Құстардың аскаридасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І Кіріспе . . . 3

ІІ Негізгі бөлім

2. 1. Құс аскаридозы ауруы6

2. 2. Құс аскаридозын балау және алдын-алу шаралары10

ІІІ Қорытынды. 12

ІV Пайдаланылған әдебиеттер . . . 13

І Кіріспе

Нағыз жұмыр құрттар жануарлардың ішіндегі сан жағьшан ең көбі. Қазірдің өзіңде ғылымға 27 000 түрі белғілі. Олар теңіздер мен мұхиттарды, тұщы суларды, топырақ арасын мекендейді. Көптеғен тұрлері үй малдары мен құстардың, адамдар мен өсімдіктердің паразиті. Бүл қасиеті олардың кең таралуына және жаңа мекендерге бейімделуіне үлкен себеп болады. Академик К. И. Скрябиннің үсынысы бойынша үрықтанған жүмыртқаның сыртта аралық иесінің қатынасуынсыз дамитын паразиттік қүрттарды геогельминттер деп атады. Мысалы, адам аскаридасы, ал үрықтанған жұмыртқаның сыртга аралық иессіз дами алмайтын паразиттік қүрттарды биогельминиттер деп атайды. Мысалы, цепендер, таспа және жалпақ қүртгар. Жүмыр қүртгардың ішінде малдарда паразиттік тіршілік ететіндердің биологиясын білудің маңызы зор. Олардың малдар мен адамдардың ішінде шоғырланатын жерлері: ішекте, тыныс жолдарында, өкпеде, қанда, лимфа қуыстарында, теріасты клетчаткаларда, еттерде, аздаған өкілдері - бауырда, қуықта, көзде т. б. мүшелерде. Жүмыр қүртгар бірнеше отрядқа (12) бөлінеді, соның ішінде малдардың паразиті, биологиялық жағынан маңызы бар төрт отряд толығырақ қаралады: аскаридалар, острицалар, власоглавтар, Нитчаткалар Аскарида отрады - Азсагіёаіа. Адам ішегінде тіршілік ететін ірі жұмыр қүртгың бірі аскарида. Оның адам аскаридасы, жылқы аскаридасы, шошқа аскаридасы деген түрлері бар. Денесінің алдыңғы үшында үш ерін төмпешіктері болады, аузы, денесінің артқы үшының қүрсақ жағында аналь тесігі орналасқан, содан кейінгі бөлігін құйрық деп атайды. Аналығының денесінің ұзындығы 20-40 см, аталығынікі 15-25 см болады. Аскаридалар жылқыда, шошқада, бұзауларда, мысық пен итте, тауықтарда және басқа жануарларда паразиттік тіршілік етеді. Әсіресе аскарида балалардың арасында көп тараған. Жануарлардың түрлеріне сәйкес, аскариданың да белгілі бір тұрі кездеседі. Өмірінің үзақтығы түріне қарай бірнеше айдан бір жылға дейін созылады. Аскаридалар бір жылдан артық өмір сүрмейді. Аскариданың патогендік маңызы, оның кеңінен таралуында. Әсіресе балалар организмінде жиі кездесіп, айтарлықтай залал келтіреді. Әдетте аскаридиоз ауруы кезінде бас ауырып, жүмысқа қабілет нашарлайды. Сонымен қатар аскариданың қалдық затгары улы болады да жас балалардың өсуіне, нерв жүйесіне әсер етеді. Аскаридалардың кауіптілігі ішекте аса кобейіп кетсе, ішекті бекітіп, өлімге соқтыруы мүмкін. Кейде ішек керегесін тесіп қүрсақ қуысына өтіп, перитонит ауруына үшыратады (20- сурет) . Аскариданың биологиясын білу және олардың жүғу жолдарын түсіну, саналы түрде олармен қарсы күрес жүргізуімізге мүмкіндік береді. Ол үшін қолды, денені, төсек- орынды таза үстау керек. Жеміс жидектерді қайна- ған сумен жуып жеу керек. Суды қайнатып ішу керек. Үйде адамдармен бірге тіршілік ететін насеком- дарды (шыбындар, тара- кандар. т. б. ) жойып отыру керек. Аскариданың үрықтанған жүмырткасы қалай дамиды, олардың биологиясы жалпы сипаттамада баяндалған. Шошқа аскаридасы - онымен көбінесе

торайлар жиі ауырады. Аскаридиоз шошқа өсіретін шаруашы- лықтарда көп зиян келтіреді. Ауруға шалдыққан торайлардың өкпесі қабынады, бауыры зақымдалады т. б. Аскаридалардың өніп-өсу циклы аралық иелерінің катынасынсыз дамиды. Морфологиялық жағынан адам аскаридасына ұқсас. Жылқы аскаридасы ересек құрттары түрақты иелерінің ащы шегінде паразитгік тіршілік етеді, ал личинкалары өсу кезеңцерінде бауыр және өкпеде кездеседі. Параскаридозға негізінен құлын, жабағылар шалдығады. Олар параскаридозбен қатгы ауырады, кейде өліп қалады. Ащы ішекке түскен личинкалардың 2-2, 5 айда жыныс мүшелері толық жетіліп, ересек қүртқа айналады. Жылқьща параскарис қүрты бір жылдан астам уақыт паразиттік (тоғышарлық) тіршілік ете алады. Морфологиялық жағынан ол шошқа және адам аскаридаларына үқсайды. Острицалар отряды. Бұл отрядтың өкілдері адамдардың, омыртқалы жануарлардың, оның ішінде ауыл шаруашылық малдарының (жылқы, қой, қоян т. б. ) ішегінде паразитгік тіршілік етеді. Оның негізгі окілі адамда, көбінесе

балалардың ащы ішегіңде паразиттік тіршілік ететін балалар острицасы Оның денесінің үзындығы 5-10 мм, дамуы кезінде иесін ауыстырмайтын ұсақ қүрт. Аналығы үрықтанғансын тік ішек арқылы аналь тесегі арқылы сыртқа шығып айналасыңцағы теріге жүмыртқаларын салады. Содан кейін қатты қышытып, балалардың мазасын кетіреді. Қышыған жерді қасыганда, оның жұмыртқасы адамның тырнағына ілігеді де, тырақтан ауызға түсуі мүмкін. Сөйтіп, үқыпсыздықтан острицаларды жүқтырып алу оңай болады. Бір аналық острица орта есеппен өзінің барлық өміріңде 11 мың жүмыртқа салады. Жүмыртқалары өте үсақ болғандықтан олар тез таралады. Оларды балалардың төсегінен, ішкиімдерінен, парталарынан, еденнен т. б. жерлерден тауып алуға болады. Балалар острицасының тудыратын (шалдықтыратын) ауруын энтеробиоз деп атайды. Острицадан сақтану үшін тазалық ережелерді, жеке бастың тазалығын мүқият сақтау керек. Ол үшін ыдысты, қолды таза жуып, жемістерді жуып жеп, қайнаған су ішіп, төсек орынды таза үстаған қажет. Сонымен қатар дврігерге қаралып отыру керек.

Малдар, түиелер, қояндар, үи қояндары, тышқандар т. б. ), сол сияқты кейбір қүстардың бауырымен жорғалаушы- лардың, қосмекенділердің ішектерінде паразиттік тіршілік етеді. Власоглав Жылқы острицасы - өте ірі паразит құрттар. Еркегінің ұзындығы 6-15 мм, үрғашынікі 40-180 мм. Құрт жылқының, есектің, зебрдің тоқ ішегінде (толстая кишка) паразитгік тіршілік етеді. Оның тудыратын ауруын оксиурез деп атайды. Құртгың ұрғашысының денесінің алдыңғы жағы жуан да қысқа, ал арт жағы - ұзын да жіңішке болып келеді. Үрғашысы ұрықтанғансын иесінің аналь тесігі арқылы көптеген жұмыртқа салады. Жұмыртқалардың терінің арасына бекінуі қатты қышытады, осы кезде жылқылардьщ мазасы кетіп, қабыргаға, көлденең тұрған сырықтар (ағаштарға) денесінің арт жағын үйкеп жұмыртқалардың таралуына мүмкіндік туғызады. Содан кейін жаңағы жүмыртқалар шөппен немесе жеммен тағы басқа себептермен екінші сау жылқының асқорыту жүйесіне түседі. Ішке түскеннен кейін екі төуліктің ішінде жүмыртқадан

личинка дамиды, ол жылқының ішегіне түседі. Ішектің ішінде олар 6 апта дамып, ересек қүртқа айналады, содан кейін көбейе бастайды. Ішінде личинка дамыған жүмыртқаны инвазийлі жүмыртқа деп атайды немесе жұқтыру қабілеті бар деген сөз. Дөлірек айтқанда ол жұмыртқа емес, жүмыртқа қабығымен қоршалған личинка. Даму циклы жылқы және адам острицаларыныкі бір-біріне үқсас (21- сурет) . Власоглавтар отряды . Бүл қүрттар адамдардың, сүтқоректілердің (шошқалар, адамның соқыр ішегінде тіршілік етеді. Түсі ақ, еркегі 30-40 мм, ал ұрғашысы 50 мм болады. Негізгі бір ерекшелігі денесінің бас жағы жіп тәрізді болып, ішектің шырышты қабатына бүрғылап кіріп тіршілік етеді. Власоглавтың жүмыртқасы тек қана сыртқы ортада суда немесе дымқыл топырақта дамиды. Адам көбінесе қайнамаган су ішіді, жуылмаған жеміс жеп паразиттік жүмыртқасын ішіне түсіреді. Ішекке түскен жүмыртқадан бірден личинка шығып, соқыр ішекке келіп, оның шырышты қабатына еніп, бір айдан кейін ересек қүртқа айналады. Спиральды трихинелла. Адамның және шошқаның қауіпті паразиті. Сонымен қатар егеуқүйрықтың, мысықтың жөне басқа етпен қоректенетін жануарлардың да паразиті. Трихинелла еркегінің үзындығы 1 мм, үрғашьшыкі 4 мм-ге дейін. Оның власоглавтан ерекшелігі иесін ауыстырмай, сыртқа шықпай бір иеде дамиды. Олар тіршілігінің біраз уақьпын ішекте өткізсе, қалған уақытын иесінің етінде өткізеді. Осыган сәйкес екі кезең байқалады: ішек трихинелласы және ет трихинелласы. Трихинелланың негізгі иелері шохпқа мен егеуқүйрық жөне адам. Адам мен жануарларды ерекше ауру трихинеллез ауруына шалдықтырады. Трихинелла адамға етінде трихинелласы бар, шошқа етін шала пісіріп жегенде жүғады. Ал шошқаға етінде сыртында қабьпы бар трихинелланың личинкасы бар егеуқүйрықтың етін жеген кезде жүғады. Шошқаның ішегінде қабығы жарылып личинка шығып тез дами бастайды. 30-40 сағаттың ішінде жыныстық жағынан жетіліп, ересек қүртқа айналады, еркегі үрғашысын үрықтандырады да, озі өледі (еркегі) . Үрықтанған аналықтар ішектің шырышты қабатының астына және лимфалық бездерге личинкаларьш салады (1500-ге дейін) . Олар алдымен лимфа тамырларына, одан кейін қан тамырларына өтіп, қанмен бірге бүкіл денеге тарайды (бүлшық еттерге, көмекейге, мойын етіне, козге, аяқ етгеріне т. б. ) . Адамның ішінде трихинелла қауіпті аурулар туғызады. Ішек ауырады, бет ісінеді, ет сыздайды, қанның қүрамы өзгеріп, дене қызуы көтеріледі.

ІІ Негізгі бөлім

2. 1. Құс аскаридозы ауруы

Аскаридоз (ascarіdosіs) бөсір - адам мен жануарлар денесінде тіршілік ететін жұмыр құрттардан (нематодтардан) пайда болатын ауру. Қоздырғышы - Ascarіs lumbrіcoіdes. Ол адам денесінде жұптасып өмір сүреді. Жұмыртқасы нәжіспен сыртқа шығады, бірақ 14 күнге дейін топырақта тіршілігін сақтайды. Жуылмаған көкөністерді, жеміс-жидектерді жегенде, қайнатылмаған суды ішкенде құрттар адам денесіне түсіп, ауру туғызады. Әсіресе А-бен балалар көп ауырады. Аурудың алғашқы және асқынған кезеңдері болады. А-дың алғашқы кезеңінде баланың дене қызуы аздап көтеріліп, жөтеледі, кейде кеңірдек-өкпе қабынулары, сирек болса да аяқ-қол басында қызарған бөртпелер пайда болады. А-дың асқынған кезеңінде бала тәңертеңгілік жүрегі айнып құсады, іші өтеді. Кейде іші қатады, ішектері қатты ауырып түйіледі, денесін аллергиялық бөртпелер басып, демігеді. А-ды серологиялық реакциялар, рентген т. б. қолдану арқылы анықтайды. А-ды құрттарға қарсы препараттар ішкізу, асқазанға таза ауа жіберу арқылы емдейді. А-дан сақтандыру жолдары: қолды сабындап жуу, жеміс-жидектерді таза сумен жуып жеу, қоғамдық орындарда тазалық сақтау.

Құс аскаридозы жұмыр құрттардан пайда болады, негізінен, онымен тауықтар ауырады. Өте кең тараған нематод Ascarіdіa gallі жұмырқұрты. Тауықтың немесе күркетауықтың ащы ішектеріне орналасқан құрт жұмыртқалайды да, құс саңғырығымен сыртқа бөлініп, суды, жемді ластап, басқа құстарға жұғады

Тауық аскаридозы - Ascaridiidae тұқымдасына жататың Ascaridae
gallinarum нематодамен шақырылады. Сирек қүрке тауықтар, цесаркалар
және павлиндер зақымдалады. Аскаридийлар күстардың ашы ішегінде
паразиттейді.
Аскаридоз - тауықтардың кең таралған гельминтозы, елдің әр
зоналарында тіркеледі. Балапандар өсу-өнуден қалады, өлім байқалады,
құстар организмінде витаминдер бұзылып және тауықтарда жұмыртқа салуы
15 - 30% төмендейдеуі құс шаруашылығына зиян келтіреді.

Құстардың аскаридасы. 1-сурет.

Қоздырушының морфологиясы. Аскаридия - құстардың ең үлкеннематодасы. Аталықтың ұзындығы 3-7 см, аналықтың 7 -12см.

Аталықтың екі бірдей жінішке спикуласы және кұйрық емізіктері бар.

Аналығы піспеген ортанша мөлшерлі (0, 077-0, 047), овал тәрізді, қоңыр түсті, жуан тегіс қабатпен қапталған жұмыртқаларды бөледі. Қоздырушының биологиясы. Сыртқы ортаға ауру тауықтардың нәжисімен бірге жұмыртқаның көп саны бөлінеді, соның нәтижесінен құсқораларының, жауляудың залалсыздануы байқалады. Аскаридажұмыртқалары инвазиялық сатысына дейін дамуы сыртқы және дымқылдығына байланысты болады. Температура 17°- та олар 25 күн ішінде піседі, 20° кезінде - 17 - 18, 25°- төғыз, 30° - жеті, 35-39°- бес күннен кейін піседі. Құстар аскаридозбен алиментарлы жолмен зақымдалады ( азықпен немесе сумен жұтқан кезде) .

2-сурет. Аскаридалар.

3-сурет. Аскаридалардың бауырда және ішектегі көрінісі.

Патогенез және ауру белгілері. Организмде личинкалардың көп болуыішектің кілегей тамырларын, басқа органдарын және де плацентаны бұзады. Ішектің, өт жолдарының және қарын асты безінің бітелуі болады. Личинкалар иенің органдарына микроорганизмдерді енгізіп, содан кейінгельминттердің метаболизмінің өнімі аллергиялық және токсикалық әсертигізеді. Тәбеті төмен, жүдеу және т. б. белгілер байқалады. Личинкалар адаморганизмінде ауыр аллергиялық реакцияны тудыруы мүмкін, соныңсалдарынан пневмония, бұлшық ет аурулары, астма, бауырдың ұлғайуы, кейде жүйке жүйесінің бұзылуы болуы мүмкін. Патологоанатомические изменения. Аскаридалар геморрагиялықэнтерит, язва, кілегей қабықшасының атрофиясын, ал кейде ішектіңжарылуын тудырады.

8-сурет. Құстардың аскаридасының даму айналымы

Балау. Тірі кезде Фюллеборн әдісі бойынша гельминтоовоскопияны өткізедіІшекті ашып қарайды. кешенді түрде инвазияның барысын есепке алып қояды. Жіті аскаридозға соңғы диагнозды қою үшін өлексенің өқпесің кесіп жылы суда ұсақтап Берман әдісімен зерттейді. Аскарис личинкаларың

табады. Аскаридоздың созылмалы түрің анықтау үшін нәжисті Фюллеборн әдісімен зерттейді.

Ашып қараған кезде гельминттерді және ащы ішектің катаральді қабынуын байқайды. Өсiп-өнуi. Алғашында ұрғашысы сыртқы ортаға жетiлмеген жұмыртқалар шығарады. Сыртқы ортада қолайлы жағдайда 15-20 күн аралығында олардың iшiнде жетiлген балаңқұрттар өсiп-өнедi. Тауық тұқымдас құстарға балаңқұртты жұмыртқалар жем-су арқылы жұғады. Құс iшегiнде жұмыртқа қабыршығынан балаңқұрттары шығып, iшек бойымен жылжый отырып, он екi елi iшектiң кiлегей қабатына енеді. Оншақты күннен соң, олар одан әрi кiлегей қабыққа терең бойлап, дамуын жалғастырады. Екі-үш жетідей дамыған балаңқұрттар iшек қуысына қайта шығып, ересек құртқа айналады. Аскаридияның толық даму айналымы, тауықтың зақымданған уақытынан, оның денесiндегi өсiп-жетiлу кезеңдерiн қосқанда 28-56 күн аралығында өтедi. Тауық iшегiнде құрт 9-14 ай бойы тiршiлiк етедi (орта есеппен 1 жыл) . Эпизоотологиясы. Аскаридозбен көбiнесе 8-10 айлық балапандар ауырады. Ал, ересек тауықтар негiзiнен паразит сақтаушы, таратушы болып табылады. Аскаридияға орыстың ақ тауығы төзiмсiз, ал род-айленд туысы төзiмдiрек келедi. Құс балапандары қыстап шыққан нематода жұмыртқалары арқылы залалдануы мүмкiн. Бұл гельминттер өте өсiмтал. Өзiнiң өмiрiнде құрттың бiр ұрғашысы 50 мыңға жуық жұмыртқаға дейiн бөлiп шығарады. Аскаридоз қоздырғышының негiзгi ошақтары-құс қоралары, аула маңы, яғни саңғырықтың жинақталған орындары. Дымқылы жеткiлiктi, көлеңкелi, шөбi қалың, бұталы жерлерде құс инвазияны өте жиi жұқтырады. Ал, ашық алаңдар мен күн сәулесi түсетiн жерлерде паразит жұмыртқалары тез жойылады. Құстар жыл мезгiлiнiң кез келген кезеңiнде дертке шалдығуы мүмкiн, бірақ ылғалы мол жылдары ауру кеңiнен таралады. Аскаридоз құртының көбеюi немесе азаюы белгiлi бiр кезеңмен бiрге, қоршаған орта жағдайына және құс шаруашылығының сипатына да байланысты. Үлкен кешендердегi тор iшiнде (фабрикаларда) өсiрiлген құс, аскаридозбен залалданбайды десе де болады. Аскаридоздың таралуына жауын құрттары да үлкен рөл атқарады. Олардың 70-79, 4 % аскаридия жұмыртқаларын өз денесінде сақтайтыны анықталған. Құрт жұмыртқалары жауын құрттары денесiнде қыстап, көктемде ауру жұқтыруы мүмкiн. Аурудың өрбуi ең алдымен iшектiң кiлегей қабығы мен бездерiнiң жарақаттануынан басталады. Тауық iшегiн мекендеген аскаридиялар, оның бүрлерiн жаралап және либеркюн бездерi қызметiн бұзады. Нәтижесiнде iшектен қан кетiп, құс созылмалы ауруға ұшырайды. Әртүрлi зардаптық микрофлоралардың енуiне қолайлы жағдай туады. Iшек бойында немотодалардың өте көп мөлшерде жиналуынан, оның қуысы бiтелiп, жарылып кетуi мүмкiн. Паразиттер бөлiп шығаратын улы заттар, құс денесiн уландырады. Ішкі ағзалары зақымданып, қан мөлшерi азаяды, балапандардың өсуi тежеледi, мекиеннiң жұмыртқалауы кемидi. Ауру тауықтардың витамин алмасуы бұзылып, А гиповитаминоз пайда болады, құстардың басқа да iндет қоздырғыштарына төзiмдiлiгi төмендейдi. Бауыр, ретикулоэндотелиялық жүйе қызметтерi нашарлайды.

Эндокрин бездерi мен ас қорыту мүшелерiнiң де қызметтерi бұзылады. Бұл

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.