Шетелдерде қазақ диаспорасының қалыптасуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғамы
Қазақстан тарихы мен мәдениеті кафедрасы

№1 семестрлік жұмыс

Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы пәні
Тақырып:Қазақтардың Қытайға, Ауғанстанға жаппай қоныс аударуының бірінші толқыны (Құлжа өңірі, Қашғария)
Мамандығы:
Орындаған: Нұркаева Аружан
Группа: ПСк 17-1
Тексерген:профессор - БерлибаевБ. Т.
___________________ ___ ____________ 201__ж.

Алматы 2017
Жоспары:
1. Кіріспе
2. Қазақ диаспорасы
3. Қазақ диаспорасының қалыптасып, дамуына қатысты саяси себептер
4. Шетелдерде қазақ диаспорасының қалыптасуы
5. Қазақтардың Қазақстан аумағынан тыс жерлерге қоныс аудару себептері
6. Қазақтардың Қытай жеріне ауа көшуі
7. Қытайдағы қазақ диаспорасының қалыптасу ерекшеліктері
8. Құлжа
9. Қашғария
10. Ауғанстандағы қазақтар
11. Қорытынды
12. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Төмендегі материалдар қазақ жерiнде болған оқиғаларды және қарапайым халықтың тағдырын таразылай отырып, белгiлi бiр тарихи-оқиғалық тұтастығы бар кезеңдердi ретпен баяндап бередi. Қазақ диаспорасы, шетелде қазақ диаспорасының қалыптасуы жөнінде жалпы мәлімет беріліп кетеді де, басты тақырып талқыланады. Олар қазақтардың басқа шекаралас елдерге қоныс аудару себептері, Қытай және Ауғанстан жеріне көшу. Қазақ халқына ауыр күндер тап болады. Аштық, ашаршылық, жетіспеушілік. Мұның бәрі халықтың шекаралас елдерге қоныс аударуына әкеп соғады. Негізі қазақ халқының қанына сіңген көшпелі өмір. Бірақ көшу барысының өзі оларға оңайға соққан жоқ. Шекарадан асу үлкен бір ахуалға айналып, көтеріліс болып, бірнеше мың адам қаза тапты.Қытайдың Құлжа, Қашғар сияқты өңірлерін паналаған. Қытайға қоныс аудару туралы мәліметтерді табу оңайырақ болғанымен, Ауғанстанға көшу жайлы көп мәліметпен, анықтамалармен, дәлелдемелермен көрсетілмеген. Қазақтар Ауғанстанда XIX ғасырдың 40-жылдарыңда пайда болды. Ондағы қазақтардың алғашқы тобын Кенесары хан мен Наурызбай батырдың жасақтары құраған еді. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс жеңіліске ұшырағаннан кейін, қазақ сарбаздарының бірқатары патша үкіметі жазалаушы отрядының қуғын-сүргінінен құтылу үшін Ауғанстанға асып кетті. Ал Қытайда болса, XIX ғасырдың аяқ кезінде 100 мыңға жуық қазақ тұрды.XIX ғасырдан бастап біртіндеп көшкен болса, 1916 жылы патшаның қуғын сүргініне шыдамай бірнеше мыңға жуық қазақ қоныс аударып кетті. Қытайдағы қазақтар мал шаруашылығымен айналысты.

Қазақ диаспорасы
Қазақ диаспорасы - Қазақстан Республикасынан шет аймақтарда тұратын қазақтар. Қазақ диаспорасы сыртқы шекараларды кесіп өтіп, әуелі Қазақстаннан Қытайға, Орталық Азия мемлекеттеріне, Ауғанстан мен Иранға, одан әрі бүкіл дүние жүзіне тараған. Қазақстанмен іргелес шет жұртта қалың шоғыр күйінде қалған және шалғай аймақтарда шашырап жүрген Қазақ диаспорасы-ның жалпы саны 5,4 млн деп есептеледі (1997). Шет елде болса да өз ата мекендерінде тұрып жатқан ирредент Қазақ диаспорасы-ның, яғни Қазақстанмен іргелес, шектес, түрлі тарихи кезеңдерде одан зорлық-зомбылықпен тартып алынған, қилы замандардағы түрлі саяси айла-шарғы, белден басқан қиянат салдарынан Ресейге, Қытайға, Өзбекстанға қосылып кеткен ата мекендерде тұратын қазақтардың ұзын саны 5 млн-ға жуық. Ал бөтен жерлердегі бытыраңқы диаспора 0,5 млн адам. Қазақ диаспорасы шоғырлы диаспораға жатпайды. Батыс Еуропаның реципиент-елдеріндегі және АҚШ-тағы этн. қазақтар топтасып тұрмайды. Бірақ Шығыс елдерін (Түркия, Иран, Ауғанстан) мекендеуші қазақтар анағұрлым шоғырланып мекендеген. Бұған олардың бірлесіп тұру тілегі ғана емес, сонымен бірге реципиент-елдің олар жөнінде жүргізген саясаты да ықпал еткен. Қазақ халқының көшпелі тұрмыс-тіршілігінен қанға сіңген тамаша бейімделгіштік, жерсінгіштік, алғырлық қабілет-қасиеттерінің арқасында Қазақ диаспорасы жартылай этникалық, мультимәдени, мультидіни құрылымды елдерде жергілікті тіршілікке бейімделіп кете алды. Өздері тұрып жатқан аймақтарда этн. азшылық болғандықтан, сол елдің саяси құрылымында Қазақ диаспорасының айтарлықтай салмағы жоқ.
Қазақ диаспорасының қалыптасып, дамуына қатысты саяси себептер
XVIII ғ-дағы жоңғар-қазақ соғыстары, қазақтардың Ресей үстемдігіне қарсы XVIII - XIXғ-лардағы ұлт-азаттық көтерілістері мен соғыстары, патшалық билік барысында Қазақстанда Столыпиннің агр. саясаты, Орт. Азия мен Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы, елде кеңес өкіметінің орнауы және азамат соғысы, ұжымдастыру кезеңінде қазақтарға қатысты жүргізілген геноцидтік саясат. Шығыс Түркістандағы (Шыңжаңдағы) қазақтардың қытай өкімет орындарына қарсы ұлт-азаттық күресі, 2-дүниежүз. соғыс; экон. себептер: Ресейге қосылғаннан кейін және кеңестік ұжымдастыру кезеңінде Қазақстанда шаруашылық жүргізудің дәстүрлі көшпелі жүйесінің күйреуі, 1960 - 1990 ж. БатысЕуропа мен Америка елдерінееңбеккөші-қоны, кеңестікжүйекүйрегенненкейіннарықты ққатынастарғакөшужағдайындағыөтпелі кезеңде Қазақстанэкономикасында орыналғануақытшатұрақсыздық; дінисебептер: патшалықжәнекеңестікбиліккезеңдерін демұсылмандардыңтауапететінқасиетті жерлеріболыпсаналатын Мекке мен Мединеғе діндарлардың хажылықсапармен баруыныңқиындауы, әсіресе, кеңестікдәуірдіңалғашқыкезеңдерінде дінбасыларының: имам, қожа, молда, ишандардың, тақуадіндарлардыңқуғынғаұшыратылуы, дінжолынұстаушылардың, тіптідінгесенушілердіңқыспаққаалыну ы.
Қазақдиаспорасыныңатажұрттанығысыпс ыртқаауабастағантарихиұзақағыны "ақтабаншұбырынды" кезіндегіжаугершілік-шапқыншылықтан басталды. 1723 ж. солт.-шығыстан баса-көктепкіргенжоңғаршапқыншылығы наншегінгенбейбіткөшпендішұбырындыл ароңт.-батысқақарайауып, қазіргі Орта Азия жерінетереңдейенугемәжбүрболды. Шапқыншылықтанқаттыкүйзелгенқазақты ңшашырапжәнеөзараараласыпкеткенру-т айпалары Ташкент маңындажасандықұрамалартүріндеқайта құрылып, солаймақтардақалыпқойған. Бүгіндеқұрамаларқазақ-өзбекарасында қалған ирредент-маргиналдарболыпсаналады. Олардыңөміртіршілігі аз зерттелген. Тамдыаймағында, Мырзашөлде, Шыршықбойындақазақтарежелден-ақтұры пкелген. Қ. д-ныңәріқарайкеңжайылуынаотаршылдық тікелейәсеретті. Алдымен, Еділ мен Жайықтың жағасынан, кейінЕсіл мен ТобылдыңбойынанжәнеЕртісөңірінензор лықпенқуылып, сарытабансүргінболғанкөшпендіқазақт айпаларысолт.-батыстаноңт.-шығысқақ арайжөңкілекөшкен. Отаршылдықтудырғанүркіншіліккезеңіш амамен 1650 жылдан 1916 жылғадейінжалғасыпкелді. Қытай мен Моңғолияғақарайқазақжұртыныңүркінші лігі, әсіресе, азаматсоғысыжылдарыкеңөрісалды. Саясаттанбейтарапмомынхалықшеткеқар айақ гвардия шыларкелгендебірығысса, қызыләскерлеркелгендетағыжөңкілді. Алтыжылғасозылған (1916 - 21) ұлт-азаттықкөтерілісі мен азаматсоғысыжылдарындаатамекенінен 200 мыңадамкөшіпкеткен. Ал кеңестікдәуірдегіәміршілдіктентуған асырасілтеужылдары (1930 - 1934) 1,9 млн. қазақшетжұртқаүдерекөшті. ИрандағықазақтарқазіргіМаңғыстаудан ауыпкелсе, МоңғолиядағықазақтардыңсоңғыкөшіСіб іргебарыппаналағандар. Қазақстанныңсолт-ндеқызылтабанболға нқазақжұртыекіншірет бас сауғалапҚытайға бет алған. Қызылқырғыннанқашқанқазақтардыңұрпа қтарысондай-ақҚарақалпақстан, Түрікменстан, Өзбекстан, Тәжікстанға, Иран мен Ауғанстанғаауыпбарған. Қазақстандүниежүз. қоғамдастықтыңтолыққұқылымүшесіболы потырғанқазіргіжағдайдаҚазақдиаспор асының, ҚР-мен біздіңотандастарымызмекендейтінелде рдіңөзарақатынастары мен байланысмәселелерімемлекетаралықдең гейдеөткірқойылыпотыр. Қазақдиаспорасыбіздіңмемлекетімізді ңқазақтартұратынелдерменсыртқысаяса тыныңмаңыздыбөлігінеайналды. Қазақстанда "Халықтыңкөші-қонытуралызаң" (1999) қабылданып, шетаймақтардағықандастарымыздыңатаж ұртына - тарихиОтанынакөшіпкелуүрдісінреттеу ісіқолғаалынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шетелдердеқазақдиаспорасыныңқалыпта суы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жаңазамандақазақхалқыныңқалыптасуүр дісі Ресей, Қытай, Моңғолия мен Ауғанстанның және Орта Азия мемлекеттерініңаумақтарындаоданәріж алғасаберді. Егеролардыңбірбөлігіолжерлердеежелг ізамандардантұрыпкелгенболса, ендібірбөлігіжерінкүштептартыпалу, ұлт-азаттықкөтерілістергеқатысқаныү шінқуғын-сургінгеушыраужәнебасқасая си, әлеуметтік-экономикалықсебептердіңс алдарынансолелдергебарыпқоныстануға мәжбүрболды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шетелдерде қазақ диаспорасының қалыптасуы. Жаңа заманда қазақ халқының қалыптасу үрдісі Ресей, Қытай, Монғолия мен Ауғанстанның және Орта Азия мемлекеттерінің аумақтарында одан әрі жалғаса берді. Егер олардың бір бөлігі ол жерлерде ежелгі замандардан тұрып келген болса, енді бір бөлігі жерін күштеп тартып алу, ұлт-азаттық көтерілістерге қатысқаны үшін қуғын-сургінге ушырау және басқа саяси, әлеуметтік-экономикалық себептердің салдарынан сол елдерге барып қоныстануға мәжбүр болды.
Қазақтардың Қазақстан аумағынан тыс жерлерге қоныс аудару себептері
Жаңа заманда қазақ халқының бір бөлігі өздерінің тарихи отанынан тыс жерлерде тұрып жатты. Олар бір бөлігі ирредента, ал екінші бөлігі диаспора саналды. Ирредента деп өздерінің ежелгі атамекенінде дәстүрлі өмір сүріп отырған біртұтас халықтың бір бөлігін айтады. Алайда өкінішке қарай, қазақтардың бірқатар жерлері шекаралардың өзгеруі, отаршыл басқыншылық сияқты оқиғалардың салдарынан басқа мемлекеттің құрамында болып шықты. Ал диаспоралар халықтың бір елден екінші елге лажсыз қоныс аударып, өзге халықпен бірге тұруы болып табылады.
Қазақтардың Қазақстаннан тыс жерлерге лажсыздан қоныс аударуы ХІХ-ХХ ғасырлар шебінде жиі орын алды. Ол кезде қазақ даласын Ресейдің еуропалық бөлігінен қоныс аударып келген шаруалар арқылы отарлау жаппай жүріп жатты. Қазақтардың ең жақсы, құнарлы да шұрайлы жерлерін күшпен тартып алу жалғаса берді. Міне, мұндай жағдайда қазақтардың өздерінің ежелден отырған, дәстүрлі көшіп-қонып жүрген жерлерін лажсыздан тастап, қайдағы бір құнарсыз, сусыз жерлерге қоныс аударудан өзге амалы қалмады.
Көптеген ұлт-азаттық көтерілістері аяусыз басып-жанышталғаннан кейін қазақтар басқа мемлекеттердің аумағына көшіп кетуге мәжбүр болды. Мәселен, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістен соң 300 мыңға тарта қазақ Қазақстан аумағын тастап Қытайға көшіп кетті.
Ресейдің ішкі губернияларындағы қазақтар
Қазақтар Ресей империясымен шекаралас аймақтарда сонау ерте замандардан бері, Ресей отаршылдығы басталудан көп бұрын көшіп-қонып жүрген болатын. Кіші жүз қазақтары Еділ мен Жайық өзендерінің аралығын сонау XV -- XVII ғасырларда-ақ емін-еркін жайлап, көшіп-қонып жүрді. XVIII ғасырда қазақтардың едәуір бөлігінің Оңтүстік Оралда башқұрттармен аралас көшіп-қонып жүргені де белгілі. Башқұрттар мен қазақтар көп жағдайда ауылы аралас, қойы қоралас бірге көшіпқонып, жайылымды бірге пайдаланып келді. Қазақтар мен башқұрттардың төскейде малы, төсекте басы қосылып, құда-жекжат болып туысып кеткен тұстары да аз емес. Олар жиын-тойлар мен үлкен астарда ат жарысын, балуан күресін ұйымдастырып, талай қызықты күндерді бірге өткізген болатын.
XVIII ғасырдың 30 -- 40-жылдарында Орынбор өлкесіндегі шекара шебінде әскери бекіністер салу үрдісі қызу қарқын алғанын білеміз. Қазақ халқы өздерінің бұрыннан отырған ата қоныс жерлерінен кең-байтақ даланың ішкі жағына қарай бірте-бірте ығыстырыла түсті. XVIII ғасырдың 30 -- 80-жылдары арасында қазақтар Жайықтың оң жағалауындағы өздерінің дәстүрлі мал жайылымдарын қайтарып алу үшін талай рет әрекет жасап та көрді. Бірақ одан еш нәтиже шығара алған жоқ. Ұзақ жылдар бойы күш-жігер жұмсай отырып, 1782 жылы сенімді деген көшпелі Кіші жүз қазақтарының бір бөліп ғана қыс кезінде уақытша көшіп барып, бұрынғы жерлерін қыстап шығуға рұқсат алды.
1801 жылы Кіші жүз қазақтарының бір бөлігіне Жайықтың он жағалауында қайта көшіп баруға ресми түрде рұқсат берілді. Мұнын өзі Ішкі Орданың (Бөкей хандығының) құрылуына алып келді.
1810 -- 1822 және 1835 жылдары патша үкіметі Жаңаелек және Жаңашекара шебі аудандарын Кіші жүз қазақтарының пайдалануынан тартып алды. Сөйтіп қазақтар 4 миллион десятинаға жуық ен құнарлы жерінен айырылып қалды. Кейін ол аудандар Орынбор губерниясының құрамына өтіп кетті.
1897 жылғы Жалпыресейлік халық санағының деректері бойынша Астрахан губерниясында - 42,6 мың, Самара губерниясында - 7,4 мың, Орынбор губерниясында - 3,9 мың қазақ тұрған болатын. Астрахан губерниясына қарасты Ішкі Ордадағы қазақтардың саны 207,3 мыңға жетті. Қазақтардың аздаған бөлігі Пермь, Уфа, Саратов сияқты басқа бірқатар губернияларда қоныстанды.
Қазақтар Батыс Сібірдің оңтүстік аумағында ежелден көшіп-конып жүрді. XV ғасыр мен XVII ғасырдың бас кезінде бұл аймақты қазақтардың қыпшақ, жалайыр, арғын, керей және уақ сияқты тайпалық бірлестіктері мекендеді. Оларды Батыс Сібірдің оңтүстік жағындағы аймақтан XVII-XVIII ғасырларда көшпелі жоңғарлар (ойраттар) бірте-бірте ығыстырып шығарған болатын.
1752 -- 1755 жылдары Орта жүздің солтүстік аймақтарының жерлерінде Жаңашекара ауданы күрылды. Соның салдарынан қазақтардың солтүстіктегі шекарасы оңтүстікке қарай 200 шақырымдай жылжытылды. Ол жерлердегі қазақтар күшпен көшірілді. Қайта-қайта үздіксіз өтініш жасаудың нәтижесінде 1771 жылы Орта жүз қазақтары Тобыл және Томск губернияларымен шекаралас аймақтарға уақытша көшіп-қонуға рұқсат алды. Соның өзінде тек ерекше сенімді, шын пейілдерімен берілген қазақтар ғана аманат беру және жерге жалақы төлеу арқылы орналаса алды.
Патшаның 1788 және 1789 жылдары шыққан жарлықтары бойынша Ертіс бойындағы қазақтардың бір бөлігіне өзеннің оң жақ бетінде мәңгі көшіп-қонып жүруге рұқсат етілді. Сібір шекара шебінің ішкі жағындағы бос жатқан жерлерді пайдалану мүмкіндігі туды. Қазақтарға алдын ала бірнеше шарт қойылатыны ескертілді: біріншіден, қазақтардың көші-қоны қазыналық елді мекендерге 40 шақырымнан жақындамауы тиіс, екіншіден, олар шекара шебінен асып, 30 шақырым ұзап кетпеуі керек.
Томск және Тобыл губернияларының аумағында көшіп-қонып жүрген қазақтарға 1880 жылы Құлынды даласынан көлемі бір миллионға жуық десятина келетін қосымша жер бөлінді. Қазақтар ол үшін орыс шаруалары сияқты мемлекетке жылына 6 сомнан салық төлеп тұруға міндетті болды.
1911 жылғы есеп бойынша, Томск губерниясында 29 мың, Тобыл губерниясында 9 мың қазақ тұрған. Қазақтардың шағын бір бөлігі Иркутск, Забайкалье және Якут облыстарында да тұрды. Олардың едәуір басым бөлігі мал шаруашылығымен және егіншілікпен айналысты. Бірқатары орыс шаруалары мен қазақтардың жалдамалы қызметкері және бақташысы болып жұмыс істеді.
Ресейде туып-өскен, белгілі қоғам қайраткерлері дәрежесіне дейін көтерілген қазақ азаматтарының қатарына Қошке (Қошмұхамбет) Кемеңгеров, Асылбек, Мұсылманбек және Мұратбек Сейітовтер, Әміре Исин, Мұқан Әйтпенов және басқалары болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Қытайдағы қазақ диаспорасының қалыптасу ерекшеліктері
Қытайдағы қазақ диаспорасының қалыптасуы XVII ғасыр мен XVIII ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ-жоңғар соғысына тікелей байланысты болды. Жоңғарлардың басқыншылық шабуылы барысында қазақтар Жетісу, Тарбағатай аймақтарындағы шұрайлы жайылымдарының едәуір бөлігінен айырылып қалды. Мұның өзі ұлы жүз бен Орта жүз қазақтарының бұрыннан дәстүрлі қалыптасқан көші-қон бағыттарының бұзылуына соқтырды.
Қытай-жоңғар және қазақ-жоңғар соғыстарының барысында Жоңғар мемлекеті тарих сахнасынан кетті. Қазақтар өздерінің байырғы дәстүрлі мал жайылымы жерлерін қайтарып алуға тырысты. Бірақ жоңғарлардың көзін жойған негізгі жеңімпаз ретінде қытай үкіметі қазақтардың ондай талабын қабыл алмады. Жоңғар хандығының орнына Қытайда Синьцзянь атты аймақ құрылды. Онда бекініс-қамал түріндегі қалалар салына бастады.
Абылай хан бастаған қазақ билеушілері Қытай өкімет билігі орындарымен бірнеше рет келіссөздер жүргізіп, қазақтардың ежелгі жерлерін қайтарып беру мәселесін қайта-қайта қозғаумен болды. Сонымен бірге қазақтар жаңа аумақтық құрылымның жеріне өз беттерімен қоныстануын да тоқтатпады. Ақырында Қытай өкімет билігі орындары 1767 жылы қазақтардың Синьцзяньға көшіп, қоныс аударуына рұқсат етті. Бірақ оның есесіне қазақтар ондағы жайылымды пайдаланғаны үшін ақы төлеуге тиісті болды. Төлемақының мөлшері әр түліктің 100 басына жылына бір малдан беріп тұру болып келісілді.
XIX ғасырдың аяқ кезінде Қытайда 100 мыңға жуық қазақ тұрды. Бұдан кейінгі жылдардағы халықтың қоныс аудару үрдісі барысында ондағы қазақтардың саны арта түсті. Қазақтардың Қытай шекарасына үдере қоныс аударуының басты себебі патша үкіметінің жергілікті халықтың қолындағы құнарлы жерлерін тартып алуы болды. Сонымен 1911 жылы Қытайдағы қазақтардың жалпы саны 225 мыңға дейін жетті. Ресейден Қытайға 1911 жылға дейін өткен қазақтардың барлығы да 1914 жылы Қытайдың қол астына өтіп, Қытай азаматтығын алды. Өзгелері ел аумағынан күштеп шығарылды. 1916 жылғы ұлтазаттық көтеріліс кезінде патша үкіметінің қудалауына төзе алмаған 300 мыңға жуық қазақ Қытайға өтіп кетті.
Қытайдағы қазақтар мал шаруашылығымен айналысты. Соңғы кезде Шыңжаң қазақтары шекара маңындағы қазақ-орыс саудасын Дамытуда маңызды рөл атқарды.

Қазақтардың Қазақстан аумағынан тыс жерлерге қоныс аудару себептері
Жаңа заманда қазақ халқының бір бөлігі өздерінің тарихи отанынан тыс жерлерде тұрып жатты. Олар бір бөлігі ирредента, ал екінші бөлігі диаспора саналды. Ирредента деп өздерінің ежелгі атамекенінде дәстүрлі өмір сүріп отырған біртұтас халықтың бір бөлігін айтады. Алайда өкінішке қарай, қазақтардың бірқатар жерлері шекаралардың өзгеруі, отаршыл басқыншылық сияқты оқиғалардың салдарынан басқа мемлекеттің құрамында болып шықты. Ал диаспоралар халықтың бір елден екінші елге лажсыз қоныс аударып, өзге халықпен бірге тұруы болып табылады.
Қазақтардың Қазақстаннан тыс жерлерге лажсыздан қоныс аударуы ХІХ-XX ғасырлар шебінде жиі орын алды. Ол кезде қазақ даласын Ресейдің еуропалық бөлігінен қоныс аударып келген шаруалар арқылы отарлау жаппай жүріп жатты. Қазақтардың ең жақсы, құнарлы да шұрайлы жерлерін күшпен тартып алу жалғаса берді. Міне, мұндай жағдайда қазақтардың өздерінің ежелден отырған, дәстүрлі көшіп-қонып жүрген жерлерін лажсыздан тастап, қайдағы бір құнарсыз, сусыз жерлерге қоныс аударудан өзге амалы қалмады.
Көптеген ұлт-азаттық көтерілістері аяусыз басып-жанышталғаннан кейін қазақтар басқа мемлекеттердің аумағына көшіп кетуге мәжбүр болды. Мәселен, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістен соң 300 мыңға тарта қазақ Қазақстан аумағын тастап Қытайға көшіп кетті.

Қазақтардың Қытай жеріне ауа көшуі
Қытай жеріне, негізінен, онымен шекаралас қазақ аудандарыңдағы озбырлық пен ашаршылыққа төзбеген кожалықтар көшіп кетті. Олар Кеген, Жаркент, Талдықорған, Ақсу, Алакөл, Лепсі, Октябрь, Үржар, Табағатай, Жайсан, Қатонқарағай аудандарынан болатын. Осы аудандардан 1929-1931 жылдары 5993 шаруа қожалықтары Қытай жақ бетке өтті. Қазақтардың Қытайға көшуі біз жоғарыда қарастырған Ресей мен Орталық Азия республикалары жерлеріне өтуден әлдеқайда күрделі болды. Өйткені Қытайға көшу бір мемлекеттен екінші мемлекетке шекаралық тәртіпті бұзып көшу еді. Ал шекара бұзу мемлекеттік ауыр қылмыстың бірі саналатыңы белгілі. Голощёкиндік геноцидке шыдамаған қазақтар екі мемлекет шекарашыларының қарсы болғандығыңа қарамастан, шекараны бұзып өтуге ұмтылды. Шекарашылармен қарулы қақтығыстарға дейін барды. Осындай шайқастардың бірінде 734 қазақ каза тауып, 38-і жараланды. Шекарашылардан да адам шығыны болып, 24-і қайтыс болды. Қызыл шекарашылар шекарадан өткізбей қою міндетімен шектелмей, Қытай жеріне өткендердің соңынан куып барып, қырып салып отырды. Голощёкин Ресей мен Орталық Азиядағыдай Қытайға да бай-кулактар көшіп жатыр деп айтудан жалықпады. Кеңес үкіметінің жазықсыз айыптаулары мен озбырлықтарыңа шыдамай жеке бастары Қытайға өтіп кетіп, соңынан отбасы мүшелерін, туыстарын көшіріп әкету үшін қаруланып шекарадан қайта өткен қазақтарды бандылар деп жариялады. Мұндағы ойы босқын қазақтарды жек көрінішті, қылмыскер ретінде көрсетіп, катаң да шұғыл жазалау шараларын өрістету еді.
Қазіргі кезде әртүрлі мәліметтер бойынша Қытайдағы қазақ диаспорасы 1 200 000-нан 2 000 000 адамға дейін. Қытайда тұратын қазақтардың саны туралы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.