Көмекші мектептегі маметикалық білімді тексеру
Ерекше қажеттіліктеі бар тұлғалардың білім алуы
Кіріспе: Ерекше қажеттіліктеі бар тұлғалардың білім алуы
Негізгі бөлім:
1. Интеллектісі бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
2. Арнайы мектептегі оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын тексеру жұмыстары (грамматика, жазу, тіл дамыту) кезіндегі бағалау критерийлері.
3. Көмекші мектептегі маметикалық білімді тексеру
4. Психикалық дамуы тежелеген балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
5. Көру қабілеті бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
6. Саңыраулар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
7. Есту қабілеті нашар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
8. Күрделі кемшілігі бар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер:
Кіріспе
Ерекше қажеттіліктеі бар тұлғалардың білім алуы
Қазақстанда қазіргі таңда мектепке дейінгі және мектепте арнайы (түзеу) білім алу жүйесі әзірленген және жүзеге асырылуда. Бірақ ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалар үшін арнайы кәсіптік білім алу жүйесі әлі қалыптаспаған.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалардың кәсіптік білім алуы мен қоғамдағы кейінгі интеграциясы олардың ойдағыдай әлеуметтенуінің, қоғам өмірінде толық қатысуын қамтамасыздандырудың, әлеуметтік және кәсіби қызметтің әр қилы түрлерінде өзін-өзі танытудың негізгі шарттарының бірі білі болып табылады. Осыған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында ерекше көңіл бөлуде: Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Бізде аз емес ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс - бұл өзіміздің және қоғам алдындағы біздің парызымыз. Бүкіл әлем осымен айналысады. Мүмкіндігі шектеулі адамдар тұрмыстық қызмет көрсету, тағам өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында жұмыс істей алады. Біз оларды белсенді өмірге тартамыз, олар тек жәрдемақы алып қана қоймайды, сонымен бірге, өздерін қоғамның мүшесі, пайдалы еңбеккер ретінде сезінетін болады.
Қазақстан Республикасының Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы Заңына сәйкес арнаулы түзеу ұйымдары дамуында кемтар болып қалған және төменде көрсетілген бұзылыстары бар балалар үшін жасалады:
есту қабiлетi бұзылған (естiмейтiн, нашар еститiн, кейiннен саңырау болып қалған);
көру қабiлетi бұзылған (көзi көрмейтiн, нашар көретiн, кейiннен соқыр болып қалған);
жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған;
сөйлеу қабiлетi бұзылған;
ақыл-ойы кенжелеп қалған;
психикалық дамуы тежелген;
эмоциялық-еркi жағынан және мiнез-құлқы бұзылған;
күрделi бұзылыстары бар, оның iшiнде соқыр-саңырау болып қалған.
Арнайы білім беру ұйымдар қызметінің тәжірибесі бойынша дамуында кемтар болып қалған және төменде көрсетілген бұзылыстары бар балалар жалпы және арнайы топтардың көпшілігін құрап ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалар болып табылады:
есту қабiлетi бұзылған тұлғалар;
көру қабiлетi бұзылған тұлғалар;
жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған тұлғалар;
ақыл-ойы кенжелеп қалған тұлғалар;
психикалық дамуы тежелген тұлғалар.
12 жастан кейінгі балаларда психикалық дамуының тежелгені шекаралық интеллект жетіспеушілігі болып жіктеледі. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында психикалық дамуы тежелген тұлғалар ақыл-ойы кенжелеп қалған болып қарастырылады.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларға (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арналған оқу бағдарламасы жалпы бағдарламадан қатты ерекшеленеді.
Ақыл-ойы сақталған ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар (көру, есту қабiлетi, жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған) қарапайым дамитын құрдастардан қалмай, оқу материалын меңгеруге мүмкіндігі бар. Олар үшін оқытуға арнайы жағдайлар жасау қажет, сонымен қатар, тиісті кадрлық қамтамасыздандыру, кедергісіз аймақты қалыптастыру, үлгілік оқу жоспарлар мен бағдарламалар негізінде бейімделген жұмыс оқу жоспарлар мен бағдарламаларын әзірлеу.
ТжКБ Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттына сәйкес көрсетілген тұлғалар дәрежесін оқытуға арналған жұмыс оқу жоспарлары мен бағдарламалары үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларынан толық ерекшеленуі мүмкін.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арнайы оқу бағдарламаларын қажет етеді, олар жалпы орта білім (10-11 сыныптар) пәндерін меңгермей негізгі орта білім (9 сынып) негізінде жұмыс мамандығын игеруін ескереді.
Арнайы оқу бағдарламаларын әзірлеу қажеттілігі ҚР Білім туралы Заңының 14 бабында көрсетілген: Адамдардың жекелеген санаттары үшін психологиялық-медициналық - педагогтік консультациялар ұсыныстары ескеріле отырып айқындалатын білім алушылар мен тәрбиеленушілердің даму және әлеуетті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері ескерілетін арнайы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.
2017 жылы мемлекеттік тапсырманы орындау барысында Кәсіпқор холдингі КЕАҚ техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларды оқытуға арналған нұсқаулықтар жасалды. Онда:
ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларды оқытуға арналған оқу үдерісін ұйымдастыруға байланысты шарттар;
ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларға (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арналған арнайы оқу бағдарламаларын әзірлеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар;
үлгі ретінде Тігінші мамандығы бойынша арнайы оқу бағдарламасы дайындалды.
Қазіргі кезде республикада 9 колледж аталған дәрежедегі балаларды оқытуға ықылас білдірді. Колледждерден тапсырыстар жасалуда. Холдинг колледждерге өздерінің бағдарламаларын және басқа да мамандықтар бойынша енгізу мен әзірлеу кезінде әдістемелік көмек көрсетіп сүйемелдейді.
Арнайы оқу бағдарлама үлгілік оқу жоспары мен бағдарламасынан ерекшеленеді. Онда жеке жалпы білім беру пәндерін (математика, физика, шет тілі және т.б.) меңгеру ескерілмеген. Негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыру кезінде ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалардың дамуындағы шектелген мүмкіндіктері ескеріліп, бейімделген пәндерді енгізу ескеріледі.
Бейімделген пәндер төменде көрсетілген:
әлеуметтік-тұрмыстық бейімделу;
әлеуметтік ортаға бейімделу;
компьютерлік сауаттылық;
әлеуметтік-кәсіптік бейімделу.
Бейімделген пәндер мазмұны аурудың дәрежесіне байланысты анықталады: жеңіл немесе орташа ақыл-ой кемтарлығы.
Жеңіл ақыл-ой кемтарлығы бар тұлғалар бір мамандықтың құзыреттіліктер толық топтамасын меңгеруге міндетті; орташа ақыл-ой кемтарлығы бар тұлғалар үшін мамандықтың белгілі бір деңгейін оқытудың қысқартылған мазмұны бойынша жеке модульдерін меңгеру ескеріледі. Ол үшін орташа ақыл-ой кемтарлығы (2 дәрежеге шығу) және жеңіл ақыл-ой кемтарлығы (3 дәрежеге шығу) бар тұлғалар үшін модульдерді меңгеру реттілігі анықталған. ТжКБ Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттына сәйкес, оқытудың нормативті мерзімі - жалпы орта білімді меңгерусіз негізгі орта білім негізінде 1 жыл 10 айды құрайды.
Жұмыс мамандықтарын меңгеру бойынша арнайы оқу бағдарламаларды әзірлеу уақтылы және өзекті болып келеді. Олардың енгізілуі ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалардың қоғамдағы әлеуметтену мен сауықтыру сұрақтарын шешуге мүмкіндік туғызады.
Баршаға арналған тегін кәсіби-техникалық білім жобасын жүзеге асырылуы өмірінде қиындықтарды өткеріп жүрген және мамандығы жоқ жастар қатарынан жұмыс кадрларын дайындауды болжамдайды. Ондай дәрежеге ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар да жатады.
Негізгі бөлім
1. Интеллектісі бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Интеллектісі бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі жүргізілетін коррекциялық - педагогикалық процестің негізгі бағыттары баланың әлеуметтік және потенциалдық мүмкіндіктерін қалыптастыру, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі Л.Б.Баряева, О.П.Гаврилушкина, Е.А.Екжанова, А.Зарин, Т.Н.Исаева, А.А.Катаева, Н.Д.Соколова, Е.А.Стребелева және т.б. еңбектерінде толық қарастырылған. Е.А.Екжанова мен Е.А.Стребелева интеллектісі бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелердегі диагностикалық, тәрбиелік, коррекциялық - дамытушылық, білім берудегі міндеттерді шешуді ұсынады.
Диагностикалық блоктың жетекші міндеттері - баланың жеке даму бағдарламасын құруға қажетті жан-жақты тексерудегі медициналық-психологиялық - педагогикалық жұмыстарды ұйымдастыру.
Тәрбиелілік блоктың міндеті - бала мен отбасының әлеуметтенуі, өз бетінше дамуы, автономиялылығын анықтау, баланың тәртібі, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру.
Коррекциялық блоктың міндеті - біріншіден, психика мен бала әрекетін компенсациялауға бағытталса, екіншіден балабақша ұжымымен дамудағы екінші кемшіліктердің болдырмау жақтарын қарастыру болып табылады.
Білім берудегі блоктың міндеті оқыту арқылы баланың қоғамдық тәжірибені игеруіне, танымдық қабілеттерінің дамуына ықпал ету. Көрсетілген блоктың міндеттерін шешуде көмекші мектеп бағдарламасың Денсаулық, Әлеуметтік даму, Дене тәрбиесі мен дене дамуы, Танымдық қабілеттің дамуы, Әрекеттің қалыптасуы, Эстетикалық даму секілді алты бөлімі ұснылады. Аталған бөлімдерге қысқаша сипаттама жасасақ,
I бөлім. Денсаулық
Баланың денсаулығын сақтау мен өмір сүру образын қалыптастырудағы негізгі жағдайлар мен тәсілдер беріледі.
Денсаулық дегеніміз - ауру мен денелік кемшілік қана емес, толық психикалық, денелік, әлеуметтік жайлылықтың жағдайы.
Оқушы денсаулығына факторлардың 2 тобы әсер етеді. Бірінші тобы - бізге бағынбайтын факторлар (экология, отбасындағы СӨС дәстүрі, сапалы әрі дер кезіндегі медициналық көмек т.б.). Екінші тобы - біз бағындыра алатын факторлар. Баланың денелік, психикалық және әлеуметтік денсаулығының нығаюына бағытталған денсаулық сақтайтын білім беру ұйымдары және сауықтыру-алдын алу іс-шаралары.
Мектеп - баланың көптеген жылдар бойы білім алатын мекемесі ғана емес, сонымен бірге өз өмірінің маңызды бөлігін өткізетін балалалықтың ерекше әлемі. Ол тек оқып қана қоймай, қуанады, түрлі шешімдер қабылдайды, өз сезімдерін білдіреді, өз ойын қалыптастырады, өзгелермен қарым-қатынас орнатады, есейеді. Сондықтан қазіргі заманғы білім беру ортасына балалықтың экологиясы деп және баланың денсаулығын сақтау мен нығайтудың негізгі бөлімі деп қарау керек.
Дені сау болу - әр адамның қалауы. Кез келген ересек адам дені сау болуды армандайды. Балалар, өкінішке орай, бұл туралы ойламайды. Біз балаларға денсаулықтан артық байлықтың болматынын түсіндіре білуіміз керек. Дені сау және жан дүниесі дамыған адам бақытты: ол өзін жақсы сезінеді, өз жұмысынан ләззәт алады, өзін өзі шыңдауға ұмтылады. Ерте жастан бастап осындай адамды қалыптастырып, тәрбиелеуіміз керек.
Интеллектісі бұзылған балаларға арналған арнаулы (түзету) мектептерінде дене тәрбиесі білім беру, тәрбие, түзету-компенсаторлы және емдеу-сауықтыру міндеттерін шешеді. Көмекші мектеп оқушыларындағы интеллектуалды ақау денсаулықтағы кемшіліктерімен жиі байланысты болады.
II бөлім. Әлеуметтік даму
Бағдарламаның бұл бөлімі баламен жүргізілетін психологиялық - педагогикалық жұмыстарды қамтиды.
- баланың жеке тұлғалық қасиеттерін, өзі туралы пікірдің қалыптасуы, Мен концепциясы, қарым-қатынастың түрлерін қалыптастыру;
- баланың ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынасын, Мен және басқалары концепциясының қалыптасуы;
- қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды адекватты түрде қабылдауды қалыптастыру, өлі және тірі табиғатқа деген жағымды қатынастарды қалыптастыру, адамгершілік қасиеттерінің, Мен және мені қоршаған орта концепциясының қалыптасуы;
III бөлім Дене тәрбиесі және дене дамуы
Дене тәрбиесі және дене дамуы бала организмінің қимылдық қозғалысқа түсуіндегі негізгі процестердің жүзеге асуын қамтамасыз етеді;
Дене тәрбиесі жүйесін бұзылған функцияны түзету және дамымаған функцияларды компенсациялаудың тиімді құралы ретінде пайдалану ақыл-ойы кем балалардың дамуында екінші рет ауытқулардың пайда болуын өз уақытында ескертуге көмектеседі.
Түзету - педагогикалық процесті баланың сақталған функцияларына, жеке мүмкіндіктеріне сүйене отырып құрған дұрыс.
Бақылау мен практикалық тәжірибе көрсеткендей, нейродинамикалық ерекшеліктері бар
Орта сынып оқушылары, көп мөлшерде қозғалыс белсенділігіне мұқтаждық етеді, сондықтан дене шынықтыру сабағының уақытын көбейту керек.
Денсаулықты нығайту және ағзаны күшейту, дене дамуының кемшілігін түзету мен компенсациялау міндеттері маңызды болып келетін көмекші мектеп оқушыларының дене тәрбиесінде қозғалыс жүктемесі одан да көп болуы мүмкін, бірақ сабақты әр оқушының ақауы мен оның мүмкіндіктерінің білімін ескере отырып, қатаң есеппен жүргізу керек.
Аз қозғалыс оқушының көптеген ағза жүйесінің, соның ішінде жүрек-қантамыр және демалыс жүйесінің қалыптасуында көрініс табады. Бұл жұмыс істеу мүмкіндігін төмендетеді: зейін төмендейді, есте сақтау әлсірейді, қозғалыс координациясы бұзылады. Қозғалыс белсенділігінің жетіспеушілігінен ағзаның салқын тию мен жұқпалы ауруларға қарсы тұруы да төмендейді, әлсіз, аз жаттыққан жүректің қалыптасуына және осыған байланысты болашақта жүрек-қантамырларының жетіспеушілігінің дамуына әкеп соқтырады. Мөлшерден көп тамақтану әсерінен гипокинезия, күндізгі рациондағы май мен көмірсулардың артықтығы артық салмаққа, тіптен майбасуға алып келеді, бұл дегеніміз оқушылардың қозғалыс белсенділігін одан әрі төмендетеді. Көмекші мектептегі дене тәрбиесінің негізгі түрі дене шынықтыру сабақтары болып табылады. Бағдарлама бойынша аптасына 2 сағат бөлінген, бұл педагогикалық мәселені шешуге жеткіліксіз. Оқушылардың дене дамуына әсер ету үшін және қозғалыс белсенділігін арттыру үшін мектепте сабақ кезінде және ұзартылған күн тобында қозғалыс мәдениетінің тәртібі ұйымдастырылған.
Бірақ бұл да мұндай категориядағы балаларға жеткіліксіз. Сондықтан ҰКТ тәртібіне қосымша Денсаулыққа арналған ойындар жобасымен біріккен Спорттық карусель студиясы таңдап алынды.
Интеллектісі бұзылған балалардың кеңістікте бағдарлауы нашар болатыны белгілі. Бұл жүріс, жүгіру кезіндегі қарапайым және де күрделі жаттығуларды жасағанда, түрлі қозғалыс және спорттық ойындар кезінде көрінеді.
Балалардың дене шынықтыру сабақтарынан алған тәжірибелері қызметтің басқа түрлерінде де көмектеседі. Сондықтан дене шынықтыру, түзету ритмикасымен т.б. пәндермен пәнаралық байланысты орнату маңызды.
IV бөлім Танымдық қабілеттердің дамуы. Бұл бөлімнің бірнеше тақырыптары бар. Олар:
- зейіннің дамуы;
- ұсақ қол қимыл моторикасы мен координацияның дамуы;
- сенсорлық тәрбие және кеңістікті бағдарлау;
- ес түрлерінің дамуы;
- ойлау операцияларының дамуы;
- қоршаған ортамен таныстыру;
- қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру;
- сөйлеу әрекетінің негізгі компоненттерінің дамуы;
- сауат ашуға үйрету.
V бөлім Әрекеттің қалыптасу. Бұл бөлімде мынадай бағыттар қарастырылған:
:: заттық әрекеттің қалыптасуы;
:: ойын әрекетінің құрылуы;
:: бала әрекетінің продуктивті түрлерінің қалыптасуы (сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, конструкциялау, қол еңбегі);
:: қарапайым еңбек әрекетінің қалыптасуы.
VI бөлім Эстетикалық тәрбие беру және даму. Бұл бөлімнің мынадай түрлері берілген:
:: ырғақты би;
:: бейнелеу өнері;
:: көркем әдебиетпен таныстыру;
:: театрландырылған көріністер.
Мектеп оқу жылының ұзақтығын аймақтық, экономикалық, материалдық жағдайларға байланысты өзгерте алады. Көрсетілген уақыттырдың ұзақтығы дайындық сыныптарына байланысты өзгеріп отырады.
Оқу пәндерінің барлығы жалпы білім берушілік және коррекциялық-дамытушылық блоктарға бөлінеді.
Базистік оқу жоспарына ана тілі, жазу, математика, биология, география, Отан тарихы, өнерге баулу, музыка, бейнелеу өнері, дене тәрбиесі, еңбекке баулу пәндері кіреді.
VIII түрдегі (түзету) мектептер цензалы білім беруді орындамағандықтан, оқу бағдарламалары ақыл-ой дамуы кешеуілдеген баланың мүмкіндіктерін есепке алып құрылып, жалпы білім беру мекемелерінен ерекшеленеді. VIII түрдегі (түзету) мектебіне арналған оқу жоспарына Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау, Ритмика пәндері енгізілген.
Коррекциялық блокқа логопедиялық түзету сабақтары, психомоторика мен сенсомоторлық функцияларды дамыту сабақтары енгізіледі. Қазіргі уақытта VIII түрдегі (түзету) мектептерде (В.В.Воронкова ) 1-4 сынып оқушыларына арналған оқу жоспары мен пропедевтикалық-диагностикалаудағы оқу бағдарламасы енгізілген. Оқу бағдарламалары бойынша ұсынылатын оқулықтардың мазмұнында дидакттар А.К.Аксенова, В.В.Воронкова, М.Ф.Гнездилов, Г.М.Дульнев, Н.Ф.Кузьмина - Сыромятникова, Т.М.Лифанова, В.М.Мозгова, М.Н.Перова, Т.И. Пороцкая, Э.В.Якубовская және т.б. зерттеулері енгізілген.
Олигофрен - балалардың қатарындағы сөйлеу тілінде кемшіліктері бар балалармен жұмыс топтық сабақтар (2-4 баладан) және жеке сабақтар түрінде жүргізіледі. Аталған жұмыс кезіндегі логопед 15-20 баламен жұмыс жасайды. 10-11 сыныптарда еңбекке баулу сабақтары баланың еңбекке дайындығын тереңдетуге бағытталады.
Оқушылардың қызығушылықтары мен қалауларына, қабілеттеріне, икемділіктері мен дағдыларына қарай тігін ісі, ағаш шебері, аяқ-киім шебері мамандықтары игеріледі. Жақсы үлгерім көрсеткен оқушыларға біліктілік разряды беріледі.
2. Арнайы мектептегі оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын тексеру жұмыстары (грамматика, жазу, тіл дамыту) кезіндегі бағалау критерийлері.
Білімді меңгеру дегеніміз - оқушылардың білімді қабылдай ғана қоймай, оны түсініп, бекітіп, тәжірибеде пайдаланатын деңгейге жеткізген таным әрекетінің нәтижесі.
Оқушылардың білімін тексеру мен бағалау мемлекеттік маңызы бар және білім беру органдары мен мектеп әкімшілігінің мұғалім жұмысын бақылауының құралы болып табылады. Оқытудың барлық кезеңдерінде бақылау жұмыстары, байқау, оқушылар жұмысын талдау, бақылаудың басқа да формалары тексеру мақсатында пайдаланылады.
Білімді тексерудің білім берушілік мәні мұғалім үшін де, оқушы үшін де оқушының қандай білім мен білікті менгергенінің белгілі болуында. Білімді бағалау сол білімнің игерілуі сапасын анықтайды.
Тексеру мен бағалау оқушылар бойында оқудың орынды себептерін туғызады, қызығуын, білімге құштарын және бейімдігін, оқу жұмысындағы ұжымдық пен достық сезімдерін тәрбиелейді. Оқушылар жолдастары жақсы, өте жақсы баға алғанда қуанады, үлгірмеушілерге көмектесуге тырысады. Мұғалім білімді тексергенде баға сынып ұжымында қандай әсер қалдырғанын, оқушылар жолдастарының табысы мен сәтсіздігіне қалай қарайтынын үздіксіз бақылап отыруы қажет.
Арнайы мектепте оқушылардың білімін тексеру мен бағалау таным процестерін дамытады, түзету-дамыту амал-тәсілдерімен таныстырады.
Оқу материалын оқушылардың игеруін тексерудің түрлі тәсілдері мен формалары танымдық құштарлықты дамытуға көмектеседі, оқу материалын сапалы игеруге жетелейді. Оқушылар мұғалімге қалай жауап беру, тапсырманы қалай дұрыс орындауға ойланады, сол арқылы сөйлеу тілін, ойлауын дамытады.
Оқыту процесінде білімді тексерудің мәні мұғалімнің бұл жұмыс формасын ұйымдастыруына қойылатын талаптарды анықтайды.
1. Мұғалім оқу материалын игерілуінің сапасын тексеріп, оқушылардың білім деңгейін бағалайды. Бұл жұмыс арнайы білім беру бағдарламаларында бекітілген талаптарға сәйкес жүреді.
2. Білімді тексеру мен бағалау жүйелі және үздік:сіз болуы керек. Кейбір пәндерден оқушының білімін бағалау оның өмірінің бір көрінісі ғана болып қалмағаны жөн. Оқушы кез - келген сабақта жауап беруге дайын болуы керек. Бұл оқушының танымдық іс - әрекетінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
3. Білімді тексеру мен бағалау оқушылардың таным процестерін дамытуға, оқудың қиындықтарын жеңе білуге байланысты мінез-құлық пен еріктік сапаларын тәрбиелейді.
Арнайы мектептерде дәстүрлі білімді тексерудің төмендегідей түрлері қалыптасқан.
Күнделікті тексеру. Әр сабақта мұғалім окушылардың жаңа білімдерді игеруге даярлығын тексереді, бүкіл сабақ барысында оқу материалының мазмұнын балалардың игеруін бақылайды.
Қорытынды тексеру. Оқушылардың білімдерді игеруін мұғалім бірнеше апта, тоқсан, жарты немесе толық оқу жылы бойынша сегіз жылдық немесе орта мектеп көлемінде тексереді.
Орта мектептегі қалыптастырушы және қорытынды бақылаудың құрамы:
Бағалау түрі
Қолданылатын критерий
Критерий қалай қолданылады?
Тоқсандық бағаның %
Жұмыстың саны
Бағалаудың мақсаты
Қалып тастырушы
Кем дегенде бір критерий тексеріледі
Жоспарланған тапсырма және критерийге сәйкес рубрика әзірленеді.
50%
Тосанына кем дегенде үш
Дағдыларды тәжірибеде қолдану, білімді пайдалану т.б. оқушының ұмтылысын мадақтау - жұмыс әдебін үйрету. Тәжірибе Сізді дамыта түседі
Қорытынды бақылау
Бірнеше критерий
Тек критерий қолданылады. Критерий мен тапсырма бірге қаралады.
50%
Тоқсанда кем дегенде екі
Оқушылардың білімдері мен дағдысын бағалау үшін тараудың бір бөлігін аяқтананнан кейін жіберіледі.
Тақырыптық тексеру. Мұның мақсаты жеке сабақтар мен тапсырмалар емес, оқушының бүкіл тақырыпты түсінуін тексеру. Бұл тексеріс тақырып бойынша білімдерді жүйеге келтіру және жинақтауға көмектеседі.
Тексерудің бұл көрсетілген түрлері ауызша немесе жазбаша болуы мүмкін. Барлық тексерулерді өткізуде арнайы мектеп мұғалімдері оқушылардың бойындағы кемістіктің түрі және даму ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Балалардың оқу материал игеруінің сапасын бақылау мен тексерудің құралы мұғалім сұрақтарын жауап, өз бетінше және жаппай сұраулар болады. Жаппай сұрауда қысқаша жауап беруді талап ететін сұрақ бүкіл сыныпқа қойылады. Оқушы мұғалім рұқсатымен орнынан тұрып не отырып жауап береді. Бір сұраққа бірнеше жауап алып, мұғалім оқушыға оқу материалының белгілі бір бөлігін тұтас, жүйелі қайталайтындай мүмкіндік беретін келесі сұрақты қарастырады. Бұл жұмыста оқушылардын қабылдау, зейін және сөйлеу тілінің ерекшеліктерін аса қадағалау қажет. Сұрақтар оқушыларға түсінікті болуына мұғалім жауапты.
Жеке сұрау барысында да сұрақ бүкіл сыныптың зейінін аударатындай етіп қойылады. Сұрақты қоя салып оқушының жауап беруге шақырудың қажеті жоқ, әсересе арнайы мектеп оқушыларына ойлануға мүмкіндігін беру керек. Оқушылар өз жолдасының жауабын мұқият тыңдап, толықтырады және түзетулер енгізеді. Бір оқушыдан сұрай отырып бүкіл сыныппен жұмыс істеу мұғалім шеберлігі болып табылады.
Оқушылар білімін қорьпынды тексеруде ең қолайлысы бақылау жұмыстарын жүргізу (арнайы ауызша және жазбаша тапсырмалар арқылы). Бақылау жұмысы алдын ала ескертілмесе, оқушы бойыеда өте күшті сезімдік қобалжу туады. Жұмыстың оқушылар мүмкіндіктеріне сай және қол жетерлігіне сенімді болу үшін мұғалім оқушылардың даму деңгейін жақсы білу керек.
Қазіргі арнайы мектептерде білімді бағалаудың жаңа жүйесі енгізілген. Ол Білім алушыларды аттестаттау "әдістемесінің ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2004 жылғы 2 наурыз № 166 бұйрығымен бекітілген.
Білім алушыларды аттестаттау әдістемесінің ережесі Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық - педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңының 6 - бабының 6 -тармағына сәйкес әзірленді. Негізгі міндеттері:
1) білім алушылардың теориялық білімінің нақты деңгейін белгілеу және оқу жоспарының міндетті құрамдас бөлігінің негізгі пәндері бойынша олардың практикалық дағдыларын түсіну;
2) осы деңгейді білім стандартының тапаптарымен және оқушылардың нақты танымдық мүмкіншіліктерімен жақындастыру;
3) білім алушылардын жеке және типологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқу пәндерін зерделеудің оқу бағдарламалары мен күнтізбелік - тематикалық кестесін орындау;
4)білім алушыларды қорғауды, санитарлық ережелер мен нормаларға сәйкес оқу жүктемесін регламенттеу бөлігінде олардың құқыктары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз етуді белгілейді.
Бұл ережелерде, төменгідей тарауларында білім алушылардың деңгейін, қандай бағытта тексеретілені бекітілген (толығымен қосымшада)
1.Ақыл - ойы кенжелеп қалған балалардың (дамуында интеллектуалдық бұзылушылықтар бар балалар) оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
2.Ана тілі бойынша (грамматика, жазу және сөйлеу мәнерін дамыту)
көмекші мектептердің білім алушыларының білімін және дағдыларын
тексеру
3.Математика пәні бойынша білім алушылардың білімі мен дағдыларын тексеру
4. Психикалық дамуы тежелген балалардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
5. Көру қабілеті бұзылған білім алушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
6. Құлағы естімейтін (саңырау) білім алушылардың оқу жетістіктеріне қойылатын талаптар
7. Нашар еститін оқушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
8. Сөйлеуінде күрделі бұзылыстары бар білім алушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
9. Сөйлеуінде күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы (түзеу) ұйымдағы сыныптардың оқу техникасының нормативтері
10.Даярлық, 1 - 4 - сыныптардағы білім алушыларға арналған
диктанттарды бағалау нормасы
11. Грамматикалық тапсырмаларды бағалау
12. Мазмұндама мен шығарманы бағалау
13. Дыбыстап айту
Қазіргі уақытта арнайы білім беруде оқушылардың білімін тексеру, бағалау арнайы білім беру бағдарламаларда бекітілген талаптарға лайықты. Сонымен бірге, дәстүрлі бағалармен бірге, бастауыш сыныптарда "+"," -- ", түсті дөнгелек, төртбұрыштар пайдаланады. Баға қою кезінде арнайы мектеп мұғалімдері міндетті түрде, не үшін, қандай баға қойылғанын оқушыларға түсіндіруі тиіс.
3. Көмекші мектептегі маметикалық білімді тексеру
Математика - көмекші мектептердегі жалпы білім берудегі негізгі пәндердің бірі. Математиканың жүйелі курсы 1- сыныптан 9-сыныпқа дейін оқытылады. Дайындық сыныбында балаларды математикалық материалдарды түсінуге және қабылдауға дайындайтын, мектепке дейінгі балалар дамуындағы бос аралықтарды толықтыратын Математика әліппесі енгізіледі. Математика көмекші мектептің негізгі мақсатын (балаларды әлеуметтік бейімдеу және еңбекпен оңалту) орындауға көмектеседі. Осы мақсатқа байланысты, бағдарламада көмекші мектеп оқушыларының ақыл-ой деңгейіне сәйкес материалдар мен күнделікті өмірдегі және кәсіби еңбектегі қажетті түсініктер енгізіледі. Математика пәнін оқуда көмекші мектеп оқушылары қабылдау мүмкіншіліктерінің шектеуліктеріне байланысты алған ақпараттарын пайдаланып, сақтауда және өңдеуде көптеген қиыншылықтарға кездеседі. Бұл балалардың таным қызметтерінің бұзылуына байланысты. Бағдарламаның маңызды мақсаттарының бірі математика сабақтарында оқушыларға тәжірибеден алған мысалдарын кеңінен пайдаланып пәнді, затты іс жүзінде оқыту сабақтарымен байланыстыра отырып, нақты өмірлік материалдарға сүйеніп, математика ұғымдарын меңгеру. Көмекші мектеп оқушыларының ғылыми дүние танымдылығының жетік болуына, қажырлылық, табандылық, мақсатқа талпынушылық қасиеттердің тәрбиеленуіне математиканың тигізер септігі мол. Байқаушылық, ықыластылық, шығармашылық ізденіс, логикалық ой-өрістің дамуына, ойды қысқа да дәл жеткізуге дағдыландыратын да математика сабақтары.
Осының барлығы, математикалық ұғымдардың тәжірибедегі ерекшелігін түсінуге, оқушыларға алған білімдерін тәжірибелік есептерді шығару барысында пайдалануға мүмкіншілік жасайды. Көмекші мектептегі математика курсының мазмұны: нақты сандарды және нөл, арифметикалық амалдар, бүтін, оң сандар, оның негізгі қасиеттері, осы қасиеттерге негізделген ауызша және жазбаша есептердің әдістерін қамтиды. Математиканы жақсы меңгеру сөздік қордың байлығын керек етеді. Оқушының тіл байлығын жетлдірмей, математика білімін саналы түрде игеру мүмкін емес. Математика сабақтарында көптеген жаңа сөздермен Оқушының сөздік қоры толықтырылады. Мысалы, математикалық терминологиялар мен фразеологиялар, математика білімін үйренуге қажетті сөздер. Ақыл-ойы дамымаған балалардың сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған жүмыстар да математика сабақтарында жоқ емес. Бұл салада мұғалімнің басты мақсаты оқушыны бақылау, оның сөйлеу мүмкіншіліктерін арттыру, сонымен қатар мұғалімге еліктеу әдісі арқылы оқушылардың қателіктерін түсіндіру.
Оқыту үдерісінде педагог оқушылардың ойлау (анализ, салыстыру, жинақтау, жіктеу және т.б. операцияларын), еске сақтау, зейін, қабылдау, сөйлеу қабілеттерін дамытуға үмтылады. Көмекші мектеп оқушылары меңгерген білімін жаңа, өзгерген жағдайға ауыстыруда қиналады, сондықтан оқытуды тәжірибе бағытында жүргізу өте маңызды. Бұл үшін басқа пәндермен пәнаралық байланыста болып, кәсіби еңбек циклін, экскурсия материалдарын, әр түрлі өмір жағдайларын оқу тапсырмасы ретінде пайдалану қажет. Мұғалім математика сабақтары арқылы, балалар бойында мектепті бітірген соң өз мүмкіншілігіне қарай өмір сүре білу қасиеттерін қалыптастыру сияқты тәрбиелік міндетті шешуге мүмкіндік алады.
Мектептегі математика курсының құрылысы өткен материалдарды қайталап, бекітіп, орардың жаңа сабақ материалдарына қатысын және жаңа байланысын анықтауға құрылған. Көмекші мектептёгі математика курсының негізгі бөлімдері: нөмірлеу, арифметикалық амалдар, олардың өлшемінің көлемі мен бірлігі, бөлшек, көрнекі геометрия элементтері, есептер.
Оқушылар көмекші мектепте миллионға дейін натурал сандармен, заттардың көлемін (ұзындығын, бағасын, салмағын, көлемін, уақытын, жылдамдығын, ауданын) өлшеу арқылы шыққан сандармен; жай және ондық бөлшектермен танысады. Оқушылар бұл сандарды оқуға, жазуға, салыстыруға, өзгертуге және олармен төрт арифметикалық амалдарды орындауға үйренеді.
Барлық арифметикалық амалдар төменгі сыныптарда өтеді. Осы кезде 100 саны көлеміндегі сандардың мағынасын түсініп, жазбаша және ауызша нөмірлеу, сан құрамын салыстыру дағдылары қалыптасады. Жаттығуларды жүйелі түрде орындау нәтижесінде, ауызша санау дағдысы біртіндеп қалыптасады. Олар мағынасына, формасына қарай (күрделене түседі) әр түрлі болады. Мұғалім оқушылардың есту арқылы түсіну және есте сақтау қабілеттерінің әр түрлі деңгейде екенін ескеру қажет. Сондықтан да математика сабақтарында естіп-көру әдістері кеңінен қолданылған. Негізгі міндет - оқушыларды көмекші құралдарсыз ауызша санай білуге үйрету. Балаларды жазба түрде арифметикалық амалдарды анық және дәл орындауға дұрыс есептеуге, шешімін тексеруге үйрету. Балаларда есептерді және мысалдарды шешу амалдарын толық түсіндіре отырып, амалдарды дұрыс орындау дағдыларын қалыптастыру. Бұл балалардың сөйлеу және ойлау қабілетін дамытып, берілген тапсырманы саналы түрде орындауға үйретеді.
Балалар сандарды үйреумен қатар, олардың көлем өлшемі бірліктерімен танысады. Осының нәтижесінде, математикалық үғымдардың тәжірибедегі ерекшелігін түсінуге, оқушыларға алған білімдерін, тәжірибеде есептерді шығару барысында пайдалануға мүмкіншілік жасайды. Қабылдау деңгейі басқалардан жоғары балаларды аудан, периметр және кейбір геометиялық фигуралар мен денелердің көлемін әріппен белгілеуге үйрету. Жай бөлшектерді өткен кезде, тәжірибе жұмыстарын жиі ұйымдастыру (көлемді, сусымалы және сүйық заттармен, геометриялық фигура үлгілерімен қажет. Есептегі жай бөлшектер қарапайым түрде беріледі. Ондық бөлшектер жай бөлшектердің жеке, күрделі жағдайында беріледі. Бөлшектің бұл екі түрін өзара салыстыру қажет (олардың үқсастықтары мен айырмашылықтарын байқау). Ондық бөлшектерді қабылдау оқушылардың бүтін сандарды, бірліктер жүйесін, жай бөлшектерді білу және жаза білу қабілеттеріне тәуелді. 9 сыныптағы пайызды оқыту, оқушылардың ондық бөлшектер туралы білімдеріне сүйенеді. Оқушылар бірінші сыныптан бастап көптеген математикалық түсініктерді қалыптастыру құралы болып табылатын арифметикалық есептермен танысады. Алғашқы арифметикалық есептер - шешімі ашық көрсетілген сюжетті және иллюстрациялық есептер. Балалар берілген заттарды санау тәсілін пайдалана отырып, берілген сүраққа жауап береді. Бұдан кейін шешімі көрсетілмеген сюжетті және иллюстрациялық есептер беріледі. Оқушылардың алдында есептің жауабын табу үшін, арифметикалық амалдарды таңдап алу қажеттілігі туындайды. Осыдан кейін сөздік арифметикалық есептер енгізіледі. Мұғалім оқушыларды есептің құрылысымен (тәсілі, берілген саны, сұрағы) таныстырады. Сөздік есептерді шығаруға сабақ уақытының жартысынан көбі бөлінеді. Есептерді шығару барысында көптеген математикалық түсініктер мен қатынастар қалыптасып, балалар алған білімін барлық жағдайларда қолдана білуге үйренеді. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілік туып, үқыптылыққа, қиындықты жеңе білуге және бастаған ісін аяғына дейін жеткізу қабілеті қалыптасады. Мұғалім арифметикалық есептерді таңдағанда тек оқулық материалдарымен ғана шектеліп қоймау керек. Кәсіби еңбек сабақтарында, түрмыста, дүкенде және де басқа жерлерде де туатын заттық-тәжірибелік жағдайларды пайдаланған тиімді. Дайын сөздік есептерді шығарумен бірге, оқушыларды есепті өзгертуге және құрастыруға үйрету маңызды. Жұмыстың бұл түрлері есептің құрама бөліктерін және оларды шығарудың жалпы тәсілдерін меңгеруге көмектеседі.Көмекші мектептегі толық оқу курсы бойынша есептің барлық түрлерін шығаруда олардың жауаптары беріледі. І-ІV сыныптарда математика сабақтарында көрнекі геометрия бөліктері оқытылады. Геометриялы материял әрбір математика сабақтарында енгізіледі. Мүмкіндігіне қарай, ол арифметикамен байланыста берілуі қажет. Оқушылар геометриялық фигуралар мен денелерді, олардың қасиеттерімен танысады және ол өлшеу және сызу құралдарын пайдалануға үйренеді. V-ІХ сыныптарда математикаға берілген жалпы сабақтардан аптасына бір сағат геометриялық білімдерді қайталау, бекіту және математика сабақтарында графикалық икемділіктерді қалыптастыру көзделген.
Математиканы оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрі сабақ болып табылады. Дайындық сыныптарында және дайындық кезеңдерінде сабақтан басқа, мектепке дейінгі оқыту және экскурсиялар кеңінен қолданылады.
Мұғалім сабақ тақырыбын түсіндіргенде мысалдар мен есепті шығару жолдарын, білімді меңгеру кезеңдерін (қайталау, бекіту және т.б.) көп сөзді қолданбай, нақты математикалық материялдармен бере білу керек. Бұл мәліметтер сабақ жоспарына енгізілу керек. Кейде бір тақырыпты оқытуға бірнеше сағат бөлінуі мүмкін. Бұндай сабақтар қойылған мақсат, оқу тапсырмалары мен жаттығуларына қарай бір-бірінен өзгешеленеді. Мұғалім жіктеу және жекелеу әдістемесін қолдана отырып, оқушылармен жаппай жұмыс жүргізеді. Математиканы табысты оқыту мұғалімнің математикалық нақты материалдарды жақсы білетініне, оқытудың арнайы әдістемесіне, мектеп жасындағы балалардың математиканы меңгеру ерекшеліктеріне және де ақыл-ойы дамуындағы кемшіліктері бар балалардың таным қызметіндегі кемшіліктеріне тәуелді болады. Әрбір сабақ қажетті көрнекі құралдар мен дидактикалық материалдармен (тарататын және көрсететін) қамтамасыз етілуі қажет.Ауызша санау сабақтың міндетті бір бөлігі болып табылады. Бұл тәсілді орындағанда балалар әр түрлі қозғалыс қимылдарын жасауға болады. Математиканың әрбір сабағының міндетті талабы өз бетімен жүмыс түрін ұйымдастыру. Мұғалім өз бетімен істелетін жұмыс түрін тексеріп, қажетті жағдайда жіберілген қателерді түзетеді. Мұғалім оқушылардың білім жағдайын күнделікті ағымды бақылаумен бірге, тоқсан сайын 2-3 рет бақылау жұмыстарын жүргізеді.Бағдарлама негізінде көмекші мектеп оқушыларының даму деңгейіне сәйкес математикалық білім мен икемділіктің көлемін анықтайды. Бірақ әрбір сыныпта берілген уақыт ішінде оқу материялын меңгере алмайтын оқушылар кездеседі, мұғалімге олармен жеке жұмыс жүргізу қажет. Ондай оқушыларға жеңіл тапсырмалар мен жаттығулар беріп, жалпы жүмысқа қатыстыру қажет. Бұндай оқушылар тобының өз бетімен жүмыс істеуі үшін, есеп, жаттығулар, мысалдардың жеңілденген түрі үсынылады. Ескертпеде бұл оқушыларға арналған материалдар жеңіл түрде берілген. Оқушылармен арнайы әдістемелік тәсілдерді қолданып жеке жүмыс жүргізілгеннен соң ғана, олардың нәтижесі шықпаса төменгі деңгейдегі топқа ауыстыруға болады. Өзгертілген бағдарлама бойынша оқушылар білімін, оларға қойылған талаптарға сәйкес бағалау керек. Мұғалім көмекші мектептерде математикадан басқа барлық пәндерден үлгеретін оқушылардан топ құрастырып, олар мектеп педагогикалық кеңесінде бекітілген жеке бағдарлама бойынша оқытылады.
Бұндай оқушылар өздерінің мүмкіншіліктеріне қарай оқытылып аттестациядан өткізіліп, сыныптан сыныпқа көшіріледі. Әсіресе бірінші сынып бағдарламасы оқытуға көп көңіл бөлінеді (5-ке дейін санау), егер оқушылар бұл материалды жақсы меңгерсе, оларға 6-дан 10-ға дейінгі
4. Психикалық дамуы тежелеген балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Психикалық дамуы тежелген балалар дегеніміз -- оқу бағдарламасын меңгеруде қиындықтарға кездесетін үлгермеуші балалар. Сондай-ақ бұл балалардың эмоционалдық ерік-жігер саласының жетілмеуі органикалық инфантилизммен түсіндіріледі.
Органикалық инфантилизм термині алғаш рет француз психиатрлары Лоран мен Лассегеттің енгізуімен ХІХ ғ. аяғында пайда болды. Бұл терминмен түрлі жұқпалы аурулар мен уланулардың нәтижесінде пайда болған психикалық және дене бітімдік жетілмеу белгілерінің тұтас құрылымы яғни, баланың жасына сай жетілмеуі, балалықтан арылмауы деп қарастырған дұрыс.
Психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалар ересектермен ара қатынас нормасын сақтамайды, мінезі ожар, адамды мезі қылады, ересектермен танысу процесінде оны жансыз зат ретінде есептейді. Олар құрбыларымен ұзақ, терең қарым-қатынас жасайды.
Мұндай балалар сабақтың жұмыс ырғағына әрең ілеседі. Бала секіруі, сыныпта жүруі, сөйлесуі, сабақ тақырыбына қатысы жоқ сұрақтар қоюы мүмкін. Әбден шаршаған балалардың кейбіреуі сылбыр, енжар болып, жұмыс істегісі келмесе, енді біреулері мазасыз, қозғыш болуы мүмкін. Мұндай балалар өте өкпешіл, қызба келеді, қатты сөз айтып, жолдасын ренжітіп алуы мүмкін.
Мұндай балалардың ойлау әрекеті ықтиярсыз есте сақтаудың жеткілікіз нәтижелілігімен, ықтиярлы есте сақтау, тұрақтылығының төмендеуімен сипатталады. Олар көбейту кестесін нашар есте сақтайды, есептің мақсаты мен шартын жадында сақтай алмайды, жаттағанын тез ұмытады. Бұл балалардың ойлауында да түрлі ерекшеліктер бар, әсіресе көрнекі-бейнелі ойлауы әбден азап шегеді.
Олардың көрнекі-бейнелі ойлауына бейне-көріністердің жеткіліксіз қозғалысы тән. Әдетте, сөзбен берілетін есептерді (ситуацияларға қатысты, мұндай балаларға жақын) балалар жақсы шешеді. Ал баланың өмірлік тәжірибесінде жоқ тіптен көрнекі материалға негізделген қарапайым есептің өзін шешу мұндай балаларға қиындық келтіреді.
Психикалық дамуы тежелген балаларда сөйлеудің жетілмеуі де байқалады, мұны дыбысты дұрыс айта алмауынан, сөздің жұтаңдығынан, сөздің жеткіліксіз ажыратылуынан, логика-грамматикалық конструкцияларды игеру қиындығынан көре аламыз. Баланың сөз жасау кезеңі ол нормаға сай аяқталған кезде басталады.
Ауыз екі сөйлеу сырттай сәтті көрінгенімен көбінесе сөйлеудің күрделілігі, ойдың оралымсыздығы байқалады. Мұндай балалардың қарым-қатынас жасау мұқтаждығы төмен.
Психикалық дамуы тежелген балаларды бақылай отырып, олар өз бетінше атқаратын жұмыстар мен үлкендердің көмегінің арқасында атқаратын жұмыстардың арасында үлкен алшақтық болатынын көрдік. Үлкендердің көмегімен қабылдауға қабілеттілік, әрекет: принципін меңгеріп, оны ұқсас тапсырмаларды орындауға қолдану мұндай балаларды ақыл-ой кеміс балалардан ерекшелендіреді, олардың психикалық дамуының зор мүмкіндіктері бар, коррекциялық шараларды ұйымдастыруда осыны негіз етіп сүйенуге болады.
Мұндай балаларға психикалық әрекеттің бұзылған және сақтаулы звеноларының әр қилылығы. Эмоция -- жеке бас өрісі және әрекеттің жалпы сипаттамалары (таным белсенділігі, әсіресе спонтанды мақсаттылық, бакылау, жұмысқа қабілеттілік) ойлау мен естің салыстырмалы жоғары көрсеткіштерімен салыстырғанда көбірек бұзылған болады.
Баладағы жас кезіндегі ауытқуды анасы ғана байқауы мүмкін. Ол бірінші рет баласының мінез-құлқындағы ерекшеліктерді көреді. Күмән туған кезде міндетті түрде бала дәрігеріне немесе психологқа жолығу керек. Егер психикалық дамудың тежелгені анықталса, отбасының, әсірсе анасының міндеті -- балаға осы жағдайдан шығуға көмектесу, кемістікті барынша түзеуге күш салу.
Балада өзіне-өзі қызмет көрсету дағдысын қалыптастырып, құрбыларымен, үлкендермен қарым-қатынас жасай білуге үйрету керек. Баланы міндетті түрде қоршаған ортамен таныстырып, оны серуенге, жорыққа, экскурсияға шығару керек. Осылардың бәрі баланың ой-өрісін кеңейтіп, сөздік қорын молайтады, эмоциясын дамытады. Әсіресе оқу мен ойынға қызығушылықтық қалыптасуына аса назар аудару керек.
Тапсырманы орындауда мұндай балаларға үлкендердің көмегі қажет екенін естен шығармау керек, мұндай көмекті дер кезінде көрсеткені жөн. Егер ата-аналар мұндай көмекті көрсете алмаса, баланы тиісті көмек көрсететін арнайы мекемелерге орналастырған дұрыс болады.
Қорыта айтсам, Психикалық дамудың тежелуін мектеп жасына дейінгі кезеңде үнемі танып білуге болмайды, оны әсіресе мектепке барардың алдында жаппай дәрігерлік тексеруден өткізу кезінде немесе жалпы білім беретін мектептің бірінші сыныбында анықтауға болады. Психикалық дамуы тежелген балалар жалпы білім беретін мектептерде оқи береді, бірақ мұғалім мұндай балалардың ерекшелігін біліп, жеке қарым-қатынас жасап, оған көмектесуі тиіс.
Психикалық дамуы тежелген балалар арнайы мектептерде окып, балабақшалар жанындағы арнайы топтарға барғаны жөн. Бұлар үшін жалпы білім беру мектептерінде түзету сыныптары ұйымдастырылған. Арнайы мектептердің құрылымы бәрінен бұрын осы балалардың ерекшелігін ескереді. Егер бала бірден арнайы мектеп табалдырығын аттаса, оны дайындық (нольдік) сыныпқа қабылдайды, бастауыш мектептің бағдарламасын ол 4 жылда өтеді.
Егер бала жалпы білім беру мектебінен ауысса, бәрібір бастауыш мектепте 4 жыл оқиды, содан кейін жалпы білім беру мектебінің бағдарламасы бойынша оқиды. Бастауыш сыныптың балалары үшін міндетті түрде күндізгі ұйқы қажет.
Мектептерде кешенді емдік-тәрбие, санитарлық-гигиеналық, алдын-алу жұмыстары іске асырылуы тиіс. Психикалық дамудағы кемшіліктерді түзету және алдыңғы оқудағы қиындықтардың орнын толтыру үшін арнайы мектептерге күннің екінші жартысында түзету сабақтары өткізіледі. Бастауыш мектепті бітірген соң педагогикалық, кеңес дәрігердің қатысуымен баланың оқуды алдағы уақытта жалғастыруы мәселесін шешеді.
Бастауыш мектепті сәтті аяқтағандар жалпы білім беру мектебіне ауысады. Психикалық дамудың тежелуінің ауыр формасы бар барлар оқуды арнайы мектептерде жалғастырады. Толық емес орта мектепті бітіргендер оқуды жалғастыра алады.
5. Көру қабілеті бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Көрудің бұзылуы туа пайда болуы мүмкін немесе жүре пайда болуы мүмкін. Туа пайда болған соқырлықтың себебі катаракта, глаукома, көз торшасының патологиясы, көру нервтерінің атрофиясының тұқымқуалаушылық жолмен таралуы болып табылады. Тағы бір себебі -ананың жүктілік кезіндегі түрлі инфекциялық аурулармен ауруы. Жүре пайда болған көрудің бұзылу себептері, көру органдарының ауруы, орталық нерв жүйесінің аурулары (менингит, ми ісігі, менингоэнцефалит), бас миының немесе көздің соққы алуы болып табылады. Балалар арасындағы көрудің бұзылуындағы негізгі клиникалық формалары нерв жолдарының, көру анализаторының қабықтық зоналарының зақымдануы, көз хрусталінің (катаракта) бұзылуымен түсіндіріледі. Балалар арасында кездесетін көру қабілетінің бұзылуларына қылилық, амблиопия, астигматизм т.б. жатады.
Аталған кемшіліктердің әсерінен бала бойында анықталатын жағымсыз жағдайлар:
-қимылдық сфераның шектелуі;
- әлеуметтік тәжірибе мазмұнының толық болмауы;
- эмоциядағы, мінездегі ерекшеліктер;
- ойын, оқу, еңбек әрекетін игерудегі қиындықтар;
- өз-өзіне деген сенімсіздік, пассивтіліктің байқалуы;
- шектен тыс қозғыштық, ашуланшақтық, агрессия.
Көру қабілеті бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелер соқырлар мен нашар көретін балаларға, сонымен қатар 2-3 жастан 5жасқа дейінгі амблиопия мен қылилық кезіндегі балаларға арналған мемлекеттік мекемелер болып табылады. Бұл мекемелердің негізгі әрекеті көру қабілеті бұзылған балаларды мектепке даярлау, емдеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе: Ерекше қажеттіліктеі бар тұлғалардың білім алуы
Негізгі бөлім:
1. Интеллектісі бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
2. Арнайы мектептегі оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын тексеру жұмыстары (грамматика, жазу, тіл дамыту) кезіндегі бағалау критерийлері.
3. Көмекші мектептегі маметикалық білімді тексеру
4. Психикалық дамуы тежелеген балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
5. Көру қабілеті бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
6. Саңыраулар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
7. Есту қабілеті нашар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
8. Күрделі кемшілігі бар балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер:
Кіріспе
Ерекше қажеттіліктеі бар тұлғалардың білім алуы
Қазақстанда қазіргі таңда мектепке дейінгі және мектепте арнайы (түзеу) білім алу жүйесі әзірленген және жүзеге асырылуда. Бірақ ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалар үшін арнайы кәсіптік білім алу жүйесі әлі қалыптаспаған.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалардың кәсіптік білім алуы мен қоғамдағы кейінгі интеграциясы олардың ойдағыдай әлеуметтенуінің, қоғам өмірінде толық қатысуын қамтамасыздандырудың, әлеуметтік және кәсіби қызметтің әр қилы түрлерінде өзін-өзі танытудың негізгі шарттарының бірі білі болып табылады. Осыған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында ерекше көңіл бөлуде: Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Бізде аз емес ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс - бұл өзіміздің және қоғам алдындағы біздің парызымыз. Бүкіл әлем осымен айналысады. Мүмкіндігі шектеулі адамдар тұрмыстық қызмет көрсету, тағам өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында жұмыс істей алады. Біз оларды белсенді өмірге тартамыз, олар тек жәрдемақы алып қана қоймайды, сонымен бірге, өздерін қоғамның мүшесі, пайдалы еңбеккер ретінде сезінетін болады.
Қазақстан Республикасының Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы Заңына сәйкес арнаулы түзеу ұйымдары дамуында кемтар болып қалған және төменде көрсетілген бұзылыстары бар балалар үшін жасалады:
есту қабiлетi бұзылған (естiмейтiн, нашар еститiн, кейiннен саңырау болып қалған);
көру қабiлетi бұзылған (көзi көрмейтiн, нашар көретiн, кейiннен соқыр болып қалған);
жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған;
сөйлеу қабiлетi бұзылған;
ақыл-ойы кенжелеп қалған;
психикалық дамуы тежелген;
эмоциялық-еркi жағынан және мiнез-құлқы бұзылған;
күрделi бұзылыстары бар, оның iшiнде соқыр-саңырау болып қалған.
Арнайы білім беру ұйымдар қызметінің тәжірибесі бойынша дамуында кемтар болып қалған және төменде көрсетілген бұзылыстары бар балалар жалпы және арнайы топтардың көпшілігін құрап ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалар болып табылады:
есту қабiлетi бұзылған тұлғалар;
көру қабiлетi бұзылған тұлғалар;
жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған тұлғалар;
ақыл-ойы кенжелеп қалған тұлғалар;
психикалық дамуы тежелген тұлғалар.
12 жастан кейінгі балаларда психикалық дамуының тежелгені шекаралық интеллект жетіспеушілігі болып жіктеледі. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында психикалық дамуы тежелген тұлғалар ақыл-ойы кенжелеп қалған болып қарастырылады.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларға (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арналған оқу бағдарламасы жалпы бағдарламадан қатты ерекшеленеді.
Ақыл-ойы сақталған ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар (көру, есту қабiлетi, жүрiп-тұру мүшелерiнiң функциялары бұзылған) қарапайым дамитын құрдастардан қалмай, оқу материалын меңгеруге мүмкіндігі бар. Олар үшін оқытуға арнайы жағдайлар жасау қажет, сонымен қатар, тиісті кадрлық қамтамасыздандыру, кедергісіз аймақты қалыптастыру, үлгілік оқу жоспарлар мен бағдарламалар негізінде бейімделген жұмыс оқу жоспарлар мен бағдарламаларын әзірлеу.
ТжКБ Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттына сәйкес көрсетілген тұлғалар дәрежесін оқытуға арналған жұмыс оқу жоспарлары мен бағдарламалары үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларынан толық ерекшеленуі мүмкін.
Ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арнайы оқу бағдарламаларын қажет етеді, олар жалпы орта білім (10-11 сыныптар) пәндерін меңгермей негізгі орта білім (9 сынып) негізінде жұмыс мамандығын игеруін ескереді.
Арнайы оқу бағдарламаларын әзірлеу қажеттілігі ҚР Білім туралы Заңының 14 бабында көрсетілген: Адамдардың жекелеген санаттары үшін психологиялық-медициналық - педагогтік консультациялар ұсыныстары ескеріле отырып айқындалатын білім алушылар мен тәрбиеленушілердің даму және әлеуетті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері ескерілетін арнайы білім беретін оқу бағдарламалары әзірленеді.
2017 жылы мемлекеттік тапсырманы орындау барысында Кәсіпқор холдингі КЕАҚ техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларды оқытуға арналған нұсқаулықтар жасалды. Онда:
ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларды оқытуға арналған оқу үдерісін ұйымдастыруға байланысты шарттар;
ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғаларға (ақыл-ойы кенжелеп қалған) арналған арнайы оқу бағдарламаларын әзірлеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар;
үлгі ретінде Тігінші мамандығы бойынша арнайы оқу бағдарламасы дайындалды.
Қазіргі кезде республикада 9 колледж аталған дәрежедегі балаларды оқытуға ықылас білдірді. Колледждерден тапсырыстар жасалуда. Холдинг колледждерге өздерінің бағдарламаларын және басқа да мамандықтар бойынша енгізу мен әзірлеу кезінде әдістемелік көмек көрсетіп сүйемелдейді.
Арнайы оқу бағдарлама үлгілік оқу жоспары мен бағдарламасынан ерекшеленеді. Онда жеке жалпы білім беру пәндерін (математика, физика, шет тілі және т.б.) меңгеру ескерілмеген. Негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыру кезінде ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалардың дамуындағы шектелген мүмкіндіктері ескеріліп, бейімделген пәндерді енгізу ескеріледі.
Бейімделген пәндер төменде көрсетілген:
әлеуметтік-тұрмыстық бейімделу;
әлеуметтік ортаға бейімделу;
компьютерлік сауаттылық;
әлеуметтік-кәсіптік бейімделу.
Бейімделген пәндер мазмұны аурудың дәрежесіне байланысты анықталады: жеңіл немесе орташа ақыл-ой кемтарлығы.
Жеңіл ақыл-ой кемтарлығы бар тұлғалар бір мамандықтың құзыреттіліктер толық топтамасын меңгеруге міндетті; орташа ақыл-ой кемтарлығы бар тұлғалар үшін мамандықтың белгілі бір деңгейін оқытудың қысқартылған мазмұны бойынша жеке модульдерін меңгеру ескеріледі. Ол үшін орташа ақыл-ой кемтарлығы (2 дәрежеге шығу) және жеңіл ақыл-ой кемтарлығы (3 дәрежеге шығу) бар тұлғалар үшін модульдерді меңгеру реттілігі анықталған. ТжКБ Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттына сәйкес, оқытудың нормативті мерзімі - жалпы орта білімді меңгерусіз негізгі орта білім негізінде 1 жыл 10 айды құрайды.
Жұмыс мамандықтарын меңгеру бойынша арнайы оқу бағдарламаларды әзірлеу уақтылы және өзекті болып келеді. Олардың енгізілуі ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалардың қоғамдағы әлеуметтену мен сауықтыру сұрақтарын шешуге мүмкіндік туғызады.
Баршаға арналған тегін кәсіби-техникалық білім жобасын жүзеге асырылуы өмірінде қиындықтарды өткеріп жүрген және мамандығы жоқ жастар қатарынан жұмыс кадрларын дайындауды болжамдайды. Ондай дәрежеге ерекше білім алу қажеттіліктері бар тұлғалар да жатады.
Негізгі бөлім
1. Интеллектісі бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Интеллектісі бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі жүргізілетін коррекциялық - педагогикалық процестің негізгі бағыттары баланың әлеуметтік және потенциалдық мүмкіндіктерін қалыптастыру, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі Л.Б.Баряева, О.П.Гаврилушкина, Е.А.Екжанова, А.Зарин, Т.Н.Исаева, А.А.Катаева, Н.Д.Соколова, Е.А.Стребелева және т.б. еңбектерінде толық қарастырылған. Е.А.Екжанова мен Е.А.Стребелева интеллектісі бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелердегі диагностикалық, тәрбиелік, коррекциялық - дамытушылық, білім берудегі міндеттерді шешуді ұсынады.
Диагностикалық блоктың жетекші міндеттері - баланың жеке даму бағдарламасын құруға қажетті жан-жақты тексерудегі медициналық-психологиялық - педагогикалық жұмыстарды ұйымдастыру.
Тәрбиелілік блоктың міндеті - бала мен отбасының әлеуметтенуі, өз бетінше дамуы, автономиялылығын анықтау, баланың тәртібі, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру.
Коррекциялық блоктың міндеті - біріншіден, психика мен бала әрекетін компенсациялауға бағытталса, екіншіден балабақша ұжымымен дамудағы екінші кемшіліктердің болдырмау жақтарын қарастыру болып табылады.
Білім берудегі блоктың міндеті оқыту арқылы баланың қоғамдық тәжірибені игеруіне, танымдық қабілеттерінің дамуына ықпал ету. Көрсетілген блоктың міндеттерін шешуде көмекші мектеп бағдарламасың Денсаулық, Әлеуметтік даму, Дене тәрбиесі мен дене дамуы, Танымдық қабілеттің дамуы, Әрекеттің қалыптасуы, Эстетикалық даму секілді алты бөлімі ұснылады. Аталған бөлімдерге қысқаша сипаттама жасасақ,
I бөлім. Денсаулық
Баланың денсаулығын сақтау мен өмір сүру образын қалыптастырудағы негізгі жағдайлар мен тәсілдер беріледі.
Денсаулық дегеніміз - ауру мен денелік кемшілік қана емес, толық психикалық, денелік, әлеуметтік жайлылықтың жағдайы.
Оқушы денсаулығына факторлардың 2 тобы әсер етеді. Бірінші тобы - бізге бағынбайтын факторлар (экология, отбасындағы СӨС дәстүрі, сапалы әрі дер кезіндегі медициналық көмек т.б.). Екінші тобы - біз бағындыра алатын факторлар. Баланың денелік, психикалық және әлеуметтік денсаулығының нығаюына бағытталған денсаулық сақтайтын білім беру ұйымдары және сауықтыру-алдын алу іс-шаралары.
Мектеп - баланың көптеген жылдар бойы білім алатын мекемесі ғана емес, сонымен бірге өз өмірінің маңызды бөлігін өткізетін балалалықтың ерекше әлемі. Ол тек оқып қана қоймай, қуанады, түрлі шешімдер қабылдайды, өз сезімдерін білдіреді, өз ойын қалыптастырады, өзгелермен қарым-қатынас орнатады, есейеді. Сондықтан қазіргі заманғы білім беру ортасына балалықтың экологиясы деп және баланың денсаулығын сақтау мен нығайтудың негізгі бөлімі деп қарау керек.
Дені сау болу - әр адамның қалауы. Кез келген ересек адам дені сау болуды армандайды. Балалар, өкінішке орай, бұл туралы ойламайды. Біз балаларға денсаулықтан артық байлықтың болматынын түсіндіре білуіміз керек. Дені сау және жан дүниесі дамыған адам бақытты: ол өзін жақсы сезінеді, өз жұмысынан ләззәт алады, өзін өзі шыңдауға ұмтылады. Ерте жастан бастап осындай адамды қалыптастырып, тәрбиелеуіміз керек.
Интеллектісі бұзылған балаларға арналған арнаулы (түзету) мектептерінде дене тәрбиесі білім беру, тәрбие, түзету-компенсаторлы және емдеу-сауықтыру міндеттерін шешеді. Көмекші мектеп оқушыларындағы интеллектуалды ақау денсаулықтағы кемшіліктерімен жиі байланысты болады.
II бөлім. Әлеуметтік даму
Бағдарламаның бұл бөлімі баламен жүргізілетін психологиялық - педагогикалық жұмыстарды қамтиды.
- баланың жеке тұлғалық қасиеттерін, өзі туралы пікірдің қалыптасуы, Мен концепциясы, қарым-қатынастың түрлерін қалыптастыру;
- баланың ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынасын, Мен және басқалары концепциясының қалыптасуы;
- қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды адекватты түрде қабылдауды қалыптастыру, өлі және тірі табиғатқа деген жағымды қатынастарды қалыптастыру, адамгершілік қасиеттерінің, Мен және мені қоршаған орта концепциясының қалыптасуы;
III бөлім Дене тәрбиесі және дене дамуы
Дене тәрбиесі және дене дамуы бала организмінің қимылдық қозғалысқа түсуіндегі негізгі процестердің жүзеге асуын қамтамасыз етеді;
Дене тәрбиесі жүйесін бұзылған функцияны түзету және дамымаған функцияларды компенсациялаудың тиімді құралы ретінде пайдалану ақыл-ойы кем балалардың дамуында екінші рет ауытқулардың пайда болуын өз уақытында ескертуге көмектеседі.
Түзету - педагогикалық процесті баланың сақталған функцияларына, жеке мүмкіндіктеріне сүйене отырып құрған дұрыс.
Бақылау мен практикалық тәжірибе көрсеткендей, нейродинамикалық ерекшеліктері бар
Орта сынып оқушылары, көп мөлшерде қозғалыс белсенділігіне мұқтаждық етеді, сондықтан дене шынықтыру сабағының уақытын көбейту керек.
Денсаулықты нығайту және ағзаны күшейту, дене дамуының кемшілігін түзету мен компенсациялау міндеттері маңызды болып келетін көмекші мектеп оқушыларының дене тәрбиесінде қозғалыс жүктемесі одан да көп болуы мүмкін, бірақ сабақты әр оқушының ақауы мен оның мүмкіндіктерінің білімін ескере отырып, қатаң есеппен жүргізу керек.
Аз қозғалыс оқушының көптеген ағза жүйесінің, соның ішінде жүрек-қантамыр және демалыс жүйесінің қалыптасуында көрініс табады. Бұл жұмыс істеу мүмкіндігін төмендетеді: зейін төмендейді, есте сақтау әлсірейді, қозғалыс координациясы бұзылады. Қозғалыс белсенділігінің жетіспеушілігінен ағзаның салқын тию мен жұқпалы ауруларға қарсы тұруы да төмендейді, әлсіз, аз жаттыққан жүректің қалыптасуына және осыған байланысты болашақта жүрек-қантамырларының жетіспеушілігінің дамуына әкеп соқтырады. Мөлшерден көп тамақтану әсерінен гипокинезия, күндізгі рациондағы май мен көмірсулардың артықтығы артық салмаққа, тіптен майбасуға алып келеді, бұл дегеніміз оқушылардың қозғалыс белсенділігін одан әрі төмендетеді. Көмекші мектептегі дене тәрбиесінің негізгі түрі дене шынықтыру сабақтары болып табылады. Бағдарлама бойынша аптасына 2 сағат бөлінген, бұл педагогикалық мәселені шешуге жеткіліксіз. Оқушылардың дене дамуына әсер ету үшін және қозғалыс белсенділігін арттыру үшін мектепте сабақ кезінде және ұзартылған күн тобында қозғалыс мәдениетінің тәртібі ұйымдастырылған.
Бірақ бұл да мұндай категориядағы балаларға жеткіліксіз. Сондықтан ҰКТ тәртібіне қосымша Денсаулыққа арналған ойындар жобасымен біріккен Спорттық карусель студиясы таңдап алынды.
Интеллектісі бұзылған балалардың кеңістікте бағдарлауы нашар болатыны белгілі. Бұл жүріс, жүгіру кезіндегі қарапайым және де күрделі жаттығуларды жасағанда, түрлі қозғалыс және спорттық ойындар кезінде көрінеді.
Балалардың дене шынықтыру сабақтарынан алған тәжірибелері қызметтің басқа түрлерінде де көмектеседі. Сондықтан дене шынықтыру, түзету ритмикасымен т.б. пәндермен пәнаралық байланысты орнату маңызды.
IV бөлім Танымдық қабілеттердің дамуы. Бұл бөлімнің бірнеше тақырыптары бар. Олар:
- зейіннің дамуы;
- ұсақ қол қимыл моторикасы мен координацияның дамуы;
- сенсорлық тәрбие және кеңістікті бағдарлау;
- ес түрлерінің дамуы;
- ойлау операцияларының дамуы;
- қоршаған ортамен таныстыру;
- қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру;
- сөйлеу әрекетінің негізгі компоненттерінің дамуы;
- сауат ашуға үйрету.
V бөлім Әрекеттің қалыптасу. Бұл бөлімде мынадай бағыттар қарастырылған:
:: заттық әрекеттің қалыптасуы;
:: ойын әрекетінің құрылуы;
:: бала әрекетінің продуктивті түрлерінің қалыптасуы (сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, конструкциялау, қол еңбегі);
:: қарапайым еңбек әрекетінің қалыптасуы.
VI бөлім Эстетикалық тәрбие беру және даму. Бұл бөлімнің мынадай түрлері берілген:
:: ырғақты би;
:: бейнелеу өнері;
:: көркем әдебиетпен таныстыру;
:: театрландырылған көріністер.
Мектеп оқу жылының ұзақтығын аймақтық, экономикалық, материалдық жағдайларға байланысты өзгерте алады. Көрсетілген уақыттырдың ұзақтығы дайындық сыныптарына байланысты өзгеріп отырады.
Оқу пәндерінің барлығы жалпы білім берушілік және коррекциялық-дамытушылық блоктарға бөлінеді.
Базистік оқу жоспарына ана тілі, жазу, математика, биология, география, Отан тарихы, өнерге баулу, музыка, бейнелеу өнері, дене тәрбиесі, еңбекке баулу пәндері кіреді.
VIII түрдегі (түзету) мектептер цензалы білім беруді орындамағандықтан, оқу бағдарламалары ақыл-ой дамуы кешеуілдеген баланың мүмкіндіктерін есепке алып құрылып, жалпы білім беру мекемелерінен ерекшеленеді. VIII түрдегі (түзету) мектебіне арналған оқу жоспарына Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау, Ритмика пәндері енгізілген.
Коррекциялық блокқа логопедиялық түзету сабақтары, психомоторика мен сенсомоторлық функцияларды дамыту сабақтары енгізіледі. Қазіргі уақытта VIII түрдегі (түзету) мектептерде (В.В.Воронкова ) 1-4 сынып оқушыларына арналған оқу жоспары мен пропедевтикалық-диагностикалаудағы оқу бағдарламасы енгізілген. Оқу бағдарламалары бойынша ұсынылатын оқулықтардың мазмұнында дидакттар А.К.Аксенова, В.В.Воронкова, М.Ф.Гнездилов, Г.М.Дульнев, Н.Ф.Кузьмина - Сыромятникова, Т.М.Лифанова, В.М.Мозгова, М.Н.Перова, Т.И. Пороцкая, Э.В.Якубовская және т.б. зерттеулері енгізілген.
Олигофрен - балалардың қатарындағы сөйлеу тілінде кемшіліктері бар балалармен жұмыс топтық сабақтар (2-4 баладан) және жеке сабақтар түрінде жүргізіледі. Аталған жұмыс кезіндегі логопед 15-20 баламен жұмыс жасайды. 10-11 сыныптарда еңбекке баулу сабақтары баланың еңбекке дайындығын тереңдетуге бағытталады.
Оқушылардың қызығушылықтары мен қалауларына, қабілеттеріне, икемділіктері мен дағдыларына қарай тігін ісі, ағаш шебері, аяқ-киім шебері мамандықтары игеріледі. Жақсы үлгерім көрсеткен оқушыларға біліктілік разряды беріледі.
2. Арнайы мектептегі оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын тексеру жұмыстары (грамматика, жазу, тіл дамыту) кезіндегі бағалау критерийлері.
Білімді меңгеру дегеніміз - оқушылардың білімді қабылдай ғана қоймай, оны түсініп, бекітіп, тәжірибеде пайдаланатын деңгейге жеткізген таным әрекетінің нәтижесі.
Оқушылардың білімін тексеру мен бағалау мемлекеттік маңызы бар және білім беру органдары мен мектеп әкімшілігінің мұғалім жұмысын бақылауының құралы болып табылады. Оқытудың барлық кезеңдерінде бақылау жұмыстары, байқау, оқушылар жұмысын талдау, бақылаудың басқа да формалары тексеру мақсатында пайдаланылады.
Білімді тексерудің білім берушілік мәні мұғалім үшін де, оқушы үшін де оқушының қандай білім мен білікті менгергенінің белгілі болуында. Білімді бағалау сол білімнің игерілуі сапасын анықтайды.
Тексеру мен бағалау оқушылар бойында оқудың орынды себептерін туғызады, қызығуын, білімге құштарын және бейімдігін, оқу жұмысындағы ұжымдық пен достық сезімдерін тәрбиелейді. Оқушылар жолдастары жақсы, өте жақсы баға алғанда қуанады, үлгірмеушілерге көмектесуге тырысады. Мұғалім білімді тексергенде баға сынып ұжымында қандай әсер қалдырғанын, оқушылар жолдастарының табысы мен сәтсіздігіне қалай қарайтынын үздіксіз бақылап отыруы қажет.
Арнайы мектепте оқушылардың білімін тексеру мен бағалау таным процестерін дамытады, түзету-дамыту амал-тәсілдерімен таныстырады.
Оқу материалын оқушылардың игеруін тексерудің түрлі тәсілдері мен формалары танымдық құштарлықты дамытуға көмектеседі, оқу материалын сапалы игеруге жетелейді. Оқушылар мұғалімге қалай жауап беру, тапсырманы қалай дұрыс орындауға ойланады, сол арқылы сөйлеу тілін, ойлауын дамытады.
Оқыту процесінде білімді тексерудің мәні мұғалімнің бұл жұмыс формасын ұйымдастыруына қойылатын талаптарды анықтайды.
1. Мұғалім оқу материалын игерілуінің сапасын тексеріп, оқушылардың білім деңгейін бағалайды. Бұл жұмыс арнайы білім беру бағдарламаларында бекітілген талаптарға сәйкес жүреді.
2. Білімді тексеру мен бағалау жүйелі және үздік:сіз болуы керек. Кейбір пәндерден оқушының білімін бағалау оның өмірінің бір көрінісі ғана болып қалмағаны жөн. Оқушы кез - келген сабақта жауап беруге дайын болуы керек. Бұл оқушының танымдық іс - әрекетінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
3. Білімді тексеру мен бағалау оқушылардың таным процестерін дамытуға, оқудың қиындықтарын жеңе білуге байланысты мінез-құлық пен еріктік сапаларын тәрбиелейді.
Арнайы мектептерде дәстүрлі білімді тексерудің төмендегідей түрлері қалыптасқан.
Күнделікті тексеру. Әр сабақта мұғалім окушылардың жаңа білімдерді игеруге даярлығын тексереді, бүкіл сабақ барысында оқу материалының мазмұнын балалардың игеруін бақылайды.
Қорытынды тексеру. Оқушылардың білімдерді игеруін мұғалім бірнеше апта, тоқсан, жарты немесе толық оқу жылы бойынша сегіз жылдық немесе орта мектеп көлемінде тексереді.
Орта мектептегі қалыптастырушы және қорытынды бақылаудың құрамы:
Бағалау түрі
Қолданылатын критерий
Критерий қалай қолданылады?
Тоқсандық бағаның %
Жұмыстың саны
Бағалаудың мақсаты
Қалып тастырушы
Кем дегенде бір критерий тексеріледі
Жоспарланған тапсырма және критерийге сәйкес рубрика әзірленеді.
50%
Тосанына кем дегенде үш
Дағдыларды тәжірибеде қолдану, білімді пайдалану т.б. оқушының ұмтылысын мадақтау - жұмыс әдебін үйрету. Тәжірибе Сізді дамыта түседі
Қорытынды бақылау
Бірнеше критерий
Тек критерий қолданылады. Критерий мен тапсырма бірге қаралады.
50%
Тоқсанда кем дегенде екі
Оқушылардың білімдері мен дағдысын бағалау үшін тараудың бір бөлігін аяқтананнан кейін жіберіледі.
Тақырыптық тексеру. Мұның мақсаты жеке сабақтар мен тапсырмалар емес, оқушының бүкіл тақырыпты түсінуін тексеру. Бұл тексеріс тақырып бойынша білімдерді жүйеге келтіру және жинақтауға көмектеседі.
Тексерудің бұл көрсетілген түрлері ауызша немесе жазбаша болуы мүмкін. Барлық тексерулерді өткізуде арнайы мектеп мұғалімдері оқушылардың бойындағы кемістіктің түрі және даму ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Балалардың оқу материал игеруінің сапасын бақылау мен тексерудің құралы мұғалім сұрақтарын жауап, өз бетінше және жаппай сұраулар болады. Жаппай сұрауда қысқаша жауап беруді талап ететін сұрақ бүкіл сыныпқа қойылады. Оқушы мұғалім рұқсатымен орнынан тұрып не отырып жауап береді. Бір сұраққа бірнеше жауап алып, мұғалім оқушыға оқу материалының белгілі бір бөлігін тұтас, жүйелі қайталайтындай мүмкіндік беретін келесі сұрақты қарастырады. Бұл жұмыста оқушылардын қабылдау, зейін және сөйлеу тілінің ерекшеліктерін аса қадағалау қажет. Сұрақтар оқушыларға түсінікті болуына мұғалім жауапты.
Жеке сұрау барысында да сұрақ бүкіл сыныптың зейінін аударатындай етіп қойылады. Сұрақты қоя салып оқушының жауап беруге шақырудың қажеті жоқ, әсересе арнайы мектеп оқушыларына ойлануға мүмкіндігін беру керек. Оқушылар өз жолдасының жауабын мұқият тыңдап, толықтырады және түзетулер енгізеді. Бір оқушыдан сұрай отырып бүкіл сыныппен жұмыс істеу мұғалім шеберлігі болып табылады.
Оқушылар білімін қорьпынды тексеруде ең қолайлысы бақылау жұмыстарын жүргізу (арнайы ауызша және жазбаша тапсырмалар арқылы). Бақылау жұмысы алдын ала ескертілмесе, оқушы бойыеда өте күшті сезімдік қобалжу туады. Жұмыстың оқушылар мүмкіндіктеріне сай және қол жетерлігіне сенімді болу үшін мұғалім оқушылардың даму деңгейін жақсы білу керек.
Қазіргі арнайы мектептерде білімді бағалаудың жаңа жүйесі енгізілген. Ол Білім алушыларды аттестаттау "әдістемесінің ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2004 жылғы 2 наурыз № 166 бұйрығымен бекітілген.
Білім алушыларды аттестаттау әдістемесінің ережесі Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық - педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңының 6 - бабының 6 -тармағына сәйкес әзірленді. Негізгі міндеттері:
1) білім алушылардың теориялық білімінің нақты деңгейін белгілеу және оқу жоспарының міндетті құрамдас бөлігінің негізгі пәндері бойынша олардың практикалық дағдыларын түсіну;
2) осы деңгейді білім стандартының тапаптарымен және оқушылардың нақты танымдық мүмкіншіліктерімен жақындастыру;
3) білім алушылардын жеке және типологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқу пәндерін зерделеудің оқу бағдарламалары мен күнтізбелік - тематикалық кестесін орындау;
4)білім алушыларды қорғауды, санитарлық ережелер мен нормаларға сәйкес оқу жүктемесін регламенттеу бөлігінде олардың құқыктары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз етуді белгілейді.
Бұл ережелерде, төменгідей тарауларында білім алушылардың деңгейін, қандай бағытта тексеретілені бекітілген (толығымен қосымшада)
1.Ақыл - ойы кенжелеп қалған балалардың (дамуында интеллектуалдық бұзылушылықтар бар балалар) оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
2.Ана тілі бойынша (грамматика, жазу және сөйлеу мәнерін дамыту)
көмекші мектептердің білім алушыларының білімін және дағдыларын
тексеру
3.Математика пәні бойынша білім алушылардың білімі мен дағдыларын тексеру
4. Психикалық дамуы тежелген балалардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
5. Көру қабілеті бұзылған білім алушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
6. Құлағы естімейтін (саңырау) білім алушылардың оқу жетістіктеріне қойылатын талаптар
7. Нашар еститін оқушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
8. Сөйлеуінде күрделі бұзылыстары бар білім алушылардың оқу жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар
9. Сөйлеуінде күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы (түзеу) ұйымдағы сыныптардың оқу техникасының нормативтері
10.Даярлық, 1 - 4 - сыныптардағы білім алушыларға арналған
диктанттарды бағалау нормасы
11. Грамматикалық тапсырмаларды бағалау
12. Мазмұндама мен шығарманы бағалау
13. Дыбыстап айту
Қазіргі уақытта арнайы білім беруде оқушылардың білімін тексеру, бағалау арнайы білім беру бағдарламаларда бекітілген талаптарға лайықты. Сонымен бірге, дәстүрлі бағалармен бірге, бастауыш сыныптарда "+"," -- ", түсті дөнгелек, төртбұрыштар пайдаланады. Баға қою кезінде арнайы мектеп мұғалімдері міндетті түрде, не үшін, қандай баға қойылғанын оқушыларға түсіндіруі тиіс.
3. Көмекші мектептегі маметикалық білімді тексеру
Математика - көмекші мектептердегі жалпы білім берудегі негізгі пәндердің бірі. Математиканың жүйелі курсы 1- сыныптан 9-сыныпқа дейін оқытылады. Дайындық сыныбында балаларды математикалық материалдарды түсінуге және қабылдауға дайындайтын, мектепке дейінгі балалар дамуындағы бос аралықтарды толықтыратын Математика әліппесі енгізіледі. Математика көмекші мектептің негізгі мақсатын (балаларды әлеуметтік бейімдеу және еңбекпен оңалту) орындауға көмектеседі. Осы мақсатқа байланысты, бағдарламада көмекші мектеп оқушыларының ақыл-ой деңгейіне сәйкес материалдар мен күнделікті өмірдегі және кәсіби еңбектегі қажетті түсініктер енгізіледі. Математика пәнін оқуда көмекші мектеп оқушылары қабылдау мүмкіншіліктерінің шектеуліктеріне байланысты алған ақпараттарын пайдаланып, сақтауда және өңдеуде көптеген қиыншылықтарға кездеседі. Бұл балалардың таным қызметтерінің бұзылуына байланысты. Бағдарламаның маңызды мақсаттарының бірі математика сабақтарында оқушыларға тәжірибеден алған мысалдарын кеңінен пайдаланып пәнді, затты іс жүзінде оқыту сабақтарымен байланыстыра отырып, нақты өмірлік материалдарға сүйеніп, математика ұғымдарын меңгеру. Көмекші мектеп оқушыларының ғылыми дүние танымдылығының жетік болуына, қажырлылық, табандылық, мақсатқа талпынушылық қасиеттердің тәрбиеленуіне математиканың тигізер септігі мол. Байқаушылық, ықыластылық, шығармашылық ізденіс, логикалық ой-өрістің дамуына, ойды қысқа да дәл жеткізуге дағдыландыратын да математика сабақтары.
Осының барлығы, математикалық ұғымдардың тәжірибедегі ерекшелігін түсінуге, оқушыларға алған білімдерін тәжірибелік есептерді шығару барысында пайдалануға мүмкіншілік жасайды. Көмекші мектептегі математика курсының мазмұны: нақты сандарды және нөл, арифметикалық амалдар, бүтін, оң сандар, оның негізгі қасиеттері, осы қасиеттерге негізделген ауызша және жазбаша есептердің әдістерін қамтиды. Математиканы жақсы меңгеру сөздік қордың байлығын керек етеді. Оқушының тіл байлығын жетлдірмей, математика білімін саналы түрде игеру мүмкін емес. Математика сабақтарында көптеген жаңа сөздермен Оқушының сөздік қоры толықтырылады. Мысалы, математикалық терминологиялар мен фразеологиялар, математика білімін үйренуге қажетті сөздер. Ақыл-ойы дамымаған балалардың сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған жүмыстар да математика сабақтарында жоқ емес. Бұл салада мұғалімнің басты мақсаты оқушыны бақылау, оның сөйлеу мүмкіншіліктерін арттыру, сонымен қатар мұғалімге еліктеу әдісі арқылы оқушылардың қателіктерін түсіндіру.
Оқыту үдерісінде педагог оқушылардың ойлау (анализ, салыстыру, жинақтау, жіктеу және т.б. операцияларын), еске сақтау, зейін, қабылдау, сөйлеу қабілеттерін дамытуға үмтылады. Көмекші мектеп оқушылары меңгерген білімін жаңа, өзгерген жағдайға ауыстыруда қиналады, сондықтан оқытуды тәжірибе бағытында жүргізу өте маңызды. Бұл үшін басқа пәндермен пәнаралық байланыста болып, кәсіби еңбек циклін, экскурсия материалдарын, әр түрлі өмір жағдайларын оқу тапсырмасы ретінде пайдалану қажет. Мұғалім математика сабақтары арқылы, балалар бойында мектепті бітірген соң өз мүмкіншілігіне қарай өмір сүре білу қасиеттерін қалыптастыру сияқты тәрбиелік міндетті шешуге мүмкіндік алады.
Мектептегі математика курсының құрылысы өткен материалдарды қайталап, бекітіп, орардың жаңа сабақ материалдарына қатысын және жаңа байланысын анықтауға құрылған. Көмекші мектептёгі математика курсының негізгі бөлімдері: нөмірлеу, арифметикалық амалдар, олардың өлшемінің көлемі мен бірлігі, бөлшек, көрнекі геометрия элементтері, есептер.
Оқушылар көмекші мектепте миллионға дейін натурал сандармен, заттардың көлемін (ұзындығын, бағасын, салмағын, көлемін, уақытын, жылдамдығын, ауданын) өлшеу арқылы шыққан сандармен; жай және ондық бөлшектермен танысады. Оқушылар бұл сандарды оқуға, жазуға, салыстыруға, өзгертуге және олармен төрт арифметикалық амалдарды орындауға үйренеді.
Барлық арифметикалық амалдар төменгі сыныптарда өтеді. Осы кезде 100 саны көлеміндегі сандардың мағынасын түсініп, жазбаша және ауызша нөмірлеу, сан құрамын салыстыру дағдылары қалыптасады. Жаттығуларды жүйелі түрде орындау нәтижесінде, ауызша санау дағдысы біртіндеп қалыптасады. Олар мағынасына, формасына қарай (күрделене түседі) әр түрлі болады. Мұғалім оқушылардың есту арқылы түсіну және есте сақтау қабілеттерінің әр түрлі деңгейде екенін ескеру қажет. Сондықтан да математика сабақтарында естіп-көру әдістері кеңінен қолданылған. Негізгі міндет - оқушыларды көмекші құралдарсыз ауызша санай білуге үйрету. Балаларды жазба түрде арифметикалық амалдарды анық және дәл орындауға дұрыс есептеуге, шешімін тексеруге үйрету. Балаларда есептерді және мысалдарды шешу амалдарын толық түсіндіре отырып, амалдарды дұрыс орындау дағдыларын қалыптастыру. Бұл балалардың сөйлеу және ойлау қабілетін дамытып, берілген тапсырманы саналы түрде орындауға үйретеді.
Балалар сандарды үйреумен қатар, олардың көлем өлшемі бірліктерімен танысады. Осының нәтижесінде, математикалық үғымдардың тәжірибедегі ерекшелігін түсінуге, оқушыларға алған білімдерін, тәжірибеде есептерді шығару барысында пайдалануға мүмкіншілік жасайды. Қабылдау деңгейі басқалардан жоғары балаларды аудан, периметр және кейбір геометиялық фигуралар мен денелердің көлемін әріппен белгілеуге үйрету. Жай бөлшектерді өткен кезде, тәжірибе жұмыстарын жиі ұйымдастыру (көлемді, сусымалы және сүйық заттармен, геометриялық фигура үлгілерімен қажет. Есептегі жай бөлшектер қарапайым түрде беріледі. Ондық бөлшектер жай бөлшектердің жеке, күрделі жағдайында беріледі. Бөлшектің бұл екі түрін өзара салыстыру қажет (олардың үқсастықтары мен айырмашылықтарын байқау). Ондық бөлшектерді қабылдау оқушылардың бүтін сандарды, бірліктер жүйесін, жай бөлшектерді білу және жаза білу қабілеттеріне тәуелді. 9 сыныптағы пайызды оқыту, оқушылардың ондық бөлшектер туралы білімдеріне сүйенеді. Оқушылар бірінші сыныптан бастап көптеген математикалық түсініктерді қалыптастыру құралы болып табылатын арифметикалық есептермен танысады. Алғашқы арифметикалық есептер - шешімі ашық көрсетілген сюжетті және иллюстрациялық есептер. Балалар берілген заттарды санау тәсілін пайдалана отырып, берілген сүраққа жауап береді. Бұдан кейін шешімі көрсетілмеген сюжетті және иллюстрациялық есептер беріледі. Оқушылардың алдында есептің жауабын табу үшін, арифметикалық амалдарды таңдап алу қажеттілігі туындайды. Осыдан кейін сөздік арифметикалық есептер енгізіледі. Мұғалім оқушыларды есептің құрылысымен (тәсілі, берілген саны, сұрағы) таныстырады. Сөздік есептерді шығаруға сабақ уақытының жартысынан көбі бөлінеді. Есептерді шығару барысында көптеген математикалық түсініктер мен қатынастар қалыптасып, балалар алған білімін барлық жағдайларда қолдана білуге үйренеді. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілік туып, үқыптылыққа, қиындықты жеңе білуге және бастаған ісін аяғына дейін жеткізу қабілеті қалыптасады. Мұғалім арифметикалық есептерді таңдағанда тек оқулық материалдарымен ғана шектеліп қоймау керек. Кәсіби еңбек сабақтарында, түрмыста, дүкенде және де басқа жерлерде де туатын заттық-тәжірибелік жағдайларды пайдаланған тиімді. Дайын сөздік есептерді шығарумен бірге, оқушыларды есепті өзгертуге және құрастыруға үйрету маңызды. Жұмыстың бұл түрлері есептің құрама бөліктерін және оларды шығарудың жалпы тәсілдерін меңгеруге көмектеседі.Көмекші мектептегі толық оқу курсы бойынша есептің барлық түрлерін шығаруда олардың жауаптары беріледі. І-ІV сыныптарда математика сабақтарында көрнекі геометрия бөліктері оқытылады. Геометриялы материял әрбір математика сабақтарында енгізіледі. Мүмкіндігіне қарай, ол арифметикамен байланыста берілуі қажет. Оқушылар геометриялық фигуралар мен денелерді, олардың қасиеттерімен танысады және ол өлшеу және сызу құралдарын пайдалануға үйренеді. V-ІХ сыныптарда математикаға берілген жалпы сабақтардан аптасына бір сағат геометриялық білімдерді қайталау, бекіту және математика сабақтарында графикалық икемділіктерді қалыптастыру көзделген.
Математиканы оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрі сабақ болып табылады. Дайындық сыныптарында және дайындық кезеңдерінде сабақтан басқа, мектепке дейінгі оқыту және экскурсиялар кеңінен қолданылады.
Мұғалім сабақ тақырыбын түсіндіргенде мысалдар мен есепті шығару жолдарын, білімді меңгеру кезеңдерін (қайталау, бекіту және т.б.) көп сөзді қолданбай, нақты математикалық материялдармен бере білу керек. Бұл мәліметтер сабақ жоспарына енгізілу керек. Кейде бір тақырыпты оқытуға бірнеше сағат бөлінуі мүмкін. Бұндай сабақтар қойылған мақсат, оқу тапсырмалары мен жаттығуларына қарай бір-бірінен өзгешеленеді. Мұғалім жіктеу және жекелеу әдістемесін қолдана отырып, оқушылармен жаппай жұмыс жүргізеді. Математиканы табысты оқыту мұғалімнің математикалық нақты материалдарды жақсы білетініне, оқытудың арнайы әдістемесіне, мектеп жасындағы балалардың математиканы меңгеру ерекшеліктеріне және де ақыл-ойы дамуындағы кемшіліктері бар балалардың таным қызметіндегі кемшіліктеріне тәуелді болады. Әрбір сабақ қажетті көрнекі құралдар мен дидактикалық материалдармен (тарататын және көрсететін) қамтамасыз етілуі қажет.Ауызша санау сабақтың міндетті бір бөлігі болып табылады. Бұл тәсілді орындағанда балалар әр түрлі қозғалыс қимылдарын жасауға болады. Математиканың әрбір сабағының міндетті талабы өз бетімен жүмыс түрін ұйымдастыру. Мұғалім өз бетімен істелетін жұмыс түрін тексеріп, қажетті жағдайда жіберілген қателерді түзетеді. Мұғалім оқушылардың білім жағдайын күнделікті ағымды бақылаумен бірге, тоқсан сайын 2-3 рет бақылау жұмыстарын жүргізеді.Бағдарлама негізінде көмекші мектеп оқушыларының даму деңгейіне сәйкес математикалық білім мен икемділіктің көлемін анықтайды. Бірақ әрбір сыныпта берілген уақыт ішінде оқу материялын меңгере алмайтын оқушылар кездеседі, мұғалімге олармен жеке жұмыс жүргізу қажет. Ондай оқушыларға жеңіл тапсырмалар мен жаттығулар беріп, жалпы жүмысқа қатыстыру қажет. Бұндай оқушылар тобының өз бетімен жүмыс істеуі үшін, есеп, жаттығулар, мысалдардың жеңілденген түрі үсынылады. Ескертпеде бұл оқушыларға арналған материалдар жеңіл түрде берілген. Оқушылармен арнайы әдістемелік тәсілдерді қолданып жеке жүмыс жүргізілгеннен соң ғана, олардың нәтижесі шықпаса төменгі деңгейдегі топқа ауыстыруға болады. Өзгертілген бағдарлама бойынша оқушылар білімін, оларға қойылған талаптарға сәйкес бағалау керек. Мұғалім көмекші мектептерде математикадан басқа барлық пәндерден үлгеретін оқушылардан топ құрастырып, олар мектеп педагогикалық кеңесінде бекітілген жеке бағдарлама бойынша оқытылады.
Бұндай оқушылар өздерінің мүмкіншіліктеріне қарай оқытылып аттестациядан өткізіліп, сыныптан сыныпқа көшіріледі. Әсіресе бірінші сынып бағдарламасы оқытуға көп көңіл бөлінеді (5-ке дейін санау), егер оқушылар бұл материалды жақсы меңгерсе, оларға 6-дан 10-ға дейінгі
4. Психикалық дамуы тежелеген балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Психикалық дамуы тежелген балалар дегеніміз -- оқу бағдарламасын меңгеруде қиындықтарға кездесетін үлгермеуші балалар. Сондай-ақ бұл балалардың эмоционалдық ерік-жігер саласының жетілмеуі органикалық инфантилизммен түсіндіріледі.
Органикалық инфантилизм термині алғаш рет француз психиатрлары Лоран мен Лассегеттің енгізуімен ХІХ ғ. аяғында пайда болды. Бұл терминмен түрлі жұқпалы аурулар мен уланулардың нәтижесінде пайда болған психикалық және дене бітімдік жетілмеу белгілерінің тұтас құрылымы яғни, баланың жасына сай жетілмеуі, балалықтан арылмауы деп қарастырған дұрыс.
Психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалар ересектермен ара қатынас нормасын сақтамайды, мінезі ожар, адамды мезі қылады, ересектермен танысу процесінде оны жансыз зат ретінде есептейді. Олар құрбыларымен ұзақ, терең қарым-қатынас жасайды.
Мұндай балалар сабақтың жұмыс ырғағына әрең ілеседі. Бала секіруі, сыныпта жүруі, сөйлесуі, сабақ тақырыбына қатысы жоқ сұрақтар қоюы мүмкін. Әбден шаршаған балалардың кейбіреуі сылбыр, енжар болып, жұмыс істегісі келмесе, енді біреулері мазасыз, қозғыш болуы мүмкін. Мұндай балалар өте өкпешіл, қызба келеді, қатты сөз айтып, жолдасын ренжітіп алуы мүмкін.
Мұндай балалардың ойлау әрекеті ықтиярсыз есте сақтаудың жеткілікіз нәтижелілігімен, ықтиярлы есте сақтау, тұрақтылығының төмендеуімен сипатталады. Олар көбейту кестесін нашар есте сақтайды, есептің мақсаты мен шартын жадында сақтай алмайды, жаттағанын тез ұмытады. Бұл балалардың ойлауында да түрлі ерекшеліктер бар, әсіресе көрнекі-бейнелі ойлауы әбден азап шегеді.
Олардың көрнекі-бейнелі ойлауына бейне-көріністердің жеткіліксіз қозғалысы тән. Әдетте, сөзбен берілетін есептерді (ситуацияларға қатысты, мұндай балаларға жақын) балалар жақсы шешеді. Ал баланың өмірлік тәжірибесінде жоқ тіптен көрнекі материалға негізделген қарапайым есептің өзін шешу мұндай балаларға қиындық келтіреді.
Психикалық дамуы тежелген балаларда сөйлеудің жетілмеуі де байқалады, мұны дыбысты дұрыс айта алмауынан, сөздің жұтаңдығынан, сөздің жеткіліксіз ажыратылуынан, логика-грамматикалық конструкцияларды игеру қиындығынан көре аламыз. Баланың сөз жасау кезеңі ол нормаға сай аяқталған кезде басталады.
Ауыз екі сөйлеу сырттай сәтті көрінгенімен көбінесе сөйлеудің күрделілігі, ойдың оралымсыздығы байқалады. Мұндай балалардың қарым-қатынас жасау мұқтаждығы төмен.
Психикалық дамуы тежелген балаларды бақылай отырып, олар өз бетінше атқаратын жұмыстар мен үлкендердің көмегінің арқасында атқаратын жұмыстардың арасында үлкен алшақтық болатынын көрдік. Үлкендердің көмегімен қабылдауға қабілеттілік, әрекет: принципін меңгеріп, оны ұқсас тапсырмаларды орындауға қолдану мұндай балаларды ақыл-ой кеміс балалардан ерекшелендіреді, олардың психикалық дамуының зор мүмкіндіктері бар, коррекциялық шараларды ұйымдастыруда осыны негіз етіп сүйенуге болады.
Мұндай балаларға психикалық әрекеттің бұзылған және сақтаулы звеноларының әр қилылығы. Эмоция -- жеке бас өрісі және әрекеттің жалпы сипаттамалары (таным белсенділігі, әсіресе спонтанды мақсаттылық, бакылау, жұмысқа қабілеттілік) ойлау мен естің салыстырмалы жоғары көрсеткіштерімен салыстырғанда көбірек бұзылған болады.
Баладағы жас кезіндегі ауытқуды анасы ғана байқауы мүмкін. Ол бірінші рет баласының мінез-құлқындағы ерекшеліктерді көреді. Күмән туған кезде міндетті түрде бала дәрігеріне немесе психологқа жолығу керек. Егер психикалық дамудың тежелгені анықталса, отбасының, әсірсе анасының міндеті -- балаға осы жағдайдан шығуға көмектесу, кемістікті барынша түзеуге күш салу.
Балада өзіне-өзі қызмет көрсету дағдысын қалыптастырып, құрбыларымен, үлкендермен қарым-қатынас жасай білуге үйрету керек. Баланы міндетті түрде қоршаған ортамен таныстырып, оны серуенге, жорыққа, экскурсияға шығару керек. Осылардың бәрі баланың ой-өрісін кеңейтіп, сөздік қорын молайтады, эмоциясын дамытады. Әсіресе оқу мен ойынға қызығушылықтық қалыптасуына аса назар аудару керек.
Тапсырманы орындауда мұндай балаларға үлкендердің көмегі қажет екенін естен шығармау керек, мұндай көмекті дер кезінде көрсеткені жөн. Егер ата-аналар мұндай көмекті көрсете алмаса, баланы тиісті көмек көрсететін арнайы мекемелерге орналастырған дұрыс болады.
Қорыта айтсам, Психикалық дамудың тежелуін мектеп жасына дейінгі кезеңде үнемі танып білуге болмайды, оны әсіресе мектепке барардың алдында жаппай дәрігерлік тексеруден өткізу кезінде немесе жалпы білім беретін мектептің бірінші сыныбында анықтауға болады. Психикалық дамуы тежелген балалар жалпы білім беретін мектептерде оқи береді, бірақ мұғалім мұндай балалардың ерекшелігін біліп, жеке қарым-қатынас жасап, оған көмектесуі тиіс.
Психикалық дамуы тежелген балалар арнайы мектептерде окып, балабақшалар жанындағы арнайы топтарға барғаны жөн. Бұлар үшін жалпы білім беру мектептерінде түзету сыныптары ұйымдастырылған. Арнайы мектептердің құрылымы бәрінен бұрын осы балалардың ерекшелігін ескереді. Егер бала бірден арнайы мектеп табалдырығын аттаса, оны дайындық (нольдік) сыныпқа қабылдайды, бастауыш мектептің бағдарламасын ол 4 жылда өтеді.
Егер бала жалпы білім беру мектебінен ауысса, бәрібір бастауыш мектепте 4 жыл оқиды, содан кейін жалпы білім беру мектебінің бағдарламасы бойынша оқиды. Бастауыш сыныптың балалары үшін міндетті түрде күндізгі ұйқы қажет.
Мектептерде кешенді емдік-тәрбие, санитарлық-гигиеналық, алдын-алу жұмыстары іске асырылуы тиіс. Психикалық дамудағы кемшіліктерді түзету және алдыңғы оқудағы қиындықтардың орнын толтыру үшін арнайы мектептерге күннің екінші жартысында түзету сабақтары өткізіледі. Бастауыш мектепті бітірген соң педагогикалық, кеңес дәрігердің қатысуымен баланың оқуды алдағы уақытта жалғастыруы мәселесін шешеді.
Бастауыш мектепті сәтті аяқтағандар жалпы білім беру мектебіне ауысады. Психикалық дамудың тежелуінің ауыр формасы бар барлар оқуды арнайы мектептерде жалғастырады. Толық емес орта мектепті бітіргендер оқуды жалғастыра алады.
5. Көру қабілеті бұзылған балалардың білім алудағы жетістіктерін өлшеуге қойылатын талаптар.
Көрудің бұзылуы туа пайда болуы мүмкін немесе жүре пайда болуы мүмкін. Туа пайда болған соқырлықтың себебі катаракта, глаукома, көз торшасының патологиясы, көру нервтерінің атрофиясының тұқымқуалаушылық жолмен таралуы болып табылады. Тағы бір себебі -ананың жүктілік кезіндегі түрлі инфекциялық аурулармен ауруы. Жүре пайда болған көрудің бұзылу себептері, көру органдарының ауруы, орталық нерв жүйесінің аурулары (менингит, ми ісігі, менингоэнцефалит), бас миының немесе көздің соққы алуы болып табылады. Балалар арасындағы көрудің бұзылуындағы негізгі клиникалық формалары нерв жолдарының, көру анализаторының қабықтық зоналарының зақымдануы, көз хрусталінің (катаракта) бұзылуымен түсіндіріледі. Балалар арасында кездесетін көру қабілетінің бұзылуларына қылилық, амблиопия, астигматизм т.б. жатады.
Аталған кемшіліктердің әсерінен бала бойында анықталатын жағымсыз жағдайлар:
-қимылдық сфераның шектелуі;
- әлеуметтік тәжірибе мазмұнының толық болмауы;
- эмоциядағы, мінездегі ерекшеліктер;
- ойын, оқу, еңбек әрекетін игерудегі қиындықтар;
- өз-өзіне деген сенімсіздік, пассивтіліктің байқалуы;
- шектен тыс қозғыштық, ашуланшақтық, агрессия.
Көру қабілеті бұзылған балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелер соқырлар мен нашар көретін балаларға, сонымен қатар 2-3 жастан 5жасқа дейінгі амблиопия мен қылилық кезіндегі балаларға арналған мемлекеттік мекемелер болып табылады. Бұл мекемелердің негізгі әрекеті көру қабілеті бұзылған балаларды мектепке даярлау, емдеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz