Көркем әдебиет стиліндегі диалектизм

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ КАФЕДРАСЫ

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Кәсіби сөздер мен диалект сөздердің стильдік реңкі

Орындаған: Джолмурзаева А.
Тобы: Фи-17-1к1
Қабылдаған: Бескемпірова Г.

Шымкент қ., 2019 ж.
Жоспар:
* Кіріспе
* Негізгі бөлім
* Көркем әдебиет стиліндегі диалектизм
* Көркем әдебиет стиліндегі кәсіби лексика
* Қорытынды
* Пайдаланылған әдебиет

Кіріспе
Диалект сөздер мен кәсіби сөздер тек ауызекі стильде қолданылуы қазіргі таңда көп кездеседі. Алайда, өзіміздің көркем әдебиетімізге біршама үңілер болсақ, кәсіби сөздер мен диалект сөздеріміз онда да орын тепкенін байқаймыз.
Диалектизм, кәсіби сөздер стилистика мәселесімен тығыз байланысты. Солай екенін оларды стиль түрлеріне қатысы жағынан алып талдағанда айқын көреміз. Бірақ, диалектизм мен кәсіби сөздердің стильге қатысын бірдей деуге болмайды. Өйткені бұлардың өзді-өзіне тән ерекшелігі, бір-бірінен айырымы бар.

Кәсіби сөздер диалектизмге карағанда, көркем әдебиет және сөйлеу стилінде көп кездеседі. Белгілі бір көркемдік мақсатпен әдеби шығарма тілінде жұмсалады. Сондай-ақ, публицистикалық стильден де байқалады. Диалектизм ғылыми, ресми-кеңсе стилінде де қолданылады. Кәсіби сөздер қажетіне қарай стиль түрлерінің, қай-қайсысында да бола береді. Кейбір кәсіби сөздің диалектілік те сыңары болуы мүмкін. Кәсіби сөздің ондай диалектизм түрінде келетін сыңары (яғни нұсқасы) стиль түрлерінің бәрінде бірдей қолданылмайды Қөркем әдебиет стилінде кейбір диалектизм әдеби тілдік баламасы бола тұрса да қолданылады. Бұл -- таза стильдік мақсатпен байланысты мәселе. Қейде бір сөйлемде бір сөзді екі рет немесе одан да көбірек қайталап қолдануға тура келеді. Егер ондай әдеби сөздің жергілікті халық тілінде диалектілік сыңары бар болса да оны жазушылар көркем әдебиет стилінде қолданады. Бірақ Жамбыл облысы тұрғындарының тіліндегі ашық-машық сөзі сияқты диалектизм сөз қайталаудан қанша қашқанмен де, көркем әдебиет стилінде, авторлық ремаркада қолданылмайды. Осы ашық-машық (топса), немесе Жайық маңында аманбыз, сау-сәлеметбіз деген үғымда жұмсалатын мұз қара көк (мұздай қара көк деп те айтады) тәрізді диалектілік қүбылысты автор сөзінде қолданудың орынсыздығын былай қойғанда, кейіпкер тілінің өзінде де үнемі ұтымды бола бермейді. Демек, жергілікті тілдік ерекшелікті көркем әдебиет стилінде қолдануда да белгілі бір шек бар. Диалектизмнің көркем әдебиет стиліндегі қолданылуы екі түрлі:
* авторлық ремаркада
* диалогта.
Авторлық ремаркада, кейіпкер тіліндегімен салыстырғанда, диалектизм аз қолданылады Тәжірибесіз қызалак, еш нәрсе түсінбесе керек...Қызалақ сәби өзі де дәл көгершін тәрізді. Сонда Қанат ағай Қарынбай бөлесін көз нәлетімен атып, басын шайқайды... Бригада мүшелерінің бәрі де Тоғайәліге көз нәлеттерін жаудырды (сонда). Дауысы пәтті шықты ғой, не бітіріп қайтты екен (Ә. Нұрпейісов).
Ақын, жазушылардын, қай-қайсысының да шығармасынан (мүмкін біреуінде аз, екіншісінде одан көбірек болар) диалектілік ерекшелік кездеспей отырмайды. Өйткені, әр адам, әсіресе әрбір сөз шебері -- таза әдеби тілдің ғана емес, сонымен қоса белгілі дәрежеде, белгілі бір аймаққа тән диалектіні де сақтаушы. Жазушы диалектизмді өзінің авторлық баяндауында әдейі қолдануы да мүмкін. Мұның көркем әдебиет стиліне еш оғаштығы жоқ. Мысалы ат жегу деудің орнына кей жерде ат шегу деп те айтады. Соңғы -- диалектілік ерекшелік -- ж мен ш дыбысының алмасуы. Осы алмасу көркем әдебиет стилінде оқта-текте бірлі-жарым басқа сөзден де байқалады, көркем әдебиет стилінде кейде жеке сөз түріндегі, яғни лексикалық диалектизм де кездеседі.
Мысалы: Абай күз бойы өзінше бір оңаша, жалғыз болған. Қөбінше домбыра тартып, күй күңіренте береді. Шешен қоңыр домбыра биыл тіпті ділмәр болып алғандай. Көп-көп сырлар айтады. Саймақтың сары өзенін тартса да, Қос қыздыц жылағанын, Боз торғайдың шырлағанын тартса да баяғы сарын көп жайды баян ететін болды. Шақ қана үн қатып, иек қаққан белгі атқан еді (М. Әуезов). Шалқалап барып шақ қалдым... Шаршап, талып, шақ жеттік (Ә. Сәрсенбаев).
Көркем әдебиет стиліндегі авторлық ремаркада шырлағанын, шақ, қызалақ, пәтті, пәті, көз нәлеті тәрізді жергілікті диалектілік ерекшелік сирек ұшырасады. Көркем әдебиет стилінде диалектизм көбінесе диалогта қолданылады. Автор жергілікті жердің тіл ерекшелігін, сөз байлығын аңғартуды көздеп, кейіпкердің қай жақтың адамы екенін байқату үшін әдейі қосады. Ал әдеби тілдегі стильдерде: ғылыми еңбектерде, саяси әдебиеттерде, оқулықтарда, ресми стильде диалектизмдер көркем әдебиет стиліндегі сияқты қолданылмайды. Ал кеңсе іс қағаздары стилінде жергілікті жердің тіл ерекшелігі оқта-текте кездесуі мүмкін. Бірақ ондағы диалектизм көркем әдебиет стиліндегімен бір емес.
Көркем әдебиет стиліндегі диалогта қолданылған диалектизмге қарап, кейіпкердің қай жердің адамы екенін, қай жердің жергілікті тіл ерекшелігімен сөйлеп тұрғанын бірден білуге болады. Осы қылғаныңа исі Үйсін, Дулат мұқым тегі ұлы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.