Қысқартулар мен белгілер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Вирусологиялық аурулар пәнінен жазылған Жылқының делбе ауруының
диагностикасы мен сауықтыру шаралары атты курстық жұмысым 31 беттен
тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін, 1 сурет және
1 кестені қамтиды.
Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ...8
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

1.1Жылқының делбе ауруы (жұқпалы
энцефаломиелиті) ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Маңқа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 12
1.3 Патологоанатомиялық союды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.4Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.5 Індетке қарсы шаралар туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 9
1.6 Ұйымдастыру - шаруашылық
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.7 Жұқпалы ауруларды зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 Өзіндік зерттеу ... 23
3Техникалық қауіпсіздік ... 28
Қорытынды ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .31

Қысқартулар мен белгілер

Осы курстық жұмыста келесі қысқартулар мен белгілер қолданылған:
м2 -шаршы метр
м3 – метр куб, көлем
м – метр
% - пайыз
°С – градус Цельсия
мг м3 – көлем
г – грамм
кг – килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2019ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2019 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2019ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)

Ф. 7. 04 – 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі

_____________________

(қолы,аты – жөні)

_______________2019ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2019ж.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға
адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі
жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму
жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану
қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен
айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың
ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың
таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да
қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез
тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы,
аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар
арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының
дертке шалдығуы т.б.).
Ауыл шаруашылық Министрлігінің 2010-2011 жылдардағы өткізіп отырған
ауыл шаруашылық санағы да осы түпкі мақсатты көздейді. Бұл саладағы негізгі
бағыттың бірі мал шаруашылығы болғандықтан, оның құрамдас бөлігінің бірі –
ветеринарлық және зоотехникалық іс-шараларды мал шаруашылығында дұрыс әрі
тиімді жүргізу.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Республикамыздағы мал
шаруашылығының басым көпшілігінің, бұрынғы кеңес дәуіріндегі қатаң жоспарлы
түрінен, қазіргі жаңа жағдайға бейімделген еркін түрінде көшуі, алғашқы
жылдарда мал санының едәуір кемуіне соқтырғанмен, елдегі мал басының
түгелдей жеке меншік иелерінің қолына өтуі кейінгі жылдарда мал саны мен
сапасының көбеюіне және артуына себеп болып отыр.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Республикамыздағы мал
шаруашылығының басым көпшілігінің, бұрынғы кеңес дәуіріндегі қатаң жоспарлы
түрінен, қазіргі жаңа жағдайға бейімделген еркін түрінде көшуі, алғашқы
жылдарда мал санының едәуір кемуіне соқтырғанмен, елдегі мал басының
түгелдей жеке меншік иелерінің қолына өтуі кейінгі жылдарда мал саны мен
сапасының көбеюіне және артуына себеп болып отыр.
Ауыл шаруашылық министрлігінің 2008-2009 жылдардағы өткізіп отырған
ауыл шаруашылық санағы да осы түпкі мақсатты көздейді. Бұл саладағы негізгі
бағыттың бірі -мал шаруашылығы болғандықтан, оның құрамдас бөлігінің бірі –
ветеринарлық және зоотехникалық іс-шараларды мал шаруашылығында дұрыс әрі
тиімді жүргізу.
Мал шаруашылығында мал санын арттырып, одан шығатын өнімдердің
сапасын арттырудағы ең негізгі кедергілердің бірі – осы малдар арасында кең
таралған жұқпалы инфекциялық және инвазиялық аурулар болып табылады.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте
ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-
білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның
көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам
тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - жылқының делбе ауруының диагностикасы мен
сауықтыру шараларын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1Жылқының делбе ауруы (жұқпалы энцефаломиелиті)

Қоздырғышы — арнаулы сүзгіден өтетін нейротроптық вирус. Кепкен
күйінде вирус уытын 7,5 жылға дейін сақтайды, қайнап жатқан суда 1—2 минут
ішінде қырылып қалады.
Ауруға бейімділік. Жылқы жасы мен қоңына қарамастан делбеге шалдыға
береді. Лабораториялық хайуанаттардан онымен үй қояны, мысық, ақ тышқан
т.б. ауырады, бұл ауру қоздырғышының әрбір түрінің биологиялық
ерекшеліктеріне байланысты.
Аурудың шығуы мен жұғуы. Делбе әдетте ауру жылқы арқылы жұғады. Оның
етек алуына түрлі қан жұтқыш жәндіктер (гематофагтар) септігін тигізеді.
Делбе сау жылқыға ауру жылқымен жанасқан кезде, сондай-ақ вирус тамған
азық, суат, қора-жай және күтім құралдары арқылы жұғады.

Белгілері. Жасырын кезең 40 күнге дейін созылады. Бастапқы кезде жылқы
тез болдырады, бірақ, оның қызуы әдеттегі қалыпта қалады не тіпті төмендеп
кетеді, ол демігеді, азықтан бас тартады, ішектің жиырылып-созылуы
баяулайды; ауыз бен танаудың, көздің кілегейлі қабықтары сарғайған,
рефлекстері баяу.
Бұдан әрі есінеу, басын шалқайту, еріндерін жыбырлатып, жақ еттерін
дірілдету сияқты қозу (гиперкинез) белгілері пайда болады. Аурудың
аласұрған кезеңінде жылқы бой бермей, әрдайым алға қарай ұмтылады, әбден
әлсіреп діңкесі құрығанша шыр айналады, не жүзу қимылдарын жасайды [2,4].
Күйзеліс кезеңінде жылқы мең-зең болады, оның жалпы күйі өте-мөте
нашарлайды. Аурудың бұл түріне шалдыққан жылқы әдетте өледі. Делбе көбінесе
аралас түрде өтеді. Бұл жағдайда мал біресе аласұрып қозады, біріесе мең-
зең болып әлсірейді. Энзоотия аяқтала бергенде белгілері көмескіленіп,
аурудың беті қайтады.
Өлекседегі патолого - анатомиялық өзгерістер . Барлық кілегейлі
қабықтар, шел бұлшық еттері сап-сары. Ішкі органдарына нүкте тәрізденіп қан
құйылған, қан дақтары әсіресе қуықта көп кездеседі. Бауырдың сыртқы беті
алақ-жолақ, тілік беткейі босаңсып қопсыған. Тоқ ішек нығыз, нәжіске толы.
Талақ жөнді өзгермеген. Қан кошқылданып қойылған
Ауруды анықтау. Делбе клиникалық белгілері бойынша анықталады. Бұл кезде
аурудың әдетте жаздың аяқ шенінде немесе күздің басында шығатыны және оның
энзоотия түрінде өтетіні ескеріледі. Белгілеріне қарай берілген анықтама
зерттеу нәтижелерімен толықтырылады. Делбе болса, РОЭ баяулайды 1 сағат
ішінде эритроциттер эритроседиометрдің 2—3 бөлігіне ғана шөгеді; қанда
билирубин көбейеді.

Делбені дәл анықтау үшін оны құтыру, ми қарыншаларының шемені, күн өту,
ыстық тию сияқты сырқаттардан, сондай-ақ өсімдік тектес және химиялық
улармен уланудан ажыратып алу керек.
Емі. Ауру басталған кезде күре тамырға натр хлоридінің 10 проценттік
ерітіндісі (150 мл),ал 30—60 минуттан кейін уротропиннің 10 проценттік
ерітіндісі (100 мл) жіберіледі. Тері астына 20 мл камфора майы енгізіледі.
Дәрі енгізу ауру малдың күйіне қарай қайталанып отырады.
Сонымен қатар, малға күніне екі рет 100 г глаубер тұзын ішкізеді. Тік
ішекке жиі-жиі салқын су құйып (клизма), оны нәжістен босатады.
Ауру жылқы су ішпесе әрбір 25 минут сайын оның ауызына су тамызып
отырады. Күйі тым нашар болса, жоғарыда көрсетілген дәрілерге қоса,
жылқының күре тамырына Кадыков әдісімен 250—300 мл камфора ерітіндісін
береді. Мал ұзақ уақыт ауруынан айықпаса, оның өз қанын өзіне құяды. Ауру
жылқыға арналған рационға жұмсақ сулы шырынды азық қосады.
Аурудан арылу және одан сақтану шаралары. Ауру және күдікті жылқы бөлек
күтіліп емделеді.
Ауру жұғуы мүмкін деп табылған жылқы жеңіл жұмысқа қосылады, күн сайын
олардың дене қызуын өлшеп отырады. Оларға арналған рационда ас тұзының
мөлшері екі есе көбейтіледі, жылқы түнде жайылымға шығарылмайды.
Қан сорғыш насекомдарды ұдайы қырып-жойып отырады. Ат қора күйдіргіш
натрдың 2—3%-тік ыстық ерітіндісімен, формалиннің 3—5%-тік ерітіндісімен
немесе креолиннің 3—5%-тік эмульсиясымен дезинфекцияланады.
Көң биотермиялық әдіспен зарарсыздандырылады. Ауруға шалдыққан малды
кезінде анықтау мақсатымен үйірге үнемі клиникалық бақылау жүргізіп
отырады.
Ауру жойылған соң 40 күн өтісімен ақырғы рет дезинфекция жасайды да
карантинді алып тастайды [1,2,3].
1.2 Маңқа

Қоздырғышы—Streptococcus mallei.
Бактерия сыртқы жағдай мен зарарсыздандырғыш заттарға онша төзімді емес,
лас, шалшық суда 15—30 күн, несепте 4 күн ішінде қырылып қалады. 70
градусқа дейін ысыған суда 5—6 минут ішінде, ал қайнап тұрған суда
сол бойда қырылады.
Ауруға бейімділігі. Маңқамен жылқы, есек, қашыр, кейде мысық ауырады,
лабораториялық хайуандардан маңқаға теңіз шошқасы ғана шалдығады. Маңқа
адамға да жұғады.
Аурудың шығуы мен жұғуы. Маңқа қоздырғышы ауру мал денесінен сыртқа танау
суы, қақырық арқылы, сондай-ақ терідегі уытты жара арқылы шығады. Маңқа
ауру малдан сау малға өзара жанасқан кезде жұғады, сондай-ақ ол микроб
қонған азық арқылы, суат, қора, ат әбзелі және күтім құрал-саймандары
арқылы да жұғады.
Белгілері. Жасырын кезең 2—15 күнге созылады. Белгілеріне қарай маңқа —
өкпе маңқасы, кеңсірік маңқасы және тері маңқасы болып, ал барысына қарай
жіті және созылмалы маңқа болып бөлінеді.
Ж і т і м а ң қ а. Мұнымен көбінесе құлын ауырады. Ауру малдың
температурасы қауырт көтеріліп, жүрек соғуы күрт әлсірейді, азыққа тәбеті
тартпай, жалпы күйі өте-мөте нашарлайды. Танаудың кілегейлі қабығы қызарып
кетеді, желбезектің бір не екі жағында айналасы қызыл шеңбермен көмкерілген
сарғыш-сұрғылт түсті қатты түйнекшелер пайда болады. Келесі күндері бұл
түйнекшелер ыдырап езіледі де, бүршікті ткань шала жетілгендіктен олардың
орнында ернеулері опырылып ирелендеген, әрбіреуінің түпкі жағы ет майы
тәрізді, түсі тоң майдың түсі тәріздес көптеген сопақша жара пайда болады.
Жаралар бірімен-бірі ұласып, тез ұлғаяды да, көбіне кеңсірікті тесіп өтеді,
танау-маңдай қуысын закымдайды. Танаудың іші қан араласқан сасық іріңге
толады, екі танаудан, аққан ірің танаудың айналасына жиналып кебеді де,
қабыршаққа айналады. Тынысы тарылып мал пысылдайды. Алқым бездері ұлғайған,
адыр-бұдырлы келеді, сипалағанда ығыспайды [2,4].
Өкпесі зақымданса, мал демігеді, жөтеледі. Тыңдаған кезде кейде дымқыл
сырыл естіледі. Кеудесін нұқып қаққанда өкпенің кейбір жерлерінен әдеттегі
дүңкілдеген ашық дыбыстың орнына тықылдаған күңгірт дыбыс естіледі.
Терісі зақымданған жағдайда, ол көбіне малдың аяқтарында кездеседі, сөл
бездері мен қан тамырлары қабынады. Алғашқы кезде сөл бездері қап-қатты
нығыз келеді, ал кейін жұмсарып ыдырайды, мұның нәтижесінде ойылған терең
жаралар пайда болады, олардан май тәрізді жабысқақ сары сұйық зат ағып
тұрады. Көптеген жағдайда дәнекер тканьінің шектен тыс қаулап өсуіне
байланысты малдың зақымданған аяқтары дүмпиіп жуандайды (ұра).
Клиникалық белгілері бірте-бірте жойылып, жіті маңқа созылмалы маңқаға
айналады. Ауру асқынса, маңқаның зардабы бүкіл денеге тарайды, мұның
салдарынан ауру мал әбден арып, өліп калады.
С о з ы л м а л ы м а ң қ а. Желбезекте түйнекшелер мен ойық жаралар
пайда болады, алқым бездері сәл зақымданады, олар ұлғайып, нығыздалады және
жөнді қозғалмайтын болып қалады. Қайсыбір жаралар жазылып кетуі мүмкін,
олардың орнын дәнекер ткань басып, жұлдыз тәрізді тыртыққа айналады. Маңқа
ұзаққа созылса, өкпедегі зақымдану белгілері білінбейді, оларды
мал өлгеннен кейін ғана көруге болады. Терінің сөл тамырлары сәл ғана
зақымданады. Ауру бірнеше айға, тіпті талай жылға созылады, әлсін-әлсін
асқынып отырады. Ұзақ уақыт бойы улану салдарынан мал әбден арықтап өледі
[1,2,3,5].
Өлекседегі патолого - анатомиялық өзгерістер. Желбезектің бір не екі
жағынан маңқаға тән көптеген түйнекшелері мен ойық жаралар табылады. Алқым
бездерінің көлемі ұлғайған, олар қабынған, олардың кей жерлерінде маңқа
түйнекшелері байқалады.
Тері маңқасы болса, қабынған сөл тамырларын бойлай құрылысы өзгерген сөл
түйіншелері орналасады. Оларды терең түп жағы ұшық жара басып кеткен. Ішкі
органдардан және сөл бездерінен маңқа түйіндері мен одан да үлкен ошақтары
табылады. Ескі түйіндердің ортасынан әк шөгіндісі табылуы мүмкін. Өкпеден
жалқаяқ жиналып қабыну, бронхоэктазия, каверна (қуыс), сондай-ақ көптеген
маңқа түйіндері сияқты зақымдарды байқауға болады. Осындай зақымдар
бауырда, талақта, тіпті жүрек еттерінде де кездеседі, маңқа түйіндері мен
паразит түйіндерін бір-бірінен ажырата білу керек. Соңғылар әдетте қос
қабықты болып келеді, көбінесе олардың ішінен паразиттер табылады.
Ауруды анықтау. Жіті маңқа клиникалық белгілері бойынша анықталады да,
бактериологиялық зерттеу, сондай-ақ қан сары суын КБР (комплемент
байлаланыстыру реакциясы) әдісімен зерттеу нәтижелеріне қарай
тұжырымдалады. Маңқаның жасырын түрін анықтау үшін зерттеудің аллергиялық
әдісі қолданылады, яғни маллеин көзге тамызылады немесе тері ішіне
енгізіледі.
Маңқаның жіті түрін комплемент байланыстыру реакциясы бойынша анықтайды.
Күдікті жағдайда Штраус реакциясын пайдалана отырып, теңіз шошқасының
еркегін биологиялық сынаудан өткізеді; осы хайуанның құрсағын көмкерген көк
шандырға маңқа бактериясын енгізгенде оның ені қабынып ісіп кетеді (орхит).

Емі. Жылқы маңқасы адам үшін өте қауіпті ауру. Дәрі-дәрмекпен емдегеннен
ешқандай нәтиже шықпайды. Жылқы өздігінен жазылып кетпейді.
Аурудан арылу және одан сақтану шаралары. Маңқа шыққан шаруашылықтағы
жылқылар тиісті ережеге сәйкес 4 топқа бөлінеді.
Бірінші топқа маңқаның клиникалық сипаты анық білінген жылқы жатқызылады.
Оларды өлтіреді де, ішін жармастан өртеп жібереді.
Екінші топ—ауру белгілері көмескі, маллеинге реакция берген жылқы;
олардың қаны КБР әдісімен тексеріледі. Анық реакция берген жылқыны өлтіреді
де, реакция бермеген жылқыларды маллеиншілер деп табады.
Үшінші топ — ауру белгілері жоқ, бірақ маллеинге реакция берген жылқылар.
Олардың қаны 1,6 және 15-ші күндері КБР әдісімен екінші рет тексеріледі.
Айқын реакция берген мал маңқа деп табылады да, құртып жіберіледі.
Төртінші топ — күдікті жылқылар. Оларды мезгіл-мезгіл клиникалық
бақылаудан өткізіп тұрады, барлық зерттеуден теріс нәтиже шыққанша осы
топтағы жылқыларды көздеріне маллеин тамызып тексеріп отырады, басқа
жылқылармен жанастырмай, бөлек бағады, сол ауру шыққан шаруашылықта ғана
жұмысқа пайдаланылады.
Ат қора құрамында 3 процент белсенді хлоры бар тұндырылған (мөлдір) хлор
ерітіндісімен, күйдіргіш ңатрдың 4 проценттік ыстық ерітіндісімен немесе.
күкірт-карбол қосындысының 5 проценттік ерітіндісімен дезинфекцияланады.
Ауру малдың көңі өртеп жіберіледі, күдікті жылқының көңі биотермиялық
әдіспен зарарсыздандырылады. Ауру жойылған соң 45 күн өтісімен ақырғы рет
дезинфекция жасайды да, карантинді жояды.
Маңқадан сақтану үшін барлық жылқы клиникалық бақылаудан өткізіліп, көзге
маллеин тамызу әдісімен зерттеліп отырады [1,2,3,4].

1.3 Патологоанатомиялық союды ұйымдастыру

Патологоанатомиялық сою (секция, аутопсия) курсында студенттер мал
өлексесін сойып зерттеу тәсілдерін игереді, тиісті құжаттар жазу және
оларды толтыру тәртібін үйренеді, мүшелер мен тканьдердегі өзгерістерді
патанатомиялық диагноз түрінде тұжырымдауға, т.б. деректер негізінде малдың
қандай аурудан өлгені туралы қорытынды шығаруға дағдыланады.
Малдың әр түлігінің өліктерін жарып сою әдісі. Өлікті
жарып союға дейін мүмкіндігінше, аурудың себептерін ашу
үшін барлық жағдайларды анықтап сұрастыру, малдың клиникалық
зерттелуінің мәліметтерімен, бірге берілетін документтермен
танысу қажет. Өлікті жарып сойған кезде белгілі
бір методика негізге алынуы тиіс. Арқасына немесе
бүйіріне жатқызып жарып союға болады. Ірі малдың
өлігін бүйіріне аударып, ұсақ малдыкін – Шордың тәсілімен
арқасына аударып жарып сойған қолайлы.
Жарып соймастан бұрын малдың түлігін, жынысын, түсін, тұқымын,
жасын, қоңдылығын анықтайды. Өліктің өзгергені, көрінетін
кілегей қабықтар мен табиғи тесіктер (зәр шығуы), жүні
белгіленді. Сыртқы жыныс органдарын қарайды. Жалпы сыртын
қарап өткеннен кейін терісін сыпыруға кіріседі, оның
ішкі бетін, тері асты клеткасын, бұлшық еттерін,
сүйегін, буындарын, тарамыстарын қарайды. Одан кейін
жарып союға кіріседі [1,2,5,8].
Сойып зерттеу орнын ұйымдастыру. Ірі қара өлігін
жарып сою. Жарып сойған кезде өлікті сол жақ
бүйіріне аударады. Ең әуелі оң аяқтары мен сыртқы
жыныс органдарын бөліп алады. Одан кейін құрсақ
қабырғасына 2 кесінді жасайды: олардың біреуі ұзына
бойына ақ сызықпен өтетін төс шеміршегінен шат
бітігіне дейін, екіншісі – біріншіге тік бағытта, көкірек
қуысының қабырға шетімен өтеді, және құрсақ
қабырғасының бүкіл қалдығын алып тастайды. Құрсақ қуысын
(органдардың орналасуы, жыны, құрсақ көк етінің
күйі) қарайды. Бұдан кейін көкірек қуысын жарады. Осы
мақсатпен омыртқаның қасындағы жұмсақ тканьдерді
алып, омыртқа сабағынан шамамен 15 см қашықтықта барлық
қабырғаларды шауып (арамен кесіп) тастайды, көкірек
қабырғасын төске қарай ашып, оны қабырғалардың қабырға
шеміршектерімен жалғасқан жерінен бөліп алады,
қабырғаларды қабырға бастары омыртқа денесімен жалғасқан
жерінен бір – бірлеп жұлып алуға болады. Көкірек қуысын
(органдардың күйін, жынды), қабырғаның сірлі қабығын
қарап тексереді.
Көкірек қуысын қарап болғаннан кейін оң жақ бүйректе
алып тастайды, шарбыны кеседі, ұйқы безін тексереді,
одан кейін 12 елі ішектің бастапқы бөлігін
лигатурамен (жіншемен) екі жерден байлайды және оны
лигатуралардың арасынан алып кеседі. Оң жақ бүйректің
маңынан 12 елі ішекке лигатураның екінші парын салады
және ішекті қайтадан кеседі. Осы ішек кескіні бауырмен
бірге қалады. Осыдан соң өлікті оң жақ жартылай
бүйіріне аударады, өңешті кеседі және алдыңғы қарынды
ұлтабармен және талақпен бірге ажыратып алады.
Бұдан кейін бүкіл ішекті, қуықты (жатырды) шығарып
алады. Жамбас органдарын шығару үшін шонданай сүйегі мен
шат сүйегін екі жағынан шат бөлігінен алып шабады
(арамен кеседі). Одан соң сол жақ бүйректі алады,
талақты үлкен қарынмен бірге, ал бауырды – көкірек
қуысының органдарымен бірге шығарады.
Көкірек қуысының органдарын ауыз, жұтқыншақ және мойын
органдарымен бірге шығарады, оның үшін астыңғы жақтың
тармақтарының арасынан екі терең кесінді жасайды, тілді
шығарады, оны сыртқа қарай тартып тұрып, жұмсақ
таңдайды кеседі және екі жағынан бірдей көмей
сүйектің тармақтарын буындар бойымен кесіп алады. Одан
кейін маңындағы тканьдерден мойын органдарын бөліп,
бүтіндей, тілден бастап көкірек қуысының органдары мен
бауырды шығарып алады. Көкірек қуысының органдарын
шығармастан бұрын перикардты (үлпершекті) жарып қарау
керек.
Басын бөліп алып, одан бұлшық етті шығарғаннан кейін
бас сүйек қуысын жарып қарайды. Қуысты жарып қарау
үшін 4 кескін жасайды, бір көлденең кескін, ол қабақ
үстінен 5 см жоғары; мүйіз астынан екі бүйір кескін,
ол көлденең кескіннің шеттерін желке сүйек тесігімен
жалғастырады және бір ұзына бойғы кескін, ол мүйіздердің
арасынан өтеді және көлденең кескінді желке сүйек
тесігімен жалғастырады. Осылайша кескіндеу салдарынан бас
сүйек қақпағының екі жартылай жармасы пайда болады,
бұларды мүйіздердің ішкі бетінен балғамен (балтаның
желкесімен) соғып бөледі. Тексергеннен кейін және қатты
ми қабығын бөліп алған соң, жұмсақ қабықты қарайды,
бұдан соң миды шығарып алады. Оның үшін
скальпельдің (пинцеттің) сабын мидың маңдай бөлігіне
тіреп, мидың иіс баданасын бас сүйек негізінен
ығыстырады. Бұдан кейін көру нервілерін айқыш – ұйқыш
қиып, миды бүтіндей шығарып алады, бас сүйек қорабының
түбінде тек гипофиз (мидың қосымша бөлігі) ғана
қалады.
Кеңсірікті жарып қарау үшін үш кескін жасайды.
Бірінші, кеңсірік сүйектерін ұзына бойына кескіндегенде,
кеңсірік желбезегін бұзып алмау үшін, бас сүйектің
ортаңғы сызығынан қашықтау етіп алады. Екінші кескінді
біріншіге көлденең етіп, сүйекке жасайды. Үшінші кескінді
де осы сүйекке жасайды, ол алдыңғыны кеңсірікпен
жалғастырады. Соңғы кесіндіі аяқтағаннан кейін үшбұрыш
тәрізді ет негізін бөліп алып, бір жағының кеуілжірін
қарайды, ал кеңсірік желбезегін алып тастағаннан кейін
кеңсіріктің екінші жағының кеуілжірін зерттейді.
Жұлын каналын екі әдіспен жарып қарауға болады.
Бірінші әдісті қолданғанда, жұлын каналын өліктің сыртқы
жағынан жарып қарайды. Оның үшін омыртқа жотасының
жұмсақ тканьнің екі жағынан бірдей алып тастайды,
бұдан соң омыртқа доғасын алдымен бір жағынан, омыртқа
сабағына мүмкіндігінше жақындау жерден, одан кейін жарып
сойылған өлікті басқа жағына аударып, белдеме омыртқадан
бастап, мойын омыртқамен аяқтай отырып, екінші жағынан
кесіп жібереді.
Екінші әдісті қолданғанда, құрсақ және кеңсірік
қуыстары жағынан жарып қарайды. Оның үшін өліктің арқа
бөлігінің астынан омыртқа жотасы қарайды. Оның үшін
өліктің арқа бөлігінің астынан омыртқа жотасы иілетіндей
етіп ағаш салады, бұдан соң омыртқа денесін омыртқа
сабағына таяу жерден кесіп жібереді, сөйтіп жұлынды
шығарып алады [7,8].

1.4 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау

Індеттанудың негізгі зерттеу әдісі. Жұқпалы ауру байқалған сәтте
індеттанулық талдау арқылы ауруға балау қою мен қатар індеттанулық балау
қойылады. Ауруға балау қою дегеніміз (нозологиялық балау) кай ауру екенің
анықтау болса (мысалы, аусыл, немесе топалаң), індеттанулық балау-байқалған
жұқпалы ауруға індеттану тұрғысынан толық сипаттама беру болып табылады.
Яғни індет тізбегінің әрбір буынын, індет ошағының ерекшеліктерін
анықтайды. Бұл әдіс арқылы аурудың себептері, таралу жолдары індет ошағының
қалыпты жағдайлары айқындалады. Осындай талдау жүргізу барысында
клиникалық, патологоанатомиялық, бактериологиялық, вирусологиялық,
серологиялық, аллергологиялық зерттеулер жүргізіледі. Барлық алынған
мәліметтер індеттанулық талдау актісінде қортындалады. Соған сүйеніп
індетке қарсы шаралар белгіленеді.
Індеттанулық талдау мен бақылау жұқпалы ауру байқалған кезде ғана емес,
бұрын жұқпалы аурудан таза емес шаруашылықта да, жұқпалы аурудан таза
шаруашылықта жүргізіледі. Бұндай зерттеудің мақсаты аурудан таза емес
шаруашылықта жүргізілген індетке қарсы сауықтыру шараларының нәтижелілігін
анықтау болса, аурудан таза шаруашылықта сақтық шараларына баға беру.
Салыстырмалы тарихи сипаттау белгілі бір жұқпалы аурудың бұрын-соңды
байқалуын анықтайды, бұрынғы болған жұқпалы аурулардың қазіргі індеттік
жағдай әсерін зерттейді. Жұқпалы аурулар туралы өткендегі деректерді
мынандай ақпар көздерінен алады: ауырған жануарларды тіркеу журналы (№ 1
форма), індетке қарсы шараларды тіркеу журналы (№ 2 форма), ауданның індет
ақуалын тіркейтін журнал (№3 форма), актілер, есеп-қисаптар мен ресми
статистика материалдары. Аталған құжаттарды пайдалана отырып
ретроспективалық (өткендегіні) талдау жасалынады. Оның нәтижесінде аурудың
динамикасы, маусымдылығы, кезенділігі анықталынады. Жалпы алғанда
салыстырмалы тарихи сипаттау — індеттік ақуалға уақыт тұрғысынан
хронологиялық талдау жасау болып табылады.
Салыстырмалы географиялық сипаттау аурудың таралу ауқымын және індет
ошағын қалыптасуына әсер ететін табиғи ландшафтық факторларды зерттейді.
Нәтижесінде жұқпалы аурулардың белгілі бір әкімшілік аймақта (аудан,
облыс), тексерілетін территорияның табиғи белдеулерінде таралуы туралы
тұжырым жасалады.
Салыстырмалы географиялық сипаттауды іске асыру үшін, сол территорияның
індеттік картасы нозогеографиялық картасы пайданылады. Індеттік картада
жұқпалы аурулардың әрқайсысының байқалған жерлері белгіленеді де (картада
қазба байлықтарын белгілеген тәрізді), нозогеографиялық картада нақтылы бір
аурудың таралу шекаралары көрсетіледі. Аурудың таралған аймағын нозоареал
деп атайды. Осындай зерттеулер жұқпалы ауруды таралуына картографиялық
талдау жасау болып табылады. Сонымен саластырмалы географиялық сипаттау
арқылы белгілі бір аурудың кеңістіктегі моделі жасалынады.
Індеттанулық эксперимент - тәжірибе ретінде қолдан жұқтыру арқылы
жануарларды арасында жұқпалы ауру таратып, індет процесіне бақылау жасау.
Бұл бір ғана жануарға ауруды жұқтырып биологиялық сынама (биопроба) емес,
ауруды жасанды түрде жануарлардың арасында тарату. Бұндай тәжірибенің
індеттану ғылымына індетті таралуы туралы аса құнды мол мәліметтер
беретіндігі даусыз.
Індеттанулық эксперимент жасанды індет ошағында, аурудың одан тысқары
тарап кетпеуін мұқият қадағалаған жағдайда өткізіледі. Бірақта бұл әдісті
іс жүзінде пайдалану мүмкін бола бермейді.
Соңдықтан да практикада бұндай эксперименттен гөрі экономикалық шығын
келтірмейтін қоршаған ортаға қауіпсіз математикалық моделдеу мен
індеттанулық болжам қолданылады.
Математикалық моделдеу деп абстракциялық жолмен індет процесінің әртүрлі
көрсеткіштері арқылы індет процесінің моделін жасауды айтады. Індет
процесінің математикалық моделі уақыттық және кеңістіктік деп екі түрге
бөлінеді.
Індет процесінің уақыттық (хронологиялық немесе динамикалық) моделі,
індеттің басталу, даму, аяқталу кезеңдерін қарастырады. Кеңістіктік модель
болса, ол індеттің жайылу ауқымын анықтауға бағытталады.
Індеттанулық болжау — індет процесінің пайда болуына, өршу
кезеңдеріне ғылыми прогноз беру. Нақтылы жұқпалы аурудың табиғаты туралы
ғылымға белгілі мағлұматтарды осы аурудың белгілі бір территорияда пайда
болуына ықпал ететін табиғат пен шаруашылық жағдайларын ескере отырып
індеттанулық болжам жасалады.
Болжамның қысқа, орта және ұзақ мерзімді түрлері болады. Қысқа мерзімді
болжам жыл маусымдарына байланысты індеттік жағдайдың өзгеруін қамтиды.
Бұндай болжам маусымдық ауруларға қатысты жасалынады да, оның негізінде жыл
маусымдарына байланысты малды ветеринариялық домдау, ауру қоздырушыларын
тасымалдаушылармен күрес шаралары жүргізіледі. Орта мерзімді болжам бір жыл
уақытты қамтиды да оның негізінде індетке қарсы шаралардың жылдық жоспары
жасалады.
Ұзақ мерзімді немесе көп жылдық болжам табиғи ошақты немесе созылмалы
ауруларға қатысты жасалынады.
Індеттанулық болжамның дұрыс болуы үшін екі бірдей шарттың сақталуы
керек.
Біріншіден, аурудың табиғаты мейлінше терең зерттеліп, ол туралы ғылыми
мағлұматтар толық болуы шарт.
Екіншіден, ветеринариялық есеп-қисап жұмысы дұрыс жолға қойылып,
статистикалық көрсеткіштерде қате болмауға тиіс.
Күнделікті практикалық қажеттікті өтеу үшін жан-жақты математикалық
модель мен індеттанулық болжам болмаған жагғайдың өзінде де індет жағдайын
статистикалық талдау арқылы қолда бар мәліметтерді бір жүйеге түсіріп
індетке қарсы шараларды жоспарлау мен ұйымдастыру ісін нақтылап отыру
қажет.
Жоғарыда қарастырылған әдістер індеттанудың өзіне қатысты болып
табылады. Осы ғылымның екінші бір саласы Жұқпалы аурулар курсына келетін
болсақ, оның өзіндік әдістері ауруды балау, емдеу және дауалауға
байланысты, үш топқа бөлінеді.
Жұқпалы ауруларды балау әдістері: індеттанулық, клиникалық,
патологоанатомиялық, бактериологиялиқ, вирусологиялық, серологиялық,
аллергиялық болып бөлінеді.
Емдеу әдістері этиотроптық және симптоматикалық болып бөлінеді.
Этиотроптық емдеуге өзіне тән және өзіне тән емес әдістер жатады. Дауалау
әдістері де өзіне тән және өзіне тән емес болып келеді [1,2,4,6].

1.5 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік

Індетке қарсы шаралар жұқпалы аурулардың шығуына және олардың таралуына
жол бермеуге бағытталады. Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін дауалау (алдын
алу) шаралары іске асырылады, ал ауру шыға қалған күнді оны жою (сауықтыру)
шаралары қарастырылады.
Сонымен, індетке қарсы шаралар дауалау шаралары және сауықтыру шаралары
болып екі салаға бөлінеді. Бұлардың қай-қайсысы болмасын бірнеше салаға
бағытталған кешеннен тұрады. Бұл күрделі кешенге кіретін шаралар індет
бұғауының барлық буындарына қарсы бағытталуы керек, сондықтан да олар
инфекция қоздырушысының бастауына, инфекция қоздырушысының берілу тетігіне
және ауруға бейім жануарларға қатысты жүргізілулері керек.
Індетке қарсы шаралар жалпы және арнайы болып екі топқа бөлінеді. Жалпы
шаралар кезкелген жұқпалы ауруға бағытталған ортақ сипаты болады да, оған
ұйымдастыру-шаруашылық және ветеринариялық-санитариялық шаралар жатады.
Арнайы шаралар нақтылы бір жұқпалы ауруға қарсы бағытталады да, оған сол
ауруды балау және жануарды иммундеу жатады.
Індетке қарсы шаралардың іске асыру негіздері. Індетке қарсы шаралардың
басты бір негізі — олардың кешенді түрде жүргізілуі. Бұл кешенділік
жоғарыда көрсетілген індеттенудің барлық қозғаушы күштеріне қатысты
біртұтас ұйымдастыру— шаруашылық, ветеринариялық-санитариялық және арнайы
шаралар ретінде жүргізілуінен туындайды.
Екінші бір негіз — індетке қарсы шаралардың белгілі бір жүйемен жоспарлы
түрде жүргізілуі. Әрбір шаруашылық пен белгілі бір территорияда індетке
қарсы жүргізілетін дауалау және сауықтыру шараларының жоспары болуы керек.
Бұл жоспар еңбек және қаржы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.