Күйістілердің кебенек ауруы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Вирусологиялық аурулар пәнінен жазылған Күйістілердің кебенегі
ауруының диагностикасы мен сауықтыру шаралары атты курстық жұмысым 29
беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ...8
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

1.1 Күйістілердің кебенек
ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.1.1Күйістілер кебенек ауруының індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... .10
1.1.2Күйістілер кебенек ауруымен
дерттенуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.1.3Күйістілер кебенек ауруының өтуі мен
симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.4Күйістілер кебенек ауруындағы өлекседегі
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... .11
1.1.5Күйістілер кебенек ауруын
балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.1.6Күйістілер кебенек ауруын ажыратып
балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 12
1.1.7Күйістілер кебенек ауруының
емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.1.8 Күйістілер кебенек ауруының
иммунитеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
1.1.9 Күйістілер кебенек ауруын дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... 13
1.2 Патологоанатомиялық союды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Індетке қарсы шаралар туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
1.5 Ұйымдастыру - шаруашылық
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.6 Жұқпалы ауруларды зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 Өзіндік зерттеу ... 22
3Техникалық қауіпсіздік ... 25
Қорытынды ... .28
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...29

Қысқартулар мен белгілер

Осы курстық жұмыста келесі қысқартулар мен белгілер қолданылған:
м2 -шаршы метр
м3 – метр куб, көлем
м – метр
% - пайыз
°С – градус Цельсия
мг м3 – көлем
г – грамм
кг – килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2019ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2019ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2019ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)

Ф. 7. 04 – 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ жоғары мектебі
___________________________________ __ ____ кафедрасы

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі

_____________________

(қолы,аты – жөні)

_______________2019ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2019ж.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі.Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға
адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі
жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму
жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану
қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен
айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың
ішінде жұқпалы аурулармен кездесті. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың
таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да
қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез
тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы,
аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар
арқылы да жүғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының
дертке шалдығуы т.б.).
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Республикамыздағы мал
шаруашылығының басым көпшілігінің, бұрынғы кеңес дәуіріндегі қатаң жоспарлы
түрінен, қазіргі жаңа жағдайға бейімделген еркін түрінде көшуі, алғашқы
жылдарда мал санының едәуір кемуіне соқтырғанмен, елдегі мал басының
түгелдей жеке меншік иелерінің қолына өтуі кейінгі жылдарда мал саны мен
сапасының көбеюіне және артуына себеп болып отыр.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Республикамыздағы мал
шаруашылығының басым көпшілігінің, бұрынғы кеңес дәуіріндегі қатаң жоспарлы
түрінен, қазіргі жаңа жағдайға бейімделген еркін түрінде көшуі, алғашқы
жылдарда мал санының едәуір кемуіне соқтырғанмен, елдегі мал басының
түгелдей жеке меншік иелерінің қолына өтуі кейінгі жылдарда мал саны мен
сапасының көбеюіне және артуына себеп болып отыр.
Мал шаруашылығында мал санын арттырып, одан шығатын өнімдердің
сапасын арттырудағы ең негізгі кедергілердің бірі – осы малдар арасында кең
таралған жұқпалы инфекциялық және инвазиялық аурулар болып табылады.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте
ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-
білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның
көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам
тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті.
Кебенек немесе ешкінің жұқпалы плевропневмониясы -
дененің қызынып, плевропневмония ретінде байқалатын жіті өтетін аса
жұғымтал ауру.
Қазақстанда бұл ауру өте ерте заманнан белгілі. Әр түлік малдың ең
қатерлі індеті ретінде сиырда - қарасан, қойда – топалаң, жылқыда –
жамандат, түйеде – ақшелек, ешкіде – кебенек ең қауіпті ауру болып
есептелінеді. Бұл жағдай халықтың әдеби мұраларында, психологиялық
стереотиптерінде көрініс тапқан. Осындай көне аурудың зерттелуі мардымсыз
дәрежеде болып келді.
Ғылымда бұл ауруды 1873 ж. Том Алжирде ашты деп есептелінеді.
Қоздырушысының микоплазма екендігін тек 1940 ж. Ленгли дәлелдеді. 1954 ж.
Эдвард бұл микробты Mycoplama mycoides түрінің cаpri вариантына жатқызды.
Кебенек Жерорта теңізі аймағында, Таяу Шығыста ертеден бері кең тараған.
Греция, Ливан, Иран, Үндістанда байқалып тұрады. Орталық Азияда, оның
ішінде Қазақстанда да кең тараған. Ресми түрде 1952 жылдан бері біздің елде
байқалмайды деп есептелінеді.
Қоздырушысы – Mycoplama mycoides түрінің cаpri варианты – морфологиясы,
қоректік ортада өсуі сиырдың жұқпалы плевропневмониясының қоздыруышысына
ұқсас, одан тек антигендік құрамы арқылы ерекшеленеді. Микоплазманы
жаңадан алынған патматериалдан сұйық және тығыз қоректік орталарда өсіру
арқылы оңай бөліп алуға болады.
Тығыз ортада шық сияқты мөлдір, ортасы батыңқы, формасы түймеге
ұқсас өсін береді. Өсінділері екі түрлі S және R формалы болып келеді.
Сұйық орта сәл ғана лайланып бетінде нәзік қабыршық түзіледі [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – күйістілердің кебенек ауруының диагностикасы
мен сауықтыру шараларын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1 Күйістілердің кебенек ауруы

Кебенек немесе ешкінің жұқпалы плевропневмониясы -
дененің қызынып, плевропневмония ретінде байқалатын жіті өтетін аса
жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Қазақстанда бұл ауру өте ерте заманнан белгілі. Әр
түлік малдың ең қатерлі індеті ретінде сиырда - қарасан, қойда –
топалаң, жылқыда – жамандат, түйеде – ақшелек, ешкіде – кебенек ең қауіпті
ауру болып есептелінеді. Бұл жағдай халықтың әдеби мұраларында,
психологиялық стереотиптерінде көрініс тапқан. Осындай көне аурудың
зерттелуі мардымсыз дәрежеде болып келді.
Ғылымда бұл ауруды 1873 ж. Том Алжирде ашты деп есептелінеді.
Қоздырушысының микоплазма екендігін тек 1940 ж. Ленгли дәлелдеді. 1954 ж.
Эдвард бұл микробты Mycoplama mycoides түрінің cаpri вариантына жатқызды.
Кебенек Жерорта теңізі аймағында, Таяу Шығыста ертеден бері кең тараған.
Греция, Ливан, Иран, Үндістанда байқалып тұрады. Орталық Азияда, оның
ішінде Қазақстанда да кең тараған. Ресми түрде 1952 жылдан бері біздің елде
байқалмайды деп есептелінеді.
Қоздырушысы – Mycoplama mycoides түрінің cаpri варианты – морфологиясы,
қоректік ортада өсуі сиырдың жұқпалы плевропневмониясының қоздыруышысына
ұқсас, одан тек антигендік құрамы арқылы ерекшеленеді. Микоплазманы
жаңадан алынған патматериалдан сұйық және тығыз қоректік орталарда өсіру
арқылы оңай бөліп алуға болады.
Тығыз ортада шық сияқты мөлдір, ортасы батыңқы, формасы түймеге
ұқсас өсін береді. Өсінділері екі түрлі S және R формалы болып келеді.
Сұйық орта сәл ғана лайланып бетінде нәзік қабыршық түзіледі.
Микоплазма сыртқы ортаның әсеріне төзімсіз, 55-56ºС оны 40 мин өлтіреді.
1 % креолин ерітіндісі 5 мин, 0,25 % фенол 2 сағатта өлтіреді. 50 %
глицерин ерітіндісіне салғанда қоздырушының уыттылығы үй температурасында
27 күн, ал 10-12ºС-та қараңғы жерде 50 күн сақталады.
Шіріген материалда белсенділігін 3 күн, ал минус 1-ден 2ºС-ге дейінгі
аралықта уыттылығын 2 айға дейін сақтайды.

1.1.1Күйістілер кебенек ауруының індеттік ерекшеліктері

Ауруға тек қана ешкі шалдығады. Қолдан қойға жұқтыруға болады, бірақ
барлық жағдайда емес. Табиғи жағдайда 3 жасқа дейінгі ешкілер ауырады. Одан
ересек ешкілер мен еметін лактар сирек шалдығады. Ауру коздырушысының.
бастауы ауру және ауырып жазылған ешкілер. Олар микоплазманы жөтелгенде,
танаудан аққан сорамен және несеппен бөліп шығарады. Қоздырушысы
аэрогендік жолмен жұғады. Шыққан ауру сол ағымдағы жергілікті індет ретінде
тұтанып, індет ошағындағы ешкінің барлығы дерлік шалдығады. Өлім көрсеткіші
90-100 %-ға жетеді.

1.1.2Күйістілер кебенек ауруымен дерттенуі

Кебенектің микоплазмасы өкпеге енген соң бронхалар арқылы бронхоаралық
ұлпаға өтіп, онда тез өсіп-өнеді, қабыну процесін тудырады. Алдымен
алвеолалар зақымданады да, бастапқы пневмония ошақтары пайда болады. Олар
ірі ошақтарға бірігеді де, сырты қабыршақтанып, өліеттенген телімдерге
айналады. Бұның нәтижесінде өкпедегі ауа алмасуы бұзылады. Пневмония одан
әрі өршігенде экссудативті процесстер басым болып, плевраны да қамтиды.
Дерт асқынғанда екі өкпеніде зақымдайды. Қабынған өкпе ұлпасы қызыл
гепатизация, кейде сұрғылт гепатизация сатысында болады. Зақымданған қан
және сөл тамырлары тромбамен бітеледі де, өкпе ұлпасының өліеттеніп, шіріп,
секвестрлер пайда болуына әкеліп соғады. Бұдан барып дерттің бүкіл денеге
жайылып, өлітию байқалады.

1.1.3Күйістілер кебенек ауруының -туі мен симптомдары

Жасырын кезеңі 1-3 апта. Ауру әдетте жіті, кейде созылмалы өтеді.
Жіті өткенде жануардың ыстығы бірден 41-42ºС-қа көтеріледі, жүруі
қиындайды, жем-шөпке қарамайды. Ауру мал шөлдеп, жөтеледі. Бастапқыда
құрғақ, қатты жөтеледі, кейіннен экссудативті плеврит байқалғанда жөтел
дымқылданады. Танаудан бастапқыда сұйық, кейіннен қоймалжың іріңді экссудат
ағады.
Өкпені тыңдағанда бастапқыда везикулярлық, кейіннен бронхалық тыныс
естіледі, сырыл пайда болады. Қабырғаларының арасын басқанда жануар
ауырсынады.
Ауру өршіген сайын жүректің қызметі бұзылып, жүрек соғысы жиілейді.
Тынысы тарылып, демігеді. Кей жағдайда ауырған малдың қабақтары ісініп,
көзінен ірің ағады. Буаз ешкі іш тастайды. Өлер алдында іші өтеді, 7-10
күнге созылады. Өліммен аяқталады.
Созылмалы өткенде аурудың белгілері бәсең байқалады, дененің ыстығы
өзгермелі, негізінен созылмалы пневмонияның белгілері байқалады. Малдың
күтімі нашар болса ауру асқынып кетеді. Ауру жануар тірі қалса да, толық
жазылып кетпейді, ұзақ уақыт сақталады.

1.1.4Күйістілер кебенек ауруындағы өлекседегі өзгерістер

Ауру жіті өткенде көкірек қуысында 1-2 л қызғылт-сары түсті лайланған
экссудат жиналады. Өкпе тұтастай немесе жеке бөліктері бауырланудың әртүрлі
сатысында, ал тіліп көргенде мәрмәр түсті болады. Плеврада ұйыған фибрин
жіп тәрізді немесе жұқа қабыршақ болып жабысып тұрады. Бронх төңірегіндегі
және өкпе аралық сөл түйіндері ұлғайып, суланады.
Кебенек созылмалы өткенде өкпе өліеттеніп, өліеттенген телімдердің
айналасы қабықтанады. Өкпенің ұлпасы іріңдеп, ыдырайды.

1.1.5Күйістілер кебенек ауруын балау

Ауруды балағанда індеттанулық деректер: оның тез таралып, өлім
көрсеткішінің жоғары болуы, тек қана ешкінің ауыратыны ескеріледі.
Клиникалық ерекшеліктері: тұрақты жоғары температура, жөтел,
плевропневмония, малдың тез жүдеуі.
Осы ауруға тән өлекседегі өзгерістер: өкпенің жаппай бауырлануы, тіліп
қарағанда мәрмәр түсті болуы. Нақты диагноз қою үшін қоректік ортада
өсіріп, қоздырушысын бөліп аламыз. Алынған өсінді КБР және ДПР арқылы
анықтайды. Ауру созылмалы өткенде балау қиындық туғызады (КБР-мен
анықтайды).
Балау қиындық туғызып жатса, лақтарға биосынама қояды.

1.1.6Күйістілер кебенек ауруын ажыратып балау

Кебенектің кейбір белгілері пастереллезге ұқсайды. Пастереллез кезінде
ешкілермен қатар, қойлар да ауырады. Сонымен қатар бактериологиялық
тексеруде айқын нәтиже береді. Пастерелламен зертханалық жануарлар оңай
жұқтырылады.

1.1.7Күйістілер кебенек ауруының емі

Кебенекпен ауырған ешкілерді емдеу үшін новосальварсан немесе оның
туындысы новарсенол қолданылады. Новосальварсанның дозасы ересек ешкіге –
0,5 г, лаққа 0,3 г. Оны 5 мл дистилденген суға ерітіп, көктамырға баяу, өте
мұқият 1-2 мин бойы жібереді. Ерітіндінің тері астына болмашы мөлшері кетіп
қалса, асептикалық қабыну процесін тудырады.
Новарсенолды малдың әр кг массасына 0,01 г мөлшерде 2% судағы
ерітіндісін көктамырға жібереді. Бұл дәрілерді бергеннен кейін мал жазыла
қоймаса 5-6 күннен кейін емдік процедураны қайталайды.
Сонымен қатар осарсолмен емдеуге болады. Жануардың 1 кг. массасына 0,01
г мөлшерде 2% сода ерітіндісіне езіп, күніне 1 реттен 5 күн бойы ішкізеді.
Бұдан басқа тетрациклин тобындағы антибиотиктерді: биомицин, тетрациклин
немесе окситетрациклинді пайдалануға болады.

1.1.8 Күйістілер кебенек ауруының иммунитеті

Кебенекпен ауырып жазылған ешкіде ұзақ уақытқа берік иммунитет
қалыптасады. Өкпенің зақымданған ұлпасының эмульсиясынан формолвакцина
дайындалған пайдаланылады.

1.1.9 Күйістілер кебенек ауруын дауалау және күресу шаралары

Кебенек шыққан шаруашылыққа карантин қойылады. Барлық ешкілер күн сайын
тексеріліп, термометрияланады. Күдікті ешкіні бөліп алып, емдейді.
Ауруларын сойып, етін шартты жарамды ет ретінде пайдаланады. Қалған
ешкілерді оқшаулайды.
Қораны тазалап, 2% күйдіргіш натрийдің қыздырылған 70ºС
ерітіндісімен, 2% формалин ерітіндісімен дезинфекциялайды.
Карантин ең соңғы ауру ешкі сойылған немесе өлгеннен кейін 2 айдан соң
алынады [1,2,3,4].

1.2 Патологоанатомиялық союды ұйымдастыру

Патологоанатомиялық сою (секция, аутопсия) курсында студенттер мал
өлексесін сойып зерттеу тәсілдерін игереді, тиісті құжаттар жазу және
оларды толтыру тәртібін үйренеді, мүшелер мен тканьдердегі өзгерістерді
патанатомиялық диагноз түрінде тұжырымдауға, т.б. деректер негізінде малдың
қандай аурудан өлгені туралы қорытынды шығаруға дағдыланады.
Малдың әр түлігінің өліктерін жарып сою әдісі. Өлікті
жарып союға дейін мүмкіндігінше, аурудың себептерін ашу
үшін барлық жағдайларды анықтап сұрастыру, малдың клиникалық
зерттелуінің мәліметтерімен, бірге берілетін документтермен
танысу қажет. Өлікті жарып сойған кезде белгілі
бір методика негізге алынуы тиіс. Арқасына немесе
бүйіріне жатқызып жарып союға болады. Ірі малдың
өлігін бүйіріне аударып, ұсақ малдыкін – Шордың тәсілімен
арқасына аударып жарып сойған қолайлы.
Жарып соймастан бұрын малдың түлігін, жынысын, түсін, тұқымын,
жасын, қоңдылығын анықтайды. Өліктің өзгергені, көрінетін
кілегей қабықтар мен табиғи тесіктер (зәр шығуы), жүні
белгіленді. Сыртқы жыныс органдарын қарайды. Жалпы сыртын
қарап өткеннен кейін терісін сыпыруға кіріседі, оның
ішкі бетін, тері асты клеткасын, бұлшық еттерін,
сүйегін, буындарын, тарамыстарын қарайды. Одан кейін
жарып союға кіріседі [1,2,5,8].
Сойып зерттеу орнын ұйымдастыру. Ірі қара өлігін
жарып сою. Жарып сойған кезде өлікті сол жақ
бүйіріне аударады. Ең әуелі оң аяқтары мен сыртқы
жыныс органдарын бөліп алады. Одан кейін құрсақ
қабырғасына 2 кесінді жасайды: олардың біреуі ұзына
бойына ақ сызықпен өтетін төс шеміршегінен шат
бітігіне дейін, екіншісі – біріншіге тік бағытта, көкірек
қуысының қабырға шетімен өтеді, және құрсақ
қабырғасының бүкіл қалдығын алып тастайды. Құрсақ қуысын
(органдардың орналасуы, жыны, құрсақ көк етінің
күйі) қарайды. Бұдан кейін көкірек қуысын жарады. Осы
мақсатпен омыртқаның қасындағы жұмсақ тканьдерді
алып, омыртқа сабағынан шамамен 15 см қашықтықта барлық
қабырғаларды шауып (арамен кесіп) тастайды, көкірек
қабырғасын төске қарай ашып, оны қабырғалардың қабырға
шеміршектерімен жалғасқан жерінен бөліп алады,
қабырғаларды қабырға бастары омыртқа денесімен жалғасқан
жерінен бір – бірлеп жұлып алуға болады. Көкірек қуысын
(органдардың күйін, жынды), қабырғаның сірлі қабығын
қарап тексереді.
Көкірек қуысын қарап болғаннан кейін оң жақ бүйректе
алып тастайды, шарбыны кеседі, ұйқы безін тексереді,
одан кейін 12 елі ішектің бастапқы бөлігін
лигатурамен (жіншемен) екі жерден байлайды және оны
лигатуралардың арасынан алып кеседі. Оң жақ бүйректің
маңынан 12 елі ішекке лигатураның екінші парын салады
және ішекті қайтадан кеседі. Осы ішек кескіні бауырмен
бірге қалады. Осыдан соң өлікті оң жақ жартылай
бүйіріне аударады, өңешті кеседі және алдыңғы қарынды
ұлтабармен және талақпен бірге ажыратып алады.
Бұдан кейін бүкіл ішекті, қуықты (жатырды) шығарып
алады. Жамбас органдарын шығару үшін шонданай сүйегі мен
шат сүйегін екі жағынан шат бөлігінен алып шабады
(арамен кеседі). Одан соң сол жақ бүйректі алады,
талақты үлкен қарынмен бірге, ал бауырды – көкірек
қуысының органдарымен бірге шығарады.
Көкірек қуысының органдарын ауыз, жұтқыншақ және мойын
органдарымен бірге шығарады, оның үшін астыңғы жақтың
тармақтарының арасынан екі терең кесінді жасайды, тілді
шығарады, оны сыртқа қарай тартып тұрып, жұмсақ
таңдайды кеседі және екі жағынан бірдей көмей
сүйектің тармақтарын буындар бойымен кесіп алады. Одан
кейін маңындағы тканьдерден мойын органдарын бөліп,
бүтіндей, тілден бастап көкірек қуысының органдары мен
бауырды шығарып алады. Көкірек қуысының органдарын
шығармастан бұрын перикардты (үлпершекті) жарып қарау
керек.
Басын бөліп алып, одан бұлшық етті шығарғаннан кейін
бас сүйек қуысын жарып қарайды. Қуысты жарып қарау
үшін 4 кескін жасайды, бір көлденең кескін, ол қабақ
үстінен 5 см жоғары; мүйіз астынан екі бүйір кескін,
ол көлденең кескіннің шеттерін желке сүйек тесігімен
жалғастырады және бір ұзына бойғы кескін, ол мүйіздердің
арасынан өтеді және көлденең кескінді желке сүйек
тесігімен жалғастырады. Осылайша кескіндеу салдарынан бас
сүйек қақпағының екі жартылай жармасы пайда болады,
бұларды мүйіздердің ішкі бетінен балғамен (балтаның
желкесімен) соғып бөледі. Тексергеннен кейін және қатты
ми қабығын бөліп алған соң, жұмсақ қабықты қарайды,
бұдан соң миды шығарып алады. Оның үшін
скальпельдің (пинцеттің) сабын мидың маңдай бөлігіне
тіреп, мидың иіс баданасын бас сүйек негізінен
ығыстырады. Бұдан кейін көру нервілерін айқыш – ұйқыш
қиып, миды бүтіндей шығарып алады, бас сүйек қорабының
түбінде тек гипофиз (мидың қосымша бөлігі) ғана
қалады.
Кеңсірікті жарып қарау үшін үш кескін жасайды.
Бірінші, кеңсірік сүйектерін ұзына бойына кескіндегенде,
кеңсірік желбезегін бұзып алмау үшін, бас сүйектің
ортаңғы сызығынан қашықтау етіп алады. Екінші кескінді
біріншіге көлденең етіп, сүйекке жасайды. Үшінші кескінді
де осы сүйекке жасайды, ол алдыңғыны кеңсірікпен
жалғастырады. Соңғы кесіндіі аяқтағаннан кейін үшбұрыш
тәрізді ет негізін бөліп алып, бір жағының кеуілжірін
қарайды, ал кеңсірік желбезегін алып тастағаннан кейін
кеңсіріктің екінші жағының кеуілжірін зерттейді.
Жұлын каналын екі әдіспен жарып қарауға болады.
Бірінші әдісті қолданғанда, жұлын каналын өліктің сыртқы
жағынан жарып қарайды. Оның үшін омыртқа жотасының
жұмсақ тканьнің екі жағынан бірдей алып тастайды,
бұдан соң омыртқа доғасын алдымен бір жағынан, омыртқа
сабағына мүмкіндігінше жақындау жерден, одан кейін жарып
сойылған өлікті басқа жағына аударып, белдеме омыртқадан
бастап, мойын омыртқамен аяқтай отырып, екінші жағынан
кесіп жібереді.
Екінші әдісті қолданғанда, құрсақ және кеңсірік
қуыстары жағынан жарып қарайды. Оның үшін өліктің арқа
бөлігінің астынан омыртқа жотасы қарайды. Оның үшін
өліктің арқа бөлігінің астынан омыртқа жотасы иілетіндей
етіп ағаш салады, бұдан соң омыртқа денесін омыртқа
сабағына таяу жерден кесіп жібереді, сөйтіп жұлынды
шығарып алады [7,8].

1.3 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау

Індеттанудың негізгі зерттеу әдісі. Жұқпалы ауру байқалған сәтте
індеттанулық талдау арқылы ауруға балау қою мен қатар індеттанулық балау
қойылады. Ауруға балау қою дегеніміз (ноозологиялық балау) кай ауру екенің
анықтау болса (мысалы, аусыл немесе топалаң), індеттанулық балау-байқалған
жұқпалы ауруға індеттану тұрғысынан толық сипаттама беру болып табылады.
Яғни індет тізбегінің әрбір буынын, індет ошағының ерекшеліктерін
анықтайды. Бұл әдіс арқылы аурудың себептері, таралу жолдары індет ошағының
қалыпты жағдайлары айқындалады. Осындай талдау жүргізу барысында
клиникалық, паталогоанатомиялық, бактериологиялық, вирусологиялық,
серологиялық, аллергологиялық зерттеулер жүргізіледі. Барлық алынған
мәліметтер індеттанулық талдау актісінде қортындалады. Соған сүйеніп
індетке қарсы шаралар белгіленеді.
Індеттанулық талдау мен бақылау жұқпалы ауру байқалған кезде ғана емес,
бұрын жұқпалы аурудан таза емес шаруашылықта да, жұқпалы аурудан таза
шаруашылықта жүргізіледі. Бұндай зерттеудің мақсаты аурудан таза емес
шаруашылықта жүргізілген індетке қарсы сауықтыру шараларының нәтижелілігін
анықтау болса, аурудан таза шаруашылықта сақтық шараларына баға беру.
Салыстырмалы тарихи сипаттау белгілі бір жұқпалы аурудың бұрын-соңды
байқалуын анықтайды, бұрынғы болған жұқпалы аурулардың қазіргі індеттік
жағдай әсерін зерттейді. Жұқпалы аурулар туралы өткендегі деректерді
мынандай ақпар көздерінен алады: ауырған жануарларды тіркеу журналы (№ 1
форма), індетке қарсы шараларды тіркеу журналы (№ 2 форма), ауданның індет
ақуалын тіркейтін журнал (№3 форма), актілер, есеп-қисаптар мен ресми
статистика материалдары. Аталған құжаттарды пайдалана отырып
ретроспективалық (өткендегіні) талдау жасалынады. Оның нәтижесінде аурудың
динамикасы, маусымдылығы, кезенділігі анықталынады. Жалпы алғанда
салыстырмалы тарихи сипаттау — індеттік ақуалға уақыт тұрғысынан
хронологиялық талдау жасау болып табылады.
Салыстырмалы географиялық сипаттау аурудың таралу ауқымын және індет
ошағын қалыптасуына әсер ететін табиғи ландшафтық факторларды зерттейді.
Нәтижесінде жұқпалы аурулардың белгілі бір әкімшілік аймақта (аудан,
облыс), тексерілетін территорияның табиғи белдеулерінде таралуы туралы
тұжырым жасалады.
Салыстырмалы географиялық сипаттауды іске асыру үшін, сол территорияның
індеттік картасы нозогеографиялық картасы пайданылады. Індеттік картада
жұқпалы аурулардың әрқайсысының байқалған жерлері белгіленеді де (картада
қазба байлықтарын белгілеген тәрізді), нозогеографиялық картада нақтылы бір
аурудың таралу шекаралары көрсетіледі. Аурудың таралған аймағын нозоареал
деп атайды. Осындай зерттеулер жұқпалы ауруды таралуына картографиялық
талдау жасау болып табылады. Сонымен саластырмалы географиялық сипаттау
арқылы белгілі бір аурудың кеңістіктегі моделі жасалынады.
Індеттанулық эксперимент - тәжірибе ретінде қолдан жұқтыру арқылы
жануарларды арасында жұқпалы ауру таратып, індет процесіне бақылау жасау.
Бұл бір ғана жануарға ауруды жұқтырып биологиялық сынама (биопроба) емес,
ауруды жасанды түрде жануарлардың арасында тарату. Бұндай тәжірибенің
індеттану ғылымына індетті таралуы туралы аса құнды мол мәліметтер
беретіндігі даусыз.
Індеттанулық эксперимент жасанды індет ошағында, аурудың одан тысқары
тарап кетпеуін мұқият қадағалаған жағдайда өткізіледі. Бірақта бұл әдісті
іс жүзінде пайдалану мүмкін бола бермейді.
Соңдықтан да практикада бұндай эксперименттен гөрі экономикалық шығын
келтірмейтін қоршаған ортаға қауіпсіз математикалық моделдеу мен
індеттанулық болжам қолданылады.
Математикалық моделдеу деп абстракциялық жолмен індет процесінің әртүрлі
көрсеткіштері арқылы індет процесінің моделін жасауды айтады. Індет
процесінің математикалық моделі уақыттық және кеңістіктік деп екі түрге
бөлінеді.
Індет процесінің уақыттық (хронологиялық немесе динамикалық) моделі,
індеттің басталу, даму, аяқталу кезеңдерін қарастырады. Кеңістіктік модель
болса, ол індеттің жайылу ауқымын анықтауға бағытталады.
Індеттанулық болжау — індет процесінің пайда болуына, өршу
кезеңдеріне ғылыми прогноз беру. Нақтылы жұқпалы аурудың табиғаты туралы
ғылымға белгілі мағлұматтарды осы аурудың белгілі бір территорияда пайда
болуына ықпал ететін табиғат пен шаруашылық жағдайларын ескере отырып
індеттанулық болжам жасалады.
Болжамның қысқа, орта және ұзақ мерзімді түрлері болады. Қысқа мерзімді
болжам жыл маусымдарына байланысты індеттік жағдайдың өзгеруін қамтиды.
Бұндай болжам маусымдық ауруларға қатысты жасалынады да, оның негізінде жыл
маусымдарына байланысты малды ветеринариялық домдау, ауру қоздырушыларын
тасымалдаушылармен күрес шаралары жүргізіледі. Орта мерзімді болжам бір жыл
уақытты қамтиды да оның негізінде індетке қарсы шаралардың жылдық жоспары
жасалады.
Ұзақ мерзімді немесе көп жылдық болжам табиғи ошақты немесе созылмалы
ауруларға қатысты жасалынады.
Індеттанулық болжамның дұрыс болуы үшін екі бірдей шарттың сақталуы
керек.
Біріншіден, аурудың табиғаты мейлінше терең зерттеліп, ол туралы ғылыми
мағлұматтар толық болуы шарт.
Екіншіден, ветеринариялық есеп-қисап жұмысы дұрыс жолға қойылып,
статистикалық көрсеткіштерде қате болмауға тиіс.
Күнделікті практикалық қажеттікті өтеу үшін жан-жақты математикалық
модель мен індеттанулық болжам болмаған жағдайдың өзінде де індет жағдайын
статистикалық талдау арқылы қолда бар мәліметтерді бір жүйеге түсіріп
індетке қарсы шараларды жоспарлау мен ұйымдастыру ісін нақтылап отыру
қажет.
Жоғарыда қарастырылған әдістер індеттанудың өзіне қатысты болып
табылады. Осы ғылымның екінші бір саласы Жұқпалы аурулар курсына келетін
болсақ, оның өзіндік әдістері ауруды балау, емдеу және дауалауға
байланысты, үш топқа бөлінеді.
Жұқпалы ауруларды балау әдістері: індеттанулық, клиникалық,
патологоанатомиялық, бактериологиялиқ, вирусологиялық, серологиялық,
аллергиялық болып бөлінеді.
Емдеу әдістері этиотроптық және симптоматикалық болып бөлінеді.
Этиотроптық емдеуге өзіне тән және өзіне тән емес әдістер жатады. Дауалау
әдістері де өзіне тән және өзіне тән емес болып келеді [1,2,4,6].

1.4 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік

Індетке қарсы шаралар жұқпалы аурулардың шығуына және олардың таралуына
жол бермеуге бағытталады. Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін дауалау (алдын
алу) шаралары іске асырылады, ал ауру шыға қалған күнді оны жою (сауықтыру)
шаралары қарастырылады.
Сонымен, індетке қарсы шаралар дауалау шаралары және сауықтыру шаралары
болып екі салаға бөлінеді. Бұлардың қай-қайсысы болмасын бірнеше салаға
бағытталған кешеннен тұрады. Бұл күрделі кешенге кіретін шаралар індет
бұғауының барлық буындарына қарсы бағытталуы керек, сондықтан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.