Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

І . САЛЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, МАЗМҰНЫ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ, ТҮРЛЕРІ
1.1. Салық салудың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..7
1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі ... ... ..15
II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...19
2. 2. Салық саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .21
2. 3. Басқа дамыған елдерден
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29

Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Кіріспе
Салық проблемасы ең маңызды және қайшылықты болып келеді, өкінішке
орай, бүгінгі күні салық жүйесінің дұрыс жүргізілуін, салық төлеушінің
заңды құқығының, мүдесінің әлеуметтік қорғалуының қамтамассыз етілгендігін
айту әлі ертерек. Өз кезегінде кім болсада салық төлеудің амал-тәсілдерін
қарастырады, ал бұл айлалар қоғамның басқа да шеңберлеріне тарап,
мемлекеттік қазынаға түспеуді қамтамассыз етеді. Сондықтан бұл жұмыс
Қазақстан Республикасының салық саясаты деген тақырыпта қазіргі
мемлекетіміздің жүргізіп отырған саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991
жылдың желтоқсанында өз тәуелсіздігін алған жас мемлекетіміздің жаңа
экономикалық саясатында салық жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты
қамтуға арналған жұмыс. Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен
салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен
алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсету.Тақырыбымның
өзектілігі осында.
Курстық жұмыстың мақсаты – мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз
етудегі салықтардың алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті – қойылған мақсатқа жету, ол үшін салықтың мәнін,
мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу
саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын қарау, қорытынды жасау
болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан республикасының салық жүйесіне толық сипаттама
берілген. Қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, нарықтық
экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын
қарастырдық.
Салық салудың негізгі мақсаты – мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің
экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар
қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып табылады.
Салықсыз мемлекеттің және онымен байланысты барлығының да өмір сүруі мүмкін
емес. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды
қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты
мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық рөлі артып
келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады.
Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне
әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде – жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай
ықпал көп бағытта жүргізуде.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан,әр тарау екі бөлімнен,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Бірінші бөлімде салықтың мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері
қарастырылған.
Екінші бөлімінде салық салудың қазіргі кездегі механизмі, салық саясатының
негізгі бағыттары, басқа дамыған елдерден ерекшелігі жайлы айтылады.
Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін
экономикалық тетіктердің ішіндегі салықтың мәні зор.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен қауіпсіздік
саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл
арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу
үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс- шаралары
жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты
кезеңдегі әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне
қарай жүргізеді.
Біздің салық жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені елімізге көп
пайда келтіреді.

І .САЛЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, МАЗМҰНЫ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ, ТҮРЛЕРІ
1.1. Салық салудың мәні
Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде салықтар
әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі инструмент ретінде
көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің көмегімен ұлттық табысты
қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.Ұйымдық-құқықтық жағынан
салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз
сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер болып табылады.Салықтардың экономикалық
мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет
жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.Салықтар
қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге
пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді,
игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді.
Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олар – дамыған
жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі
әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-
бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де
міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп
жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалылығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан. (ҚОСЫМША А)
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Ал,
оларға ғылыми көзқарас ХҮІІ-ХІХ ғасырларда пайда болды. Оған дәлелді
теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын өкілдері еңбегінен табамыз:
В.Петти (1623-1687ж.ж.) „Салық пен жиынтық трактаты” – (1662ж), Д.Рикардо
„Салық салу және саяси экономияның басталуы” – (1817ж.), А.Смит „Халықтар
байлығының себептері мен табиғатын зерттеу” – (1776ж.) А.Смит салық салудың
төрт принциптерін айқындаған. Оның осы принциптері дамыған елдерде салық
салудың негізін құрайды.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды қолданудың
әлеуметтік – экономикалық салдарын барынша талдады.
Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз
тұрғындар, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын
міндетті төлем жүйесін айтамыз. Салық салудың мақсаты кәсіпорын, тұрғындар
қаржыларын қоғамдық қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ.
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер
болып табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді.
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі
бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір
сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері
қажет.Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет
салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетік ретінде пайдаланады. Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде
мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер
жазған. Мысалы, Ф.Аквиннский „Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны”
ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит
„Салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп
тұжырымдаған.
„Салық” ұғымы әр түрлі әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады. Негізінен
көптеген экономикалық әдебиеттерде „салық” ұғымы бюджет қорына белгілі бір
көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті төлем ретінде
қарастырылады. [2,14]
Нарықтық эколномиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі
бағыты – салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік
беретін салық механизмін іске асыру. Салық салудың әдістері мен жолдары,
салық салудың негізгі қағидалары, салық салуды ұйымдастыру салық
механизміне жатады.Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен
элементтер болады. Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық
элементтерінен тұрады. Салық салу элементтері мыналар: субъект, объект ,
салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық оклады, салық
жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің және салық
қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері, салық төлеуін бақылау,
салықтық жазалау шаралары. Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші (субъект) - салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға. Қазақстан
Республикасының салық төлеушілері:
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы
жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын табыс,
мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы да басқа көптеген
тауарлық – материалдық игіліктер.
Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық
табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері. Ставкалар
тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді. Пайыздық салық ставкасы
прогрессивтік, регрессивтік және пропорционалдық (тұрақты) болып бөлінеді.
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып
отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне
байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне қарай
салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салық объектісінің
көлемінен тәуелсіз бірыңғай сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем
бірлігі.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төленетін салық
сомасы.
Салық жеілдіктері заңға сәйкес салық төлеушіні бірітіндеп немесе салық
төлеуден толық босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан толық босатылатын,
салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық
төлеу мерзімін ұзарту тағы да басқалары жатады. Салық төлеуші шегерімдерді
жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды растайтын құжаттары
болған кезде жүргізіледі.
Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке
төлену уақыты.
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі белгілі
бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің өз құқықтарында атап өткен жөн. [ҚОСЫМША Б]
Салық төлеушінің міндеттері:
- салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
- салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою
туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін атқаруы
кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
- нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті
тексеруіне жол беру;
- салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіптен табыс ету;
- сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау – касса
машиналарын міндетті түрде пайдалана тұтынушының қолына бақылау чегін бере
отырып жүргізу.Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын,
мемлекетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу
дұрыстығын және олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке
тұлғаларды тексеру. Салықты төлеуді басқаруды тек қана салық қызметі
органдары жүзеге асырады.[3]
Салық салу қағидалары:
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
- міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық және
белгіленген мерзімде орындауы тиіс.
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін
төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс.
- әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республиикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат
етілмейді.
- біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға
бірдей салық жүйесі қолданылады.
- жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің де алатын орны зор. Салық жүйесін
мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары және осы
қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері
мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесімдердің,
салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.Салық жүйесі мемлекет қаржы
көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта
құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың
толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.Қазақстан Республикасының 1991
жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық
жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып
табылады.Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі
болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген өзгерістер болды және
экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген
түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы
қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және тағы да басқа құбылыстар
іске аса бастады.[4]
Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет
етті және олар 3 топқа бөлінді: [ҚОСЫМША В]
Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған
құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және тағы басқа салықтар
құрады.Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап
айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған
ғылыми және практикалық тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің
көптігі, халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі және тағы да
басқалары. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі
туындады.[5] Қазақстан Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді
түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Аталмыш концепцияны іске
асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан Республикасы Президентінің 24-ші
сәуірдің 1995 жылында қабылдаған „Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар жарлығы табылады. Салық Кодексінде
Қазақастан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13 алым, 9 төлем, 1
мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.Қаржы Министрлігінің салық
комитеті салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
толық әрі уақытылы түсуіне мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ететін және
салық қызметі органдарын басқаратын орталық атқарушы орган болып табылады.
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер
кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салық міндеттемелерінің орындалуына салық бақылауын жүзеге асыру жөніндегі
міндеттер жүктеледі. Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі
органдарына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға жатпайды.Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық
жасауды жүзеге асырады.[6]

1.2. Салық жүйесінің экономикалық ролі және салық механизмі
Салық механизмі қаржы механизмінің құрамдас бір бөлігі, және салық саясатын
жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Салық механизмі ұлттық табысты бөлу және
қайта бөлу қатынастарын жүзеге асыру арқылы мемлекеттік орталықтандырылған
ақша қаражат қорларын құруға, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын
реттеуге, шаруашылық субьектілерінің тұтынуын және қорлануын қамтамассыз
етуге қажет салықтық қатынастардың амал -әдістерінің, ережелерінің
жиынтығы.Қандай да болмасын мемлекеттің салық саясаты салық заңдылықтарын
қабылдау, нормативтік актілерді бекіту, салықтардың түрлерін белгілеу,
төлеушілердің ауқымын, ставкасын, жеңілдіктерін, төлеу мерзімдерін және
салықтарды төлеу тәртібі, салықтық заңды бұзушылардың жауапкершілігі,
бюджет жүйесі арқылы салықтарды бөлу, бір сөзбен айтқанда салық механизмі
арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да салық саясатының, салық жүйесінің
бірыңғай, әрі тиімді қызмет етуі салық механизміне тікелей байланысты.
Салық механизмі салық теориясындағы ұйымдастырушылық экономикалық категория
ретінде ұлттық табысты бөлу барысында туындайтын басқарудың обьективті
процесін айтады. Осы процестердің сферасын үш түрлі ішкі жүйеге бөлуге
болады, яғни олар:
—    салықтық жоспарлау мен болжау;
—    салықтық реттеу;
—    салықтық бақылау.
Негізінен салық механизмінің құрылымы мынандай негізгі элементтерден
тұрады, яғни, салық жүйесі, салықтарды болжамдау, салықтарды есептеумен
алуды ұйымдастыру, салықтарды алу әдісі, және салықтардың уақытылы әрі
толық көлемде түсуін бақылау жүргізу. Осы процестер мен кезеңдердің барлығы
салық түсімдерін жоспарлау мен болжамдаудан бастап, олардың түсуін салық
органдары салық арқылы бақылаудың бірыңғай жүйесін құру. Салық механизмінің
әр бір кезеңін, сатысын зерттеу қаржы ғылымында өзекті тақырыптарға жатады,
өйткені салық механизмінің ұтымды ұйымдастырылуынан жалпы салық жүйесінің
жай- күйі тікелей байланысты, әрі мемлекет кірістерінің көзі бюджетке
тигізер әсері де мол.
Бүгінгі салық механизмі арқылы мемлекеттің жалпы экономикалық саясатының
ұштасуы анық, өйткені, біріншіден мемлекеттік экономикалық реттеу жүзеге
асырылса, екіншіден нарықтық экономика өз дамуын іске асырады екен.
Осы салық механизмі бүгінгі танда мемлекеттің мақсатты түрде экономикалық
саясатын жүргізе отырып, қоғамның экономикалық дамуына экономиканың және
қаржылық саясаттың стратегиясы мен тактикасы арқылы кәсіпкерлік пен еркін
бәсекелестікті ынталандыру немесе тежеу қызметінде жүргізіледі.
“Қазақстан Республикасы салық жүйесі туралы” Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл
еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі тестердің бірегейі. Осы
мезгілден бастап ел экономикасына бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса
бастады. Оларды атап айтсақ; шаруашылықты жүргізудің еркіндігі: меншік
түрлерінің бір-біріне өзара тепе-теңдігі; шаруашылық жүргізуші субъектілер
мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және
т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты прициптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсуі тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептелінеді.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
құқықтары мен міндеттері, республикалық және жергілікті басқару
органдарының да салыққа байланысты қызметтері айқын бекітіледі.
Қабылданған Заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан Қазақстан
Республикасында: 13-жалпы мемлекеттік салықтар: ІІ-міндетті түрде төленетін
салықтар мен алымдар: 18-жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтар негізі пайдаға салынатын салық, табыс салығы қосылған құнға
салынатын салық және т.б. салықтар құрады. Қазақстан Республикасының салық
жүйесін құруда ең алғашқы тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген. Заңның
ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен олардың орны ерекше. Дегенмен,
өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар
кемшіліктерде бұл заңда тыс қалмаған сияқты, яғни Қазақстан Республикасы
алғашқы құрылған салық жүйесінде бірқатар шешуін таппаған мәселелер,
кемшіліктер мен жетіспеушіліктер аз емес. Әрине, бұл кемшіліктердің түрлі
себептері де бар.
Басты себеп, ол біз салық жүйесін құрғанда елімізде жинақталған ғылыми
және практикалық тәжірибе болған жоқ.
Салық қызметі органдары да, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға
психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Еліміздің алғаш қабылданған
салық жүйесінде біз жоғарыда айтып өткен дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып
келген салық принциптері сақталмады.
Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен
жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы жалық жүйесінің өндірісті
дамытуға ешқандай ықпал етпеуі, бюджет кірісін қарадағы өз ролін жете
атқара алмауы, яғни салық көзі табыс немесе пайда емес, керісінше тұтыну
болып табылады.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс
дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық
жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық бойынша бірнеше болуы,
халықаралық салық салудың негіздерінің тыс қалмауы және т.б. кемшілктер
салық жүйесінің одан ары қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетеді.
Әрине бұл өмір талабына сай. Экономиканы реформалау 1-2 жылдың ішінде
мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз, сондықтан салық жүйесі де біртіндеп
қалыптасады, түзеледі, ары қарай дамиды.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін салық
заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес қызмет
етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 24.04.95. жылы қабылдаған “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” жарлығы болып табылды.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдың шілдесінен бастап жаңа салық
жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болсада нарықтық
қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше
жақындатылған.
Енді бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың саны едәуір
қысқартылып, жалпы салықтар мен алымдар саны 11-ге жеткізгілген.
Салықтың ең басты түрі болып табысқа салынатын салық, яғни пайда емес
табыстан салық алынатын болды.
Салық салудың негізгі принциптері біршама өз шешімін тапқан. Заңды
тұлғалардың табысына салынатын салықтың ставкасы жалпыға бірдей 30% болып
белгіленсе, қосылған құнға салынатын салық ставкасы барша төлеуші үшін 20 %
көлемінде бекітілді. Сонымен қатар амортизация есептеудің жаңа тәртібі
енгізілді. Бухгалтерлік есеппен қатар енді салықтың есеп жүргізіледі. Айта
кетсек жаңа салық кодексінде жаңа салық заңы бойынша салықтың әкімшіліктің
жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды шешімдердің бірі
салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы жарлыққа
байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет кірісіне
төленуге жатады.
Соның немесе ағымдағы төлемдер бюджет кірісіне белгіленген мерзімде
төленбесе оны төлеушілердің немесе олардың дебиторларының шоттарынан салық,
айып пұл және өсім жөнінде пайда болған берешек шегінде, егер салық төлеуші
немесе оның дебиторлары осы берешекті төлеуге келетін болса, өндіріп
алынады.
Салықтар, айып пұл немесе өсім түріндегі берешектердің төленуін
қамтамассыз ету үшін салық қызметі органдары салық төлеуші мен оның
дебиторларының шотында қаражат болмаған жағдайда мүлікті тұмшалау туралы
шешім жойылады.
Қосылған құн салығы бойынша декларация ҚР-ның Салық кодексіне сәйкес
әзірленген жаңа салық есептілігі бойынша жасалынады. Декларацияның он бір
қосымшасы және жиырма төрт қосымша нысандары бар.
Салық жүйесі Қазақстан экономикасының тиімділігін көтеру инструменті
бола алған жоқ.

II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1. Салық салудың қазіргі кездегі механизмі
Қазіргі кезеңде, салық салу механизмі біздің Республикамызда
қалыптаспаған жағдайда болып отыр: қазірдің өзінде оның мәні мемлекеттік
реттеудің әкімшілік биліктің сипатын ашып көрсете алмайды, сонымен бірге ол
әлі де экономиканы мемлекеттік реттеудің жанама немесе тікелей тиімді
құралы бола алмай отыр. Сондай-ақ, соңғы жылдары нарықтық қайта құру
тәжірибесі,бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі – салық салу механизмі,
өте мардымсыз күйде екенін көрсетеді. Ал бұл салықтардың аздығынан немесе
жиынтық көлемінің азайғанынан емес, салық төлемінен ”жалтару” жағдайларының
жиілеп кездесетінен туып отыр. Бұған салық жүйесінің өзі көп мүмкіндіктер
туғызады, өйткені соғұрлым салықтың жеңілдіктер көп болған сайын, оларға
түрлі заңды және заңсыз жолдармен жетуге ұмтылатындардың саны көбейе
түседі. Бұған қоса, салық салудың тәртібі жөніндегі Заңның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.