Жұқпалы ауруларды сауықтыру шаралары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Вирусологиялық аурулар пәнінен Шошқа тұмауы ауруының диагностикасы
мен сауықтыру шаралары тақырыбы бойынша жазылған курстық жұмыс 30
беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе, негізгі бөлімі, өзіндік зерттеу, техникалық
қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 1 кесте, 2
сурет қамтылды.

Анықтамалар

Осы курстық жұмыста келесі анықтамалар қолданылған:
Табиғи індет ошағы - белгілі бір жұқпалы ауруды қоздырушының
тағы жануарлардың арасындағы айналымда болатын аймақ.
Иммунитет - латынның міңдеттен босану деген сөзінен шыққан. Ол
-организмнің генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның ішіңде зардапты
микробтардан, корғану қабілеті.
Стерильді иммунитет - ауырып жазылғаннан соң организм микробтан мүлде
арылып иммунитет калыптасуы
Стерильсіз иммунитет - аурудан жазылған соң организм микроб алып жүруші
болып калуы
Премунция - микроб сақталған жағдайда ғана болатын стерильсіз иммунитеті
Трансовариальді иммунитет - бұл жұмыртқа арқылы қалыптасқан иммунитет
Агаммаглобулинемия - жас туған төлінің қаныңда иммуноглобулиңдер пайда
болмауы
Ретроспективті зерттеу - серологиялық еакциялар көмегімен зерттеу
Алиментарлы жолмен жұғу - зарарлы жемшөп пен су арқылы
Геморрагиялық диатез - қанталау
Тромбоз - (гр.thrombosis - ұйып қалу)
Гиперестезия - дене қышынуы

Белгілер мен қысқартулар

Осы курстық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар қолданылған:
г - грамм
сағ - сағат
мм - миллиметр
квт - киловольт
кг - килограмм
мкм - микрометр
км - километр
т - тонна
мс - метрсекунд
ПВС -поливинилді спирт
Ә.б. – әсер бірлігі

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1Шошқа
тұмауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Жұқпалы тұмау –
инфлюэнца ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .11
1.3Жұқпалы семік
ринит ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 13
1.4 Инфекциялық аурулардың
ағымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

1.5 Жұқпалы ауру шыққан шаруашылықта ауруды жою
шаралары ... ... ... ... ... 17
1.6 Жұқпалы ауруларды сауықтыру
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.7 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 3Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2019ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2019 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2019ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Еліміздің алдына қойған ірі мақсаттарының бірі
– Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында атап
көрсеткеніндей, еліміздің ауылшаруашылық саласындағы шығаратын өнімдері
халықаралық стандарттарға сай болып, әлемдегі бәсекеге ең қабілетті 50
елдің қатарына қосылу бағдарламасы болып табылады.
Қазіргі таңда мал шаруашылығының санын арттырып, сапасын жақсарту
мақсаты агроөнеркәсіп кешенін дамытудың ең басты мәселесі болып отыр.
Осыған байланысты мал шаруашылығындағы өзекті мәселе - малдың жұқпалы және
инвазиялық ауруларының алдын алу.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Республикамыздағы мал
шаруашылығының басым көпшілігінің, бұрынғы кеңес дәуіріндегі қатаң жоспарлы
түрінен, қазіргі жаңа жағдайға бейімделген еркін түрінде көшуі, алғашқы
жылдарда мал санының едәуір кемуіне соқтырғанмен, елдегі мал басының
түгелдей жеке меншік иелерінің қолына өтуі кейінгі жылдарда мал саны мен
сапасының көбеюіне және артуына себеп болып отыр.
Бұл саладағы негізгі бағыттың бірі мал шаруашылығы болғандықтан,
оның құрамдас бөлігінің бірі – ветеринарлық және зоотехникалық іс-шараларды
мал шаруашылығында дұрыс әрі тиімді жүргізу.
Мал шаруашылығында мал санын арттырып, одан шығатын өнімдердің
сапасын арттырудағы ең негізгі кедергілердің бірі – осы малдар арасында кең
таралған жұқпалы инфекциялық және инвазиялық аурулар болып табылады.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте
ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-
білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның
көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам
тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған
кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы
аурулармен кездесті.
Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл
бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл
аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып
жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау
малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жүғатындығы
(мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы, т.б.)
Бұл аурулардың кейбір сырларын ашып қана қоймай, адам санасын түбегейлі
өзгерткен білімнің көптеген жаңа салаларын (микробиология, иммунология
т.б.) тудыруға түрткі болады [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – шошқаның тұмау ауруының диагностикасы мен
сауықтыру шараларын зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1Шошқа тұмауы

Қоздырғышы — арнайы сүзгіден өтетін вирус.
Грипп — торайдың жіті, жұқпалы ауруы, белгілі бір шаруашылыққа сырттан
әкелінбейді.
Грипптің вирусы қан ұюын тежейтін бактериямен қосақтаса жүрсе, сақа
шошқаларды да қатты ауруға душар етеді. Вирусты 9—12 күндік тауық
эмбрионының хориоаллантоис қабығына сеуіп өсіруге болады.
Вирус онша төзімді емес, 60 градус ыстықта бірнеше минут ішінде
ыдырайды, сондай-ақ әдеттегі дезинфекциялағыш дәрілер вирусты тез арада
өлтіреді, қақырық пен танаудан аққан суда 1—2 сағат ішінде қырылып қалады.
Бейімділігі. Гриппке көбіне енесін еміп жүрген торайлар шалдығады, ол
марқа торайлар мен сақа шошқа арасында сирек кездеседі.
Аурудың шығуы мен жұғуы. Ауру әдетте грипппен ауырып жүрген және одан
айыққан шошқа арқылы тарайды, олар танаудан аққан сілекеймен түшкіргенде
және жөтелгенде бөлінетін кілегеймен вирусты сыртқы ортаға шығарып отырады.
Грипп ауру малдан сау малға бірге ұстаған кезде ауа арқылы, сондай-ақ
дені сау малға микроб тамған төсеніш, қора, азық, тағы басқалар арқылы
жұғады.
Белгілері. Жасырын кезеңнің ұзақтығы— 1—2 күн. Жіті түрінде ауру 4—7
күнге, ал асқынса, бұдан да ұзаққа созылады.
Ауру торайдың температурасы 41—42 градусқа дейін көтеріледі, ол азықтан
бас тартады, оның көзінен жас, танауынан кілегей су ағады, көзі жасаурап
(конъюнктивит), былшықтанады; торай жата береді, түшкіреді, жөтеледі. Жөтел
барған сайын күшейе түседі, қақырық араласады, кей кезде малдың танауынан
қан сорғалайды, қышыған танауын торай әр нәрсеге үйкелейді.
Грипп асқынса, көп ұзамай, оның кілегейлі қабықтары көкшіл тартады,
жүрек соғуы әлсіреп, ақырында торай өледі. Грипп кезінде торайдың 15—50
проценті шығын болады.
Аурудың барысы жеңіл болса, торай айығып кетеді.
Грипп асқынса, плевритке, отитке, менингитке (ми қабығының қабынуы),
өкпе қабынуына әкеліп соғады.
Ауру осылай асқынса, торай 10—15 күн ішінде немесе бұдан біраз кеш
өледі.
Ауруды анықтау. Торайдың гриппі клинииалық белгілеріне, эпизоотиялық
мәліметтерге және пат-анатомиялық өзгерістерге қарай анықталады.
Енесін еміп жүрген торайлар арасында аурудың кенеттен өршіп, тез тарауы,
ауырған торайдың көбіне айығып кетуі, жылдың бір маусымының өзінде
торайлардың әлгі ауруға қайтадан шалдығуы, торай гриппіне тән белгілердің
айқын білінуі осы ауруды дәл анықтауға негіз бола алады.
Қажет болса, диагноз лабораториялық зерттеулер арқылы тұжырымдалады.
Лабораториялық зерттеу әдістерімен әсіресе биологиялық сынау, сондай-ақ
бейтараптау реакциясы, гемагглютинация және басқа вирусологиялық зерттеулер
жиі қолданылады.
Гриппті пастереллезден ажырату керек. Пастереллез болса, жұғынды мен
культурадан пастереллдер табылады. Оған қоса пастереллезге сақа шошқада
шалдығады, бірақ ол торай гриппі сияқты жаппай таралып кетпейді. Инфлюэнца
көбіне сақа шошқаны зақымдайтын эпизоотиялық қасиетіне қарай және шошқаның
шағын бөлігінің шығынға ұшырап, соның ішінде көбінің аурудан жазылып
кететініне байланысты ажыратылады.[1,2,4].
Өлекседегі патолого - анатомиялық өзгерістер. Грипп кезінде пат-
анатомиялық өзгерістер асқыну сипатына, аурудың ұзақ-қысқалығына
байланысты.
Грипптен өлген торайдың өлексесін жарып қарағанда, әдетте тыныс жолының
кілегейлі қабықтарының қабынғаны, жіңішке бронхтарда күлгін түсті шұбырма
сілекейінің жиналғаны, осы маңайдағы бездердің ұлғайғаны және ісінгені
байқалады.
Дене қуыстарында жалқаяқ жиналады. Грипп асқынған болса, асқыну сипатына
сәйкес, өкпенің суланып немесе жалпы (крупозды) қабынуына, өкпе
гангренасына, плевритке тән өзгерістер т. б. табылады.
Емі. Торай гриппін емдеу ауру белгілерін жоюға бағытталады: жүрек
сергіткіш дәрілер—кофеин, камфора, қақырық түсіргіш дәрілер — хлорлы
аммоний (1—2 г), несеп айдағыш дәрілер — уротропин қолданылады.
Сонымен қатар, қою шай немесе кофе, пішеннің қою тұнбасын ішкізу,
горчичник қою сақа шошқаның 20—25 мл қанын бұлшық етке енгізу, бұлшық етке
0,15— 0,20 мл экмолин жіберу немесе оны танауға бір тамшыдан тамызу,
антибиотиктерден—пенициллин, стрептомицин қолдану тәуір нәтиже береді.
Антибиотиктер гриппті асқындырмау үшін пайдаланылады.
Аурудан арылу және одан сақтану шаралары. Шаруашылықта грипп шықса,
ауруға шалдыққан торайларды енелерімен бірге бөліп алып емдейді; арықтаған
және жөтелетін жас торайлар мен марқа торайлар бракқа шығарылады; ауру
торайлар тұрған қора және барлық құрал-жабдықтар дезинфекцияланып, таза
ұсталады.
Малды грипптен аман сақтау үшін:
мегежіндерді торайларымен бірге өзге шошқадан бөлек ұстау;
шошқаны жасына қарай топтастырып, әр топты күтуші адамдарға бекітіп
беру;
дер кезінде дезинфекция жасау;
жазда шошқаны лагерьде бағу;
жауын-шашынды күндері торайларды серуенге шығармау;
қора еденінің және желідеткіштің оңды болуын қадағалау;
еденнің сыз, қора ауасының шамадан тыс ылғалды болуына жол бермеу керек
[1,4,5].

1.2 Жұқпалы тұмау - Инфлюэнца

Қоздырғышы — арнаулы сүзгіден өтетін вирус.
Инфлюэнца қоздырғышы кілегейлі қабықтарды және өкпені жиі қабындырады.
Егер инфлюэнца вирусы бактериямен қосақтаса жүрсе, аурудың барысы ауырлай
түседі.
Инфлюэнца вирусы бронх пен кеңірдектен аққан жалқаяқтан және танаудан
аққан сілекейден табылады. 70 градусқа дейін ысытқанда вирус тез арада
қырылып қалады. Оны әдеттегі дезинфекциялағыш заттармен (карбол қышқылы,
формалин т.б.) зарарсыздандырады.
Бейімділігі. Инфлюэнцаға марқа торай мен сақа шошқа шалдығады. Енесін
еміп жүрген торайларға ауру дарымайды. Лабораториялық жануарлардан
инфлюэнцаға ақ тышқан мен күзен шалдығады.
Аурудың шығуы мен жұғуы. Инфлюэнца әдетте ауырып жүрген және ауырып
жазылған шошқа арқылы тарайды.
Мұндай мал танаудан аққан сілекейден, түшкіргенде және жөтелгенде
бөлінетін кілегеймен, сілекеймен және нәжіске араласқан қанмен бірге
вирусты сыртқа шығарып отырады. Әсіресе мезгілінен бұрын сау малға қосып
жіберілген, аурудан айыққан шошқа қауіпті.
Аурудың таралуының екінші бір көзі — ауру малдың нәжісі мен несебі
тамған азық, су, науа және т.б.
Инфлюэнца ауру малдан сау малға тікелей жанасқан кезде жұғады, әсіресе
шошқа тар қорада ұсталса, ауру тез тарайды, сондай-ақ бұл ауру вирус тамған
құрал-саймандар, төсеніш, азық пен су және тағы басқа заттар арқылы да
жұғады.
Белгілері. Жасырын кезеңінің ұзақтығы 36—96 сағат. Ауру әдетте жыл
мезгілдері ауысар шақта туады. Онымен мал бірден жаппай ауырады, әс-ресе
оған сақа шошқа шалдыққыш келеді.
Инфлюэнца алғашқы кезде жіті кейінірек жітілеу түрде өтеді. Ауруға
шалдыққан шошқа азықтан бас тартып, жата береді, температурасы 40,5 - 41
градусқа дейін көтеріліп, қалтырайды, оның танауы мен көзінен кілегей су
ағады, танауы мен көзінің кілегейлі қабығы қызарып ісінеді, көбінесе
танауынан қан кетіп көзі жасаурайды (конъюнктивит).
Ауру жіті күйде өтсе, мал тез айығып кетеді, ауру басталуынан 2—4 күн
өтісімен шошқа өлуі мүмкін.
Ауру ұзаққа созылса, шошқаның танауынан ірің ағады, булығып жөтеледі, ал
кей кезде терісі мен кілегейлі қабықтары қанталайды. Бұл белгілері қосалқы
микробтардың әрекетінен аурудың асқынғанын (өкпе қабынуы, буын қабынуы)
көрсетеді.
Өлекседегі патолого - анатомиялық өзгерістер . Инфлюэнца кезінде тек
тыныс органдарынан ғана морфологиялық өзгерістер табылады. Танаудың,
көмекей мен кеңірдектің ішкі беті тегіс қабынған.
Жіңішке бронхтар қан аралас кілегейге толы өкпе бөлікшелерінің
арасындағы дәнекер тканьді жалқаяқ жайлаған. Ауру асқынса, өкпе фибрин
шөгіп немесе іріңдеп қабынады, плевра фибрин шөгіп қабынады, перикардит
орын алады.
Мойындағы көкірек қуысын көмкерген сірі қабықтағы, бронх маңындағы сөл
бездері ұлғайған, ісінген, қызарған, кейде қанталаған.
Ауруды анықтау. Инфлюэнца клиникалық белгілеріне, эпизоотологиялық
деректерге және өлексені жарып қарау нәтижелеріне қарай анықталады.
Аурудың маусымды болуы, оның сақа шошқа арасында кенеттен пайда болуы,
тыныс органдарының зақымданғанын байқататын клиникалық белгілердің тез
өршуі, патанатомиялық өзгерістердің тек тыныс органдарында және осы
маңайдағы сөл бездерінде кездесуі, малдың аурудан айығып кетуі, міне осылар
ауруды инфлюэнца деп табуға негіз бола алады.
Кейде ауру өте асқынған жағдайда, бактериологиялық зерттеу жүргізіледі
және ауруды лабораториялық жануарларға жұқтыру арқылы биологиялық сынау
жасалады.
Шошқа инфлюэнцасын клиникалық белгілері басқа аурулардан (торай грипі,
Ауески ауруы, жай бронхит, өкпе қабынуы) ажырата білу керек.
Инфлюэнцаға көбіне сақа шошқа шалдығады және ол әдетте айығып кетеді, ал
гриппен әсіресе енесін еміп жүрген торайлар ауырады, олар көбіне өлім-
жітіміге ұшырайды.
Ауески ауруының шошқа инфлюэнцасынан айырмашылығы сол, оған барлық түлік
шалдығады, онымен ауырған малдың температурасы тым көтеріледі, нерв жүйесі
бұзылады, одан әдетте мал өледі.
Инфлюэнцаға қарағанда, жай бронхит пен жай пневмония тез жұғады және тез
тарайды.
Емі. Инфлюэнцаға шалдыққан шошқа аурудың барысына және малдың жалпы
қүйіне байланысты сыртқы белгілеріне қарай емделеді.
Инфлюэнца асқынғанда стрептоцид немесе сульфидин 0,5—1,5 г мөлшерінде
қатарынан 2—3 күн беріледі немесе пенициллин мен стрептомициннің біреуі
бұлшық етке енгізіледі.
Жүрек қызметін демеу үшін кофеин, камфора қолданылады; жалқаяқты
бойға сіңіру үшін несеп жүргізетін, іш өткізетін, қақырық түсіретін
дәрілер беріледі.
Аурудан арылу және одан сақтану шаралары. Инфлюэнца анықталысымен-ақ
ауру малды бөліп алып, емдейді.
Ауру шыққан қора дезинфекцияланады. Шошқаның күтімі жақсартылады,
кеміргіштерді жоюға бағытталған шаралар жүзеге асырылады.
Инфлюэнцадан сақтану үшін шошқа тұратын қоралардың санитарлық-
гигиеналық жағдайының талапқа сай болуын қамтамасыз ету, әсіресе қораның
температурасы мен ылғалдылығы бір қалыпты болуын қадағалау керек, сондай-ақ
әрдайым дезинфекция жасалады [2,3,5,6].

1.3Жұқпалы семік ринит

Қоздырғышы — арнайы сүзгіден өтетін вирус. Ол тауық эмбрионында қолдан
өсіріледі.
Ауруға бейімділік. Бұл ауруға сақа шошқа және торай шалдығады; ғылыми
тәжірибе жасап, вирусты көжектерге және 4—6 күндік ақ тышқандарға енгізіп,
оларды осы ауруға шалдықтыруға болады.
Аурудың шығуы мен жұғуы. Індетті көбінесе сырттай сау шошқалар таратады.
Торайларға бұл ауру жұқпалы семік риниттің созылмалы түрімен ауырып жүрген
сақа шошқадан, ал сақа шошқаға енесін еміп жүрген торайдан жұғады.
Ол ауру шошқадан сау шошқаға бірге ұсталғанда ауа арқылы да жұғады.
Вирус кеңсіріктің кілегей қабығы арқылы және шошқа микроб түскен азыққа
немесе суға тұмсығын тыққанда танау арқылы денеге енеді.
Ауру малдың аузынан тілінің ұшы көрініп тұрады, жоғарғы жақ сүйегінің
қысқаруы себепті танау қырындағы тері қыртыстанып жиырылады. Жоғарғы жақ
сүйегінің 1,5—2 айдан кейін мүлдем сиқы кетеді.
Жақ сүйектері қисайған малдың езуінен азық түсіп кетеді, ол тынысы
тарылып қырылдайды, оның көздері жасаурайды, өсуі тежеледі.
Сақа шошқаның жақ сүйектері мен желбезегі көбіне өзгеріске ұшырайды.
Ауру асқынса, отитпен, менингиттен, гайморитпен, конъюнктивитпен және басқа
аурулармен ұласады.
Құлақ параличке ұшырауы мүмкін, ауру мал көбінесе шыр айналады, оның
көмекейі мен өкпесі қабынады (ангина, пневмония).
Белгілері. Бұл ауру енесін еміп жүрген торайларда жіті өтеді. Бастапқы
кезде ауру торай қайта-қайта түшкіре береді. Ол қатты нәрселерге үйкелеп
танауын жарақаттайды. Біраздан кейін екі танауынан сұрғылт түсті іріңді
жалқаяқ ағады.
Осы кезеңде шошқа аурудан мүлде уақытша айығып кетуі мүмкін; ауру 10— 15-
ші күндері асқынады.
Бұл жағдайда шошқаның астыңғы және үстіңгі тістері тұспа - түс келмейді,
азықты дұрыс шайнай алмайды, жоғарғы жақ сүйегі қисайып кетеді, оның өсуі
баяулайды, осының салдарынан ол төменгі жақ сүйекке қарағанда
Белгілері. Бұл ауру енесін еміп жүрген торайларда жіті өтеді. Бастапқы
кезде ауру торай қайта-қайта түшкіре береді. Ол қатты нәрселерге үйкелеп
танауын жарақаттайды.
Біраздан кейін екі танауынан сұрғылт түсті іріңді жалқаяқ ағады. Осы
кезеңде шошқа аурудан мүлде уақытша айығып кетуі мүмкін; ауру 10— 15-ші
күндері асқынады.
Бұл жағдайда шошқаның астыңғы және үстіңгі тістері тұспа - түс келмейді,
азықты дұрыс шайнай алмайды, жоғарғы жақ сүйегі қисайып кетеді, оның өсуі
баяулайды, осының салдарынан ол төменгі жақ сүйекке қарағанда .Бұл ауру
енесін еміп жүрген торайларда жіті өтеді.
Бастапқы кезде ауру торай қайта-қайта түшкіре береді. Ол қатты
нәрселерге үйкелеп танауын жарақаттайды. Біраздан кейін екі танауынан
сұрғылт түсті іріңді жалқаяқ ағады. Осы кезеңде шошқа аурудан мүлде уақытша
айығып кетуі мүмкін; ауру 10— 15-ші күндері асқынады.
Бұл жағдайда шошқаның астыңғы және үстіңгі тістерді тұспа түс келмейді,
азықты дұрыс шайнай алмайды, жоғарғы жақ сүйегі қисайып кетеді, оның өсуі
баяулайды, осының салдарынан ол төменгі жақ сүйекке қарағанда қисық болады.
Ауру малдың аузынан тілінің ұшы көрініп тұрады, жоғарғы жақ сүйегінің
қысқаруы себепті танау қырындағы тері қыртыстанып жиырылады. Жоғарғы жақ
сүйегінің 1,5—2 айдан кейін мүлдем сиқы кетеді.
Жақ сүйектері қисайған малдың езуінен азық түсіп кетеді, ол тынысы
тарылып қырылдайды, оның көздері жасаурайды, өсуі тежеледі. Сақа шошқаның
жақ сүйектері мен желбезегі көбіне өзгеріске ұшырайды.
Ауру асқынса, отитпен, менингиттен, гайморитпен, конъюнктивитпен және
басқа аурулармен ұласады.
Құлақ параличке ұшырауы мүмкін, ауру мал көбінесе шыр айналады, оның
көмекейі мен өкпесі қабынады (ангина, пневмония).
Өлекседегі патолого - анатомиялық өзгерістер . Пат-анатомиялық жағынан
алып қарағанда жоғарғы жақ және танау сүйектерінде ринитке тән өзгерістер
туады.
Бұл өзгерістердің сипаты аурудың даму сатысына байланысты. Танаудың
ішіне ірің және іріп-шіріген ткань жиналады. Кеңсірік шемірішегі имектелген
және жұқарған, кейде тесілген, кеуілжірі семген. Бастың тор сүйегі іріп-
шіріген.
Сонымен қатар, қан тамырлары жидіген, астыңғы және үстіңгі тістері
біріне-бірі тұспа-тұс келмейді, жоғарғы жақ сүйектері семіп кішірейген.
Ауру асқынса, ортаңғы құлақ қабынады, гайморит байқалады.
Ауруды анықтау. Жұқпалы семік ринит клиникалық белгілеріне, пат-
анатомиялық өзгерістерге және эпизоотологиялық мәліметтерге қарай
анықталады.
Мына клиникалық белгілер: бас сүйектің төбе жағы әдеттегі тепе-
тендігінен айрылады, тұмсықтың қисайып кетуі, астыңғы және үстіңгі
тістерінің тігінен және қиғашынан тұспа-тұс келмеуі және бұл кұбылыстардың
тек шошқада байқалуы — мұның бәрі ауруды жұқпалы семік ринит деп табуға
негіз бола алады. Клиникалық белгілеріне қарай қойылған диагнозды пат-
анатомиялық зерттеу нәтижелеріне сүйеніп тұжырымдайды.
Емі. Семік ринитті емдеу тиімді емес, оны емдеудің қажеті де жоқ.
Аурудан арылу және одан сақтану шаралары. Шаруашылықта жұқпалы семік
ринит шықса, барлық ауру шошқаларды бөліп алып, сояды немесе бордақылайды;
күдікті шошқа бес-алты күн сайын бақылаудан өткізіліп тұрады.
Ауру шошқалар тұрған қора мұқият тазаланады және дезинфекцияланады.
Ферма аурудан мүлде арылғанша бірде-бір бас шошқаны, мал басын көбейту
мақсатымен басқа шаруашылықтарға жіберуге болмайды.
Дені сау торай алу және олардың ринитке төтеп беру қабілетін күшейту
үшін:
барлық шошқаны жабдықталған лагерьге шығару, оларды өндірістің ыңғайына
және жасына қарай топ-топқа бөліп ұстау;
мегежіндерді белгілі бір маусымда (бір дүркін) торайлату, сосын
біреуінің шошқа лагерьде ұсталатын кезеңге тура келуі;
торайы семік ринитпен ауырған мегежіннен төл алмау;
буаз және торайын емізіп жүрген мегежіндерге құнарлы азық беру,
азықта белоктың, минералдық заттардың және витаминдердің түр-түрінін
жеткілікті болуы, ашық күннің бәрінде шошқаны серуенге шығару керек
[2,3,4,5,6].

1.4 Инфекциялық аурулардың ағымы

Ауру тудыратын микробтар малдың денесінде тез көбейеді де және көбейю
кезінде өзінің керек емес өнімдерін бөледі. Оны токсин (улы зат) дейді.
Бөліну процессі қанга, клеткаға мүшеге (органга) бөледі. Микроб кірген
жерге токсин бөледі уландырады немесе бүкіл организмді уландырады.
Инфекциялық ауру ерекше белгілермен өтеді, бұл оның
жұқпалы емес аурулардан айырмашылығы болып есептеледі.
Инфекциялық ауру малда болсын, не адамда болсын, микроб денеге түскен
кезде ауру белгісі бірден білінбейді ол жайлап, біртіндеп біліне бастайды.
Сау малдың организмі микробпен күресіп, өзінің қорғаныш
механизмдерін жұмылдырады. Осы периодты микробпен қорғаныс механизмдерін
күресуге кеткен уақыты инкубациялык (немесе жасырын) период дейді.
Сондықтан аурдың бірінші белгісі пайда болу үшін, бірнеше сагат, күн,
ай өтуі мүмкін, содан соң ғана дененің температурасының көтерілуі,
аппетиттің жоғалуы, көңіл күйдің нашарлауы т.б. біліне бастайды.
Жұқпалы ауруларда оның симптомы немесе оның клиникалық белгісі өте
ерекше білінетіні сондай, ол ауруларды бір - бірінен ажыратуға
болды.
Аурудың өтуі әр түрлі. Ауру мал микробпен күресіп жеңіл жазылып кетуі
де мүмкін, не болмаса өліп кетуі де мүмкін. Инфекциялық
аурларды өтуі (аурудың) белгісі мен ауру тудыру процессіне қарай
сиппатталады:
1) Өте жіті (сверх острый) ауру 1 - 2 күн болып клиникалық белгісі
білінбей өліп кетеді. (күйдіргі, құс обасы).
2) Жіті — аурудын бүл түрінде, процесс тез өтіп,
клиникалық белгілер айқын білінеді. Жоғарғы температура бір екі күнге
созылады (жылқы күйдіргісі, шошқа обасы, ірі қараның аусылы.
3) Жітіден төмен-ауру ұзақ уақытқа (2-3 апта) созылып ауру белгісі
онша білінбей өтеді инфекциялық анемия (жылқыда), шошқа пастереллезі т.б.).

Ауру қоздырғыш микробтың күші (вируленттілігі) төмен немесе малдың
организмі күшті, микробтың күшіне қарсы тұру қабілеті жоғары болса, ауру
белгілері анау – айтқан біліне бермей, ұзақ уақытқа (бірнеше айға, не
жылға) созылса созылмалы ауру деп айтады. Бұл ауру өте қауіпті ауру
өйткені ол микробты таратуға (себуге) себепші болды. Аурудың жасырын
таратушы көзі болып есептеледі.
Инфекциялық аурулар сыртқы орта жағдайына байланысты тез тарап
кетуі мүмкін, осыған байланысты, олар мына төмендегідей болып бөлінеді.
Жекелеген ауру таратудың түрін спорадиялық дейді. Бұл түрде бір, екі
мал ауырады.
Көп мал ауырып, бірақ ауру шектелген территорияда таралса
(бірнеше шаруашылық, елді мекенді қамтыса - эпизоотиялық дейді. Ал ауру
аудандарга, облысқа, республикаға тараса мал басының үлкен санын ауыртса -
энзоотиялық дейді. Егер де ауру бүкіл елді немесе бірнеше мемлекетті
қамтыса - панзоотиялық дейді.
Барлық инфекциялық аурулардың ортақ қасиетті – оларда
инкубациялық (жасырын) периодтын - болуы, ауру жүққаннан аурудың белгісінің
біліну уақыты. Оның ұзақтығы, әр ауруда әр түрлі, ол малдың
резистенттілігіне, қоздырғыштың вируленттілігіне байланысты.
Инкубациялық периодтың ұзақтыгына, микробтың дене ену жолына да
байланысты. Мәселен, құтыруда, орталык жүйке жүйесінің қанша алыс болса,
сонша оның продромальный период (аурудың алғашқы белгісі), ол ерекше емес
ауру белгілері пайда болумен сипатталады. Бұл период тез, ерекше айқын,
ауру белгісімен әр аурудың өзіне тән клиникалық белгісімен келесі
стадияға (кезеңге) өтеді.
Аурудың пайда болуы уақыты және оның белгісінің сипаттамасы жоғарыда
айтылды. Ол жіті, жітіден төмен, созылмалы болып бөлінеді. Әсіресе ауру
малдың температурасы көтеріледі, ол 40-41 градусқа дейін, кейде 42 градусқа
дейін көтерілуі мүмкін [5,6,7,8].

1.5 Жұқпалы ауру шыққан шаруашылықта ауруды жою шаралары

Ауру шыққан шаруашылық аурудан таза емес шаруашылық деп
аталады, қасындағы шарушылық (дені сау малы бар) қауіпті зона
делінеді,—ауру келіп қалуы қауіп мүмкін шаруашылық деп бөлінеді. Мал
дәрігерлік уставқа сәйкес аурудан таза емес шаруашылықта эпизоотияға
қарсы жұмыстар жүргізеді.
Шаруашылыққа карантин салады. Карантинді бір ауылға, фермаға да
салуға болады.
Карантин ережесі ауру шыққан ошақта барлық қозғалысты тоқтатады, ол
оған кірте болмайды, мал әкелуге және әкетуге рұқсат жоқ. Дезбарьер
орнатып, күндіз түні кезекші қояды, территорияға автокөлік, ат арба т.б.
кіріп шығады тоқтатады, ол үшін көрстекіш белгі қойылады, Қай жақтан өтуге
болатыны көрсетіледі.
Ауру шыққан малға тек күтуші адамдар ғана кіреді. Карантинді ашу,
аурудың жазылу сипаттамасына байланысты болады. Карантин біткен соң
қортынды дизенфекция жасап, айналаны тазалап карантинді ашады.
Ауру шыққан жердегі малды клиникалық тексеруден өткізіп оны үш
топқа бөледі: 1) ауру мал 2) ауыруған күдікті мал 3) уақытша кудікті
сау мал. Бірінші топтағы малды бөліп алып емдеу керек. Екінші
топтағы малды тағыда мал дэрігерлік тексеруден өткізеді. Үшінші топтағы
малды иммуниды (сывороткамен вакцинация жасайды). Ауру шыққан жердегі
малдарды союға, кастрация жасауға, қан алуға болмайды.
Ауру шыққан жердегі соңғы ауырған мал жазылған соң дәрігерлік
санитарлық шараларды іске асырады, тазалайды, дезинфекция жасайды, барлық
құрал-саймандарды заласыздандырады, қора - қопсыны жөндейді, әктейді,
айналаны тазалайды.
Аурудың алдын алу, оны емдеуден жеңіл және арзан түседі. Сондықтан
бірінші реттен малдың жұқпалы ауруга қарсы тұратын қабілетін күшейту үшін
жұмыс істеу керек. Мал сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді және
бейімді болуы қажет.
Сондай-ақ, микробтың (ауру қоздырғыштың) әсеріне жауап беріп, оған
берілмеу керек. Сонымен қатар, мал тұратын ферманы, ауылды, жұқпалы аурудан
қорғап, аурудың келіп қалмау жолын іздестіру қажет.
Малды жұқпалы аурудан корғау үшін өте қатаң түрде зоогигиеналық
және малдәрігерлік санитарлык ережелерді сақтау керек. Оған мына
төмендегілер жатады:
1) Фермаға, шаруашылыққа келген мал 30 күн карантинде тұру керек. Оны
бөлек ұстап сол 30 күн бойы қадағалап, оны күнде тексеріп аурудың жасырын
түрін анықтау қажет.
Малды тек жұқпалы аурудан таза шаруашылықтан алу қажет. Ол аудандық
мал дәрігердік станция дәрігері мал алатын жердің аурудан таза
екенін анықтайтын (вет.свидетельство) беру керек, тек содан соң
ғана малды ол жерден алуға болады.
Жаңадан келген малды, бөлек ұстап, оған арнайы күтуші адам қойып,
күнде (таңертең және кешке) температурасын өлшеп, отырып оны күнделікке
жазып қою керек. Мал аурудың белгісін сәл берсе оны тез изоляторға
жабу керек.
2) Малдарды үнемі жақсы құнарлы азықпен таза сумен азықтандыру қажет.
Малды тойдырмай азықтандыру сансыз шіріген шөп, сабан, сасыған жем азық
беру, малды нашарлатып, оның жұқпалы ауруға қарсы төзімділігін
төменде де. Сапасыз азық шөп, сабан, жем және нашар суда ауру тудыратын
микробтар көп болады.
Азықты дайындауды жұқпалы аурудан таза жерден, шаруашылықтан
дайындалу қажет.
3) Малды дұрыс пайдалану (эксплуатация жасау) керек. Мысалы:
атты шамадан тыс арбаға қосу, көкпар шабу тағы сол сияқты, сиырды сүт алу
үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.