Саяси жүйелер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«ФИЛОСОФИЯ және МӘДЕНИЕТТАНУ» кафедрасы

БАЯНДАМА

Тақырыбы: «Саяси жүйелер. Саяси режимдер. Сайлау және сайлау жүйелері»

Орындаған: Алдабек Ә.

Тобы: Фи-17-1к1

Қабылдаған: Байзакова А.

Шымкент қ., 2018 ж.

Жоспар:

Саяси жүйе;
Саяси режим;
Сайлау және сайлау жүйелері;
Пайдаланылған әдебиет

Жалпы алғанда ғылымда жүйелік әдіс саяси жүйелерді қоршаған ортаның әсерін сезінетін ағза ретінде қабылдауына негізделеді. Саяси өмір адамдардың тәртібі мен тиімді іс-әрекеттердің барлық көп түрлілігі тұтас алғанда жүйелік реттің құбылысы ретінде талданып, ғылымдағы жүйелілік әдістеменің бар құралын пайдаланудың жетістігі ретінде қарастырылады.

Саяси өмірді мұндай түсіну саяси ғылымдағы категориялық және ғылыми-танымдық аппаратты барынша байытып, ХХ ғасырдың ортасында саяси ғылым эволюциясына жаңа бағыт әкелді. Сонда да саясаттануға жүйелілік сараптауды енгізудегі эвристикалық құндылықтарына қарамастан, ол әрине абсолютті даусыз теория бола алмады, өйткені жүйелілік әдістің сыналған кемшіліктері саяси жүйенің теориясында сөзсіз өзіне тән жүзеге асыруларын тапты. Қалай болмасын жаңа теория терең зерттелген концептуальды және ғылыми-категориалды аппараты мен өзінің дәстүрі бар теория ретінде көрініп, саяси ғылымдағы басқа концепциялармен қатар берік позицияны иеленді. Ол динамикалы дамып жатқан саяси ғылым үшін әлеуметтік-саяси өмірдің күрделі мәселелерін зерттеуде жаңа көкжиектер ашты.

Саясаттануда жүйелілік әдіс пайда болғанға дейін кең таралған құбылыс саяси шындықты бөлшектеу мен ерекшелеу болды. Сол кезде оны тұтас қараудың қажеттілігі болды. «Саяси жүйе» ұғымы өзара байланысты элементтердің жиынтығы ретінде түсіндірілетіндіктен, бұл қайтадан бағытталуға жол береді. Осыдан саяси жүйені нақты қоғамда бақыланатын, саяси ортаға батырылған және оның әсеріне жауап беретін, саяси бірлесіп әрекет етудің жиынтығы ретінде зерттеу қажеттілігі туындайды. Ол тұтастықтың бір бөлігі ретінде көрінеді.

Алғашқыда саяси ғылымға жүйелілік әдістемесі әлеуметтанудан көрнекті американ ғалымы Толкотт Парсонстың еңбектерінің арқасында келді. Мәні бойынша, Парсонс қоғамды 4 жүйенің бірлескен әрекеті ретінде көрсете отырып, жалпы қоғамдық өмірді жүйелі сараптаудың негізін салды: социеталды бірлестік, фидуциарлы жүйешік, саясат пен экономика. Бұл үлгіде бірінші жүйешік ережелерден тұрады және интеграция қызметін атқарады, екіншісі - құндылықтардан тұрады және үлгінің ұдайы өндірісіне жауап береді, үшіншісі-ұжымдардан қалыптасады және мақсатқа жетуге қызмет етеді, төртіншісінің құрылымдық компоненті ретінде рөлі бар, ал негізгі міндеті-әлеуметтік жүйенің бейімделуі. Мұнда өзара байланыста болатын және әрқайсысы өз қызметін атқаратын, ұдайы өндірісті және әлеуметтік ағзаның тұтастығын қамтамасыз ететін элементтерден құралған әлеуметтік жүйенің бөлінуі байқалады.

Әлеуметтік жүйені мұндай талқылау Парсонс жасаған әлеуметтік ағзаның құрылымдық-функционалдық үлгісіне негізделеді. Қоғам оның түсінігінде белгілі бір рөлі мен маңызы бар, қатыстылы тұрақты құрылым аспектілері бар көптеген адамдардың үздіксіз әрекеттесуінен көрінеді. Әлеуметтік институттарды ол әлеуметтік әрекеттерді өзінше реттейтін, барынша қатыстылы тұрақты құрылымдар ретінде көре отырып, әлеуметтік жүйенің құрылымының негізін құрайтын және қоғамның мүшелерінен күтілетін тәртіпті анықтайтын үлгі мен моделдердің жиынтығы ретінде көрсетеді. Оларға сондай-ақ үрдіс ұғымы қосылып, құрылым ұғымына жұп болады. Функция құрылым мен үрдісті байланыстырады және жүйе үшін мағына береді.

Парсонс әлеуметтік жүйенің екі бағыты бар деп санайды: біріншісі-жүйе қоршаған ортаның құбылыстарына немесе ішкі мәселелерге бағытталғанын көрсетеді, екіншісі -жүйе бір минуттық қажеттіліктерге немесе ұзақ уақыттық мүдделерге жауап қайтарады. Бір бағыттың екіншісіне сүйенуі жүйенің негізгі төрт қызметін бөліп көрсетеді - бейімделу, мақсатқа жету, интеграция және үлгіні қолдау (әлеуметтік жүйе деңгейінде экономикалық, саяси, құқықтық және моральдік-идеологиялық жүйешіктерде жүзеге асырылатын қызметтер туралы сөз болып отыр) . Көрсетілген қызметтердің күрделі шиеленісі кезінде әлеуметтік жүйенің құрылымдық-функционалдық табиғаты жүзеге асырылады.

Саяси жүйеге көптеген әсерді жоғарғы деңгейде қысқарту индикаторлар санын шектеу мақсатында Истон «кіру» және «шығу» ұғымдарын қолданды. Саяси жүйенің оны қоршаған ортасымен өзара байланысын «айырбас» термині арқылы білдіреді. Ал трансакция терминінің көмегімен саяси жүйеге қоршаған ортаның бір бағыттағы әрекеті фактісіне көңіл аударылады немесе кері әрекет сәйкес жүйеге кері жауапты уақытша елемеу шарты.

«Кіру» ұғымының мәні оның көмегімен біз саяси жүйенің айналасында болып жатқан көптеген әртүрлі жағдайлар мен оқиғалар әсерінің жалпы тиімділігін сипаттауға мүмкіндік алатынымызда. Олар қоршаған ортада болып жатқан барлық топталған түрде толықтыратын жалпы өзгерістер қасиетін атқара алады. Жалпы өзгерістер саяси дағдарысты қамтамасыз етуі мүмкін.

Истон тиімді құрал ретінде қоршаған орта жағынан әсерді зерттеуді екі негізгі кіріс түрінде қарастырады: талаптар мен қолдау. Олар ылғи да жүйеге оның тұрақты жұмыс істеуі үшін еніп тұруы тиіс. Оған қоса олар қайшылықтың потенциалды бастамалары болып табылады және басқарылуы тиіс, яғни талап пен қолдаудың белгілі бір динамикалы ара салмағы болуы тиіс. Талап, Истон бойынша билік субъектілері жағынан бөлуді міндеттеуші заңдылық пікірін білдіру формасын көрсететін үш негізгі қызметті атқарады:

А) саяси конверсия барысында бірінші функционалды қадамды көрсететін талапты білдіру;

Б) талаптарды реттеу немесе түсіп жатқан ағымды сүзгіден өткізу және құрылымдық пен мәдени деңгейде оны арналандыру;

В) талаптарды қысқарту немесе жүйелеу, тәртіпке салу, саяси жүйеде көрінетін белгілі бір балама санға әкелу.

«Шығу» термині оның айналасы үшін саяси жүйенің ауысу тәртібінің көптеген салдарларын сараптауға көмектеседі. Олар қоршаған ортаға жүйенің әсерін сезіну тәсілдерін және талап пен қолдаудың кіруші факторларының түрлерін өзгерте отырып, жанама өзіне-өзі негіздеуге мүмкіндік береді. Биліктің әрекеті мен шешімін Истон «кіру» мен «шығудың» қайта құрылуы ретінде қарайды. Соңғысы тек қана саяси жүйенің айналасына әсер етіп қана қоймай, сондай-ақ жүйеге «кіретін» факторларды сәйкес бірлесіп әрекет етудің әр жаңа айналымында анықтауға және түзетуге мүмкіндік береді.

Билік өзінің қоғамға деген әсерін саяси режим , яғни биліктің нақты бір формасы мен әдістері, құзіреттері билік тармақтарының ұйымдастырылу принциптерімен анықталатын белгілі бір билік институттарының құрылымы арқылы жүзеге асырады.

Алғашында саяси режим « басқару формасы » түсінігімен сәйкестелініп келді. Дегенмен екі түсінік саяси өмірдің екі қырын белгілейді. Басқару формасы биліктің жоғарғы органдарының құрылымын сипаттайды, ал саяси режим - бұл басқару әдісі, яғни билікті жүзеге асырудың әдіс, тәсілдері. Саяси режимді түсіндірудің бұл бағыты антика заманында, «саяси режим» категориясы орын алмаған уақытта қолданылды. Басқару формасының ең алғашқы түрін Аристотель қолданып, «саяси режим» ұғымына да байланысы бар еді. Ол екі критериге негізделеді: сандық (билік қанша адамның қолында шоғырлануынан тәуелді) және сапалық (билікті билеуші тап қалай, кімнің мүддесіне қолданады) .

Басқару формасымен анықтайтын саяси режимнің тар мағынадағы түсінігі қазіргі конституциялық құқықта орын алады. Бұл түсіндірмеге сәйкес, саяси режимнің түрлері мемлекеттік биліктің заң шығару, атқару органдары арасындағы өзара қарым-қатынас принципіне негізделеді. Бұл принцип бойынша биліктің аралас режимі пайда болады (абсолютті монархия), биліктің бөліну режимі (президенттік республика) және ынтымақтастық режимі (парламенттік республика) . Бқл орайда басқару формасы тек саяси режимнің бір компоненттерінің бірі.

Саяси режимнің кең мағынадағы анықтамасы «саяси жүйе» түсінігімен тығыз байланысты. Дегенмен «саяси режим» мен «саяси жүйе» атты екі түсінік саяси шындықтың екі түрлі қырын сипаттайды: бірінші термин белгілі бір мүддеге жетудегі қолданылатын құралдар, әдіс-тәсілдерді анықтаса, екінші термин сыртұы ортамен байланыс жасаудың сипатын көрсетеді.

Саяси режим мәселесі ең алғаш француз саяси ғылымында көтерілді. Саясат теориясында ең алғаш саяси режимге М. Дюверже анықтама берді. Ол саяси режимді саяси партиялар, дауыс беру әдісі, шешім қабылдаудың бірнеше түрлері, қысым көрсету топтарының бірнеше құрылымдарының жинағы ретінде түсінді. М. Дюверженің анықтамасын француз саясаттанушысы Ж. -Л. Кермонн толықтырды. Оның айтуы бойынша, «саяси режим белгілі бір кезеңдегі мемлекеттің саяси билігін қалыптастыруға септігін тигізетін идеологиялық, институционалды және социологиялық элементтерінің жинағы болып табылады». Саяси режимді түсіндірудің бұл бағыты еуропа саяси ғылымында кең қолданысқа ие болды.

Сайлау жүйесі - заңмен белгіленген ережелер, принциптер және бағамдардың жиынтығы, олардың көмегі арқылы дауыс беру нәтижелері анықталады.

Қазақстан Республикасында өткізілетін сайлаулардың барлығында дерлік дауыс беру нәтижесін анықтаған кезде көпшілік принципі қолданылады. Бұл жүйе халықаралық тілмен айтқанда можаритарлық сайлау жүйесі аталады. Мажоритарлық жүйеден басқа Қазақстан Республикасында кейінгі уақытта, Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлаған кезде пропор-ционалды (тепе-теңдік) сайлау жүйесі қолданылады.

Мажоритарлық жүйенің екі түрі бар:

1) абсолютті көпшілік:

егер дауыс беруге таңдаушылардың елу пайыздан астамы қатысқан болса, сайлауды өтті деп жариялаған жағдайда;
дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан астамының дауысын алған кандидат сайланған болып саналатын жағдайда.

2) салыстырмалы көпшілік:

қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының көпшілігін алған кандидат сайланған болып саналған жағдайда.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.