделген және Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы Заңға қайшы келмесе болғаны.
Сатушы сатып алуға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
2. Чектермен есеп айырысу.
Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте көрсетілген соманы
аудару жөнінде банкіге жазбаша түрде тапсырма. Біз сатып алушының
банкісімен ісіміз болғандықтан, одан ақша алу процесі тездетіледі.
Чектер лимиттік және лимитсіз кітапшалардың чектері болып бөлінеді.
Лимиттік кітапшалардың чектерімен тауарлар мен қөлік және байланыс
қызметтері үшін есеп айырысулар жасалады. Кітапшада лимиттің сомасы мен
оған белгіленген мерзімі көрсетіледі.
Лимитсіз кітапшалардың чектерін банкіден жолдағы есепті құжаттар
есебінен несиені қолданатын кәсіпорындар алады. Олар бойынша сомалар
шектелмейді. Олар жіберу стансасынан қабылдау стансасына дейін жүктеррді
тасымалдау үшін темір жол тарифінің сомасына сәйкес темір жолдың стансасына
өнімнің өткізу барсыс бойынша жасалады.
Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың
иесі (чек беруші) өзінің шотынан сатып алушының (чек ұстаушы) шотына
қаражаттың белгілі бір сомасын аудару жөнінде өзіне қызмет көрсететін
банкке чек түрінде жазбаша тапсырма береді.
Чектер алынған өнімдер, кәрсетілген қызметтер үшін есеп
айырысқанда және "Қазақстан Республикасында чектермен есеп айырысу
ережесінде" көзделген басқа жағдайларда қолданылады. Чек кітапшасын алу
үшін банкке өтініш беріледі. Лимиттелген чек кіталшасы иесінің жеке
шотындағы қаражатты депоненттеуге арналған, субъектінің шоты бойынша
операциялар жасауға арналған құжаттарға қол коюға құқығы бар адамдардың
қолы қойылған төлем тапсырмасы мөртаңбасы қойылып, оған қоса беріледі. Чек
кітапшасының лимиті чек жазып беріле алатын және банк төлеуге тиіс шекті
соманы білдіреді. Ол банк белгілеген сомадан кем болуы мүмкін емес, бірақ
тауарлар мен қызметтерді төлеуге арналған қаражаттардың айлық тутынысынан
әдетте көп болуы да мүмкін.
Чектермен есеп айырысу есебі активтік 1070 -"Чек кітапшаларындағы ақша
қаражаттары" шотында жүргізіледі.
1. Лимиттелген чек кітапшасын онда көрсетілген лимит сомасында алған
кезде Д-т 1070 К-т 1040, 1050, 3010
2. Банктен алынған чек кітапшалары бойынша сомалар
субъект берген чектердің төленуіне қарай есептен шығары-
лады, яғни жеткізушілер, өзге де кредиторлар ұсынған чекті
банктің өтеу сомасы Д-т 3310, 3440 К-т 1070
3. Пошта-телеграф шығындары чекпөн төлеиді Д-т 7440 К-т
1070
4. Іссапарға жіберілген адамдар үшін жол жүру билеттері
сатып алынады Д-т 1250 К-т 1070
5. Чек кітапшасы лимитінің пәйдаланылмаған қалдығы
қаражаттар депоненттелген шотқа есептелді Д-т 1040, 1050, 3010
К-т 1070
1070-шоттың кредиті бойынша және 10-бөлімшөнің басқа шоттары бойынша
операцияләр банк көшірмесінің негізінде № 3 журнәл-ордерде (кредитінде)
көрсетіледі.
Есеп айырысу чектер кітапшасын алу үшін дағдылы чек кітапшасын алу
үшін жазылғандай үлгіде өтініш жазылады. Одан басқа есеп айырысу чектер
бойынша шығыс ету үшін арнайы шотқа есеп айырысу шотынан белгіленген сомасы
аудару нұскауымен банкіге төлем тапсырмасы басылуы тиіс.
Материалдық құндылықтарды сатып алу тапсырылған қәсіпорынның
қызметкеріне есеп айырысу чектер кітапшасы мен оны пайдалану үшін типтік
үлгідегі сенім хат беріледі.
Қазіргі уақытта жалған істелген чектердің көбеіп кетуіне байланысты
елімізде чектердің жүруі уақытша тоқтатылып тұр.
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем
чек беруші аттас төлем құжатын ұстауға беру жолмен жасайды. Чек беру өз
мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалаай міндеттемесін орындау болып
табылмайды, бірақ ол соны жазуға болса да. Аталған міндеттемені орындау тек
чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады. Чектер жабылатын және
жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі- депозиттермен қамтылған, ал екіншісі-
қамтылған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде
банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша
да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы,
чекті қолдану туралы жасалған келісім- шарттың негізінен шығады, яғни бұл
келісім- шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге чегін төлеуді, яғни чек
берушінің міндеті өзіне алынады, ал клиенттер өз кезегінде банкі
белгіленген ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек
берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады.Чектерге, есеп айырысу
шотының төлем құжаттарына кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек.
Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге
болмайдщы. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекті және
чектің түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушыға төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылданған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшпсынан алынған чектің күшінде боуы мерзімі,
жазылған күгіг есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайлары
анықталса:
- егер же жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмегін болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
- чектің қорғалу денгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
Біріншісі - банкте қалса;
Екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер орғандарына беріледі;
Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
1.3 Төлем карточкарының есебі
Инкссациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын женілдету,
Қазақстаннаң әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа
да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға,
қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және коорпоративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасың шегінде оның
ұстаушысына ( иесіне) төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар,
өздерінің қарызын банк берген қаржы қөлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде
оның ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсңпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге, офистік,
үстеме шығыстары үшін корпоративтік төлем карточкаларын ашуына болады.
Коорпоративтік карточкалар –бұл да төлем карточкалары, ол оны
ұстауышыға банк пен занды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың
негізінде беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық
тегігі (инструменті)ретінде 2 млн. Карточкалар қолданыста жүр. 30 жылдан
астам кезең ішінде Viza және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті. Сондықтан оны 14 млн. Кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті оміріне пайдаланады. Олардың қатарына:
супермаркеттер, авиакомпаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқ киім
сататын дүкендер т.б. жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады.
Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:
- төлем карточкаларын берудің жағдайы;
- төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
- төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
- төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования)
жағдайы;
- төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
- тараптардың құқықтары мен міндеттері;
- тараптардың жауапкершілігі.
Қазақстан Республикасының аймағында төлем карточкалары теқ
теңгемен төленеді.
Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға
авторизация жасау керек. Авторизация процесі автоматталған тәртіпте немесе
телефон байланыстары арқылы жүреді.
Төлем құжаттары эквайерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған
тауарға ақша төлеу нұскау береді. Қолма-қол ақша алған кезде төлем
құжаттары карточка ұстаушыларға төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері
қолма-қол ақшаның орнын толтыру туралы нұскау береді.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз, не электрондық нысанда жасалса, онда ол: электрондық журнал
құжаттарынан немесе банкоматынан алынады.
Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем
карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе сатып алынған сомасына екі данада
берілген сауда чегімен расталуы мүмкін. Слип үш данада рәсімделеді:
біріншісі банкке, екіншісі кәсіпорынға, үшіншісі карточка иесіне беріледі.
Слип нысаны мынадай болады:
TVERSKAYA HOTEL
********* RESEPTION*********
TVERSKAYA –YAMSKAYA STR 34
MOSKOW
T11088001 BO 940
U1001088001 R007726
Қонақ үйде тұрғаны үшін есептесу **** VIZA****
кезінде пайдаланатын төлем құжаты 4273 6200 8915 9591
0502 (D)
SALE OFFLINE
AMOUNT: RUR 16788.15
_______________________________
HKTFSE DEBIT MY ACCOUNT
CUSTOMER SIGNATURE
AUTH CODE : (5) 030641
**23062000 01:39**
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден (көрсеткіштерден) тұрады:
- төлем құжатының нөмірі және жазылған күні, айы, жылы;
- операцияны жасаған ұйымның толық атауы (коды) және эквайер;
- карточка төлемінің реквизиті;
- төлем сомасы;
- төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін, ол кезде олар электрондық құжаттарын негізгі алады.
Төлем құжаттарын жөндеуге, өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі – төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады, яғни
төлем жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі (слиппен
де,слипсыз да) және келесі міндетті реквизиттерден тұрады:
- құжат нөмірі және оның жазылған күні, айы және жылы;
- операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды, идентификаторы);
- төлем сомасы;
- төлем карточкаларының реквизиттері.
Төлем карточкадан қолма-қол ақшаны алған кезде есеп беретін адамған
ақша қаражатын берген сияқты рәсімделеді,операциялар одан әрі қарай жалпы
қабылданған тәртіп бойынша көрініс табады.
Мысал. Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытың және
басқа да шығындарын қысқарту мақсатында кәсіпорын еңбеккерлердің еңбек
ақысын төлем карточкасында төлеуді ұйғарған.
Сонымен, пластикалық карточканың,яғни төлем карточкаларының бірқатар
артықшылықтары бар: сатып алушы клиент үшін пайдалануға ынғайлы; сауда
ұйымының тауар айналымын арттырады; банк шоттарында ақша қаражаттының
әжептеуір сомасы жинақталады, бірақ осы артықшылықтардың бәрі бухгалтерді
қуантып отырған жоқ, өйткені жаңа проблемалар туындауда.
Төлемнің бұл түрі – касса арқылы қолма-қол ақшасыз есеп айырысу есем
екенін , демек кассир – операционист кітабында нақты өткізілген
төмен сома көрсетіле ме немесе оның банкке немесе кәсіпорын кассасына
өткізілген сомаға сәйкес келмеуіне бола ма? –деген сұрақ пайда болатының
бәрі де жақсы түсінеді.
Сонымең, пластикалық карточкалары пайдаланылатын қолма-қол ақшасыз есеп
айырысулар банкпен, есеп айырысу жүйесінің иелерімен жасалатын шартқа
сәйкес ережелер бойынша жүзеге асырылады. Кәсіпорын банкпен шарт жасасқан
кезде тауардың өткізілуін немесе қызметтер көрсетілуін кейін дұрыс
қадағалап, ескеруге мүмкіндік беретін бірқатар пункттерге назар аудару
қажет:
1) жүзеге асырылған транзакцияларға қалайша есеп жүргізіледі;
2) бухгалтерияның слипті төлеуге банкке қаншама уақыт ішінде тапсыруы
қажет;
3) сатып алушы тауарды транзакция жүргізілгеннен кейін қайтарған жағдайда
сауда жасаушы кәсіпорын мен банк арасында есеп айырысулар қалайша
жүзеге асырылады;
4) есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін терминал мен импрентер қалайша
орнатылады және бағдарламамен қалайша жүктемеленеді;
5) РОS – терминалдарға тараптардың қайсысы техникалық күтім жасайды және
оларды жөндеуге кім ақы төлейді;
6) Шығыс материалдарына не жатады және сол материалдарды кім сатып алады
немесе кім ақы төлейді;
7) Шартта өзара есеп айырысуларды салыстыру әдістері көрсетілген бе және
олар қандай құжаттармен жүзеге асырылады;
8) Банк қызметтері үшін сомалар қандай процентте және кімнен ұстап
қалынады (сауда жасаушы кәсіпорыннан ба немесе сатып алушыдан ба);
9) Босатылған тауар үшін сомалар банктің есеп айырысу шотына түспеген
жағдайда не істеу керек.
Әдетте, жабдықты сатып алу мен орнатуды және бағдарламалық қамтамасыз
етуді , сондай –ақ оның мазмұнын банктер өздеріне алады және шартқа сәйкес
сауда жасайтын немесе қызмет көрсететін ұйымның уақытша пайдалануына
береді.
Банктер сондай-ақ:
- сауда кәсіпорының қызметкерлерін пайдалану ережелеріне үйрету мен
дауысты және электронды автоландыру кезінде транзакцияны рәсімдеу;
- карточкалар ұстауышыларға қызмет көрсету тәртібі;
- кәсіпорын қызметкерлеріне жабдық орнатылатын жерлерде нұскамалар беру
жөніндегі міндеттемелерді де өзіне алады.
Қолда бар қаражат қозғалысын есепке қоюдағы проблемалар көбінесе
кассалық аппараттар POS-терминалдар кассалық аппаратқа жалғастырылған және
тауарды сканирлеу және транзакция жүргізу кезінде сатып алу сомасы слипте
де, кассалық аппаратта да көрсетіледі, сондықтан осы ерекшеліктерді ескеру
керек. Ауысымның аяқ кезінде операторлар тәуліктік есепті кассалық
аппараттан да терминалдан да алады.
Қазіргі кезде де есеп айырысу Салық кодексінің 546-бабының 1-тармағына
сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру
кезінде немесе қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы
қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискальдық жады бар
бақылау-касса машиналарын (бұдан әрі - БКМ) қолдану және бақылау чегін беру
арқылы жургізіледі.
Көптеген ұйымдар өз қызметкерлеріне еңбекақы төлеуді жалақы
жобасы бойынша жүргізеді. Бул ретте компания қызметкерлері үшін басты
проблема шешіледі: жұмыстан сұранудың қажеті болмайды, өйткені банк
мекемелерінің жұмыс режимі біздің көптеген мекемелеріміздің жүмыс кестесіне
сай келеді. Қазақстанның кейбір банктері пластикалық карточка үстаушыларды
жалақы жобасының шеңберінде кредиттеуді жүргізе бастады. Қарыз айлық жалақы
со-масының 70-80% шегінде беріледі.
Сөйтіп, біз пластикалық карточкалардың пайдалануға ыңғайлы екеніне және
біздің қызметкерлердің компания басшылығына риза екеніне көз жеткіздік,
бірақ ол үйым бухгалтериясы үшін қаншалықты ыңғайлы?
Артықшылықтары бар екені күмәнсіз, және бұл барлық қызметкерлер карточкалық
жүйе бойынша есеп айырысуға көшірілген кезде бірден байқалады: инкассация
шығындары мен жалақыны үйымның өзінде беру процесінің өзі жойылады. Яғни
жалақы беру уақыты қысқарады және сонымен бірге кассада қолма-қол ақшаның
үлкен сомасын үстамау мүмкіндігі туындайды. Бір төлем тапсырмасымен, егер
филиалдар болса, олардың орналасқан жерлеріне қарамастан, барлық
қызметкерлерге жалақы беріледі, депоненттеу қажеттілігі жойылады және бұл
орайда төлемдер бойынша толық құпиялылық сақталады.
1.4 Төлем талап - тапсырмалары арқылы есеп айырысу.
Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде
жеткізуші жөнелтілген өнімге төлем талап - тапсырмасын ресімдейді де, оны
төлеушіге бағыттайды. Ол бұнымен танысқаннан кейін төлем жайында шешім
қабылдайды. Төлеуге шешім қабылдағаннан кейін төлеуші оған қол қояды, мөрін
басады және оны өзінің банкіне өткізеді. Төлеушінің банкі ақшаны оның есеп
айырысу шотынан есептен шығарады және оны жеткізушінің шотына есептеу үшін
соның банкіне аударады. Есептен шығарылған және есептелген сомалардың
бухгалтерлік жазбалары есеп айрысу шотынан банк беретін көшірмеснің
негізінде жүргізіледі.
Төлем талап-тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметі
көрсеткенде бенефициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып
табылады.
Бенефициар төлем талап-тапсырмарны банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалар белгіленген бланктердің нысанында тиісті реестрлеріне
тіркеледі.
Төлем талап-тапсырмасы реестрмен бірге бенефициар - банкісіне
ұсыныады, ал бенефициар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын
тексеріп,төлем талап-тапсырманы ақша жіберуші банкке бағыттайды.
Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де бір банк
болса, онда бенефициар банкісін жанай өтіп, төлем талап-тапсырмасы
реестрсіз бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап-тапсырманы орындау үшін қажетті ақша қаражаты
болмаса, онда төлем талап-тапсырманы сақтау мерзімі және реестрінің мерзімі
бөлініп төленуі мүмкін. Сондықтан алушы – банк тек акциптелген немесе
акцептті қажет етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап-тапсырманың бет жағына белгі соғады.
Төлем талап-тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бланкілерді түгендеу
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ақша қаражатының жалпы сипаттамасы.Есеп айырысу нысандары.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Чектермен есеп айырысу
3. Төлем карточкаларымен есеп айрысу
4. Төлем талап – тапсырмалары арқылы есеп айырысу
5. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
2.1 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
2.2 Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
3. Ақша қаржысы,құнды қағаздардың және қатаң есеп берудің бланкілерін
түгендеу
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын іштей бақылау және ақшалай
қаражаттарды түгендеу
3.2 Құнды қағаздар
3.3 Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі.
ІІІ. Қорытын
Қосымшалар
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен
заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі
мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
айырысу шоттарын;
2) шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары
бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, ком-
мерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық
шоттарды;
4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік
шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды
тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді.
Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп
айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі
мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын
қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп
айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-
қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп
беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы
айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша
қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының
бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол
ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын
және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және
жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын
мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүр-
гізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын
болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5. Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы
ақшалардың бар-жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар мен
қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде
алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды
жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын
ашады.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шот ашуға арналған - өтініш;
2) қойылатын қол мен мөртанба белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының
анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) Жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп болса)
көшірмесі.
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып
табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың
барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды , беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
негізінде орындайды:
1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі рәсімделеді.
2. Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда – чек рәсімделеді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің
құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда – төлем талап-
тапсырмасы жасалады.
5. Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот
органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар
есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы.
Есеп айырысу нысандары.
Барлық шаруашылық жүргізіші субъектілер өз ақша қаражаттары
банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бүл
келтірілген мәлемет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,
келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланады. Егер де контракт сомасы
көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы
керек, тіптен олар жартылай орындалса да , әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-
тен аспауы керек.
Ақша қаражаттары сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары-бұл банк мен клиентер арасындағы келісім-шарттың
қатынастарын көрсететің әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағамдық, жинақтық және корреспондентік болып
бөлінеді.
Корресмпонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың
кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктіқ
шоттар, бірақ олар жеке және занды тұлғаның оқшаланған бөлемшелері үшін де
ашылады.
Шетелдіқ валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын
есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін.
Ол сыртықы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімнін валютаға
сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек (аванс) кітапшаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат лардындағы қаражат олардың иелерінің
әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып
жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше
көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды
жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем
тапсырманы ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың
индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей
дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық
жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да
әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; төлем-тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім – шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетка да жатқыза алады.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу.
Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын
қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша
үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.
Вексель - өзінің иесіне төлеу мерзімі келуі бойынша онда аталған
ақшалай соманы талап етудің сөзсіз құқығын береді. Вексель бойынша оны
берген немесе төлеуге келісім берген (акцепттеген) тұлға төлеуге борышты.
Вексельді жазып беруші кәсіпорын (тұлға) борышкер болып саналады. Сатылған
тауарлардың төлем ақысы есебінен вексельдің қабылдаушы кәсіпорын (тұлға)
кредитор (қарыз беруші) болып саналады.
Вексель қаражаттары бойынша есептесудің есебі. Вексель (қарыздық
қолхат, міндеттеме) - бұл вексель берушінің вексель ұстаушыға (вексель
иесіне) белгілі бір соманы мерзігілі жеткен бойда қарыздық міндеттемені
сөзсіз төлеуді куәландыратын бағалы қағаз.
Вексель - бұл вексель айналымы жолымен берілетін коммерциялық несиенің
түрі (вексельдің бір иегерден басқасына берілуін ақша алмастырады).
Вексель заңмен ұйғарылған үлгіде жазылуға тиісті, тек соңда ғана ол
өзінің заңды күшіне енеді. Дұрыс жазылған вексель бойынша төлеуден бас
тарту сотқа шағымдануға және борышкердің мүлкі есебінен онда көрсетілген
соманы мәжбүрлі түрде өндіруге негіз береді. Вексель жеткілікті дәрежеде
сенімді бағалы қағаз болғанымен, ол ақшаны толық қайтарып алуға кепілдік
бере алмайды.Борышкер кәсіпорын (вексель беруші) банкроттық жағдайына түсіп
және оның мүлкі барлық вексельдер бойынша төлемдер үшін жетпей қалуы
мүмкін.
Вексель жай және аударма болып келеді:
Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады. Жай вексель кредитордың (вексель ұстаушының) пайдасына борышкерге
(вексель берушіге) төлеу міндеттемелерін мойындатады.Оны борышкер жазып
береді және оған қол қояды. Екі тарап қатысады; вексель беруші және вексель
ұстаушы. Вексельде берілген орны мен күні, міндеттеменің жалпы сомасы
немесе % төлеу жөніндегі міндеттеме бөлек түрде төлемнің мерзімі мен
орны, алу-шының атауы, екі тараптың қойған қолдары көрсетіледі
Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші
тұлғаға (трассатқа) бірінші вексель ұстаушыға (реминтентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вескельде
көрсетілген ақшаны тілейтіні туралы басқаша ешбір шарт койылмайтындығы
туралы міндеттемесі. Аударма вексель өз табиғаты бойынша бұйрыққа ұқсас
болып келеді.Аударма вексель(тратта) үшінші тұлғаға (ремитентке)
көрсетілген соманы төлеу туралы борышкерге (қарыздарға) бұйрықты
мойындатады.Бұл вексельде көрсетілген соманы белгіленгеи мерзімде
ұсынушыға немесе үшінші тұлғаға (эмитентке) төлеу жөнінде кредитордың
(трассанттың) борышкерге (трассатқа) берген бұйрығы. Аудармалы
вексельді төлеуші (трассәнт) табыстау қолының (индосаменттің) көмегімен
акцепттеуге тиіс. Аударма вексельдер мен коммерциялық қызметтің бірқатар
варианттары бар. Сатушы траттаны несиенің мерзімі біткенше ұстап тұрып,
онан соң олардың төлеуін талап етуі мүмкін. Бірақ ол вексельді банкіге
белгілі мөлшерде кемітумен сатып, оны кепілдіке қойып банкіден ссуда алып
немесе оны бағалы қағаздар нарығында сатып, дереу ақшасын алуды артық
көреді. Қазіргі уақытта жеткізушілер мен алушылардың арасында есептесу
түрлерін таңдауда шектеулер жойылған.кәсіпорындар несиеге өнім жіберу,
жұмыстар орындау және қызметтер атқаруы мүмкін.
Мұндай жағдайда алушылар мен тапсырысшылар кәсіпорынға тек қана
өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің)құны емес, оған қоса төлемдердің
мерзімін ұзартқаны үшін өсім – коммерциялық несие үшін процентін аударады.
Дәл осындай мәмілелерді жасау үшін вексельді пайдалану өте қолайлы.
Вексель бірнеше рет пайдаланылуы мүмкін, сөйтіп әмбебап несиелік
- есеп айырысу құжатының рөлін атқарады. Вексель қаражат-тардың
айналымын, банктегі вексельдердің есебін (дисконттеуді)
жылдамдатады. Мұндай жағдайда вексель ұстаушы индосаменттің
көмегімен вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін банкке табыстайды және
банк пайдасына берілетін есептік процентті (дисконтты) шегеріп тастап,
вексель сомасын алады. Бухгалтерлік есепте вексель емес, вексельді қамта-
масыз ететін берешек сомасы көрсетіледі. Ал вексельдің өзі баланстан тыс
1070 - "Қатаң есеп беру бланкілері" шотында ескерілуі мүмкін. Алынған
(жөнелтілген) өнімдер, жұмыстар мен вексельге алынған қызметтер үшін сатып
алушылармөн және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебі 1210 -
"Алынған вексельдер" шотында жүргізіледі.
1. Жөнелтілген өнімнің, орындалған жұмыс пен қызметтің өзіндік
құны Д-т 7010 К-т 1320, 8010, 8030 - 10.0 000
2. Өнімдердің, жұмыстар мен қызметтердің ҚҚС-сыз келісім
құнына Д-т 1210 К-т 6 010 - 125 000
3. ҚҚС сомасына Д-т 1210 К-т 3130 - 25 000
4. Өнім, жұмыс пен қызмет үшін вексель алынды (6 әйға) Д-т 1210 К-т
1250
5. Вексель бойынша % есептелді. Мыналарды ескеру қажет:
ә) инфляция проценті (3%) = 18%
б) банктік процент жылдық 32% -16% жиыны 34 %
150 000* 34% = 51 000
Д-т 2170 К-т 6110
6. Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда
а) вексель сомасына Д-т 1050,1040,1010 К-т 1210 - 150 000
7. Вексель бойынша төлем мерзімі бастапғанда.
Банкте вексельді досконттау (есепке алу).
Вексель үшін қарыз алынды Д-т 1040, 1050 К-т 3010 - 130 000
Дискоит сомасына (банк %) Д-т 7320 К-т 7310 - 20 000
Вексель бойынша төлем мерзімі басталған бойда банк авизосы (хабар-ламасы)
негізінде вексельді қайтармағанда Д-т 3010 К-т 1210 - 150 000
Бексель бойынша процент сомасына Д-т 1050, 1010 ,1040 К- т 2170 – 51 000
Егер вексель мерзімінде төленбесе, онда банктен алынған қарызды қай-тару
қажет Д-т 3010 К-т 10401010, 1050 – 150 000, ал алынған вексельді
субшотқа қою керек Д-т 1210 (мерзімі кешіккен вексельдер) К-т
12101 (мерзімді вексельдер)
Банк дисконтының сомасына Д-т 3010 К-т 1040 - 20 000
Вексель берушінің есебінде берілген вексельмен қамтамасыз етілген,
жеткізушілермен, мердігерлермен және басқа кредиторлармен есеп айырысу
жөніндегі берешек 33101-шотта (берілген вексельдер субшоты) көрсетіледі.
Алынған өнімнің, жұмыс пен қызметтің келісім құнына, ҚҚС-сыз Д-т 1310-
1315, 1217, 1330, 2930 К-т 41101 - 125 000
ҚҚС сомасына Д-т 1420 К-т 41101 - 25 000
Вексель бойынша процент Д-т 7310 К-т 4160 - 51 000
Вексель бойынша төлем мерзімі басталғанда:
а) вексель сомасына Д-т 41101 К-т 1040, 1050, 1010 - 150 000
б) процент сомасына Д-т 4160 К-т 1050, 1040, 1010 - 51 000
Алынған және берілген вексельдердің талдамалы есебі төлем мерзімі
кешіккен вексельдер және төлем мерзімі әлі басталмаған вексельдер туралы
деректерді қамтамасыз етуге тиіс.
5. Жолдағы аударымның және банктегі арнайы шоттардағы қаражаттардың
есебі.
Кәсіпорындар қолма қол ақша қаражаттарын есеп айырысу шотына немесе
субъектінің басқа шотына есептеу үшін банктердің, халықтық банктің немесе
пошта бөлімшесінің кассасына өткізу арқылы операция жасайды. Ақша
қаражатын табыстау мен оларды есеп айырысу шотына есептеу уақыты бойынша
сәйкес келмейді. Кейде есепті кезеңнің соңында мынадай жағдай кездесуі
мүмкін: ақша қаражаты пошта аударымы арқылы, халықтық банктің немесе банк
мекемесінің кассаларына еткізу жолымен аударылған, алайда ай соңына дейін
олар есеп айырысу шотына есептелмеген. Мұндай сомалар жолдағы ақша
аударымдары деп аталады және олар 1030-"Жолдағы ақша аударымдары" шотында
ескеріледі
Вексель : құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса, онда сол тілде вексель деп жазылған атауды, белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты; төлеуге тиіс тұлғаның
(төлеушінің) татуы – тек аударма вексельде, төлеу мерзімін, төлем
жасалатындығын, сол тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын
көрсетеді және онда вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда қөрсетілген талаптар құжаттар тұтастай сақталмаса, тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші болмайды.
Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша төленетін
вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұскауы болмаған кезде төлем жасаушының тұратын орны болып
есептелінеді. Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен қатар белгіленген орында қол қойылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші тұлға тұрған жерде
немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір орында төленуі
мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс,
мұндай нұскау болмаған жағдайда шартқа қол қойыдмаған (жазылмаған) деп
саналады. Пайыздың есептелген күні көрсетілмесе, аударма вексель жасалған
күннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
өзінің индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Егер вексель беруші аударма вексельде Бұйрыққа емес немесе осыған
ұқсас мағынада сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса, онда ол қарапайым
цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің пайдасына, не
вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына вексельді
акцептегеніне, не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының пайдасына,
жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар, өз кезегінде, вексельді табыстай алуына
болады.
Индоссамент қарапайым, алдын ала ешбір келісім - шарт қойылмаған болып
келеді. Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған, яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушы бланкті күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент айдарма вексельде немесе оған қосылған параққа қол қойылуы
тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды иелік етеді.
Егер индоссамент бланкті болса, онда вексель ұстаушы бланкті өз атына
немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк толтырмай және
индоссамнет жасамай- ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцент пен төлемге жауап
береді.Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады; бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы индоссамент бланктік
болғанымең, заңды аударма вексель ұстауышы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаментер жазылмаған деп
есептеленеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстауышы
немесе қолында вексель тұрған қарапаыйым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып саналады.
Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасың бір бөлігін
аваль ақылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді үшінші адам
немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол аваль
деп есептелсін деген сөздермен немесе осындай мағынасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы жеткілікті. Авальда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін бір
уақытта; вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір кұнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізде мерзімдерін қамтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға ұсынылуы мұмкін, бірақ белгіленген мерзімнен бұрын төленуін талап
етуге болмайды. Мұндай жағдайда ұсыну мерзімі осы мерзімнен бастап жүреді.
Ұсынғанаң кейін белгілі бір уақытта жасалған аударма вексель бойынша төлем
мерзімі не акцептелген күнімен , не қарсылық білдіру күнімен айқындалады.
Қарсылық білдіру болмаған жағдайда күні койылмаған акцеп акцептантқа
қатысты акцептке ұсыну үшін көзделген мерзімнің соңғы кұнінде жасалған
болып есептелінеді.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін ұсынғаннан кейін
белгілі бір уақытта белгіленген аударма вексельді ұстауышы вексельді төлеу
кұнінде, не келесі екі жұмыс күнінің бірінде ұсынуға тиіс. Аударма
вексельді есеп айырысу палатасында ұсыну төлемге ұсынғанмен бірдей болып
есептелінеді. Вексель ұстауышы бөліп төлеуден бас тарта алмайды. Бөліп
төленген жағдайда төлем жасаушы өз тәуекелділігіне алады.
Вексель ұстауышылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге өз
құқығын төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады:
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылған болса, онда төлем жасауды тоқтатады,
тіптен оның жағдайын сот аныктамасы да немесе оның мүлкінен өтем алу
нәтижесіз болмаған жағдайда;
3) вексель беруші акцептке жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп
танылған жағдайда.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
регрестік талабы (искы) вексель бойынша төлем мерзімінен кешіктірілмей
ұсынылуы мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту ( акцептемеуге немесе төлем жасамауға
қарсылық білдіруден ) факті куәландыратын актімен расталанады.
Вексель беруші аударма вексельнінің мәтінінде көрсеткен ресми
қарсылық білдіруден басқа қарсылық білдірген кезде төлеушінің қолы қойылған
өтінішпен алмастырылуы мүмкін.
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек. Акцепттеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдірен босатады. Бірақ бұл қарсылық
алдын ала тіркеуден өту керек, онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдін ісі ойдағыдай еместігі
байкалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтеулуі бола тұрса да; немесе
белгілі бір уақыт өткен соң, яғни ұсынылған кезде төленуге жататың вексель
болса да, оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылмағанда , сондай-ақ вексель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таңыған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімен ұсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін
акцептемеу немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен
кейінгі төрт жұмыс күнінің ішінде, шығынсыз айналым деп хабарланған
жағдайда , онда оның қабыл алынуы мүмкін. Әрбір индоссант хабарлама алған
күннен кейінгі екі жұмыс көрсете отырып , өз индоссантына, одан әрі вексель
берушіге дейін хабарлауға тиіс. Жоғарыда аталған мерзімдер алдынғы
хабарлама алынған сәттен бастап жүре бастайды.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірілген
жағдайда нотариус бұл туралы вексель бойынша міндетті барлық адамдарға
вексельдегі не қарсылық білдіруді талап етекн адамдардан алынған мекен-
жайларға сәйкес жазбаша хабарлама жібере отырып, оларға ескерту жасайды.
Мұндай хабарлама жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және
қол қойылған шығынсыз айналым, қарсылықсыз деген немесе басқадай
мағыналас сөздер арқылы вексель ұстаушыны оның мрегнресс, акцептемеуге
немесе төлем жасамауға қарсылық білдіру құқығын жүзеге асырудан босатады.
Бірақ вексель беруші енгізген сөзден (ескертуге) қарамастан,вексель ұстаушы
қарсылық білдірсе, онда қарсылық білдіруге байланысты шығындар оның өзіне
жатқызылады.Егер ескертпе индоссант немесе аванлист тарапынан
жасалынса,онда қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық
адамдардан талап етіледі. Аудару векселін беруші, акцептеуші,
индоссанттаушылардың барлығы немесе онда аваль қоюшылар вексель ұстаушының
алдында барлығы бірдей міндетті болып табылады.Вексель ұстаушы осы
адамдардың әрқайсысына жеке-жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды: аударма
вексельдің акцептелмеген немесе төленбеген сомасы, процентімен қоса, егер
олар белгіленген болса; вексель сомасынан Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала
алады; қарсылық білдіру бойынща шығындарын хабарлама жіберген кезінен
бастап талап ете алады.
Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына вексель
сомасының 0,01 проценті мөлшерінде комиссиондық шығындарын да енгізе алады.
Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса, онда вексель сомасынан
есептік пайызы бойынша ұсталады. Бұл есептік пайызы вексель ұстаушы тұратын
жердегі талап қойылған күнгі ресми есептік мөлшерлемесі бойынша (банкі
бағасы бойынша) есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген тұлға оның алдында жауап беретін
тұлғадан мыналарды:
- өзі төлеген барлық сомасын;
- аталған сомаға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін;проценттерді;
- өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап ететін сомаға қоса 0,05 пайызда
үстеме (комиссиондық) төлем жасауын талап ете алады.
Егер де вексель жалғыз данада берілсе, онда вексель ұстаушы оған өз
есебінен бірнеше дна беруді талап ете алады. Бұл үшін ол өзінің тікелей
индоссантына және сол сияқты вексель берушісіне дейін өтініш жавсай
алады.Индоссантар жаңа даналарын индоссаменттерге қайта шығарып беруге
міндетті.
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай және
аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалану ға құқылы,бұл ретте ол
тиісті шартта көзделген және Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы Заңға қайшы келмесе болғаны.
Сатушы сатып алуға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
2. Чектермен есеп айырысу.
Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте көрсетілген соманы
аудару жөнінде банкіге жазбаша түрде тапсырма. Біз сатып алушының
банкісімен ісіміз болғандықтан, одан ақша алу процесі тездетіледі.
Чектер лимиттік және лимитсіз кітапшалардың чектері болып бөлінеді.
Лимиттік кітапшалардың чектерімен тауарлар мен қөлік және байланыс
қызметтері үшін есеп айырысулар жасалады. Кітапшада лимиттің сомасы мен
оған белгіленген мерзімі көрсетіледі.
Лимитсіз кітапшалардың чектерін банкіден жолдағы есепті құжаттар
есебінен несиені қолданатын кәсіпорындар алады. Олар бойынша сомалар
шектелмейді. Олар жіберу стансасынан қабылдау стансасына дейін жүктеррді
тасымалдау үшін темір жол тарифінің сомасына сәйкес темір жолдың стансасына
өнімнің өткізу барсыс бойынша жасалады.
Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың
иесі (чек беруші) өзінің шотынан сатып алушының (чек ұстаушы) шотына
қаражаттың белгілі бір сомасын аудару жөнінде өзіне қызмет көрсететін
банкке чек түрінде жазбаша тапсырма береді.
Чектер алынған өнімдер, кәрсетілген қызметтер үшін есеп
айырысқанда және "Қазақстан Республикасында чектермен есеп айырысу
ережесінде" көзделген басқа жағдайларда қолданылады. Чек кітапшасын алу
үшін банкке өтініш беріледі. Лимиттелген чек кіталшасы иесінің жеке
шотындағы қаражатты депоненттеуге арналған, субъектінің шоты бойынша
операциялар жасауға арналған құжаттарға қол коюға құқығы бар адамдардың
қолы қойылған төлем тапсырмасы мөртаңбасы қойылып, оған қоса беріледі. Чек
кітапшасының лимиті чек жазып беріле алатын және банк төлеуге тиіс шекті
соманы білдіреді. Ол банк белгілеген сомадан кем болуы мүмкін емес, бірақ
тауарлар мен қызметтерді төлеуге арналған қаражаттардың айлық тутынысынан
әдетте көп болуы да мүмкін.
Чектермен есеп айырысу есебі активтік 1070 -"Чек кітапшаларындағы ақша
қаражаттары" шотында жүргізіледі.
1. Лимиттелген чек кітапшасын онда көрсетілген лимит сомасында алған
кезде Д-т 1070 К-т 1040, 1050, 3010
2. Банктен алынған чек кітапшалары бойынша сомалар
субъект берген чектердің төленуіне қарай есептен шығары-
лады, яғни жеткізушілер, өзге де кредиторлар ұсынған чекті
банктің өтеу сомасы Д-т 3310, 3440 К-т 1070
3. Пошта-телеграф шығындары чекпөн төлеиді Д-т 7440 К-т
1070
4. Іссапарға жіберілген адамдар үшін жол жүру билеттері
сатып алынады Д-т 1250 К-т 1070
5. Чек кітапшасы лимитінің пәйдаланылмаған қалдығы
қаражаттар депоненттелген шотқа есептелді Д-т 1040, 1050, 3010
К-т 1070
1070-шоттың кредиті бойынша және 10-бөлімшөнің басқа шоттары бойынша
операцияләр банк көшірмесінің негізінде № 3 журнәл-ордерде (кредитінде)
көрсетіледі.
Есеп айырысу чектер кітапшасын алу үшін дағдылы чек кітапшасын алу
үшін жазылғандай үлгіде өтініш жазылады. Одан басқа есеп айырысу чектер
бойынша шығыс ету үшін арнайы шотқа есеп айырысу шотынан белгіленген сомасы
аудару нұскауымен банкіге төлем тапсырмасы басылуы тиіс.
Материалдық құндылықтарды сатып алу тапсырылған қәсіпорынның
қызметкеріне есеп айырысу чектер кітапшасы мен оны пайдалану үшін типтік
үлгідегі сенім хат беріледі.
Қазіргі уақытта жалған істелген чектердің көбеіп кетуіне байланысты
елімізде чектердің жүруі уақытша тоқтатылып тұр.
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем
чек беруші аттас төлем құжатын ұстауға беру жолмен жасайды. Чек беру өз
мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалаай міндеттемесін орындау болып
табылмайды, бірақ ол соны жазуға болса да. Аталған міндеттемені орындау тек
чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады. Чектер жабылатын және
жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі- депозиттермен қамтылған, ал екіншісі-
қамтылған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде
банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша
да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы,
чекті қолдану туралы жасалған келісім- шарттың негізінен шығады, яғни бұл
келісім- шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге чегін төлеуді, яғни чек
берушінің міндеті өзіне алынады, ал клиенттер өз кезегінде банкі
белгіленген ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек
берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады.Чектерге, есеп айырысу
шотының төлем құжаттарына кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек.
Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге
болмайдщы. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекті және
чектің түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушыға төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылданған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшпсынан алынған чектің күшінде боуы мерзімі,
жазылған күгіг есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайлары
анықталса:
- егер же жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмегін болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
- чектің қорғалу денгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
Біріншісі - банкте қалса;
Екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер орғандарына беріледі;
Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
1.3 Төлем карточкарының есебі
Инкссациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын женілдету,
Қазақстаннаң әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа
да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға,
қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және коорпоративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасың шегінде оның
ұстаушысына ( иесіне) төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар,
өздерінің қарызын банк берген қаржы қөлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде
оның ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсңпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге, офистік,
үстеме шығыстары үшін корпоративтік төлем карточкаларын ашуына болады.
Коорпоративтік карточкалар –бұл да төлем карточкалары, ол оны
ұстауышыға банк пен занды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың
негізінде беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық
тегігі (инструменті)ретінде 2 млн. Карточкалар қолданыста жүр. 30 жылдан
астам кезең ішінде Viza және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті. Сондықтан оны 14 млн. Кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті оміріне пайдаланады. Олардың қатарына:
супермаркеттер, авиакомпаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқ киім
сататын дүкендер т.б. жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады.
Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:
- төлем карточкаларын берудің жағдайы;
- төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
- төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
- төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования)
жағдайы;
- төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
- тараптардың құқықтары мен міндеттері;
- тараптардың жауапкершілігі.
Қазақстан Республикасының аймағында төлем карточкалары теқ
теңгемен төленеді.
Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға
авторизация жасау керек. Авторизация процесі автоматталған тәртіпте немесе
телефон байланыстары арқылы жүреді.
Төлем құжаттары эквайерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған
тауарға ақша төлеу нұскау береді. Қолма-қол ақша алған кезде төлем
құжаттары карточка ұстаушыларға төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері
қолма-қол ақшаның орнын толтыру туралы нұскау береді.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз, не электрондық нысанда жасалса, онда ол: электрондық журнал
құжаттарынан немесе банкоматынан алынады.
Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем
карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе сатып алынған сомасына екі данада
берілген сауда чегімен расталуы мүмкін. Слип үш данада рәсімделеді:
біріншісі банкке, екіншісі кәсіпорынға, үшіншісі карточка иесіне беріледі.
Слип нысаны мынадай болады:
TVERSKAYA HOTEL
********* RESEPTION*********
TVERSKAYA –YAMSKAYA STR 34
MOSKOW
T11088001 BO 940
U1001088001 R007726
Қонақ үйде тұрғаны үшін есептесу **** VIZA****
кезінде пайдаланатын төлем құжаты 4273 6200 8915 9591
0502 (D)
SALE OFFLINE
AMOUNT: RUR 16788.15
_______________________________
HKTFSE DEBIT MY ACCOUNT
CUSTOMER SIGNATURE
AUTH CODE : (5) 030641
**23062000 01:39**
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден (көрсеткіштерден) тұрады:
- төлем құжатының нөмірі және жазылған күні, айы, жылы;
- операцияны жасаған ұйымның толық атауы (коды) және эквайер;
- карточка төлемінің реквизиті;
- төлем сомасы;
- төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін, ол кезде олар электрондық құжаттарын негізгі алады.
Төлем құжаттарын жөндеуге, өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі – төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады, яғни
төлем жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі (слиппен
де,слипсыз да) және келесі міндетті реквизиттерден тұрады:
- құжат нөмірі және оның жазылған күні, айы және жылы;
- операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды, идентификаторы);
- төлем сомасы;
- төлем карточкаларының реквизиттері.
Төлем карточкадан қолма-қол ақшаны алған кезде есеп беретін адамған
ақша қаражатын берген сияқты рәсімделеді,операциялар одан әрі қарай жалпы
қабылданған тәртіп бойынша көрініс табады.
Мысал. Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытың және
басқа да шығындарын қысқарту мақсатында кәсіпорын еңбеккерлердің еңбек
ақысын төлем карточкасында төлеуді ұйғарған.
Сонымен, пластикалық карточканың,яғни төлем карточкаларының бірқатар
артықшылықтары бар: сатып алушы клиент үшін пайдалануға ынғайлы; сауда
ұйымының тауар айналымын арттырады; банк шоттарында ақша қаражаттының
әжептеуір сомасы жинақталады, бірақ осы артықшылықтардың бәрі бухгалтерді
қуантып отырған жоқ, өйткені жаңа проблемалар туындауда.
Төлемнің бұл түрі – касса арқылы қолма-қол ақшасыз есеп айырысу есем
екенін , демек кассир – операционист кітабында нақты өткізілген
төмен сома көрсетіле ме немесе оның банкке немесе кәсіпорын кассасына
өткізілген сомаға сәйкес келмеуіне бола ма? –деген сұрақ пайда болатының
бәрі де жақсы түсінеді.
Сонымең, пластикалық карточкалары пайдаланылатын қолма-қол ақшасыз есеп
айырысулар банкпен, есеп айырысу жүйесінің иелерімен жасалатын шартқа
сәйкес ережелер бойынша жүзеге асырылады. Кәсіпорын банкпен шарт жасасқан
кезде тауардың өткізілуін немесе қызметтер көрсетілуін кейін дұрыс
қадағалап, ескеруге мүмкіндік беретін бірқатар пункттерге назар аудару
қажет:
1) жүзеге асырылған транзакцияларға қалайша есеп жүргізіледі;
2) бухгалтерияның слипті төлеуге банкке қаншама уақыт ішінде тапсыруы
қажет;
3) сатып алушы тауарды транзакция жүргізілгеннен кейін қайтарған жағдайда
сауда жасаушы кәсіпорын мен банк арасында есеп айырысулар қалайша
жүзеге асырылады;
4) есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін терминал мен импрентер қалайша
орнатылады және бағдарламамен қалайша жүктемеленеді;
5) РОS – терминалдарға тараптардың қайсысы техникалық күтім жасайды және
оларды жөндеуге кім ақы төлейді;
6) Шығыс материалдарына не жатады және сол материалдарды кім сатып алады
немесе кім ақы төлейді;
7) Шартта өзара есеп айырысуларды салыстыру әдістері көрсетілген бе және
олар қандай құжаттармен жүзеге асырылады;
8) Банк қызметтері үшін сомалар қандай процентте және кімнен ұстап
қалынады (сауда жасаушы кәсіпорыннан ба немесе сатып алушыдан ба);
9) Босатылған тауар үшін сомалар банктің есеп айырысу шотына түспеген
жағдайда не істеу керек.
Әдетте, жабдықты сатып алу мен орнатуды және бағдарламалық қамтамасыз
етуді , сондай –ақ оның мазмұнын банктер өздеріне алады және шартқа сәйкес
сауда жасайтын немесе қызмет көрсететін ұйымның уақытша пайдалануына
береді.
Банктер сондай-ақ:
- сауда кәсіпорының қызметкерлерін пайдалану ережелеріне үйрету мен
дауысты және электронды автоландыру кезінде транзакцияны рәсімдеу;
- карточкалар ұстауышыларға қызмет көрсету тәртібі;
- кәсіпорын қызметкерлеріне жабдық орнатылатын жерлерде нұскамалар беру
жөніндегі міндеттемелерді де өзіне алады.
Қолда бар қаражат қозғалысын есепке қоюдағы проблемалар көбінесе
кассалық аппараттар POS-терминалдар кассалық аппаратқа жалғастырылған және
тауарды сканирлеу және транзакция жүргізу кезінде сатып алу сомасы слипте
де, кассалық аппаратта да көрсетіледі, сондықтан осы ерекшеліктерді ескеру
керек. Ауысымның аяқ кезінде операторлар тәуліктік есепті кассалық
аппараттан да терминалдан да алады.
Қазіргі кезде де есеп айырысу Салық кодексінің 546-бабының 1-тармағына
сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру
кезінде немесе қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы
қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискальдық жады бар
бақылау-касса машиналарын (бұдан әрі - БКМ) қолдану және бақылау чегін беру
арқылы жургізіледі.
Көптеген ұйымдар өз қызметкерлеріне еңбекақы төлеуді жалақы
жобасы бойынша жүргізеді. Бул ретте компания қызметкерлері үшін басты
проблема шешіледі: жұмыстан сұранудың қажеті болмайды, өйткені банк
мекемелерінің жұмыс режимі біздің көптеген мекемелеріміздің жүмыс кестесіне
сай келеді. Қазақстанның кейбір банктері пластикалық карточка үстаушыларды
жалақы жобасының шеңберінде кредиттеуді жүргізе бастады. Қарыз айлық жалақы
со-масының 70-80% шегінде беріледі.
Сөйтіп, біз пластикалық карточкалардың пайдалануға ыңғайлы екеніне және
біздің қызметкерлердің компания басшылығына риза екеніне көз жеткіздік,
бірақ ол үйым бухгалтериясы үшін қаншалықты ыңғайлы?
Артықшылықтары бар екені күмәнсіз, және бұл барлық қызметкерлер карточкалық
жүйе бойынша есеп айырысуға көшірілген кезде бірден байқалады: инкассация
шығындары мен жалақыны үйымның өзінде беру процесінің өзі жойылады. Яғни
жалақы беру уақыты қысқарады және сонымен бірге кассада қолма-қол ақшаның
үлкен сомасын үстамау мүмкіндігі туындайды. Бір төлем тапсырмасымен, егер
филиалдар болса, олардың орналасқан жерлеріне қарамастан, барлық
қызметкерлерге жалақы беріледі, депоненттеу қажеттілігі жойылады және бұл
орайда төлемдер бойынша толық құпиялылық сақталады.
1.4 Төлем талап - тапсырмалары арқылы есеп айырысу.
Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде
жеткізуші жөнелтілген өнімге төлем талап - тапсырмасын ресімдейді де, оны
төлеушіге бағыттайды. Ол бұнымен танысқаннан кейін төлем жайында шешім
қабылдайды. Төлеуге шешім қабылдағаннан кейін төлеуші оған қол қояды, мөрін
басады және оны өзінің банкіне өткізеді. Төлеушінің банкі ақшаны оның есеп
айырысу шотынан есептен шығарады және оны жеткізушінің шотына есептеу үшін
соның банкіне аударады. Есептен шығарылған және есептелген сомалардың
бухгалтерлік жазбалары есеп айрысу шотынан банк беретін көшірмеснің
негізінде жүргізіледі.
Төлем талап-тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметі
көрсеткенде бенефициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып
табылады.
Бенефициар төлем талап-тапсырмарны банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалар белгіленген бланктердің нысанында тиісті реестрлеріне
тіркеледі.
Төлем талап-тапсырмасы реестрмен бірге бенефициар - банкісіне
ұсыныады, ал бенефициар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын
тексеріп,төлем талап-тапсырманы ақша жіберуші банкке бағыттайды.
Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де бір банк
болса, онда бенефициар банкісін жанай өтіп, төлем талап-тапсырмасы
реестрсіз бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап-тапсырманы орындау үшін қажетті ақша қаражаты
болмаса, онда төлем талап-тапсырманы сақтау мерзімі және реестрінің мерзімі
бөлініп төленуі мүмкін. Сондықтан алушы – банк тек акциптелген немесе
акцептті қажет етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап-тапсырманың бет жағына белгі соғады.
Төлем талап-тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz