Жатырдың субинволюциясының диагнозы және болжау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
3-5
Әдеби шолу
6-7
Негізгі бөлім
8-29
Туғаннан кейінгі кезең патологиялары
8-19
Жатыр тартылуының кешеуілдеуі
20-29
Жатыр тартылуының кешеуілдеуі
20
Жатырдың субинволюциясының пайда болуының негізгі себептері
21-23
Жатыр тартылуының кешеуілдеуінің клиникалық белгілері
24-25
Жатырдың субинволюциясының диагнозы және болжау
26
Жатыр тартылуының кешеуілдеуінің емі
27-28
Жатырдың субинволюциясының алдын- алу
29
Қорытынды
30
Тіркеме
31-32
Пайдаланылған әдебиеттер
33
Жоспар

Кіріспе

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық саласының бастымақсаты - ауыл шаруашылық өндірісін дамыту, мал санын арттыру, халқымыздыауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз ету, бәсекелестікке төтеп беретінжетістіктерге жету болып табылады. Бұл мақсаттарды жүзеге асыруда жеткілікті азықты жинау, малды күтіп-бағу, өсіру және азықтандыру, қарапайым да, тиімді технологиялардышаруашылықтарға енгізу үлкен рөл атқарады. Үлкен жетістіктерге жету үшін көптеген жұмыс атқарылуы қажет. Олардыңбірі дені сау мал өсіру және малды аурулардан қорғау. Бұл талаптарветеринар мамандарымен қадағаланады. Мал шаруашылығын дамыту, оныңөнімділігін арттыру және малдың денсаулығын сақтаудың бірден бір кепілі-күнделікті қадағалау мен жоспарлы түрде мал басын арттыру немесе шаруашылықжағдайында белгілі бір ережелерді жоспарлы түрде орындау.

Ветеринарияның міндеті - мал шаруашылығының ветеринарлық тазалығын сақтау, адамдардың денсаулығын мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау, жоғары сапалы ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау.Ауыл шаруашылығының алдында тұрған басты тапсырма - халықты өндірістік және ауылшаруашылық шикізатпен, оның әлеуметтік жағдайының деңгейін ары қарай жоғарлатуды қамтамасыз ететін өндірістің дамуы мен мал шаруашылығының барлық салаларының жан-жақты динамикалық дамуына қол жеткізу болып табылады.

Әр малдың басынан өндірілетін өнімнің шығу көрсеткішін ұлғайту және табынның өзіндік өніп - өсу дәрежесін жоғарылату, малдың басын сақтап қалуға нақтылы кірісу нәтижесінде ауыл шаруашылығының деңгейін көтеру қажет. Сонымен қатар мал шаруашылығына қажетті дәрілік заттар мен дәрумендерді қажетті жерге тез арада жеткізуді кеңейту және малдәрігерлік кызмет көрсетуді жақсарту керек.

Халық шаруашылығының экономикасында ірі қара шаруашылығы маңызды орын алады, себебі болашақта малдың тұқымдық құрамын және өсіп - өндіру технологиясын жақсартудың өзіндік үлесі зор. Жекелеген шаруашылықтарда малдың жалпы басының өсуіне және ірі қара шаруашылықтарының ары қарай дамуына сиыр малында кездесетін жатыр аурулары кедергі келтіріп келеді. Бұл аурулардан келетін экономикалық шығын, мал шаруашылығында кездесетін көптеген жұқпалы емес аурулардан кем түспейді.

Ірі қара мал табынын өсіру ең күрделі және көп еңбекті қажет ететін процестердің бірі болып табылады. Сүт және ет өндірісінің өсуінің маңызды факторы бұзаулардың 100 басына шығуының артуы болып табылады. Еліміздегі шаруашылықтарда бұзаудың шығуы төмен, бұл бірқатар себептерге байланысты. Ең алдымен, бұл жануарларды дұрыс асырмау және пайдалану, сондай - ақ толық емес және жеткіліксіз азықтандыру. Бірақ басты себеп мамандардың мал дәрігерлік қызметінің төмен деңгейі болып табылады. Бұл шаруашылықтың көптеген аурулары бойынша, атап айтқанда, гинекологиялық жайсыздығын тудырады.

Осы аурулардың бірі жатырдың субинволюциясы өте кең таралған және орта есеппен төлдеген сиырлардың 32,5% - ы тіркеледі. Босанғаннан кейін жатырдың инволюциясы белсенді монцион болмаған кезде, рациондардың толық емес болуына байланысты туындайды және ішкі органдар мен жүйелердің функцияларының бұзылуымен жиі жүреді. Оның негізгі себептері жатырдың атониясы, аз мөлшерде дәрілердің бөлінуі немесе олардың кідіруі, босанғаннан кейін 4 күннен астам сұйық қоңыр дәрілердің өтуі, дәрілердің бөліну мерзімдерінің артуы болып табылады. Жатырда сұйық қара қоңыр түсті ақпалар жиналуы және токсиндердің пайда болуына әкеледі. Туудан кейінгі пайда болатын ақпалар ыдырау өнімдерімен дененің уыттануы желінсауды тудырады. Жыныстық циклдер бұзылады.

Жүктілік кезінде жатыр көлемі артады, босанғаннан кейін оның кері дамуы, яғни инволюция. Жатырдың инволюциясы кезінде міндетті емес жағдайға тән мөлшерге дейін азаяды. Әдетте жатырдың инволюциясы 3 апта ішінде аяқталады. Алайда, кейде бұл процесс ұзаққа созылады. Жатырдың инволюциясының баяулауы субъинволюция деп аталады.

Жатырдың субинволюциясы - босанғаннан кейін оның кері даму үрдісінің осы ағзаға тән ауру. Бұл патологияның сиырлардың кейінгі өсімін молайту қызметі үшін ерекше қауіптілігі оның аясында жануарлардың ұзақ немесе тұрақты бедеулігіне әкелетін қабыну сипатындағы жыныс мүшелерінің аурулары мен аналық бездердің функционалдық бұзылулары жиі дамиды.

Жатырдың субинволюциясы әдетте ауру жануардың жалпы күйіндегі нормадан ауытқуды тудырмайды. Тек жекелеген жағдайларда ол септикалық интоксикациялармен бірге жүреді.

Жатырдың субинволюциясының ерекше қаупі, ол жіті және созылмалы босанғаннан кейінгі эндометриттердің, аналық бездердің функционалдық әр түрлі бұзылуларының және жыныстық аппаратта басқа да патологиялық процестердің пайда болуына және соның салдарынан бедеулікке әкеп соқтырады. Бұл патология сиырлардың барлық босанғаннан кейінгі ауруларының ең көп таралған болып табылады. Әсіресе жиі жатырдың субинволюциясы қысқы - көктемгі кезеңде тіркеледі. Дер кезінде емдеуде ауру сауығумен аяқталады. Алайда, бұл ауру эндометриттермен жиі асқынады, бұл бедеулікке әкеледі. Сондай - ақ жатырдың субинволюциясы төлді алмау салдарынан экономикалық шығын әкеледі. Жануарларды өнімді пайдалану мерзімінің қысқаруы байқалады, яғни оларды жарамсыз деп тану. Осы аурудың этиологиясы, патогенезі және алдын алу мәселелерін зерттеуге үлкен көңіл бөлу қажет, сондықтан да курстық жұмыста бұл тақырыпты толықтай дерлік зерттемекпін.

Курстық жұмыс мақсаты - жатырдың субинволюциясының клиникалық белгілерін және алдын алу әдістері мен тәсілдерін кеңінен түсіндіру.

Әдеби шолу

Жатырдың босанғаннан кейінгі субинволюциясы кең таралған. Мысалы, А. М. Вайнтрауба (1954) деректері бойынша аналық субинволюциясы 60,3% - да, А. Я. Батраков (1973) 80-85% - да, А. Я. Крохин (1980), Н. И. Полянцев (1986) және А. Г. Нежданов (1987) - 40-70% - да, Ф. У. Абдурахманова (1979) - 36% - да, В. Г. Гавриша (1997) - 35,6% - да, А. Н. Турченко (1999) - 30-45% - да, Р. Р. г. Кузьмич (2000) - 30-35%.жануарларда кездеседі. [9]
Жануарлардың жатырдың субинволюциясының себептері әртүрлі. Көптеген авторлар (Н. А. Флегматов, 1952; Вайнтрауб, 1954; И. А. Бочаров, 1954; А. П. Студенцов, 1961; И. Ф. Заянчковский, 1964; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1976; В. С. Шипилов, 1977; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов, В. А. Чирков, 1987; А. Г. Нежданов, В. Д. Мисайлов (1996) және т. б.) жатырдың субинволюциясының тікелей себебі жануардың бұлшық етінің әлсіз ретракциясымен бірге жатырдың жиырылу функциясының (гипотония, Атония) әлсіреуін есептейді.[9]
Сиырлардың туғаннан кейінгі субинволюциясын диагностикалау, емдеу және алдын алу мәселелеріне авторлар көп көңіл бөлген (М. К. Криммер, 1942; Н. А. Флегматов, 1952; А. М. Вайнтрауб, 1954; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1965; И. Я. Мюйрсепп, 1973; В. Я. Никитин, 1974; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов және В. А. Чирков, 1987; а. Г. Нежданов, 1987;. Осы патологияның дәрежесіне қарамастан, өсу үрдісі бар.[7]
Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің аурулары көбінесе бедеулікке алып келіп соқтырады. Н.И. Полянцев, Н.Г. Гасанов, (1988) зерттеулері бойынша көбею мүшелерінің ауруларының тіркелуі бедеу сиырларда 30-51% және құнажындарда13-28% кездескен. И.А. Бочаровтың (1966) зерттеуі бойынша жыныс мүшелерінің аурулары бедеуліктің басты себебі емес деп көрсетіп, тек 6-10%-дан аспайды деп зерттеген. А.И. Сергиенконың (1978) зерттеуі бойынша шаруашылықтағы сиырлармен құнажындардың бедеулігінің 17,4- 19,5% -ғана гинекологиялық аурулардан болған деп көрсетеді.[8]
М.А. Багманов (1997) сиырлардың эндометриттерін емдеуге және алдын алу үшін хориофаг - ерекшілікті бактериофағы бар плацентаның экстрактын ұсынды. Оны сиырға параректалды шұңқырлардың борпылдақ клетчаткасына екі жақтан жартылай дозасын 0,1 мл 1 кг тірі салмағына есеппен 5-6 рет арасына 48 сағат салып егеді. Антигистаминді қан сарысуын сиыр төлдеу және төлдеуен кейін 50 мл мөлшерде тері астына екі рет егу төлдеуден кейінгі иммунодеффициттің алдын алуға әкеледі (Т.Ж. Әбдірахманов). В.В. Мосин бойынша блокаданы антимикробтік заттармен қолдану жақсы нәтиже береді (А.Г. Шехватов).[1]
А.А. Мұханбетқалиева. Т.Ж. Әбдірахманов (2005) алғаш рет эндометрит шалдыққан сиырлардың жатырындағы кейбір микроорганизмдердің Saussurea Salsa экстрактысына сезімталдылғын зерттеген. Saussurea Salsa экстрактының терапевтикалық тиімділігі эксперименталды жолмен дәлелденіп, сиырдың туудан кейінгі іріңді-катаралды эндометриті кезінде қолдану үлгісін әзірленді. Saussurea Salsa экстрактысы сиыр ағзасының иммундық күйіне және өзіндік емес резистентілігіне оңтайлы әсер ететіндігі анықталынды. Сонымен сиырдың төлдеуден кейінгі іріңді-катаралды эндометритін шаруашылық жағдайында емдеуге арналған жиынтықты терапия: Saussurea Salsa экстрактысы 1%-дық спирт ерітіндісі түрінде Эсмарх кружкасын қолданып жатыр ішіне 500 мл көлемінде күніне бір рет енгізу, В.В. Мосин бойынша блокада, екі инъекция тривитамин, синестрол инъекциясы және глюкоза мен кальций хлоридін күре тамырға жіберу. Экстрактысының бір күндік терапиялық дозасы 0,08 мг 1 кг малдың тірі салмағына құрайды. Препаратты енгізгеннен кейін[1]

Т.Ж. Әбдірахмановтың (2002) мәліметтері бойынша сиырлардың іріңді-катаральды эндометриті кезінде кешенді этиопатогенетикалық терапияда антигистаминді қан сары суын, окситоцин, фуразолидон таяқшаларын және бициллин-5 бірге қолдану жатыр микрофолорасына бактерицидті әсер етеді, 100% сиырлардың аурудан айығуына әкеледі, емдеу мерзімін, сервис-кезеңін қысқартады, ұрықтануын жоғарлатадыйін оның жақсы сіңірілуі үшін тік ішек арқылы жатырға массаж жасайды.[1]

Г. А. Кононов (1977 жыл) жатырдың субинволюциясы жүктілік кезінде жатырдың созылу нәтижесінде жиі пайда болатынын көрсетеді. Мұндай жағдай ұрықтың және жеміс қабығының суларында, бір қойлы жануарлардың көп ұрығында және жемістердің қайта дамуы кезінде байқалады. Сондай - ақ, ауыр босанғаннан, ізін ұстағаннан кейін және ағзаның жалпы әлсіздігі әртүрлі себептерге байланысты жиі байқалады. [1]
Д. Д. Д. Логвинов (1975 жыл) жатырдың субинволюциясының пайда болуы желінсау аясында мүмкін деп санайды, нәтижесінде жатыр мен сүт безінің арасындағы рефлекторлық байланыс бұзылады, сондай - ақ, егер оған бұзауды қаптау мүмкіндігі болмаса, ана инстинктінің босанатынмен жеткіліксіз пайда болуы нәтижесінде. [1]

Негізгі бөлім

Буаздылық ( graviditas) - ұрықтандыру кезеңінде, яғни ұрықтандыру сәтінен бастап жетілген ұрық немесе түсік туғанға дейін ұрықтың физиологиялық жағдайы. Практикада жүктіліктің басталуы деп соңғы (жемісті) ұрықтандыру күні саналады.

Буаздылық кейбір ағзалардың (өкпенің, бауырдың, бүйректің, жүректің) жұмысын қиындатады және қиындатады және, әрине, ағзадағы физиологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына бейім олардың жұмыс істеу жағдайын нашарлатады. Буаз жануарлар осы түрге тән барлық аурулармен зақымдануы мүмкін.

Ағыс бойынша физиологиялық, яғни ана ағзасының және дамып келе жатқан ұрықтың жағдайы үшін қалыпты және ана мен ұрықтың функционалдық жағдайының бұзылуымен бірге болатын патологиялық болуы мүмкін.

Жүкті жануарлардың ауруларына жүрек-қан тамырлары және бөлу жүйелерінің толық емес жұмысы, эндокриндік бұзылулар және зат алмасуының бұзылуы әкеледі. Осыны негізге ала отырып, жүкті жануарлар ауруларының алдын алу, ең алдымен, күтімнің, тамақтандырудың және ұстаудың тиісті жағдайларын жасау негізінде, әсіресе жүктіліктің соңғы үштен бір бөлігіне салынуы тиіс.
Жүкті жануарлардың ауруларын үш топқа біріктіруге болады: 1) ана организмінде пайда болатын және дамитын және жүктілікпен тікелей байланысты аурулар; 2) ұрықта және оның қабықтарында дамитын аурулар; 3) жүктілікпен бірге жүретін, бірақ онымен байланысты емес аурулар.

Туғаннан кейінгі кезең
Төлдеуден кейінгі мезгіл - туу уақытының аяқталуынан аналық малдың жыныс және басқа органдарының инволюциясы біткен уақытты төлдеуден кейінгі мезгіл деп атайды. Инволюция дегеніміз аналық малдың дене мүшелерінің қайта бастапқы қалпына келуі. Барлық малдарда туудан кейнгі уақыт жаңа буаздылықпен немесе бедеулілікпен аяқталады. Осы мерзімнің ұзақтығы малдың түрлік ерекшеліктеріне ең алдымен туудан кейнгі және буаздылық уақытындағы тіршілік жағдайларына байланысты. Ауыл шаруашылық малдарында әдеттегі өмірсүруі жағдайында туудан кейінгі уақыт 3 апта аралығында, әрі кеткенде бір айдан артық емес мерзімде аяқталады.
Туудан кейнгі мерзімде барлық организмнің қайта құру процесі өтеді. Бұл уақытта буаздылық жағдайына қарағанда бір шама малдың дене температурасы көтеріледі, тамыр жиі соғады және дем алысы, қан тамырының қысымы төмендейді. Осы барлық өзгерістер туудан кейінгі мерзімнің бірінші тәуліктерінде жүреді. Жатырдың инволюциясы оның бұлшық етінің ретракциясынан тұрады. Осы үрдіс гликогеннің көп мөлшерде пайда болуымен өтеді. Жатырдың артериальдық тамырларының саңылауы кішірейеді, олардың қабырғалары сіңіріліп дәнекер тканьмен алмастырылады.
Эндометрияның және периметрияның қатпарлары біртіндеп тегістеледі.
Туудан кейінгі мерзімнің бірінші үш тәулігінде жатыр қабырғасы жуандайды (4-5 см ірі малдарда), ал көлемі - 3 есе кішірейеді. Біраз уақыттан кейін жатыр қабырғасы қайтадан жұқарады, жатырдың созылған жалғаулары қысқарады. Жатыр бұрынғы қалпына келеді. Жатырдың кішірейуімен бірге мойынының бұлшық еттері де жиырыла бастайды. Жатыр мойыны әдетте жатырдың инволюциясы аяқталғасын жабылады.
Барлық шырыш қабығы әсіресе оның аналық плацентасының функциясын атқаратын бөлігі бұзылады, сосын жатырдан лохийлер бөлінеді. Бірінші тәуліктерде лохийлер құрамында қанның болуына байланысты қызғылт-қоңыр түсті болады, сарпайдың терісінде кеуіп олар созылмалы ағындыдан қонырлау қабықтарға айналады. Біраз уақыт өткесін лохийлер ақшыл түсті болады. Лохийлердің қызылша түрлері сарғылтқа ауысады. Барлық малдардың түрлерінде туудан кейін 12-15 тәулік өткесін созылмалы ағындының байқалуы асқынудың белгісі болып саналады.
Сарпай мен қынап туудан кейінгі мерзімнің бірінші тәуліктерінде, ал жамбас 4-5 тәуліктерден кейін бұрынғы қалыптарына түседі. Іштің пішін үйлесімі конфигурация қалпына келуі бірінші 2-3 тәуліктерде байқалады. Ісіктер 5-6 тәулік ішінде тарайды.
Аналық жыныс бездерінің, жатырдың және басқа органдардың инволюциялары туудан кейінгі мерзімнің үшінші тәулігінен басталады.
Туу үрдісі әдеттегідей өтсе, онда жыныс циклының қозу сатысы уақытында басталады. Соны ескере отырып барлық ауыл шаруашылық малдарды төлдеуден кейін бірінші айда, ал қоянның аналығын типті төлдегеннен кейінгі бірінші сағаттарында ұрықтандыру керек. Төлдеуден кейін 3-4 апта өткесін қозу сатысының болмауы немесе күйіттің және жыныс циклының феномендерінің болуына қарамастан ұрықтандыру процесі нәтижесіз болса, онда ол бедеуліктік бір түрінің белгісі екендігін көрсетеді. Төлдеуден кейінгі мезгіл ағымының созылуы кезінде аналық малдың жыныс органдарына массаж жасау, күйіттеушілерді қолдану, белсенді серуенге шығару арқылы мал организмін қалыптастыру керек.

Туудан кейінгі вульвит, вестибулит пен вагинит.
Себептері. Туу кезіндегі жара, жарақаттар, сырттан қолмен, құралдармен инфекция енуі, кейде эндометрий асқынуынан дамиды.
Клиникалық белгілері. Жануарлар мазасызданады, арқаларын бүкірейтеді, құйрықтарын көтереді. Жиі зәр бөлінулері ыңқылмен өтеді. Сыртқы жыныс ағзалары ісінеді. Пальпациялау малда ауырсынулар туғызады, тіптен кейде қол тигізгенде, мал жата қалады не құлап түседі. Жыныс саңылауынан жалқаяқ бөлінеді, ал құйрық, сарпай аралық маңына жабысып кебеді де қабыршақтар түзеді.
Қынаптың кілегейлі қабатын керілу кезінде айқын гиперемия, ойықжара, жара, эрозия, қанталау байқалуы мүмкін. Жергілікті көріністерге жалпы күйзеліңкі жағдайды қосу керек.
Диагноз - клиникалық белгілерін ескере отырып қояды.
Болжау.Асқыну ретінде тыртықтанулар, стриктуралар, проктит, жанбас флегмонасы, артқы аяқ маңы флегмоналары, уретрит ауруларын күтуге болады.
Емі. Алдымен құйрық пен сыртқы жыныс ағзаларын мұқият жуып тазалайды, құйрығын дәкемен орап, жанына бекітіп байлап қояды. Қынап кіреберісі қуысын тазалап дезинфекцирлегіш ерітінділермен (калий перманганат, лизол, креолин, биелерде - сулема) сулайды. 1-2% тұзды - содалы (1:1) ерітінді қолдану немесе натрий хлоридінің (2-5%) гипертониялық ерітіндісін қолдану жақсы нәтиже береді. Дегенмен сулау жерінде қоздырғыш жылжуы арқылы механикалық тұрғыда ауру таралуын, жайылуын туғызу мүмкіндігі бар екенін есте ұстау керек. Сондықтан қынап кіреберісін жыныс саңылауы ашық күйде болғанда, ерітінді сол сәтте кері ағуы үшін жуу керек. Ерітіндіні қысыммен күштеп енгізуге болмайды.
Сулап тазалаған соң кілегейлі қабатын Вишневский линиментімен, стрептоцид эмульсиясымен, йодоформды, ксероформды, креолинді, ихтиол не өзге сықпамайымен өндейді. Ұнтақ тәрізді препараттар, әсіресе,, суда ерімейтіндер тиімді әсер етпейді. Олар зәр бөлгенде сыртқа зәрмен қоса шығып кетеді. Сарпай эпителинден арылған кілегей қабаттарының жабысып өсуін болдырмайды. Кілегейлі қабатта орныққан сықпамайлар тауғыш ретінде әсер етіп қабыну ошағын қосалқы инфицирленуден қорғайды. Қатты ауырсынатын жағдайларда кәдімгі сықпамайларға дикаин (1-2%) қосады. Ойықжара, жара, эрозияларды тазартқан соң ляписпен (5-10%) күйдіреді. Ихтиолды тампондау жақсы нәтиже береді, оны әр 12-24 сағат сайын қайталап отырады

.

Жатырдың түсуі (айналуы) (Prolapsuset infetsio uberi) - туудың шиеленісуі. Көбіне сиыр мен ешкіде, сирек бие және мегежінде кездеседі.
Себебі күшті толғақтар мен күшенулерде, үлкен төлді күштеп тартып шығарғанда, асырау мен күту кезіндегі қателіктер.
Клиникалық белгілері. Жатыр айналуына ерекше белгілер тән емес. Мал тынышсызданады, өзін түйнелу кезіндегідей ұстайды.
Жатырдың толық түскенінде сыртқы жыныс органдарынан дөңгелек немесе алмұрт тәрізді масса шығып тұрады, кейде шабар буынға дейін түседі.
Емі әдетте мамандар көмек көрсетеді. Жатырдың толық түскенінде басында қызыл түсті, кейіннен қоңыр түсті болады.
Әдетте мал жатады, сондықтан түсіп қалған жатыр астына клеенка немесе шүберек төсейді. Содан кейін эпидуриальды құйрық анестезиясын жасайды. Жатыр қатпарларының бірнеше жеріне 0,5-1 см тереңдікте окситоцин сиырға 60 ҚӨ, ұсақ малдарға 5-20 ҚӨ мөлшерінде енгізіледі. Жатырды жуады және ваготил (2%), квасцы (3%), фурациллин 1:5000) ерітінділерінің біреуімен өндейді. Жатыр жарасына тігіс салады. Окситоцин еккеннен кейін 5 минут өткесін, жатыр көлемі 30% кішірейеді, тығыздалады және орнына жеңіл салынады.

Төлдеуден кейінгі талықсу coma puerperalis - тіл, ішек-қарын торабының, аяқтардың және басқа органдардың парезімен, коматозды жағдайымен өтетін малдардың жіті ауруы. Бұл ауру көбінесе сүтті, асыл тұықмды сиырлар арасында, малды жеммен көп мөлшерде азықтандыратын кешендерде жиі кездеседі. Ауру кешендер жиынтығынан туады. Ең алдымен рационда Са және Р, Д витаминінің жетіспеушілігі, жалпы ақуызы көп азықтармен азықтандыру (бұл жағдай малды семіруге әкеледі). Аурудың себебін түсіндіру үшін көптеген теориялар бар, бірақ бұл теориялардың көбі экспериментпен және тәжірибемен дәлелденбеген. Ауруға шалдыққан малдың орталық жүйке жүйесі зақымдалып, мал әлсіреп қалады.
Клиникалық белгілері. Ауру көбінесе сиыр бұзаулағаннан кейінгі алғашқы 3 күнде байқалады.
Парезге шалдыққан сиыр меңзең болып, жемшөп жеуден қалады. Әрі-бері жүруі нашарлап, денесі дірілдейді.
Мал денесінің қызуы әдеттегіден төмендеп +35 +360С градусқа тең болады. Ауру мал көбінесе басын бір бүйіріне салып, жатып қалады. Оның басын қолмен түзеп қойса, қайтадан бүйіріне қарай бұрып алады. Аурудың өршуі барысында малдың жұтқыншағы мен тілі салданады. Мал ауызындағы шөпті шайнап, жұта алмайды. Сондай-ақ мал күйіс қайтарудан қалады. Ішектің жиырлуы нашарлағандықтан малдың іші кебе береді. Ауру малды артқы жағынан қарағанда оның иіріліп жатқаны байқалады.
Жалпы бұзаулаудан кейінгі талықсу өте жіті түрде өтеді. Егер бір тәуліктің ішінде көмек көрсетпесе мал өліп кетеді.
Емі. Ауруға шалдыққан малды емдегенде, желінге үрпі арқылы ауа жіберіледі. Ем жасау үшін сиырды бір жағына жатқызады да, желінді сүттен босатады. Содан кейін үрпіні спирттің ерітіндісімен тазалап, залалсыздандырады. Үрпіге арнайы жасалған катетер енгізіледі. Катетердің екінші ұшы Эверс аппаратымен жалғастырылған, сол арқылы біртіндеп ауа жіберіледі. Ауа желін түгелдей тырсиып толғанша жіберіледі. Бұл кезде желіннің қыртыстары тегістеледі. Емдеу барысында желіндегі ауаның тез арада қайтадан шығып кетпеуін бақылайды. Егер үрпінің тесігінен ауа шыға бастаса, онда оны дәкемен 2-3 сағатқа байлап қою қажет. Ауамен толтырылған желін кәдімгі допша тырсиып тұрса, емдеу нәтижелі болады. Ем дұрыс жүргізілген жағдайда ауа үрлегесін 20-30 минут ішінде сиыр орнынан тұрып жем-шөп жей бастайды, бірақ ол аурудан тез жазыла қоймайды. Мал денесінің дірілі біртіндеп басылады.
Егер желінге ауа жіберуіден нәтиже шықпаса, онда малдың күре тамырына 20%-дық глюкоза ерітіндісі (200-400 мл) мен 10%-дық хлорлы кальций ерітіндісін 100-400 мл немесе 10%-дық глюконат 100-200 мл мөлшерінде жібіріледі, ал тері астына 20%-дық кофеин-бензоат натрий (15-25 мл) егеді.
Төлдеуден кейінгі талықсуды желінге ауа жіберіп немесе күре тамырына глюкоза немесе кальций енгізгенде сүт цистернасының, сүт жолдарының және қан тамырларының қабырғаларында орналасқан баро-және хеморецептарлар тітіркенеді. Осы тітіркенулерге жауап ретінде қан қысымы, дем алудың жиелігі өзгереді, ал ең бастысы тез арада бас ми қабығының реактивтігі қалпына келеді, осының әсерінен организм жүйелерінің барлық функциясы қалыптасады.
Парезге ұшыраған малға ауыздан дәрі ішкізуге болмайды. Жұтқыншақтың параличке ұшырауына байланысты дәрі ішке кетпей, өкпеге кетуі мүмкін. Ондай жағдайда мал тұнғышып, жағдайы бастапқыдан да қатты нашарлайды.

Төлдеуден кейінгі параметрит (parametritis puerperalis) - әдетте флегмона және абсцесс түрінде өтетін жатырдың кең сіңірінің немесе паравагинальді клетчаткасының қабынуы.
Себептері. Қабыну процесінің жатыр маңындағы тканьдерге жайылуынан метрит, периметрит, өлі еттенген вагинит ауруларының салдарынан, қынап маңындағы дәнекер тканьдердің жайылып қабынуынан, сондай-ақ жатыр мен қынаптың жарақаттануынан болады.
Клиникалық белгілері. Мал күйзеледі, оның қызуы көтеріледі, сарпай және қынап кілегейі існеді нәжіс пен зар шығаруда қиналады. Тік ішек және қынап арқылы зерттегенде жатыр маңындағы тканьдердің ауыратындығы байқалады, жатырдың жалпақ сіңірінің біреуі не екеуі жуандап кетеді, олардың үсті бұдырланып басқан кезде ауырады, жалпақ сіңірлерде не қынап маңындағы дәнекер тканьде күлтілдеген бітеу жаралар бар екені сезіледі.
Болжау. Анасының өміріне күмәнді, мал емделген соң бедеу қалады немесе қынап саңылауы тарылады.
Емі. Антибиотиктер тағайындалады, қынапты ыстық дезинфирлеуші ерітінділермен бүркеді, ихтиол-глицеринді тампондарды 1-2%-дық калий йодид ерітіндісін қолданады. Қынап қабырғасында орналасқан абсцесстерді қынап арқылы ашуға болады.
Төлдеуден кейінгі периметрит (perimetritis puerperalis) - жатыр сірі қабығының қабынуы, көбіне іріңді немесе фибринозды түрде мезотелий бүрісуімен, фибрин пленкасының жиналуымен, жақын жатқан тканьдерь мен абсцесстің немесе фибринозды жалғамдардың пайда болуымен сипатталады.
Себептері. Лимфа жолдарымен, сирек қан арқылы организмге микробтардың енуі, эндометрит және эндосальпингиттің асқынуы.
Клиникалық белгілері. Ауру малдың жалпы жағдайы күйзелген, іші тартылған, зәр және нәжіс шығаруы қиындаған, дене қызуы жоғары. Жатырдан және сыртқы жыныс органдарынан көбіне іріңді экссудат бөлінеді.
Көп жағдайда ауру жіті түрінде өтеді. Патологиялық үрдіс бір жерде немесе жайылған түрде жалпы перитонит тудырып, малды, әсіресе биелерді өлімге әкеледі. Сиырларда ауру созылмалы түрде өтуі мүмкін. Соңғы жағдайда периметрий қоршалған тканьдермен өсіп кетеді. Ол жыныс органдарының орныннан жылжуын тудырады да бедеулікке әкеледі.
Болжау. Малдың аурудан айығу-айықпауы екіталай, өйткені периметрит салдарынан құрсақ қуысын көмкерген көк шандыр қабынуы мүмкін. Ауру ұзаққа созылса малдың бедеу болуы мүмкін, кейде ол іш тастайды.
Емі. Жіті периметрит кезінде сепсиске жол бермейтін дірілер қолданылады эндометрит кезінде пайдаланатын және осы ауруды тудыратын себептерді жояды.

Туғаннан кейінгі естен тану (paranoia puerperatis). Ауру көбінесе сиырларда ми гиперемиясы салдарынан дамиды. Төлдегеннен кейін 3-4 күн өткесін кездеседі. Ауру жоқ жерде пайда болады. Сиыр мөңіреп, мазасызданып, босқа сандалып жүре береді, аузынан сілекей ағады, кейде кісіні сүзбекші болып ұмтылады немесе қабырғаға басын тіреп тұрып қалады. Кейде құтыру ауруына тән симптомдар кешені дамиды. Қозудан кейін әдетте әлсіреу байқалады. Ауру бірнеше сағаттан бір күнге дейін созылады.
Диагноз. Құтыру ауруынан ажырату үшін малды 24 сағат изоляторда ұстайды.
Болжау. Қолайлы.
Емі. Малды қараңғы, асты құрғақ, қалың төсеніші бар жерге орналастыру жақсы нәтиже береді. Ішін жүргізетін күкіртқышылды магнезий тұзын (200 г) езіп, ішкізеді, әрбір 5-6 сағат сайын бромды калий (50-60 г) береді. Ауру мал әдетте 1-2 күнде жазылып кетеді.

Туғаннан кейінгі эклампсия (eclampsio puerperatis) талма мен дірілдеу белгілерімен сипатталатын өте жіті ағымдағы жүйке ауруы. Барлық аналық мал түрлерінде кездеседі, көбінесе күшіктері асырау кезіндегі иттерде байқалады.
Себептері анықталмаған, бірақ себепретінде аналық плацента және ыдыраған лохий ақуыздарының сіңірілуі әсерінен немесе ми гиперемиясынан анафилаксия немесе аутоинтоксикациятууын атауға болады.
Клиникалық белгілері. Ауру төлдеуден кейінгі кезеңде пайда болады. Ауру малдың көзі алайып, дірілдеп қалтырайды, құлап түседі, тілін шайнап, жағын қарыстарады, ауызынан көбік ағады. Бір кезде орнынан жан жағына алақтап қарғып тұрады, қайта құлайды. Осылай бірнеше рет қайталанады. Ауру көбінесе өздігінен жазылып кетеді, кейде сол жатқан жерінде мал өліп кетеді. Талма үрдісі 5 минуттен 30 минутке дейін, кейде бірнеше күнге дейін созылады, өздігінен қалай пайда болды солай тоқтайды.
Болжау қолайлы. Негізгі қауіп ол құлау кезінде малдың өзіне жасаған жара кейде қозу коматозды жағдайға ауысып мал өледі.
Емі. Ауру малды қараңғы бөлмеге орналастырады, астына қалың етіп төсеніш салады. Тері астына кофеин, ішіне бромды калийді күніне 2-3 рет береді, тік ішегіне хлоралгидрат жібереді.

Шуды жеп қою. Өзінің шуын жеп қою көбінесе сиырда, мегежінде, қоянда, итте, мысықта кездеседі. Сиырда, биеде, саулықта бұл жағдайда көбінесе ішек қарын және асқазан функциялары бұзылады.
Клиникалық белгілері. Шуды жеп қою кезінде: шудың анықталмауы және туу жолдарынан салбырап тұрмауы, гастроэнтерит белгілері, күйіс қайыратын малдарда тимпания, тыныс алуының жиеленуі, кейде дене қызуының көтерілуі, биелерде түйнелулер болуы. Нәжісте жағымсыз иіс. Кейде іш өтуі байқалады.
Емі. Симптоматикалық. Бірінші күндері аш диета, содан кейін жеңіл қорытылатын азық береді. Ас тез қорытылу үшін ішке ішек қарын мен асқазан секрецияларын ынталандыру заттарын береді. Бұл үшін тұз ішкезеді.
Өзінің төлін жеп қою. Көбінесе мегежін мен саулықта кездесетін ауру, итте де күшігін жеп қою байқалады.
Себебі. Буаздалық кезінде азықтың кұнарсыз, жеткіліксіз болуы витаминдердің, минеральды заттардың жетіспеуі, іш аурулары. Туу процесі кезінде кезекшілер бөлініп түскен шуды дер кезінде алып тастап, жеткілікті етіп астауға таза су құйып қояды. Буаздылық кезінде рацион құнарлы болып, жататын жері таза болуына көңіл бөлу керек.

Төлдеуден кейінгі жіті іріңді-катаральды эндометрит.
Кешігіп көмек көрсету төлдеуден кейінгі жіті жатыр қабығы кілегейінің қабынуы, әдетте іріңді-катаральді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.