Отын энергетика кешеннің балансы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім жəне Ғылым министірлігі

Семей қаласының Шəкəрім атындағы мемлекеттік университеті

Техникалық физика және жылу энергетика

кафедрасы

БӨЖ №2

Тақырыбы: ҚР отын-энергетикалық кешеннің экологиялық мәселелері

Семей 2019

МАЗМҰНЫ

Кіріспе3

1Отын энергетика кешені туралы жалпы түсінік4

1. 1Отын энергетика кешеннің балансы5

2. ҚР отын-энергетикалық кешеннің дамуы7

Қорытынды9

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі10

Кіріспе

Қазіргі кезде қоршаған ортаның экологиялық жағдайы кімді болса да толғандыратын проблемаға айналып отыр. Адамның қоршаған ортаға әсері қауіпті сипат алуда. Болашақ ұрпақтардың мүдделері үшін Қазақстанда жер мен оның қойнауларын, су ресурстарын, өсімдік пен жануарлар дүниесін қорғау және ұтымды пайдалану, ауа мен суды таза сақтау, табиғат байлықтарының молаюын қамтамасыз ету және қоршаған ортаны жақсарту үшін қажетті шаралар қолдану керектігі жөніндегі мәселелердің бір қатары бүгінгі күн тәртібіндегі ғаламдық проблемалар болып табылады.

Аталмыш проблеманың пайда болуының басты алғышарты - қоршаған ортаға адамзат перзентінің антропогендік және техногендік ықпалдарының ұзақ жылдар бойы тигізіп келген әсері деп тұжырым жасауымызға болады.

ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың басында адамзаттың шаруашылық әрекеттері мен өндірістік қатынастарының ғылыми-техникалық жаңару биігіне көтерілуі - экономикалық реформалардың ерекше сипат алуына түрткі болды.

Экономикалық дамудың кешенді стратегиялық бағытын таңдауға мәжбүр болған көптеген мемлекеттердің жоспарлы әрекеттері - әсіресе табиғат ресурстарының байлықтарының ысырапсыз игеру үрдістерін қалыптастырады. Соңғы жылдары шаруашылық-өндірістік нысандарында экологиялық қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етуге бағытталған әрекеттерге қарамастан, антропогендік- техногендік ықпалдар - глобальді масштабты қамтып, Жер планетасының табиғи балансының ауытқуына қауіп төндіруде.

Еліміздің табиғаты мен оның байлықтары Қазақстан Республикасы халықтарының өмірі мен қызметінің, оларды тұрақты әлеуметтік - экономикалық дамуы мен әл-ауқатын арттыруды табиғи негізі болып табылады десек, бүгінгіге дейін адамзат баласы табиғатбайлықтарына таусылмайтын пайда көзі деп қарап келгені де рас.

1Отын энергетика кешені туралы жалпы түсінік

Отын энергетикалық кешен (ОЭК) отын өнеркәсібі мен электр энергетикасын біріктіреді . Оның негізгі міндеті -халықты, шаруашылыктың барлық салаларын қамтамасыз ету үшін энергияның әр түрін өндіру және сыртқа шығару (экспорт) . ОЭК отынды өндіру мен оны алғашқы өңдеуді, электр энергиясы мен жылу өндіру, оларды тұтынушыларға электр жеткізу желісі (ЭЖЖ) мен құбыр арқылы жеткізіп беру процестерін қамтиды. Отын-энергетика кешені еліміздегі барлық шаруашылыкқ жұмыстарын қамтып, еңбек өнімділігін арттыруға көмектеседі.

Кешеннің ауданды қалыптастырудағы рөлі зор: энергетикалық кездер өндірісті «тартып», қалалар мен кенттердің өсуіне серпін береді.

Сонымен қатар ОЭК - біздің еліміз үшін негізгі валюта «табушысы». Оның Қазақстан экспортындағы үлесі 3/5-тен астам.

Кешеннің табиғи негізін энергетикалық ресурстар құрайды. Оған минералдық отын (мұнай, табиғи газ, көмір) мен су қоры (өзеннің құлама суының энергиясы) жатады. Біздің елімізде ядролық отынның (уран), жанғыш тақта тастың және таусылмайтын энергетикалық ресурстардың - Күн жөне жел энергиясының мол қазынасы бар. Қазақстан отынның барланған ресурстары жөнінен дүние жүзінде жоғарғы орындарды алады.

1кесте Қазақстандағы минералдық отын қор

Минералдық отын

Қоры

Әлемдегі орны

Әлемдік қордағы үлес %

Минералдық отын: Көмір, млрд т

Қоры: 342

Әлемдегі орны: 9

Әлемдік қордағы үлес %: 3, 5

Минералдық отын: Мұнай, млрд т

Қоры: 41

Әлемдегі орны: 12

Әлемдік қордағы үлес %: 2, 3

Олар экономиканы көптеген онжылдықтарға толық қамтамасыз етуге жетеді. Отынның әр түрінің жылу шығару қасиеті бірдей емес. Оларды салыстыру үшін шартты отын деген арнаулы түсінік енгізілген. 1 кг шартты отынның жану жылуы 7000 килокалорияға (кКал) немесе 29 мегаджоулге (мДж) тең. Соған байланысты 1 тонна көмірді 1 тонна шартты отынға (т. о. ), мұнайды - 1, 5 т ш. о., коңыр көмірді - 0, 4 т ш. о., жанғыш тақта тасты 0, 3 т ш. о., ал 1000 м ³ табиғи газды - 1, 5 т. ш. о. теңестіреді. Есептеу арқылы 1 г ш. о. орташа алғанда, 2000 кВт сағ электр энергиясына тең. [1]

1. 1Отын энергетика кешеннің балансы

Отын энергетика балансы - отынның әр түрлері мен өндірілген энергияның шығарылуы мен пайдаланылуының арақатынасы.

Қазақстандағы энергоресурстарды пайдалану жылдан жылға өсуде. Оның құрылымы да өзгерді: табиғи газ бен мүнайдың үлесі көбейді. Бірақ өзірге негізгі энергия көзі көмір болып саналады.

Еліміздің ОЭК-і - шетелдік компаниялармен ынтымақтастықтың басты сферасы. 1990 жылдары олар кешеннін барлық салаларында - мұнай, газ, көмір, электр энергетикасы салаларында жұмыс істей бастады. Бұл қазақстандық кен орындарының ірі аумақты және өте күрделі болуымен байланысты. Оларды игеру үшін республикада қажетті технология мен қаржы болмады. Атақты фирмаларға да ондай кен орындарын бір өздері игеру күрделі болып келеді. Сондықтан олар уакытша келісімдер (консорциумдар) жасайды.

Мұнай өнеркәсібі. Мүнай өнеркәсібі отын өнеркөсібіндегі жетекші рөлді атқарады. Сонымен бірге негізгі стратегиялық шикізат көзі болып есептелінеді. Мұнайдан 300 түрлі өнімнің түрін алады: ең қажетті өнімдерінің бірі машиналарға арналған отын жене химия өнеркөсібіндегі полимер материалдарының негізгі шикізаты.

Қазақстандағы мұнай өнеркөсібі XIX ғасырдың аяғынан бастап қолға алынды. 1911 жылы Орал-Ембі мұнай-газ алабындағы Доссор кенішінен игеріле бастады. Оның жеңіл, майлы мұнайы көбінесе зымырандардың отыны және майлағыш майлар ретінде пайдаланылды.

1960 жылдардың ортасында осы аймақтағы Маңғыстау алабы ашылды. Ондағы Өзен және Жетібай кен орындарының мұнайы құрамында парафиннің көп болуынан бөлме температурасының өзінде илене бастайды. Бұл кеніштердің мұнайын тасымалдау қиын, сондықтан да дүние жүзінде алғашқы болып қыздырылып отыратын мұнай құбыры салынды.

1970 жылдардың аяғында геологтар оншалықты терең емес қабаттардан Қаражанбас, Қаламқас, Солтүстік Бозащы және т. б. кен орындарындағы мұнайға барлау жасады. Кейінірек мұнайды тереңірек қабаттардан тұз тұнбаларының астынан (Кеңкияқ және Жаңажол) және алып Қарашығанақ, Теңіз мұнай кен орындарынан ашылды. Теңіз мнайы құрамында улы күкіртті сутек қоспалары көбірек кездеседі, сондықтан да оны арнайы тазартып, күкіртті сутекті бөліп алып одан күкірт алады. Ал бөліп алынған күкірттен күкірт қышқылын және мұнай химиясына қажетті өнімдер алады. Кеңқияқ, Жаңажол, Қарашығанақ кен орындарындағы ілеспе газдан сұйық көмір сутегін бөліп алып - одан конденсат алады. Газды конденсат - химияда таптырмайтын шикізаттың бірі, одан синтетикалық каучук алынады.

1980 жылдардың басында республикамызда үшінші мұнай-газ алабы - Оңтүстік Торғай ашылды. Ірі кен орны Құмкөл. Құмкөл мұнайы тез қатады және құрамында табиғи газ бар. 1990 жылдардың басында ең үлкен мұнай-газ алабы ашылды. «Қазакстан Каспийшельф» компаниясы Каспий теңізінің Солтүсті-гіндегі кқайраңнан ең үлкен мұнай кен орны Қашағанды ашты. Мұнай қоры жағынан (4, 8 млрд т) Қашаған дүние жүзінде үшінші орында. Мұнайының құрамы Теңіз кен орнының мұнайына ұқсас.

Мұнайды республикамыздың әр түрлі аймақтарында пайдаланады және экспортқа шығарылады. Мұнай тасымалдауда құбырдың рөлі тиімді болғандықтан жыл өткен сайын үлесі артуда. Құбырдың мұнайды өткізу мүмкіншілігі жоғары. Диаметрі 83 см құбыр жылына 20 млн тонна өткізе алады. Сонымен бірге өрт шығу қаупі құбырларда сирек болады. Қазақстандағы магистральды мұнай құбырының ұзындығы 7000 км-ден артық. Ең ірілері Атырау-Новороссийск, Атырау-Самара, Атырау-Орск, Омск-Павлодар-Шымкент-Чарджоу, Қарашығанақ-Атырау. Салынып жатқан ірі мұнай құбырының бірі Атасу-Алашаңкай (Қытай) .

Мемлекетімізде 3 ірі мұнай өңдеу зауыты және Қарашығанақ кен орнында жақында салынған отын өндіруші зауыт бар. Тұз тұнбаларынан тұратын кен орнындағы мұнайды өндіру біршама қиын. Оның тереңдігі 4-6 км болғанымен өте жоғары қысымды болып келеді. Оны өндіретін құрал-жабдықтар мұнай құрамында күкіртті сутектің көп болуынан тез жарамсыз болып қалады. Мұнай мен газды ірі компаниялар өндіруде: «Шеврон Тексако» (Теңіз) КПО консорциумы (Қарашығанақ), Қытай ұлттық мұнай компаниясы (Жаңажол), Канаданың «Петро-Қазақстан» компаниясы Құмкөл мұнайын игеруде. Қазакстанның ең ірі ұлттық мұнай компаниясы «Қазмұнайгаз». [2]

Мұнай өндірудің жылдам және қарқынды дамуы елімізде жеке танкерлер флотының пайда болуына әсер етті. «Астана» жене «Алматы» танкерлері теңіз арқылы Ресей жөне Әзірбайжан порттарына Қазақстанның мұнайларын жеткізуде. Газ өнеркөсібі мұнай өнеркөсібіне қарағанда жас салалардың бірі. Оның жан-жақты игерілуі 1960 жылдарда Маңғыстау мұнай-газ алабынан басталды. Соған дейін тек қана мұнаймен бірге шығатын ілеспе газды игерумен шектеліп келді. Газ өндіру көлемі көп жылдар бойы баяу жылжыды. Оның серпіліп кең көлемде өндірілуі КПО консорциумының Қарашығанақ кен орнын игеруімен байланысты болды. Қарашығанақ республикамыздағы газ өнеркәсібінің өркендеуін жеделдетіп экспортқа шығаруға мүмкіншілік берді. Отынның ішінде газ - жоғары қуаттылығы бар, салыстырмалы түрде арзан және тасымалдауға қолайлы. Сонымен бірге химия өнеркәсібінің құнды шикізатының бірі. Оны - пластмасса, химиялық талшық, синтетикалық каучук, азот тыңайтқышын шығаруда қолданады. Халықтың үй тұрмысында отынмен қамтамасыз етуде рөлі жоғары.

Қазір республикамыз ілеспе газбен бірге табиғи газды да өндіруде. Оны негізінен газконденсат және газ кен орындары береді. Сондықтан да газ өнеркәсібінің географиялық таралуы мұнай өнеркәсібінің таралуымен парапар. Батыс Қазақстан - бұл өнеркәсіптегі жетекші облыс. Өндірілген шикі газ құрамында су, сұйық көмір сутегі, күкіртті сутек кездеседі. Сол себепті де алғашқы кезде газ өңдеу зауыттарында өңдеуден өткізіледі. Өңделген газ сол күйінде еліміздегі немесе шет елдердегі тұтынушыларға жеткізіледі. Газдың біраз бөлігі жоғары қысыммен арнайы ұңғыма арқылы мұнай қабатына жіберіледі. Мұндай әдіс мұнайды өндіруді жеңілдетеді. [3]

2. ҚР отын-энергетикалық кешеннің дамуы

Мұнай және мұнай өнімдеріне жағдаят өзгерістерінің әсерін төмендету мақсатында аса ірі мұнай экспорттаушы елдер соңғы он жылда мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебінен экономиканың өндірістік құрылымын жетілдіру жөніндегі шараларды іске асыруда. Осымен бір мезгілде дамыған елдер экономикасынан табыс алу мақсатында басқа елдерге қапитал экспорттау жұмысы жүргізілуде.

Қазақстанда жылдан жылға көбейіп келе жатқан мұнай-газ өнеркәсібіндегі инвестициялар көлемі экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта болып саналады. Жалпы алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзімді болашағында отын-энергетикалық кешеннің дамуы Каспий теңізінің қазақстандық секторының дамуымен айқындалатын болады. Каспий өңірі көмірсутегіні өндіру, магистральдық, оның ішінде экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктерді сақтау және ауыстырып тиеу үшін теңіз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ толытыратын теміржол терминалдарын салуға, электр энергиясы мен байланыс инфрақұрылымына жаңа қуаттарды енгізуге байланысты Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуір көлемде әсер ететін инвестициялық және өндірістік белсенділіктің қуатты өсуін бастан кешіретін болады. [4]

Каспийде көмірсутегіні өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін отандық шикізат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Ірі инвесторларды тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсіп аймағының маңында ілеспе табиғи газды ұқсату жөніндегі мұнай-химия кешенін салу жоспарлануда. Кешен мұнай-химия өнімдерінің сұйық және бастапқы құрамдас бөліктерінің ауқымды бөлігін - этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, ацетилен, бензол, ксилол және басқаларын және олардың негізінде пластикалық заттар алуға мүмкіндік береді. Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға инвесторлар 80 млрд АҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет білдіруде. Бұл қаражат іске қосылатын кәсіпорындардың жұмысын қамтамасыз ететін өндірістік, инфрақұрылымдық және әлеуметтік нысандар салуға көмектесетін болады. Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызмет көрсетулердің ауқымды түріне сұраныс тудырады. Олардың бір бөлігі Қазақстан үшін уақытша сипатта болса, ал басқа бөлігі мұнай қорлары сарқылғаннан кейін сыртқы және ішкі рыноктарда қажет болатын өндірістер құруға бағытталатын болады. Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-сауық индустриясын құру үшін, теңіз порттары жүктерді тасымалдаудағы көлік шығындарын азайту үшін, машина жасау зауыттары биржалар, жүк, кәсіпшілік және әскери кемелер, құрал-жабдық пен тұрмыстық техниканың мол ассортиментін шығару және т. б. үшін алғышарт жасайды.

Қосылған құн тізбегін (ҚҚТ) дамыту бөлігінде шикізатты ұқсатуды кеңейте түсудің жақсы перспективалары бар. Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу іс жүзінде экономиканың барлық салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлік бұйымдардың шамамен 200 түрін шығаруға мүмкіндік жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.