Философия тарихында болмыс категориясы
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ БОЙЫНША
ДӘРІСТЕР
PhD доктор, философия кафедрасының аға оқытушысы
Құдайбергенова Назгүл Жанысқызы
Алматы, 2018
№1. Дәріс.
Тақырыбы: Ғылыми таным философиясы пәні: және оның зерттеу обьектлері
1. Философия пәні және философиялық танымның өзіндік ерекшелегі.
2. Дүниеге көзқарастың формалары мен түрлері.
3. Философия атқаратын қызметі
4. Философия ғылымдармен өзара байланысы.
Ғылыми таным философиясының мәнін жән мақсатын анықтау үшін философия туралы философия тарихында айтылған анықтамаларды қарастырып көрейік, себебі, К.Ясперстің сөзімен айтсақ, философиялық пайымдау дегеніміз философия тарихына үңілу.
Сократ: "Философия - ойлау арқылы ақиқатқа, білімге жету".
Геродот: "Философия - білімді, ақылдылықты сүю".
Аристотель: "Философия - ғылымдар негізі".
Ортағасырдың діни ойшылдары: Августин: "Философия - ақылдылыққа құштарлық " - десе, Декарт: "Философия - даналық, адам танып-біле алатын заттар туралы егжей-тегжейлі, жан-жақты білім" - дейді.
Осы анықтамаларға сүйене отырып, философиялық білім және оның негізгі белгілері туралы тұжырымдар жасасақ:
Философия даналықпен, ақыл-оймен байланысты. Философия терминінің өзі грек тілінен аударғанда phileo - сүйемін, sophia - даналық дегенді , басқаша айтсақ, даналыққа құштарлық дегенді білдіреді.
Философияның басы - таңдану. Сократ "Менің білетінім - мен ештеңе білмеймін" дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
Ғылыми таным философиясын білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адамның объективтiк дүниенi танудың алғашқы формалары-дүниенi сезiну және дүниенi қабылдау - эмоционалды-сезiмдiк сфералармен, түйсiктермен байланысты болады. Әрбiр адам жастайынан дүниенi танып бiле бастайды, заттар мен құбылыстар жайында бiлiмдер жинақтайды (мыс.оптимистiк және пессимистiк көзқарастар дүниенi сезiну мен байланысты,ал сол сезiмдер негiзiнде қалыптасқан образдар мен бейнелер мыс.белгiлi бiр өткен немесе келешекте болатын өмiр жағдайларын елестету, дүниенi қабылдау болып табылады).
Дүниенi сезiну мен қабылдау адам өмiрiнде маңызды орын алады,бiрақ құбылыстар мен процестердiн терен мәнiң,олардын себептерi мен салдарын түсiнуге мүмкiндiк тудырмайды. Ондай мүмкiндiк тек дүниетаным негiзiнде қалыптасады. Адам заттар мен құбылыстар жайында бiлiмдер жинақтай отырып, дүние неге былай құрылған,адамның тууы мен өлiмiнiң, бақыты мен қайғы - қасiретiнiң себебi неде деген мың-сан сұрақтар қойып,оларға жауап iздейдi.
Бұл сұрақтарға адам өзiнiң мәдени денгейiне байланысты, арнаулы немесе жалпы бiлiм дәрежесiне орай,әр түрлi өзара әнгiмелесудiң әсерiмен және бұқаралық ақпарат құралдары мен әдеби кiтаптардан алынған мағлұматтарына қарай жауап бере отырып,өзiнiң жеке өмiрлiк философиясын,өз дүниетанымын құрастырыды. Дүниениетаным дегенiмiз адамның дүниенi түсiнү,оны бағалаудың принциптерi мен әрекеттерi, бiлiмi мен сенiмi,ой-пiкiрлерi мен құндылықтарының синтезi, жинтығы. Кейiн,адамның бiлiмдерi мен сенiмдерi бiркелкi жинақтала келiп, дүниенiң өзгерiсi мен дамуы туралы кең көлемдi көзқарас, ой-пiкiрге айналады (дүниетаным дүниеге көзқарсқа айналады). Дүниедегi өзiнiң орны туралы,жеке және қоғамдық өмiрдiң мақсат-мүдделерi туралы,өзiнiң өмiрлiк ұстанымы мен iс-әрекетi туралы ойлана отырып адам белгiлi бiр көзқарастарға келедi. Дүниеге көзқарас дегенiмiз-айнала қоршаған орта, бүкiл әлем,тұтас дүние туралы,ондағы адамның орны,тiршiлiктiң мән-мағынасы туралы көзқарастардың пiкiрлер мен түсiнiктердiң жүйеленген жиынтығы. Дк-сезiмнен,нанымнан,танымнан тұрады. Мифтiң негiзгi қызметi- дүние қайдан пайда болғаның түсiндiру,этикалық және эстетикалық түсiнiктер арқылы белгiлi бiр мораль нормалары менқұндылықтар жүйесiн орнықтыру.
(мыс.Сфинкс туралы миф табиғаттын құпиясын бiлдiредi; Кентаврлар-адамның хайуаннаң жаралғаның бiлдiредi, Прометей-оттың пайда болуы, Икар-аспанға ұшу ұмтылысын бiлдiредi, Сизиф-өмiрдiн мәнiң түсiну әрекетi.) Мифтердi тек ертегiлер,аңыздар деп түсiнген дұрыс емес, өйткенi миф бұл индивидтiң қоршаған әлемдi игеруi,адамдардың табюиғаттаң және әлеуметтiк ортадан болмыстан тәуелдiлiгi және мифтерде дiннiң, философияның, ғылымның бастамалары бар.Мифтердiң дiннең айырмашылығы сенiмге ғана емес,ақал - ойғада,парасаттылыққа да сүйену. Мифтер өздерiнiң мазмұнына қарайкосмогониялық-әлемнiң жаратылысы туралы,теогониялық-құдайлардын пайда болуы туралы,астрогониялық-планеталар мен жұлдыздар туралы, антропогендiк - адамның пайда болуы, этногендiк-рулар мен тайпалар туралы, эхатологиялық - ақрзаман, топан суы туралы, каһармандық т.б. болып тарайды.
Сондықтан, мифология-адамдардың өздерiн қоршаған орта туралы түсiнiгiн тарихи, өздiгiнен долды деп сенетiн түрлi бейнелер, кейiпкерлер мен өқиғалар арқылы жеткiзуi деугеде болады. Мәселе шешу Мифтер мен мифологияны дүние таным ретiнде тек алғашқы қауымның даму денгейiмен байланыстырады.
Ал,мифология рухани-практикалық феномен ретiнде қоғам дамуының басқа кезендерiнде де,әсересе қазырғы заманда өмiр сүредi деп айтуға болама (мыс. 20ғ. Д.Джойстың,Ф.Кафканың,ТМанның,Ч.Айт матовтың т.б.әдеби шығармаларында дәстүрлi мифтер тек пайдалана ғана қоймай ерекше өзгертiлiп те қойған) Дiн-дк шындық дүниенi бұрмалап бейнелендiрушi формасы болып табылыды,өйткенi ол дүниенiекiге бөлiп қарастырады және ғаламат күшкесенiм-дiни сананың негiзi болып табылады. Дiн-рухани мәдениеттiң бөлiгi,ең тұжырымды түрде Құдай мен адамның арақатынасы,адамның танымнаң тыс күштердi мойындау және соған илану деп анықтауға болады (дiн-алғашқы қауымда пайда болды-тотемизм, фетишизм, анимизм; ұлттық, мемлекеттiкдiндер - индуизм, иудаизм; әлемдiк дiндер-буддизм, христиан, ислам).
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Хасанов М. Петрова В.Джамбаева Б. Философия. А.,2014ж
2. Нұрышева Г.Ж. Философия Алматы,.2013
3. Бегалинова К.К., Альжанова У.К. Философия I, II том. Алматы, 2010
4. Аташ Б.М. Философия, Алматы, 2014
5. Нұрышева Г.Ж. Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық
талдау. Алматы, 2011.
6. Грядовой Д.И. Философия. М.,2012
7. Лавриненко В.Н. Философия. Учебник для вузов.М.,2012
8.Иманқұл Н. Философия әлемінде: болмысы мен тарихы. А ., 2006
9. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. А., 2009.
10. Алтай Ж., А. Қасабек А., Философия тарихы. А., 2008.
11. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша филасофия тарихы. А., 2009.
12. Дүниежүзілік философияның онтологиясы. 12 томның 10Т. 2009.
13. Алексеев П.А. Панин А.В. Философия Учебник для вузов. -М., 2006
14. Әл-Фараби. Шығармаларының 10 томдық жинағы. - Алматы, 2005-2008.
15. Мырзалы С.Философия - Алматы, 2008.
№2. Дәріс.
Тақырыбы: Көне Үнді және Көне Қытай философиясының қалыптасыуы
1. Көне Үнді философиясының пайда болуы және даму кезеңдері.
2. Веда - Үнді мәдениетінің көне ескерткіші және ертедегі үнді
философиясының бастауы ретінде.
3. Көне Қытайдағы мифологиялық сананың ерекшелігі
4. Көне Қытай философиясының, негізгі мектептері дао, Конфуций ілімі т.б.
Көне Қытай философиясы, Қытай философиясы өз бастауын біздің дәуірімізге дейінгі VIII-VI ғасырлардан алып, тарихи даму барысында көптеген философиялық мектептер мен бағыттарды, ғұлама философтарды дүниеге әкелді.
1) Ең басты ерекшелігі - саяси-практикалық сипатының басымдылығы, яғни философиялық ой мемлекет мүддесіне қызмет етті.
2) Келесі ерекшелігі - философиялық мектептердің барлығының дерлік қарастырған мәселесі - адам, оның бойындағы ізгілік пен зұлымдық мәселесі болды.
Көне Қытай философиясының негізгі мектептері: Конфуций мектебі, даосизм, легизм, моиз, натурфилософия және номиналистер мектебі.
Олардың бастысы - Конфуций мектебі, ол б.д.д. екінші мыңжылдықтан бастап, ХХ ғасырдың басына дейін Қытай мемлекетінің ресми идеологиясы қызметін атқарды.
Ежелгі Қытай қола дәуірінен темір дәуіріне өтуіне байланысты ауыл шаруашылығы мен қала тұрғындары еңбектерінің бөлінуіне, ақшалай-тауарлық қатынастардың қалыптасуына, ой және дене еңбектерінің бөлінуіне, әртүрлі сатыдағы әлеуметтік топтардың пайда болуына әкеліп соқтырды.
Ежелгі Қытай мемлекеті шын мәніндегі шығыстық деспотия болатын. Мемлекет басшысы әрі монах, әрі жрец және жалғыз ғана жер иесі болды. Әртүрлі рангтағы аристократия мемлекеттік қызметте болды. Олардан кейін әлеуметтік сатыда рубасылары, отбасы (семья) тұрды. Ал құлдар болса, олар жануарлар сияқты әлеуметтік сатыдан тыс қалды.
Заң болған жоқ, сондықтан әлеуметтік сатыда жоғары тұрғандардың өктемдігінен ешкім тыс қала алмады. Бірақ мемлекет басшысының (ван) алдындаәртүрлі әлеуметтік сатылардың бәрі тең болды. Халық арасындағы қарым-қатынас күрделі, шым-шытырық ритуалдарға негізделді.
Мысалы, тірілердің өлгендерге, олардың рухына, табиғат құбылыстарына, жерге және аспанға деген қарым-қатынас негізінде қалыптасқан діни көзқарас, әдет-ғұрып, дәстүрлермен тығыз байланыстағы ритуалдар жоғары әлеуметтік сатыда тұрғандар мен төменгі сатыдағылардың арақатынасын нақтылап, айқындайды.
Қытайлардың сол кездегі дүниетанымдық көзқарастары Бес кітап (У цзин) аталатын кітаптарда шоғырланған. Бұл кітаптар өздерін білімді санайтын әр адамның көзқарастарын қалыптастыруда үлкен рөл атқарды.
Ежелгі Қытайда ғылымның да кейбір салалары пайда бола бастады. Мысалы, математика, астрономия, медицина. Осы ғылымдар саласындағы жетістіктер негізінде Ай мен Күннің тұтылу мезгілін анықтады, астрономиялық құбылыстар мен жердегі құбылыстардың байланысын айқындауға, күнтізбе, уақыт есептеу, т.б. тәсілін ойлап табуға мүмкіндік туды. Бірақ ғылым әлі де болса әлжуаз қалыпта еді. Бұл жағдай философиялық ілімдердің деңгейіне әсер етпей қойған жоқ.
Біздің дәуірімізге дейінгі үшінші ғасырдың аяғында пайда болған Ежелгі Қытай философиясы кейінірек негізгі алты философиялық бағытқа - мектептерге бөлінді. Олар: конфуцийшылдық, моизм, заң мектебі (легистер), даосизм, тұрпайы философтар (натурфилософия) және атаулар мектебі. Бұл жұмысымда аталған философиялық мектептердің ішіндегі ең көрнектілері - конфуцийшылдық, даосизм және легистерді баяндаймын. Көне Үнді философиясы, Көне Үнді философиясын зерттеуші ғалымдар философия ғылымының бастауы, бүкіл Шығыс философиялық идеяларының қайнар көзі Үнді елі деп есептейді.
Көне Үнді философиясының басты ерекшеліктері:
- ғылыми оймен байланысының аздығы;
- жеке тұлғалық сипатының нашарлығы;
- діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы;
- философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі;
- негізгі философиялық ұғымдардың мән-мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.
Көне Үнді философиясы алғашқы қауымдық қатынастар ыдырап, оның орнына құлдық қоғам орныққан кезде дүниеге келді. Сол кездегі философиялық ойларының негізін діни мифологиялық жүйелер құрды. Ой - пікірлерімен қоғамдағы күнделікті шарттарының себептері де бар. Себебі, Үнді қоғамы төрт варнадан ( варна- жамылғы, қабық, түрі- түсі мағынасын білдіреді) тұрды:
брахмандар: әулиелер
кшатрий: әскербасылар
вайшьи: ( купцы)
шудра: қызметкерлер мен шаруалар
Әр варна тұйықталған әлеуметтік топ болды да, әрқайсысы қоғамда өзіне тиесілі орын алды және өздеріне ғана тән дәстүрлі мамандықтары болды. Мысалы, брахмандардың үлесіне - ой еңбегі, кшатрийларға - әскери қызмет, вайшьилерге - ауылшаруашылық, қолөнер кәсібі, саудагерлік тисе, шаруаларға - қара жұмыс қана тиді. Ежелгі үнді қоғамының осы даму кезеңіне сай мифологиялық, философиялық көзқарастары да қалыптасты. Олар негізінен үнді мәдениетінің ескерткіші Ведаларда жинақталған. Ведалар төрт бөлімнен тұрады:
Самхит - құдайларға арналған гимндер жинағы;
Брахман - самхитті түсіндіретін әртүрлі мифологиялық әңгімелер, ритуалдар т.б.;
Араньякта - брахманға тән ритуалдардың орнына құдайларды іштей сыйлап-құрметтеу, олар туралы ойланып-толғану сияқты көзқарас;
Ведалардың ең соңғы сатысы Упанишадта дәстүрлі варналарды бір-, біріне қарсы қоюдан гөрі, олардың арасындағы айырмашылықты ең жоғары білім арқылы жоққа шығаруға болады деген идея уағыздады.
Упанишадтың басты тезисі Брахман туралы. Ғарыштың негізінде мәңгі мәнділік - Брахман жатыр. Ал одан барлық заттар дамып отырған. Олай болса, Брахман - бар әлемнің генетикалық, түпнегіздік бастамасы және олардың соңы. Брахман екі түрлі болады. Біріншісі - қозғалмайды,нақты өмір сүреді,бірақ жойылып кетуі мүмкін, ал екіншісі - жойылмайды, өлмейді,қозғалыста болады және ақиқат. Бірінші брахман көптүрлі болса, екіншісі - жалқы. Кейбір жағдайларда брахманмен қатар, синоним ретінде, Атман ұғымы да қарастырылады. Атманнің табиғаты - бір жағынан дене сияқты болса, екінші жағынан рух сияқты. Рухты атман - тіршіліктің негізі , ал екеуі қосылып, барлық денелердің ішкі бастамасы, негізі және соңы болады. Атман тек бастама ғана емес, ол - саналы тіршілік иесі, әлемді жаратушы. Брахман және атманмен қатар тұрған ұғымдардың бірі - пуруша және мен. Пуруша (еркек) - ол әлем, адам түріндегі әлем. Сондықтан, Атман бастапқыда пуруша түрінде болып, мен әлемді жартамын, - деп: аспан суын, сәуленің бөлшектерін, өлімді, суды жаратты.Осыдан біз Атманның саналы екенін түсінеміз. Упанишадта менді Брахманмен, Атманмен тең деп түсінгенде ғана, адам өзін құдаймен, бүкіл әлеммен теңмін деп, түсінеді. Ал мен - бір бөлек, брахман, атман - бір бөлек деп түсінетін болсақ ол - білімділікке жатпайды. Ал, егер аиманды танып-білсек, барлығын да білгеніміз. Жалпы, білімділік Упанишадта өте жоғары бағаланады. Мысалы, тікелей құрбандық шалғаннан гөрі, құрбандық шалу туралы білім өте құндырақ. Өмірдің ең басты мақсаты - тірі кезінде атман-брахманмен қосылып бірігу. Өмір қиыншылығынан, құмарлығынан, үмітінен, қызғаншақтықтан тыныштық тауып, атманды түсініп білген адам нағыз брахман болып құдайға, әлемдік құрылымға айналады. Упанишадта жанның көшіп-қону идеясы ең басты идеялардың бірі. Қайта-қайта айналып келетін жанның сансар тырнағынан құтылу үшін аскеттік өмір сүріп, ең жоғары білім алуы басты шарт болып саналады.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Хасанов М. Петрова В.Джамбаева Б. Философия. А.,2014ж
2. Нұрышева Г.Ж. Философия Алматы,.2013
3. Бегалинова К.К., Альжанова У.К. Философия I, II том. Алматы, 2010
4. Аташ Б.М. Философия, Алматы, 2014
5. Нұрышева Г.Ж. Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық
талдау. Алматы, 2011.
6. Грядовой Д.И. Философия. М.,2012
7. Лавриненко В.Н. Философия. Учебник для вузов.М.,2012
8.Иманқұл Н. Философия әлемінде: болмысы мен тарихы. А ., 2006
9. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. А., 2009.
10. Алтай Ж., А. Қасабек А., Философия тарихы. А., 2008.
11. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша филасофия тарихы. А., 2009.
12. Дүниежүзілік философияның онтологиясы. 12 томның 10Т. 2009.
13. Алексеев П.А. Панин А.В. Философия Учебник для вузов. -М., 2006
14. Әл-Фараби. Шығармаларының 10 томдық жинағы. - Алматы, 2005-2008.
15. Мырзалы С.Философия - Алматы, 2008.
№3. Дәріс.
Тақырыбы: Антикалық философиясы: антика дүниесінің ғылыми бастаулары
1. Көне Греция философиясының даму ерекшеліктері
2.Антикалық философиясының материализімді негіздеу идеялары
2.Сократ философиясындағы адам мәселесі.
3.Платон және Аристотель философиясы
Антикалық пәлсапа алғашқы қауымдық құрылыстың орнына құл иеленушілік құрылыс келген дәуірде өмірге келді.
Ертедегі Грекияның алғашқы философтары стихиялы материалистік бағытты ұстануымен ерекшеленеді. Олар бүкіл дүниені тұтастай алып қарап, әлемнің, дүниенің түп негізін, алғашқы бастамасын табуға тырысты. Антикалық философтарды физиктер деп атаған. Себебі, олар философиялық ойларын табиғат құбылыстарымен байланыстыра отырып тұжырымдаған. Мұндай философиялық пікірді философияда натурфилософия деп атайды.
Дүние қалай пайда болды, қалай жаратылды, ең бірінші не пайда болды деген сұраққа ерте грек ойшылдары жауап бере отырып, өз пікірлерін алға тартты.
Ертегірек (антикалық) философиясы өзінің даму тарихында үш кезеңнен өтті:
Сократқа дейінгі кезеңдік философия (б.д.д. 7-6 ғ.ғ.). Бұл кезеңде натурфилософиялық көзқарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебінің қалыптасуымен қатар атомдық көзқарастың негізі қаланады.
Классикалық кезең (б.д.д. 4ғ.). Платон мен Аристотель философиялық еңбектерімен ерекшеленеді.
Римдік-эллиндік кезең (б.д.д 3ғ. соңы мен б.д. 3ғ. басы). Стоиктер, скептиктер және эпикуршілдік мектептер басымдылық танытқан кезең.
На русском
Антиплагиат
База сатып аламыз
Презентациялар
Cабақ жоспары
Таңдаулы жұмыстар
English24
Sozdik
Stud.kz
Начало формы
Конец формы
Дүниені философиялық түсіну: болмыс, материя - алғашқы категориялық ретінде
Скачать
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Философияның маңызды проблемаларының біріне дүниені философиялық түсіну, ондағы адамның орны мен рөлін пысықтау жатады. Онтология - болмыс туралы ілім. Болмыс - барлық бар нәрсені белг.фил.категория. Біз заттардың болмысы туралы, бізді қоршаған ортаны, адамның болмысы, оның санасы, өзіміз сүріп отырған қоғамның болмысы, т.б. жөнінде сөз етіп отырмыз. Басқаша айтқанда, болмыс түгелдей материалдықты да, руханилықты да қамтиды. Өзгеше сөзбен айтқанда, болмыс - дүниеде не бар, соның бәрі - ол материалдық та құбылыс, әлеуметтік те процесс, адам санасында болып жататын шығармашылық та актылар. Болмыстың негізгі түрлері: 1) заттардың болмысы мен табиғаттың жағдайы; 2) қоғамның болмысы; 3) адамның болмысы; 4) осыларға байланысты индивидуалды және индивидуалдықтан тыс болып бөлінетін рухани болмыс.
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
Материя түсінігі философияның ең орнықты түсініктерінің бірі және өз тарихы бар. Материя категориясы адам санасынан тәуелсіз тұратын дүниенің шынайы да нақты құбылыстарын сипаттау үшін қызмет етеді. Материя категориясы объективтік реалдықты анықтайды.
Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Көлемі: 6 бет
Бұл жұмыстың бағасы: 400 теңге
Таңдаулыға:
Тегін: Антиплагиат
Қалай сатып алуға болады?
Жұмысты толықтай көру
қате таптым
№ 3 Дүниені философиялық түсіну: болмыс, материя - алғашқы категориялық
ретінде. Философиядағы сана мәселесі және бейсаналық
1 Болмыс мәселесі және оның негізгі формалары
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
3 Сана және түрлері. Бейсаналық
1 Болмыс мәселесі және оның негізгі формалары
Философияның маңызды проблемаларының біріне дүниені философиялық
түсіну, ондағы адамның орны мен рөлін пысықтау жатады. Онтология - болмыс
туралы ілім. Болмыс - барлық бар нәрсені белг.фил.категория. Біз заттардың
болмысы туралы, бізді қоршаған ортаны, адамның болмысы, оның санасы, өзіміз
сүріп отырған қоғамның болмысы, т.б. жөнінде сөз етіп отырмыз. Басқаша
айтқанда, болмыс түгелдей материалдықты да, руханилықты да қамтиды. Өзгеше
сөзбен айтқанда, болмыс - дүниеде не бар, соның бәрі - ол материалдық та
құбылыс, әлеуметтік те процесс, адам санасында болып жататын шығармашылық
та актылар. Болмыстың негізгі түрлері: 1) заттардың болмысы мен табиғаттың
жағдайы; 2) қоғамның болмысы; 3) адамның болмысы; 4) осыларға байланысты
индивидуалды және индивидуалдықтан тыс болып бөлінетін рухани болмыс.
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
Материя түсінігі философияның ең орнықты түсініктерінің бірі және өз
тарихы бар. Материя категориясы адам санасынан тәуелсіз тұратын дүниенің
шынайы да нақты құбылыстарын сипаттау үшін қызмет етеді. Материя
категориясы объективтік реалдықты анықтайды.
Материя - табиғи құбылыстар мен процестердің көпқырлығын белг. фил.
абстракция не түсінік.
Материя категориясы диалектикалық материализмде субстанция деңгейіне
дейін көтеріледі.
Философияда екі категория бар: субстрат (дәлме-дәл-төсеніш, бәрі
осыдан жасалған) және субстанция (мән, негіздің бастауы). Субстанция
болса тірліктің нәрі, бір-біріне тікелей байланысты нақты заттардың,
оқиғалардың, құбылыстардың және процестердің әр алуандығының бірлігі.
Сөйтіп, философтар субстрат түсінігі арқылы болмыстың неден тұратынын
түсіндірсе, субстанция ұғымы арқылы болмыстың жалпы негізі бекітіледі.
Әдетте философтар белг.бір бастудан шығарып (су, атом, идея, рух, т.б.)
дүниені бейнелеуге ұмтылады.
Барлық тіршіліктің бастауы бір дейтін ілім монизм д.а. Дүниені екі
негізден басталады дейтін түсінік дуализм д.а. Философия тарихында, бұрын
да көрсетілгендей, монизмнің үлес салмағы басымдау.
Сана мен матрияның арақатынасын анықтауда 3 бағыт бар. Олар:
материализм, идеализм, реализм.
Материализм бағытының негізгі категориясы - материя ұғымы (зат).
Бұл бағытты ұстайтын ойшылдар алғ.Дүниенің негізін нақтылы-сезімдік
заттардан көрді (Фалес-су, Гераклит-от). Мұндай көзқарастың көне замандағы
шыңы - Демокрит пен Левкипптің атомдық теориясы. Ештеңеден ештеңе пайда
болмайды, сондықтан атомдар мәңгілік өмір сүреді, олар ешқайда жоғалмайды.
Дүниедегінің бәрі қажетті де себепті. Демокрит Құдайды мойындағанмен, ол
жер мен көктің екі ортасында өмір сүреді, оның бұл Дүниеге қатысы жоқ деген
батыл көзқараста болды.
Жаңа дәуірдегі ғылым мен техниканың дамуына байланысты ғалымдар
материяны табиғаттың заты, оның қасиеттерімен теңеді (Ламетри, Гоббс,
Гольбах, т.б.). Бұлардың ойынша, рухани өмір материалдық элементтерден
тұрмайды, ол материяның жалпы қасиетіне жатады. Бұл, әрине, алға
жылжушылықты көрсетті. Т.Гоббс: (Зат адамның санасында өзінің тікелей ізін
қалдырмайды, оның тигізетін ықпалы адамның миына жеткенше біршама
сатылардан өтеді ... деген пікір айтқан болатын.
20ғ. бас. материя жөнінде жаңа гносеологиялық
Материя қозғалысы. Материя тек қозғалыс үстіндегі материя ретінде
болады. Қозғалыс - кез-келген өзгеріс, жалпы өзгеріс. Қозғалыс пен материя
бір-бірімен бөлінбестей болады. Сондай-ақ қозғалыс абсолютті болуына сай
тыныштық тепе-теңдік, тұрақтылық сәттерін де жоққа шығармайды. Тыныштық
салыстырмалы болады. Диалектикалық материализмде материя қозғалысының бес
түрін бөліп қарастырады: механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық,
әлеуметтік. Материя қозғалысының барлық түрлері бір-бірімен байланысты
болғанымен де, олардың күрделілік деңгейлері жағынан айырмашылықтары бар.
Қозғалыстың әлеуметтік формасы дегеніміз қоғамдық байланыстар мен
қатынастар.
Кеңістік және уақыт материя болмысының түрлері болып табылады.
Кеңістік пен уақыттың маңызды қасиеттеріне олардың абсолюттігі мен
салыстырмалылығын жатқызу керек. Макродүние кеңістігінің қасиеттеріне оның
үш өлшемдігі мен қайтып оралушылығы жатады. Микродүниедегі кеңістік үш
өлшемді емес. Кеңістіктің кез келген нүктесіне қайта оралуға болады, бірақ
тек өзге уақытта ғана.
Кеңістік материалдық нысандар тіршілігін бейнелейді. Кеңістікке
қарағанда уақыт бір өлшемдігімен және қайта оралмайтынымен ерекшеленеді.
Кеңістік пен уақыттың қасиеттері сан алуан. Жаңа заман ғылымының деректері
кеңістік пен уақыттың объективтік жағдайын, олардың қозғалыстағы материямен
үздіксіз байланыста болатынын ешқашан жоққа шығармайды.
Кеңістік пен уақыт өлшемді ауқымдар болғандықтан, өлшем бірлігін
пайдалану арқылы оларды сан жағынан анықтауға болады.
Бізді қоршаған әлем өзінің нақты құбылыстары жағынан сапалық тұрғыда
сан алуан. Материя мәңгілік, ол жасалмайды да, жоғалып та кетпейді және
тұрақты даму үстінде болады. Материяның даму процесінде оның неғұрлым
күрделі түрлері туындай береді.
3 Сана және түрлері. Бейсаналық
Сана проблемасы философия проблемаларының ең күрделі түрлерінің біріне
жатады. Бұл тақырып фил.тарихының өне бойында қарастырылып келеді.
Адам саналы. Сана мидың функциясы түрінде көрінеді, әйтпесе бұл
функция өзінің өмір сүруіне қажетті органсыз функция болар еді. Адам
санасының биологиялық алғышарты - оның миы. Бұл күрделі материалдық,
физиологиялық жүйе. Сана объективтік әлемге де, адам миында болып жатқан
физиологиялық процестерге де жатпайды.
Сана субъективті бейне ретінде идеалды. Оны идеалды деп атаудың да
мәні сонда - адамның бейнелерінде физикалық та, химиялық та не өзге
материалдық қасиеттер жоқ. Сана - субъективтік реалдылық, шындықты мақсатты
бейнелеу, адам миының тілмен байланысты функциясы.
Психика саналылық, бейсаналық (бессознательное) және пайымсыздық
(подсознательное) сфераларына бөлінеді. Сана анық сөзге, логикалық
қорытуларға, абстрактылы түсініктерге байланысты. Сананың ядросы, оның
тіршілік әдісі білім болып табылады. Сана субъектіге тән, сондықтан оның
өзі бұл мағынада субъективті. Психиканың кез келген формасы сияқты сана
материалдық объект емес, сол себепті ми құрылымдарының символдық болмысы
ретінде көрінеді. Сана материалдық емес, алайда ол объективті.
Қазіргі адам миының жұмысын моделдейтін алып электронды машиналардың
мысалы олардың кісі санасына ешбір жете алмайтынын көрсетеді. Ми қызметінің
саналы болатыны ол күрделі механикалық деңгейлерге дейін бара алатындықтан
сол межеге ешбір жасанды интеллект жете алмайды.
Философия тарихында бейсаналық проблемасымен көптеген ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Дүниені философиялық тұрғыдан түсіну негіздері
Болмыс философиясы. Материя
Болмыс және материя ұғымдары
Жүсіп Баласағұнның философиялық көзқарасындағы болмыс мәселесі
Болмыс
Қоғам философиялық таным обьектісі ретінде
Болмыс - дүниеге көзқарастық және методологиялық проблема ретінде
Болмыс бүкіл шындық дүниені қамтитын шегіне жеткен жалпы ұғым
Философия тарихында болмыс категориясы.Болмыс және бейболмыс
Болмыс философиясы
Пәндер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іс жүргізу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Автоматтандыру, Техника
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алғашқы әскери дайындық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Астрономия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ауыл шаруашылығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бизнесті бағалау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Биология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бухгалтерлік іс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Валеология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринария
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
География
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Геология, Геофизика, Геодезия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ет, сүт, шарап өнімдері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы тарих
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Журналистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Информатика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кеден ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Маркетинг
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Математика, Геометрия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Медицина
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік басқару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Менеджмент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұнай, Газ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұрағат ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәдениеттану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Полиграфия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Психология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саясаттану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сақтандыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сертификаттау, стандарттау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Социология, Демография
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Спорт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Статистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тілтану, Филология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тарихи тұлғалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тау-кен ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Транспорт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Туризм
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Физика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Философия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықаралық қатынастар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экология, Қоршаған ортаны қорғау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық география
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Электротехника
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан тарихы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қаржы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құқық, Криминалистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әдебиет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнер, музыка
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор №1 болып табылады.
АҚПАРАТ
Жоба жайлы
Авторлық құқық
Қолдану шарты
Төлем
ҚОСЫМША
Жұмбақтар
Мақал-мәтелдер
Исходники программ
Тесты для аттестации
УМКД
English24
Sozdik
WhatsApp: 777 614 50 20
Email: info@stud.kz
2008-2020 (C) Stud.kz 0.018
Көмек Помощь
Милет мектебі -- Грекиядағы ең көне материалистік философиялық мектеп. Милет қаласы сауданың, теңізде жүзудің, мәдениеттің ірі орталығы болды, ал бұл жағдайлар Фалес, Анаксимандр және Анаксимен секілді көрнекті милеттіктердің ой-өрісі мен ғылыми ынта-талабының жан-жақты өрістеуіне жағдай жасады. олар математика, география, астраномия салаларында ғылыми жаңалықтар ашты
Фалес (б.д.д. 624-547ж.ж.) - Милет қаласынан шыққан грек философы және саяси қайраткері. Аңыз бойынша ерте грек жеріндегі жеті данышпанның бірі. Мысыр және Вавилонда математика және астрономия ғылымдарымен танысады. Б.д.д. 585-584 ж.ж. күннің тұтылуын алдын -- ала дәл болжаған деген мәлімет бар. Сондай-ақ пирамиданың көлеңкесінің ұзындығы бойынша пирамиданың биіктігін анықтайды.
Фалес бір жылды 365 күнге, 365 күнді 12 айға бөліп, күнтізбенің (календарь) жасаудың алғашқы бастамасын көрсетуші ретінде және стихиялы-материалистік Милет мектебінің негізін қалаушы ретінде танымал.
Ол заттардың алуандылығынан бірегей бастапқы негіз іздеп, оны материалды, нақты зат деп есептеді. Дүниенің, барлық нәрсенің түп негізі, алғашқы бастамысы - су деген пікірді ұстанады. Өйткені бәрі судан пайда болады, бәрі қайтадан суға айналады дейді. Анаксимандр (шамамен б.д.д. 610-546 ж.ж.) - ежелгі гректің материалист - философы, стихиялы диалектик, Фалестің бас шәкірті. Грециядағы Табиғат туралы атты тұңғыш ғылыми шығарманың авторы, бірақ бұл шығарма бізге жеткен жоқ. Анаксимандр дүниенің негізі, бастамасы ретінде - архе (негіз) ұғымын енгізді, дүниенің негізі -- апейрон (шексіз нәрсе) деп есептеген. Апейронның ыстық пен суықтың қарама-қарсылығы туады; олардың күресі космосты дүниеге әкеледі; ыстық-от ретінде көрініс тапса, суық аспан мен жерге айналады. Анаксимандр материаның сақталу және айналу заңын тұңғыш рет тұжырымдады. Анаксимандрдың космологиялық теориясы бойынша жазық цилиндр формасындағы Жер Ғаламның ортансында тұр. Жер төңірегінде аспанның үш сақинасы: күн, ай және аспан денелері - жұлдыздар айналып жүреді. Тарихта тұңғыш рет эволюция идеясын ұсынды: адам - балықтан пайда болған.
Анаксимен (шамамен б.д.д 588-525 ж.ж.) - ежелгі грек материалист - философы, стихиялы- диалектик, Анаксимандрдың шәкірті.Оның ілімінше, барлық нәрсенің бастамасы материадан - ауадан пайда болған, қайтадан ауаға айналады. Ауа шексіз, мәңгі, қозғалыстағы зат. Қоюланғаннан кейін - бұлтқа, суға, жер мен тастарға, сейіліп - отқа айналады. Мұнда санның сапаға ауысу идеясы көрініс тапқан. Ауа бәрін қамтиды: ол әрі жан, әрі ғаламның сансыз заттардың өмір сүретін ортасы. Анаксимен жұлдыздар - от, бірақ оның жылуын сезінбейміз, өйткені олар өте қашықта орналасқан, күн қатты жанып тұрған алып аспан денесі деп үйретті.
Материализм мен диалектика идеаларын әрі қарай дамытқан Гераклит (шамамен б.д.д 544-483 ж.ж.)- ежелгі грек философ-материалисі, диалектик. Кіші Азиядағы Эфесте туған. Гераклиттің бізге тек үзінділері ғана жеткен Табиғат туралы шығармасы сол заманның өзінде атақты еңбектердің бірі болған.
Гераклиттің пайымдауынша дүниенің негізі -- от, ол әрдайым өзгеруде әрі қозғалыста. Барлық әлем, жекелеген заттар, тіпті адам жаны да оттан жаралған. Космос баршаға ортақ, оны ешқандай Құдайда, адамда, жасамаған, ол қашаннан болған, қазірде бар, бұдан былайда мәңгі жанып тұратын от, тұтанып және өлеусіреп сөніп бара жатқан оттың өлшемі Зат атаулының бәрі қажеттілікке орай оттан пайда болады, оны Гераклит логос деп атайды. Әлемдік процесс ұдайы қайталанып отырады; ұлы маусым біткен соң заттардың бәрі қайтадан отқа айналады. Табиғат тіршілігі-толассыз қозғалыс процесі, барлық нәрселер, олардың қасиет-күйлері өздерінің қарама-қарсы жағына ойысады: суық-ыстыққа, ыстық-суыққа айналады. Бәрі өзгере отырып жаңарады. Соған орай Гераклиттің атақты тұжырымдамасы қалыптасады: Бір өзенге екі қайтара түсе алмайсың.
Гераклит дүниені танып-білуге болатындығына кәміл сенеді, сондықтан адам баласының ақыл-ой қабілетіне бөгет жоқ деп есептеді. Сонымен бірге ол ақиқатты танудың, оған жетудің қиындығын түсініп, табиғат жасырынуды ұнатады деде. данышпан болу үшін көзі ашық, көкірегі ояу болу-жеткіліксіз. табиғаттың сырын ұғу үшін адамның ұлы қасиеті болып табылатын ерекше ойлау қабілеті болуы керек.
Пифагоршылдар-б.д.д. 6-ғасырдың 2-жартысында пайда болған философиялық ағым. негізін қалаған көне грек философы, математик және астраном. Пифагордың философиялық теориясы біртұтас жүйе болып қалыптасты. Пифагоршылдар бастапқы негізді санмен таңбалап, осы бағытта жұмыс жасайды. Сан-негіз; сан-заттар үшін материя; сан-үйлесімді тіркестерге тән ерекшеліктермен қатынастардың көрінісін, арақатынасын зерттей отырып, кез-келген процестердің бастауында теориялық жағынан санмен өрнектелетін жекелеген пропорция, заңдылық бар деген қорытынды жасайды. Бірліктен ондыққа дейінгі сандық қатарды Пифагор дүниенің сандық алуакн түрлілігінің түп негізі деп санаған.Сандардың қасиеттерін зеттей отырып, Пифагоршылдар жұп және тақ сандарды ашуымен бірге, тік бұрышты және үшбұрышты сандарды сипаттады. Ойдың қалану геометриясы-нүктеге, сызыққа, жазықтыққа, көлемге негізделген. Демек, Пифагоршылдар жүйесіндегі сандар болмыстың жалпылама негізіне байланыстырылған кеңістіктің таңбалануы. Соған орай бәрі-сан деген тұжырым қалыптасты. Олардың музыкалық интервал туралы ілімінде акустика мен аспан механикасының математикалық негіздері баяндалған. Пифагоршылдар философия мен ғылымның әрмен қарай дамуына орасан зор әсер етті. Элей мектебі-б.д.д. 6-5 ғ.ғ. Элей қаласында (оңтүстік Италия) пайда болған философиялық мектеп. Басты өкілдері -- Ксенофан, Парменид, Зенон, Мелисс. Элей мектебінің негізгі мәселесі-болмыс болды.
Ксенофан (б.д.д. 6-5 ғ.ғ.)-Элей мектебінің негізін салушы. бүкіл мифологияны алғаш сынаушылардың бірі: адамдар Құдайды тек өздеріне ұқсатып жасайды, егер жануарлар Құдайға сенетін болса, оларда Құдайды өздеріне, яғни жануарға ұқсатып елестетер еді,- дейді. Дүние жер мен судан пайда болды деген көзқарасты ұстанады. болмыс-барлық жерде бірдей, өзіне тең, біртекті, өзгеріссіз деп санады.
Парменид -- болмыс ұғымын алғаш рет философияға енг3зген6 ежелг3 грек философы, Элей мектебінің өкілі. Парменид дүниені қозғалмайтын, тұтас, толтырылған шар түрінде елестетті. Екі бастаманы көрсетеді-от, жарық және қараңғылық. Сезімнің көрсетуіне сенбеу, пайымдық білімді жоғары бағалау Парменид іліміндегі рационализмнің басым екендіген аңғартады. Болмыс-бар нәрсе, олай болса ол туралы ойлауға, оймен бейнелеуге, зерттеуге, сипаттауға болады,-дейді.
Зенон (б.д.д. 490-430 ж.ж.)-Элей мектебінің өкілі. философияға тұңғыш рет диалог формасының қолданылуын енгізді. Ол қозғалыстың диалектикалық табиғаты туралы мәселелерді теріс формада қолданды. Зенон үшін болмсыста қайшылық жоқ, сондықтан қайшылықты болмыс-жалған (елес) болмыс. Ахилл және тасбақа, Жебе т.б. апорияларымен белгілі. Апория (гр. aporia-шарасыздық)-ежелгі грек философиясында шешілуі қиын мәселені білдіретін ұғым. Апория заттың өзінде немесе ол туралы ұғымдағы қарама-қайшылықтың негізінде пайда болады. Зенонның қозғалыстың мүмкін еместігі туралы пайымдауларын апория деп атайды. Зенон апорияларының мәні мынадай: белгілі қашықтықтан өту үшін оның жартысын жүріп өту керек; жартысын жүріп өту үшін осы жартының жартысын жүріп өту керек, сөйтіп осылай кете береді. Бұдан шығатын қорытынды: қозғалыстың басталуы мүмкін емес.
Демокрит (б.д.д. 460-370 ж.ж.)-ежелгі грек материалист-философы, Левкипптің шәкірті, гректердің тұңғыш энциклопедист ойшылы. Демокрит-атомдық көзқарастың негізін салушылардың бірі. Ол дүниенің бастамасы ретінде екі негізді-атом мен бос кеңістікті алға қояды.
Атомдар бос кеңістікте бір жерден екінші жерге ауысып, үздіксіз қозғалып отырады. Осы қозғалыс процесінде олар бір-бірімен қосылып, тұтас материяны құрайды: отты, суды, жерді тудырады. Атомдар-болмыс, ал бос кеңістік-болмыс емес.
Демокрит танымның материалистік теориясын дамыта келіп, адамның санасы-обьективті түрде атомдардың сезім мүшелеріне жасайтын әсерінің нәтижесі деп есептеді. Дүниені танып-білудің екі түрін көрсетеді:
Сезім арқылы танып-білу,
Ақылмен танып-білу.
Демокрит біздің сезім мүшелеріміз-көру, есту, иіс сезу, дәм білу, тән сезімдеріміз-заттар мен қозғалыстардың бәрін бірдей қабылдай алмайды, дүниеде шексіз ұсақ нәрселер бар, адам оларды ақыл-ойы арқылы ғана тани алады.
Демокриттің атомдық теориясы көптеген ғасырлар бойы ғылымға жол көрсеткен ілім болды. Оның материялық атомдардың обьективті өмір сүретіндігі туралы жалпы философиялық көзқарасы ғылым мен филосогфияның тарихында орасан зор маңызға ие. Демокриттің көзқарастарын Эпикур мен Лукреций Кар әрі қарай датытты.
Софистер (гр. sophists-өнерпаз, дана)-даналықтың, шешендіктің кәсіби ұстаздары ретінде саналған ежелгі грек философтарын осылай атаған. Олардың халықты риторикаға, философияға үйретудегі атқарған еңбектері зор.
Діннен бас тарту, табиғат құбылыстарын ұтымды түсіндіру, этикалық және әлеуметтік релятивизм-олардың ортақ көзқарасы болып табылады. Софистер екі топқа бөлінді: Аға софистер-табиғатты материалистік тұрғыда түсіндірді. Бұл топтың өкілдері-Протагор, Гиппий, Продик, Антифондар-алғашқы ағартушылар. Екінші тобы- Кіші софистер (ақсүйектер тобы)-Гипподам, Критий-философиялық идеализмге ден қойғандар. Софистер дау - дау кезіндегі кейіпке байланысты пайда болған Софистика деген әдісті қолданды. Софистика - дауласу немесе дәлелдеу кезінде қисынсыз пікірлерді, софизмдерді, яғни сырттай ғана дұрыс болып көрінетін айлаларды саналы түрде қолдану. Сондықтанда Аристотель оларды жалған даналық ұстаздары деп атады.
Антикалық философияның екінші-классикалық кезеңі-ерте грек философиясының кемелденген, гүлденген кезі болды. Себебі, Платон мен Аристотель өздеріне дейінгі философияны біртұтас ғылымға айналдырып, жүйелендіре түсті.
Сократ (шамамен б.д.д. 469-339 ж.ж.) - ежелгі грек философы, оның ілімі материалистік натурализмнен идеализмге ауысу кезеңін бейнелейді. Афиныда ғұмыр кешіп. одан Платон, Евклид, Антисфен, Аристипп секілді ұлы адамдар дәріс алады. Сократ ілімін тек Платон мен Аристотельдің айтуы бойынша ғана білеміз. сократ әлем құрылымдарын, заттардың физикалық табиғатын танып білу мүмкін емес, біз өзімізді ғана танып білуіміз мүмкін дейді. Танымның мұндай түсінігін Сократ Өзіңді танып - біл формуласы түрінде өрнектеді. Білімнің ең жоғары міндеті теорияда емес, тәжірибеде, яғни өмір сүре білетіндігінде. Сократ этикалық ұғымдарды (айбындылық, әділеттілік) анықтаумен жалпыландырудың үлгісін жасады. Ұғымды анықтаудан бұрын әңгімеге жол берілуі керек, соның барысында бірнеше сұрақтардың көмегімен әңгімелеушінің сөздеріндегі қайшылықтар анықталмақ. Бұл орайда Сократ майевтика (сөйлесу өнері) әдісін ұсынады. Сократтың этикасы рационалды: жаңсақ әрекеттер білместіктен жасалады, ешкімде өз еркімен зұлым болмайды.
Адам өзіне үңілген сайын, өзінің білімсіздігін аңғармақ. Сократқа жүгінсек Менің білетінім ештеңе білмейтіндігім қағидасының мәні ашыла түспек.
Платон (б.д.д. 428427 - 348347 )- ежелгі грек философы, Сократтың шәкірті, объективті идеализмнің негізін қалаушы, 30-дан астам философиялық диалогтар ретінде жазылған еңбектердің авторы. (Парменид, Теэтет, Мемлекет, т.б.) Дүниеге идеалистік көзқарасты қорғаған Платон сол заманның материалистік ілімдеріне қарсы белсенді күресті.
Платон объективті идеализмнің жүйесін жасады. Сезім арқылы қабылданатын заттар дүниесіне идеялар дүниесін қарама-қарсы қойды. Идеялар объективті түрде табиғат пен қоғамға тәуелсіз өмір сүреді. Нақтылы заттар дүниесін Платон көлеңкелер дүниесі деп атады, өйткені заттар дегеніміз идеялардың көшірмелері, көлеңкелері ғана деді. Идеялар дегеніміз заттардың мәңгілік бейнелері, оларды ойша сезілетін заттар ғана көреді. Адамның жаны, рухы тәнге тәуелсіз о дүниеге идеяларда өмір сүреді. Ол материялық емес, мәңгілік нәрсе. Адам бойына уақытша ғана қонақтап, кейін тәннен ажырап, өзінің мәңгілік әлеміне қайта оралады. Платон философиясында идеялар дүниесі - Эйдос деп аталады.
Сезімдік дүние идеялар мен материяның туындысы, арасында, екеуінің ортасын,да тұрады. Идеялар мәңгілік, аспаннан да биік, олар туылмайды, пайда болмайды, өлмейді, салыстырмалы емес, кеңістік пен уақытқа тәуелді емес. Платон ілімі философияның кейінгі уақытта өркендеп, дамуына көрнекті роль атқарды.
Аристотель (б.д.д. 384-322 ж.ж.) - ежелгі грек философы, логика және басқада көптеген ілімдердің негізін қалаған энциклопедист-ғалым. Әлем бойынша бірінші ұстаз атағына ие. Фракңиядағы Стагирда туған, Афиныдағы Платон мектебінде тәрбиеленді. Платонның денесіз форма жөніндегі (идеялар дүниесі пікірін) теориясын сынаса да идеялизм мен материализм арасында екі ұдай күйге түсіп платондық идеяны толықтай жоққа шығара алған жоқ. Аристотельдің айтуы бойынша рух тәннен бөлінбейді, тән өлгенде жанда жоғалады. 335 ж. Афиныда өз мектебін (Ликей деп аталды) ашты. Аристотель философияны үш салада бөліп қарастырды: 1) Теориялық бөлімі - болмыстың кезеңдері, себептері мен түп негізі турасындағы ілім; 2) Практикалық бөлім - адамдардың іс-әрекеті жөнінде ; 3) Поэтикалық бөлім - (творчество) шығармашылық жөнінде. Ал ғылымның зерттейтін объектісі - адамның ақыл-ой өресі жететін дүние.
Аристотель табиғатты материяның формаға, форманың материяға біртіндеп ауысуы түрінде қарастырды. Алайда материядағы қозғалыс бастамасының баяулығын байқап, түбінде қозғалыстың түп төркіні мен мақсатқа келіп тірелетін форманың белсенділігіне баса назар аударды. Қозғалыс атаулының түп төркіні - өзі қозғалмайтын, қозғалтуға түрткі болатын -- Құдай деген тұжырым жасады.
Адамның ақыл-парасатының қабілетін этикадағы ең жоғарғы қозғаушы күш деп тапты. Аристотельдің моральдық үлгісі - Құдай, яғни өзін ойлайтын ой -- нағыз кемелденген философ. Антикалық философияның үшінші кезеңі римдік - эллиндік кезең ( б.д.д. 3ғ - б.д. 6ғ.). Платон мен Аристотельдің философияға енгізген орасан зор еңбектері мен жаңалықтарынан кейін философия айтарлықтай беделге ие болып, дәрежесі өсе бастады. Бұл жағдай Эллиндік дәуірдің өркендеп, гректік ойлау ерекшелігінің Жерорта теңізінің барлық территориясына таралуына септігін тигізген еді. Мұнымен қоса, Александр Македонскийдің бірнеше елді мекендерді жаулап, сол жерлерде жаңа мәдениетті жасауы боды. Бір жағынан грек ойшылдарының философиясы жан-жақты таралып, қанат жая өркендеп өсуі- сол замандағы адамдардың өз өмірдерін жақсартуға деген құлшыныстарына да байланысты болды, өйткені, олар қалай өмір сүру керектігін білу үшін, данагөй болуға тырысты. Соған орай философия жүйеленіп, догматикалық сипатқа ие бола бастады. Қалаған мектебінен, ұстазынан білім алатын жағдайға жетті, себебі әртүрлі философиялық мектептер қалыптаса бастады. Ерекше сипатқа ие болған философиялық мектептер қатарына стоиктер, эпикуршылар және скептиктерді жатқызкға болады. Мүмкін, Сіз, философияның барлық бағыттарын меңгеріп, олар туралы білетін шығарсыз, бірақ қайсысын таңдар едіңіз, әрине, күнделікті өміріңізде қолданатын болғандықтан. Адам өмірінің жандануы мен құлдырауы жөніндегі мәселе сол кездегі негізгі философиялық сұраққа айналды. Бұл сұрақ ақиқатқа жетудің жолын емес, бәрінен бұрын қалай жақсы өмір сүруге болады деген мәселенің шешімін іздеді. Міне, осы сұрақ төңірегінде өрбіген стоик, эпикуршыл және скептиктер секілді ағымдар өздігінше жауап беруге тырысты.
Сіздің басыңыздан мынадай жағдай өтті ме: жақсы не жаман сәттер, оқиғалар болуы мүмкін, бірақ сіз осы жағдайларға салқынқандылықпен қарап, тіпті назарға аудармайсыз. егер солай болса, онда сіз Стоиксіз. Сіз стоик ретінде болып жатқан барлық құбылыстармен оқиғаларға билік етіп, оларды қалағаныңызша өзгерте алмайтындығыңызды түсінесіз. Ал, қаншалықты билігіңіз жүрмегендіктенде, болған істі өзгертуге тырысудың қажеті жоқ.
Стоиктер (стоя) мектебі. Аталған мектептің негізін салған Китиондық Зенон. Өкілдері Сенека, Эпиктет, Марк Аврелий. Стоиктердің басты идеясы - сыртқы дүниенің түрлі әсерлерінен құтылу болды. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін философтар табиғатпен бірлікте болуға шақырып, байлықты, әсемдікті жақтады. Жағымсыз әлде қуанышты сәттер болсын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ БОЙЫНША
ДӘРІСТЕР
PhD доктор, философия кафедрасының аға оқытушысы
Құдайбергенова Назгүл Жанысқызы
Алматы, 2018
№1. Дәріс.
Тақырыбы: Ғылыми таным философиясы пәні: және оның зерттеу обьектлері
1. Философия пәні және философиялық танымның өзіндік ерекшелегі.
2. Дүниеге көзқарастың формалары мен түрлері.
3. Философия атқаратын қызметі
4. Философия ғылымдармен өзара байланысы.
Ғылыми таным философиясының мәнін жән мақсатын анықтау үшін философия туралы философия тарихында айтылған анықтамаларды қарастырып көрейік, себебі, К.Ясперстің сөзімен айтсақ, философиялық пайымдау дегеніміз философия тарихына үңілу.
Сократ: "Философия - ойлау арқылы ақиқатқа, білімге жету".
Геродот: "Философия - білімді, ақылдылықты сүю".
Аристотель: "Философия - ғылымдар негізі".
Ортағасырдың діни ойшылдары: Августин: "Философия - ақылдылыққа құштарлық " - десе, Декарт: "Философия - даналық, адам танып-біле алатын заттар туралы егжей-тегжейлі, жан-жақты білім" - дейді.
Осы анықтамаларға сүйене отырып, философиялық білім және оның негізгі белгілері туралы тұжырымдар жасасақ:
Философия даналықпен, ақыл-оймен байланысты. Философия терминінің өзі грек тілінен аударғанда phileo - сүйемін, sophia - даналық дегенді , басқаша айтсақ, даналыққа құштарлық дегенді білдіреді.
Философияның басы - таңдану. Сократ "Менің білетінім - мен ештеңе білмеймін" дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
Ғылыми таным философиясын білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адамның объективтiк дүниенi танудың алғашқы формалары-дүниенi сезiну және дүниенi қабылдау - эмоционалды-сезiмдiк сфералармен, түйсiктермен байланысты болады. Әрбiр адам жастайынан дүниенi танып бiле бастайды, заттар мен құбылыстар жайында бiлiмдер жинақтайды (мыс.оптимистiк және пессимистiк көзқарастар дүниенi сезiну мен байланысты,ал сол сезiмдер негiзiнде қалыптасқан образдар мен бейнелер мыс.белгiлi бiр өткен немесе келешекте болатын өмiр жағдайларын елестету, дүниенi қабылдау болып табылады).
Дүниенi сезiну мен қабылдау адам өмiрiнде маңызды орын алады,бiрақ құбылыстар мен процестердiн терен мәнiң,олардын себептерi мен салдарын түсiнуге мүмкiндiк тудырмайды. Ондай мүмкiндiк тек дүниетаным негiзiнде қалыптасады. Адам заттар мен құбылыстар жайында бiлiмдер жинақтай отырып, дүние неге былай құрылған,адамның тууы мен өлiмiнiң, бақыты мен қайғы - қасiретiнiң себебi неде деген мың-сан сұрақтар қойып,оларға жауап iздейдi.
Бұл сұрақтарға адам өзiнiң мәдени денгейiне байланысты, арнаулы немесе жалпы бiлiм дәрежесiне орай,әр түрлi өзара әнгiмелесудiң әсерiмен және бұқаралық ақпарат құралдары мен әдеби кiтаптардан алынған мағлұматтарына қарай жауап бере отырып,өзiнiң жеке өмiрлiк философиясын,өз дүниетанымын құрастырыды. Дүниениетаным дегенiмiз адамның дүниенi түсiнү,оны бағалаудың принциптерi мен әрекеттерi, бiлiмi мен сенiмi,ой-пiкiрлерi мен құндылықтарының синтезi, жинтығы. Кейiн,адамның бiлiмдерi мен сенiмдерi бiркелкi жинақтала келiп, дүниенiң өзгерiсi мен дамуы туралы кең көлемдi көзқарас, ой-пiкiрге айналады (дүниетаным дүниеге көзқарсқа айналады). Дүниедегi өзiнiң орны туралы,жеке және қоғамдық өмiрдiң мақсат-мүдделерi туралы,өзiнiң өмiрлiк ұстанымы мен iс-әрекетi туралы ойлана отырып адам белгiлi бiр көзқарастарға келедi. Дүниеге көзқарас дегенiмiз-айнала қоршаған орта, бүкiл әлем,тұтас дүние туралы,ондағы адамның орны,тiршiлiктiң мән-мағынасы туралы көзқарастардың пiкiрлер мен түсiнiктердiң жүйеленген жиынтығы. Дк-сезiмнен,нанымнан,танымнан тұрады. Мифтiң негiзгi қызметi- дүние қайдан пайда болғаның түсiндiру,этикалық және эстетикалық түсiнiктер арқылы белгiлi бiр мораль нормалары менқұндылықтар жүйесiн орнықтыру.
(мыс.Сфинкс туралы миф табиғаттын құпиясын бiлдiредi; Кентаврлар-адамның хайуаннаң жаралғаның бiлдiредi, Прометей-оттың пайда болуы, Икар-аспанға ұшу ұмтылысын бiлдiредi, Сизиф-өмiрдiн мәнiң түсiну әрекетi.) Мифтердi тек ертегiлер,аңыздар деп түсiнген дұрыс емес, өйткенi миф бұл индивидтiң қоршаған әлемдi игеруi,адамдардың табюиғаттаң және әлеуметтiк ортадан болмыстан тәуелдiлiгi және мифтерде дiннiң, философияның, ғылымның бастамалары бар.Мифтердiң дiннең айырмашылығы сенiмге ғана емес,ақал - ойғада,парасаттылыққа да сүйену. Мифтер өздерiнiң мазмұнына қарайкосмогониялық-әлемнiң жаратылысы туралы,теогониялық-құдайлардын пайда болуы туралы,астрогониялық-планеталар мен жұлдыздар туралы, антропогендiк - адамның пайда болуы, этногендiк-рулар мен тайпалар туралы, эхатологиялық - ақрзаман, топан суы туралы, каһармандық т.б. болып тарайды.
Сондықтан, мифология-адамдардың өздерiн қоршаған орта туралы түсiнiгiн тарихи, өздiгiнен долды деп сенетiн түрлi бейнелер, кейiпкерлер мен өқиғалар арқылы жеткiзуi деугеде болады. Мәселе шешу Мифтер мен мифологияны дүние таным ретiнде тек алғашқы қауымның даму денгейiмен байланыстырады.
Ал,мифология рухани-практикалық феномен ретiнде қоғам дамуының басқа кезендерiнде де,әсересе қазырғы заманда өмiр сүредi деп айтуға болама (мыс. 20ғ. Д.Джойстың,Ф.Кафканың,ТМанның,Ч.Айт матовтың т.б.әдеби шығармаларында дәстүрлi мифтер тек пайдалана ғана қоймай ерекше өзгертiлiп те қойған) Дiн-дк шындық дүниенi бұрмалап бейнелендiрушi формасы болып табылыды,өйткенi ол дүниенiекiге бөлiп қарастырады және ғаламат күшкесенiм-дiни сананың негiзi болып табылады. Дiн-рухани мәдениеттiң бөлiгi,ең тұжырымды түрде Құдай мен адамның арақатынасы,адамның танымнаң тыс күштердi мойындау және соған илану деп анықтауға болады (дiн-алғашқы қауымда пайда болды-тотемизм, фетишизм, анимизм; ұлттық, мемлекеттiкдiндер - индуизм, иудаизм; әлемдiк дiндер-буддизм, христиан, ислам).
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Хасанов М. Петрова В.Джамбаева Б. Философия. А.,2014ж
2. Нұрышева Г.Ж. Философия Алматы,.2013
3. Бегалинова К.К., Альжанова У.К. Философия I, II том. Алматы, 2010
4. Аташ Б.М. Философия, Алматы, 2014
5. Нұрышева Г.Ж. Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық
талдау. Алматы, 2011.
6. Грядовой Д.И. Философия. М.,2012
7. Лавриненко В.Н. Философия. Учебник для вузов.М.,2012
8.Иманқұл Н. Философия әлемінде: болмысы мен тарихы. А ., 2006
9. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. А., 2009.
10. Алтай Ж., А. Қасабек А., Философия тарихы. А., 2008.
11. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша филасофия тарихы. А., 2009.
12. Дүниежүзілік философияның онтологиясы. 12 томның 10Т. 2009.
13. Алексеев П.А. Панин А.В. Философия Учебник для вузов. -М., 2006
14. Әл-Фараби. Шығармаларының 10 томдық жинағы. - Алматы, 2005-2008.
15. Мырзалы С.Философия - Алматы, 2008.
№2. Дәріс.
Тақырыбы: Көне Үнді және Көне Қытай философиясының қалыптасыуы
1. Көне Үнді философиясының пайда болуы және даму кезеңдері.
2. Веда - Үнді мәдениетінің көне ескерткіші және ертедегі үнді
философиясының бастауы ретінде.
3. Көне Қытайдағы мифологиялық сананың ерекшелігі
4. Көне Қытай философиясының, негізгі мектептері дао, Конфуций ілімі т.б.
Көне Қытай философиясы, Қытай философиясы өз бастауын біздің дәуірімізге дейінгі VIII-VI ғасырлардан алып, тарихи даму барысында көптеген философиялық мектептер мен бағыттарды, ғұлама философтарды дүниеге әкелді.
1) Ең басты ерекшелігі - саяси-практикалық сипатының басымдылығы, яғни философиялық ой мемлекет мүддесіне қызмет етті.
2) Келесі ерекшелігі - философиялық мектептердің барлығының дерлік қарастырған мәселесі - адам, оның бойындағы ізгілік пен зұлымдық мәселесі болды.
Көне Қытай философиясының негізгі мектептері: Конфуций мектебі, даосизм, легизм, моиз, натурфилософия және номиналистер мектебі.
Олардың бастысы - Конфуций мектебі, ол б.д.д. екінші мыңжылдықтан бастап, ХХ ғасырдың басына дейін Қытай мемлекетінің ресми идеологиясы қызметін атқарды.
Ежелгі Қытай қола дәуірінен темір дәуіріне өтуіне байланысты ауыл шаруашылығы мен қала тұрғындары еңбектерінің бөлінуіне, ақшалай-тауарлық қатынастардың қалыптасуына, ой және дене еңбектерінің бөлінуіне, әртүрлі сатыдағы әлеуметтік топтардың пайда болуына әкеліп соқтырды.
Ежелгі Қытай мемлекеті шын мәніндегі шығыстық деспотия болатын. Мемлекет басшысы әрі монах, әрі жрец және жалғыз ғана жер иесі болды. Әртүрлі рангтағы аристократия мемлекеттік қызметте болды. Олардан кейін әлеуметтік сатыда рубасылары, отбасы (семья) тұрды. Ал құлдар болса, олар жануарлар сияқты әлеуметтік сатыдан тыс қалды.
Заң болған жоқ, сондықтан әлеуметтік сатыда жоғары тұрғандардың өктемдігінен ешкім тыс қала алмады. Бірақ мемлекет басшысының (ван) алдындаәртүрлі әлеуметтік сатылардың бәрі тең болды. Халық арасындағы қарым-қатынас күрделі, шым-шытырық ритуалдарға негізделді.
Мысалы, тірілердің өлгендерге, олардың рухына, табиғат құбылыстарына, жерге және аспанға деген қарым-қатынас негізінде қалыптасқан діни көзқарас, әдет-ғұрып, дәстүрлермен тығыз байланыстағы ритуалдар жоғары әлеуметтік сатыда тұрғандар мен төменгі сатыдағылардың арақатынасын нақтылап, айқындайды.
Қытайлардың сол кездегі дүниетанымдық көзқарастары Бес кітап (У цзин) аталатын кітаптарда шоғырланған. Бұл кітаптар өздерін білімді санайтын әр адамның көзқарастарын қалыптастыруда үлкен рөл атқарды.
Ежелгі Қытайда ғылымның да кейбір салалары пайда бола бастады. Мысалы, математика, астрономия, медицина. Осы ғылымдар саласындағы жетістіктер негізінде Ай мен Күннің тұтылу мезгілін анықтады, астрономиялық құбылыстар мен жердегі құбылыстардың байланысын айқындауға, күнтізбе, уақыт есептеу, т.б. тәсілін ойлап табуға мүмкіндік туды. Бірақ ғылым әлі де болса әлжуаз қалыпта еді. Бұл жағдай философиялық ілімдердің деңгейіне әсер етпей қойған жоқ.
Біздің дәуірімізге дейінгі үшінші ғасырдың аяғында пайда болған Ежелгі Қытай философиясы кейінірек негізгі алты философиялық бағытқа - мектептерге бөлінді. Олар: конфуцийшылдық, моизм, заң мектебі (легистер), даосизм, тұрпайы философтар (натурфилософия) және атаулар мектебі. Бұл жұмысымда аталған философиялық мектептердің ішіндегі ең көрнектілері - конфуцийшылдық, даосизм және легистерді баяндаймын. Көне Үнді философиясы, Көне Үнді философиясын зерттеуші ғалымдар философия ғылымының бастауы, бүкіл Шығыс философиялық идеяларының қайнар көзі Үнді елі деп есептейді.
Көне Үнді философиясының басты ерекшеліктері:
- ғылыми оймен байланысының аздығы;
- жеке тұлғалық сипатының нашарлығы;
- діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы;
- философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі;
- негізгі философиялық ұғымдардың мән-мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.
Көне Үнді философиясы алғашқы қауымдық қатынастар ыдырап, оның орнына құлдық қоғам орныққан кезде дүниеге келді. Сол кездегі философиялық ойларының негізін діни мифологиялық жүйелер құрды. Ой - пікірлерімен қоғамдағы күнделікті шарттарының себептері де бар. Себебі, Үнді қоғамы төрт варнадан ( варна- жамылғы, қабық, түрі- түсі мағынасын білдіреді) тұрды:
брахмандар: әулиелер
кшатрий: әскербасылар
вайшьи: ( купцы)
шудра: қызметкерлер мен шаруалар
Әр варна тұйықталған әлеуметтік топ болды да, әрқайсысы қоғамда өзіне тиесілі орын алды және өздеріне ғана тән дәстүрлі мамандықтары болды. Мысалы, брахмандардың үлесіне - ой еңбегі, кшатрийларға - әскери қызмет, вайшьилерге - ауылшаруашылық, қолөнер кәсібі, саудагерлік тисе, шаруаларға - қара жұмыс қана тиді. Ежелгі үнді қоғамының осы даму кезеңіне сай мифологиялық, философиялық көзқарастары да қалыптасты. Олар негізінен үнді мәдениетінің ескерткіші Ведаларда жинақталған. Ведалар төрт бөлімнен тұрады:
Самхит - құдайларға арналған гимндер жинағы;
Брахман - самхитті түсіндіретін әртүрлі мифологиялық әңгімелер, ритуалдар т.б.;
Араньякта - брахманға тән ритуалдардың орнына құдайларды іштей сыйлап-құрметтеу, олар туралы ойланып-толғану сияқты көзқарас;
Ведалардың ең соңғы сатысы Упанишадта дәстүрлі варналарды бір-, біріне қарсы қоюдан гөрі, олардың арасындағы айырмашылықты ең жоғары білім арқылы жоққа шығаруға болады деген идея уағыздады.
Упанишадтың басты тезисі Брахман туралы. Ғарыштың негізінде мәңгі мәнділік - Брахман жатыр. Ал одан барлық заттар дамып отырған. Олай болса, Брахман - бар әлемнің генетикалық, түпнегіздік бастамасы және олардың соңы. Брахман екі түрлі болады. Біріншісі - қозғалмайды,нақты өмір сүреді,бірақ жойылып кетуі мүмкін, ал екіншісі - жойылмайды, өлмейді,қозғалыста болады және ақиқат. Бірінші брахман көптүрлі болса, екіншісі - жалқы. Кейбір жағдайларда брахманмен қатар, синоним ретінде, Атман ұғымы да қарастырылады. Атманнің табиғаты - бір жағынан дене сияқты болса, екінші жағынан рух сияқты. Рухты атман - тіршіліктің негізі , ал екеуі қосылып, барлық денелердің ішкі бастамасы, негізі және соңы болады. Атман тек бастама ғана емес, ол - саналы тіршілік иесі, әлемді жаратушы. Брахман және атманмен қатар тұрған ұғымдардың бірі - пуруша және мен. Пуруша (еркек) - ол әлем, адам түріндегі әлем. Сондықтан, Атман бастапқыда пуруша түрінде болып, мен әлемді жартамын, - деп: аспан суын, сәуленің бөлшектерін, өлімді, суды жаратты.Осыдан біз Атманның саналы екенін түсінеміз. Упанишадта менді Брахманмен, Атманмен тең деп түсінгенде ғана, адам өзін құдаймен, бүкіл әлеммен теңмін деп, түсінеді. Ал мен - бір бөлек, брахман, атман - бір бөлек деп түсінетін болсақ ол - білімділікке жатпайды. Ал, егер аиманды танып-білсек, барлығын да білгеніміз. Жалпы, білімділік Упанишадта өте жоғары бағаланады. Мысалы, тікелей құрбандық шалғаннан гөрі, құрбандық шалу туралы білім өте құндырақ. Өмірдің ең басты мақсаты - тірі кезінде атман-брахманмен қосылып бірігу. Өмір қиыншылығынан, құмарлығынан, үмітінен, қызғаншақтықтан тыныштық тауып, атманды түсініп білген адам нағыз брахман болып құдайға, әлемдік құрылымға айналады. Упанишадта жанның көшіп-қону идеясы ең басты идеялардың бірі. Қайта-қайта айналып келетін жанның сансар тырнағынан құтылу үшін аскеттік өмір сүріп, ең жоғары білім алуы басты шарт болып саналады.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Хасанов М. Петрова В.Джамбаева Б. Философия. А.,2014ж
2. Нұрышева Г.Ж. Философия Алматы,.2013
3. Бегалинова К.К., Альжанова У.К. Философия I, II том. Алматы, 2010
4. Аташ Б.М. Философия, Алматы, 2014
5. Нұрышева Г.Ж. Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық
талдау. Алматы, 2011.
6. Грядовой Д.И. Философия. М.,2012
7. Лавриненко В.Н. Философия. Учебник для вузов.М.,2012
8.Иманқұл Н. Философия әлемінде: болмысы мен тарихы. А ., 2006
9. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. А., 2009.
10. Алтай Ж., А. Қасабек А., Философия тарихы. А., 2008.
11. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Қысқаша филасофия тарихы. А., 2009.
12. Дүниежүзілік философияның онтологиясы. 12 томның 10Т. 2009.
13. Алексеев П.А. Панин А.В. Философия Учебник для вузов. -М., 2006
14. Әл-Фараби. Шығармаларының 10 томдық жинағы. - Алматы, 2005-2008.
15. Мырзалы С.Философия - Алматы, 2008.
№3. Дәріс.
Тақырыбы: Антикалық философиясы: антика дүниесінің ғылыми бастаулары
1. Көне Греция философиясының даму ерекшеліктері
2.Антикалық философиясының материализімді негіздеу идеялары
2.Сократ философиясындағы адам мәселесі.
3.Платон және Аристотель философиясы
Антикалық пәлсапа алғашқы қауымдық құрылыстың орнына құл иеленушілік құрылыс келген дәуірде өмірге келді.
Ертедегі Грекияның алғашқы философтары стихиялы материалистік бағытты ұстануымен ерекшеленеді. Олар бүкіл дүниені тұтастай алып қарап, әлемнің, дүниенің түп негізін, алғашқы бастамасын табуға тырысты. Антикалық философтарды физиктер деп атаған. Себебі, олар философиялық ойларын табиғат құбылыстарымен байланыстыра отырып тұжырымдаған. Мұндай философиялық пікірді философияда натурфилософия деп атайды.
Дүние қалай пайда болды, қалай жаратылды, ең бірінші не пайда болды деген сұраққа ерте грек ойшылдары жауап бере отырып, өз пікірлерін алға тартты.
Ертегірек (антикалық) философиясы өзінің даму тарихында үш кезеңнен өтті:
Сократқа дейінгі кезеңдік философия (б.д.д. 7-6 ғ.ғ.). Бұл кезеңде натурфилософиялық көзқарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебінің қалыптасуымен қатар атомдық көзқарастың негізі қаланады.
Классикалық кезең (б.д.д. 4ғ.). Платон мен Аристотель философиялық еңбектерімен ерекшеленеді.
Римдік-эллиндік кезең (б.д.д 3ғ. соңы мен б.д. 3ғ. басы). Стоиктер, скептиктер және эпикуршілдік мектептер басымдылық танытқан кезең.
На русском
Антиплагиат
База сатып аламыз
Презентациялар
Cабақ жоспары
Таңдаулы жұмыстар
English24
Sozdik
Stud.kz
Начало формы
Конец формы
Дүниені философиялық түсіну: болмыс, материя - алғашқы категориялық ретінде
Скачать
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Философияның маңызды проблемаларының біріне дүниені философиялық түсіну, ондағы адамның орны мен рөлін пысықтау жатады. Онтология - болмыс туралы ілім. Болмыс - барлық бар нәрсені белг.фил.категория. Біз заттардың болмысы туралы, бізді қоршаған ортаны, адамның болмысы, оның санасы, өзіміз сүріп отырған қоғамның болмысы, т.б. жөнінде сөз етіп отырмыз. Басқаша айтқанда, болмыс түгелдей материалдықты да, руханилықты да қамтиды. Өзгеше сөзбен айтқанда, болмыс - дүниеде не бар, соның бәрі - ол материалдық та құбылыс, әлеуметтік те процесс, адам санасында болып жататын шығармашылық та актылар. Болмыстың негізгі түрлері: 1) заттардың болмысы мен табиғаттың жағдайы; 2) қоғамның болмысы; 3) адамның болмысы; 4) осыларға байланысты индивидуалды және индивидуалдықтан тыс болып бөлінетін рухани болмыс.
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
Материя түсінігі философияның ең орнықты түсініктерінің бірі және өз тарихы бар. Материя категориясы адам санасынан тәуелсіз тұратын дүниенің шынайы да нақты құбылыстарын сипаттау үшін қызмет етеді. Материя категориясы объективтік реалдықты анықтайды.
Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Көлемі: 6 бет
Бұл жұмыстың бағасы: 400 теңге
Таңдаулыға:
Тегін: Антиплагиат
Қалай сатып алуға болады?
Жұмысты толықтай көру
қате таптым
№ 3 Дүниені философиялық түсіну: болмыс, материя - алғашқы категориялық
ретінде. Философиядағы сана мәселесі және бейсаналық
1 Болмыс мәселесі және оның негізгі формалары
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
3 Сана және түрлері. Бейсаналық
1 Болмыс мәселесі және оның негізгі формалары
Философияның маңызды проблемаларының біріне дүниені философиялық
түсіну, ондағы адамның орны мен рөлін пысықтау жатады. Онтология - болмыс
туралы ілім. Болмыс - барлық бар нәрсені белг.фил.категория. Біз заттардың
болмысы туралы, бізді қоршаған ортаны, адамның болмысы, оның санасы, өзіміз
сүріп отырған қоғамның болмысы, т.б. жөнінде сөз етіп отырмыз. Басқаша
айтқанда, болмыс түгелдей материалдықты да, руханилықты да қамтиды. Өзгеше
сөзбен айтқанда, болмыс - дүниеде не бар, соның бәрі - ол материалдық та
құбылыс, әлеуметтік те процесс, адам санасында болып жататын шығармашылық
та актылар. Болмыстың негізгі түрлері: 1) заттардың болмысы мен табиғаттың
жағдайы; 2) қоғамның болмысы; 3) адамның болмысы; 4) осыларға байланысты
индивидуалды және индивидуалдықтан тыс болып бөлінетін рухани болмыс.
2 Материя түсінігі, материя қозғалысы
Материя түсінігі философияның ең орнықты түсініктерінің бірі және өз
тарихы бар. Материя категориясы адам санасынан тәуелсіз тұратын дүниенің
шынайы да нақты құбылыстарын сипаттау үшін қызмет етеді. Материя
категориясы объективтік реалдықты анықтайды.
Материя - табиғи құбылыстар мен процестердің көпқырлығын белг. фил.
абстракция не түсінік.
Материя категориясы диалектикалық материализмде субстанция деңгейіне
дейін көтеріледі.
Философияда екі категория бар: субстрат (дәлме-дәл-төсеніш, бәрі
осыдан жасалған) және субстанция (мән, негіздің бастауы). Субстанция
болса тірліктің нәрі, бір-біріне тікелей байланысты нақты заттардың,
оқиғалардың, құбылыстардың және процестердің әр алуандығының бірлігі.
Сөйтіп, философтар субстрат түсінігі арқылы болмыстың неден тұратынын
түсіндірсе, субстанция ұғымы арқылы болмыстың жалпы негізі бекітіледі.
Әдетте философтар белг.бір бастудан шығарып (су, атом, идея, рух, т.б.)
дүниені бейнелеуге ұмтылады.
Барлық тіршіліктің бастауы бір дейтін ілім монизм д.а. Дүниені екі
негізден басталады дейтін түсінік дуализм д.а. Философия тарихында, бұрын
да көрсетілгендей, монизмнің үлес салмағы басымдау.
Сана мен матрияның арақатынасын анықтауда 3 бағыт бар. Олар:
материализм, идеализм, реализм.
Материализм бағытының негізгі категориясы - материя ұғымы (зат).
Бұл бағытты ұстайтын ойшылдар алғ.Дүниенің негізін нақтылы-сезімдік
заттардан көрді (Фалес-су, Гераклит-от). Мұндай көзқарастың көне замандағы
шыңы - Демокрит пен Левкипптің атомдық теориясы. Ештеңеден ештеңе пайда
болмайды, сондықтан атомдар мәңгілік өмір сүреді, олар ешқайда жоғалмайды.
Дүниедегінің бәрі қажетті де себепті. Демокрит Құдайды мойындағанмен, ол
жер мен көктің екі ортасында өмір сүреді, оның бұл Дүниеге қатысы жоқ деген
батыл көзқараста болды.
Жаңа дәуірдегі ғылым мен техниканың дамуына байланысты ғалымдар
материяны табиғаттың заты, оның қасиеттерімен теңеді (Ламетри, Гоббс,
Гольбах, т.б.). Бұлардың ойынша, рухани өмір материалдық элементтерден
тұрмайды, ол материяның жалпы қасиетіне жатады. Бұл, әрине, алға
жылжушылықты көрсетті. Т.Гоббс: (Зат адамның санасында өзінің тікелей ізін
қалдырмайды, оның тигізетін ықпалы адамның миына жеткенше біршама
сатылардан өтеді ... деген пікір айтқан болатын.
20ғ. бас. материя жөнінде жаңа гносеологиялық
Материя қозғалысы. Материя тек қозғалыс үстіндегі материя ретінде
болады. Қозғалыс - кез-келген өзгеріс, жалпы өзгеріс. Қозғалыс пен материя
бір-бірімен бөлінбестей болады. Сондай-ақ қозғалыс абсолютті болуына сай
тыныштық тепе-теңдік, тұрақтылық сәттерін де жоққа шығармайды. Тыныштық
салыстырмалы болады. Диалектикалық материализмде материя қозғалысының бес
түрін бөліп қарастырады: механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық,
әлеуметтік. Материя қозғалысының барлық түрлері бір-бірімен байланысты
болғанымен де, олардың күрделілік деңгейлері жағынан айырмашылықтары бар.
Қозғалыстың әлеуметтік формасы дегеніміз қоғамдық байланыстар мен
қатынастар.
Кеңістік және уақыт материя болмысының түрлері болып табылады.
Кеңістік пен уақыттың маңызды қасиеттеріне олардың абсолюттігі мен
салыстырмалылығын жатқызу керек. Макродүние кеңістігінің қасиеттеріне оның
үш өлшемдігі мен қайтып оралушылығы жатады. Микродүниедегі кеңістік үш
өлшемді емес. Кеңістіктің кез келген нүктесіне қайта оралуға болады, бірақ
тек өзге уақытта ғана.
Кеңістік материалдық нысандар тіршілігін бейнелейді. Кеңістікке
қарағанда уақыт бір өлшемдігімен және қайта оралмайтынымен ерекшеленеді.
Кеңістік пен уақыттың қасиеттері сан алуан. Жаңа заман ғылымының деректері
кеңістік пен уақыттың объективтік жағдайын, олардың қозғалыстағы материямен
үздіксіз байланыста болатынын ешқашан жоққа шығармайды.
Кеңістік пен уақыт өлшемді ауқымдар болғандықтан, өлшем бірлігін
пайдалану арқылы оларды сан жағынан анықтауға болады.
Бізді қоршаған әлем өзінің нақты құбылыстары жағынан сапалық тұрғыда
сан алуан. Материя мәңгілік, ол жасалмайды да, жоғалып та кетпейді және
тұрақты даму үстінде болады. Материяның даму процесінде оның неғұрлым
күрделі түрлері туындай береді.
3 Сана және түрлері. Бейсаналық
Сана проблемасы философия проблемаларының ең күрделі түрлерінің біріне
жатады. Бұл тақырып фил.тарихының өне бойында қарастырылып келеді.
Адам саналы. Сана мидың функциясы түрінде көрінеді, әйтпесе бұл
функция өзінің өмір сүруіне қажетті органсыз функция болар еді. Адам
санасының биологиялық алғышарты - оның миы. Бұл күрделі материалдық,
физиологиялық жүйе. Сана объективтік әлемге де, адам миында болып жатқан
физиологиялық процестерге де жатпайды.
Сана субъективті бейне ретінде идеалды. Оны идеалды деп атаудың да
мәні сонда - адамның бейнелерінде физикалық та, химиялық та не өзге
материалдық қасиеттер жоқ. Сана - субъективтік реалдылық, шындықты мақсатты
бейнелеу, адам миының тілмен байланысты функциясы.
Психика саналылық, бейсаналық (бессознательное) және пайымсыздық
(подсознательное) сфераларына бөлінеді. Сана анық сөзге, логикалық
қорытуларға, абстрактылы түсініктерге байланысты. Сананың ядросы, оның
тіршілік әдісі білім болып табылады. Сана субъектіге тән, сондықтан оның
өзі бұл мағынада субъективті. Психиканың кез келген формасы сияқты сана
материалдық объект емес, сол себепті ми құрылымдарының символдық болмысы
ретінде көрінеді. Сана материалдық емес, алайда ол объективті.
Қазіргі адам миының жұмысын моделдейтін алып электронды машиналардың
мысалы олардың кісі санасына ешбір жете алмайтынын көрсетеді. Ми қызметінің
саналы болатыны ол күрделі механикалық деңгейлерге дейін бара алатындықтан
сол межеге ешбір жасанды интеллект жете алмайды.
Философия тарихында бейсаналық проблемасымен көптеген ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Дүниені философиялық тұрғыдан түсіну негіздері
Болмыс философиясы. Материя
Болмыс және материя ұғымдары
Жүсіп Баласағұнның философиялық көзқарасындағы болмыс мәселесі
Болмыс
Қоғам философиялық таным обьектісі ретінде
Болмыс - дүниеге көзқарастық және методологиялық проблема ретінде
Болмыс бүкіл шындық дүниені қамтитын шегіне жеткен жалпы ұғым
Философия тарихында болмыс категориясы.Болмыс және бейболмыс
Болмыс философиясы
Пәндер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іс жүргізу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Автоматтандыру, Техника
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алғашқы әскери дайындық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Астрономия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ауыл шаруашылығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бизнесті бағалау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Биология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бухгалтерлік іс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Валеология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ветеринария
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
География
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Геология, Геофизика, Геодезия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ет, сүт, шарап өнімдері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы тарих
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Журналистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Информатика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кеден ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Маркетинг
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Математика, Геометрия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Медицина
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік басқару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Менеджмент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұнай, Газ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұрағат ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәдениеттану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Полиграфия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Психология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саясаттану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сақтандыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сертификаттау, стандарттау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Социология, Демография
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Спорт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Статистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тілтану, Филология
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тарихи тұлғалар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тау-кен ісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Транспорт
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Туризм
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Физика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Философия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықаралық қатынастар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химия
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экология, Қоршаған ортаны қорғау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық география
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Электротехника
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан тарихы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қаржы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құрылыс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құқық, Криминалистика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әдебиет
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнер, музыка
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор №1 болып табылады.
АҚПАРАТ
Жоба жайлы
Авторлық құқық
Қолдану шарты
Төлем
ҚОСЫМША
Жұмбақтар
Мақал-мәтелдер
Исходники программ
Тесты для аттестации
УМКД
English24
Sozdik
WhatsApp: 777 614 50 20
Email: info@stud.kz
2008-2020 (C) Stud.kz 0.018
Көмек Помощь
Милет мектебі -- Грекиядағы ең көне материалистік философиялық мектеп. Милет қаласы сауданың, теңізде жүзудің, мәдениеттің ірі орталығы болды, ал бұл жағдайлар Фалес, Анаксимандр және Анаксимен секілді көрнекті милеттіктердің ой-өрісі мен ғылыми ынта-талабының жан-жақты өрістеуіне жағдай жасады. олар математика, география, астраномия салаларында ғылыми жаңалықтар ашты
Фалес (б.д.д. 624-547ж.ж.) - Милет қаласынан шыққан грек философы және саяси қайраткері. Аңыз бойынша ерте грек жеріндегі жеті данышпанның бірі. Мысыр және Вавилонда математика және астрономия ғылымдарымен танысады. Б.д.д. 585-584 ж.ж. күннің тұтылуын алдын -- ала дәл болжаған деген мәлімет бар. Сондай-ақ пирамиданың көлеңкесінің ұзындығы бойынша пирамиданың биіктігін анықтайды.
Фалес бір жылды 365 күнге, 365 күнді 12 айға бөліп, күнтізбенің (календарь) жасаудың алғашқы бастамасын көрсетуші ретінде және стихиялы-материалистік Милет мектебінің негізін қалаушы ретінде танымал.
Ол заттардың алуандылығынан бірегей бастапқы негіз іздеп, оны материалды, нақты зат деп есептеді. Дүниенің, барлық нәрсенің түп негізі, алғашқы бастамысы - су деген пікірді ұстанады. Өйткені бәрі судан пайда болады, бәрі қайтадан суға айналады дейді. Анаксимандр (шамамен б.д.д. 610-546 ж.ж.) - ежелгі гректің материалист - философы, стихиялы диалектик, Фалестің бас шәкірті. Грециядағы Табиғат туралы атты тұңғыш ғылыми шығарманың авторы, бірақ бұл шығарма бізге жеткен жоқ. Анаксимандр дүниенің негізі, бастамасы ретінде - архе (негіз) ұғымын енгізді, дүниенің негізі -- апейрон (шексіз нәрсе) деп есептеген. Апейронның ыстық пен суықтың қарама-қарсылығы туады; олардың күресі космосты дүниеге әкеледі; ыстық-от ретінде көрініс тапса, суық аспан мен жерге айналады. Анаксимандр материаның сақталу және айналу заңын тұңғыш рет тұжырымдады. Анаксимандрдың космологиялық теориясы бойынша жазық цилиндр формасындағы Жер Ғаламның ортансында тұр. Жер төңірегінде аспанның үш сақинасы: күн, ай және аспан денелері - жұлдыздар айналып жүреді. Тарихта тұңғыш рет эволюция идеясын ұсынды: адам - балықтан пайда болған.
Анаксимен (шамамен б.д.д 588-525 ж.ж.) - ежелгі грек материалист - философы, стихиялы- диалектик, Анаксимандрдың шәкірті.Оның ілімінше, барлық нәрсенің бастамасы материадан - ауадан пайда болған, қайтадан ауаға айналады. Ауа шексіз, мәңгі, қозғалыстағы зат. Қоюланғаннан кейін - бұлтқа, суға, жер мен тастарға, сейіліп - отқа айналады. Мұнда санның сапаға ауысу идеясы көрініс тапқан. Ауа бәрін қамтиды: ол әрі жан, әрі ғаламның сансыз заттардың өмір сүретін ортасы. Анаксимен жұлдыздар - от, бірақ оның жылуын сезінбейміз, өйткені олар өте қашықта орналасқан, күн қатты жанып тұрған алып аспан денесі деп үйретті.
Материализм мен диалектика идеаларын әрі қарай дамытқан Гераклит (шамамен б.д.д 544-483 ж.ж.)- ежелгі грек философ-материалисі, диалектик. Кіші Азиядағы Эфесте туған. Гераклиттің бізге тек үзінділері ғана жеткен Табиғат туралы шығармасы сол заманның өзінде атақты еңбектердің бірі болған.
Гераклиттің пайымдауынша дүниенің негізі -- от, ол әрдайым өзгеруде әрі қозғалыста. Барлық әлем, жекелеген заттар, тіпті адам жаны да оттан жаралған. Космос баршаға ортақ, оны ешқандай Құдайда, адамда, жасамаған, ол қашаннан болған, қазірде бар, бұдан былайда мәңгі жанып тұратын от, тұтанып және өлеусіреп сөніп бара жатқан оттың өлшемі Зат атаулының бәрі қажеттілікке орай оттан пайда болады, оны Гераклит логос деп атайды. Әлемдік процесс ұдайы қайталанып отырады; ұлы маусым біткен соң заттардың бәрі қайтадан отқа айналады. Табиғат тіршілігі-толассыз қозғалыс процесі, барлық нәрселер, олардың қасиет-күйлері өздерінің қарама-қарсы жағына ойысады: суық-ыстыққа, ыстық-суыққа айналады. Бәрі өзгере отырып жаңарады. Соған орай Гераклиттің атақты тұжырымдамасы қалыптасады: Бір өзенге екі қайтара түсе алмайсың.
Гераклит дүниені танып-білуге болатындығына кәміл сенеді, сондықтан адам баласының ақыл-ой қабілетіне бөгет жоқ деп есептеді. Сонымен бірге ол ақиқатты танудың, оған жетудің қиындығын түсініп, табиғат жасырынуды ұнатады деде. данышпан болу үшін көзі ашық, көкірегі ояу болу-жеткіліксіз. табиғаттың сырын ұғу үшін адамның ұлы қасиеті болып табылатын ерекше ойлау қабілеті болуы керек.
Пифагоршылдар-б.д.д. 6-ғасырдың 2-жартысында пайда болған философиялық ағым. негізін қалаған көне грек философы, математик және астраном. Пифагордың философиялық теориясы біртұтас жүйе болып қалыптасты. Пифагоршылдар бастапқы негізді санмен таңбалап, осы бағытта жұмыс жасайды. Сан-негіз; сан-заттар үшін материя; сан-үйлесімді тіркестерге тән ерекшеліктермен қатынастардың көрінісін, арақатынасын зерттей отырып, кез-келген процестердің бастауында теориялық жағынан санмен өрнектелетін жекелеген пропорция, заңдылық бар деген қорытынды жасайды. Бірліктен ондыққа дейінгі сандық қатарды Пифагор дүниенің сандық алуакн түрлілігінің түп негізі деп санаған.Сандардың қасиеттерін зеттей отырып, Пифагоршылдар жұп және тақ сандарды ашуымен бірге, тік бұрышты және үшбұрышты сандарды сипаттады. Ойдың қалану геометриясы-нүктеге, сызыққа, жазықтыққа, көлемге негізделген. Демек, Пифагоршылдар жүйесіндегі сандар болмыстың жалпылама негізіне байланыстырылған кеңістіктің таңбалануы. Соған орай бәрі-сан деген тұжырым қалыптасты. Олардың музыкалық интервал туралы ілімінде акустика мен аспан механикасының математикалық негіздері баяндалған. Пифагоршылдар философия мен ғылымның әрмен қарай дамуына орасан зор әсер етті. Элей мектебі-б.д.д. 6-5 ғ.ғ. Элей қаласында (оңтүстік Италия) пайда болған философиялық мектеп. Басты өкілдері -- Ксенофан, Парменид, Зенон, Мелисс. Элей мектебінің негізгі мәселесі-болмыс болды.
Ксенофан (б.д.д. 6-5 ғ.ғ.)-Элей мектебінің негізін салушы. бүкіл мифологияны алғаш сынаушылардың бірі: адамдар Құдайды тек өздеріне ұқсатып жасайды, егер жануарлар Құдайға сенетін болса, оларда Құдайды өздеріне, яғни жануарға ұқсатып елестетер еді,- дейді. Дүние жер мен судан пайда болды деген көзқарасты ұстанады. болмыс-барлық жерде бірдей, өзіне тең, біртекті, өзгеріссіз деп санады.
Парменид -- болмыс ұғымын алғаш рет философияға енг3зген6 ежелг3 грек философы, Элей мектебінің өкілі. Парменид дүниені қозғалмайтын, тұтас, толтырылған шар түрінде елестетті. Екі бастаманы көрсетеді-от, жарық және қараңғылық. Сезімнің көрсетуіне сенбеу, пайымдық білімді жоғары бағалау Парменид іліміндегі рационализмнің басым екендіген аңғартады. Болмыс-бар нәрсе, олай болса ол туралы ойлауға, оймен бейнелеуге, зерттеуге, сипаттауға болады,-дейді.
Зенон (б.д.д. 490-430 ж.ж.)-Элей мектебінің өкілі. философияға тұңғыш рет диалог формасының қолданылуын енгізді. Ол қозғалыстың диалектикалық табиғаты туралы мәселелерді теріс формада қолданды. Зенон үшін болмсыста қайшылық жоқ, сондықтан қайшылықты болмыс-жалған (елес) болмыс. Ахилл және тасбақа, Жебе т.б. апорияларымен белгілі. Апория (гр. aporia-шарасыздық)-ежелгі грек философиясында шешілуі қиын мәселені білдіретін ұғым. Апория заттың өзінде немесе ол туралы ұғымдағы қарама-қайшылықтың негізінде пайда болады. Зенонның қозғалыстың мүмкін еместігі туралы пайымдауларын апория деп атайды. Зенон апорияларының мәні мынадай: белгілі қашықтықтан өту үшін оның жартысын жүріп өту керек; жартысын жүріп өту үшін осы жартының жартысын жүріп өту керек, сөйтіп осылай кете береді. Бұдан шығатын қорытынды: қозғалыстың басталуы мүмкін емес.
Демокрит (б.д.д. 460-370 ж.ж.)-ежелгі грек материалист-философы, Левкипптің шәкірті, гректердің тұңғыш энциклопедист ойшылы. Демокрит-атомдық көзқарастың негізін салушылардың бірі. Ол дүниенің бастамасы ретінде екі негізді-атом мен бос кеңістікті алға қояды.
Атомдар бос кеңістікте бір жерден екінші жерге ауысып, үздіксіз қозғалып отырады. Осы қозғалыс процесінде олар бір-бірімен қосылып, тұтас материяны құрайды: отты, суды, жерді тудырады. Атомдар-болмыс, ал бос кеңістік-болмыс емес.
Демокрит танымның материалистік теориясын дамыта келіп, адамның санасы-обьективті түрде атомдардың сезім мүшелеріне жасайтын әсерінің нәтижесі деп есептеді. Дүниені танып-білудің екі түрін көрсетеді:
Сезім арқылы танып-білу,
Ақылмен танып-білу.
Демокрит біздің сезім мүшелеріміз-көру, есту, иіс сезу, дәм білу, тән сезімдеріміз-заттар мен қозғалыстардың бәрін бірдей қабылдай алмайды, дүниеде шексіз ұсақ нәрселер бар, адам оларды ақыл-ойы арқылы ғана тани алады.
Демокриттің атомдық теориясы көптеген ғасырлар бойы ғылымға жол көрсеткен ілім болды. Оның материялық атомдардың обьективті өмір сүретіндігі туралы жалпы философиялық көзқарасы ғылым мен филосогфияның тарихында орасан зор маңызға ие. Демокриттің көзқарастарын Эпикур мен Лукреций Кар әрі қарай датытты.
Софистер (гр. sophists-өнерпаз, дана)-даналықтың, шешендіктің кәсіби ұстаздары ретінде саналған ежелгі грек философтарын осылай атаған. Олардың халықты риторикаға, философияға үйретудегі атқарған еңбектері зор.
Діннен бас тарту, табиғат құбылыстарын ұтымды түсіндіру, этикалық және әлеуметтік релятивизм-олардың ортақ көзқарасы болып табылады. Софистер екі топқа бөлінді: Аға софистер-табиғатты материалистік тұрғыда түсіндірді. Бұл топтың өкілдері-Протагор, Гиппий, Продик, Антифондар-алғашқы ағартушылар. Екінші тобы- Кіші софистер (ақсүйектер тобы)-Гипподам, Критий-философиялық идеализмге ден қойғандар. Софистер дау - дау кезіндегі кейіпке байланысты пайда болған Софистика деген әдісті қолданды. Софистика - дауласу немесе дәлелдеу кезінде қисынсыз пікірлерді, софизмдерді, яғни сырттай ғана дұрыс болып көрінетін айлаларды саналы түрде қолдану. Сондықтанда Аристотель оларды жалған даналық ұстаздары деп атады.
Антикалық философияның екінші-классикалық кезеңі-ерте грек философиясының кемелденген, гүлденген кезі болды. Себебі, Платон мен Аристотель өздеріне дейінгі философияны біртұтас ғылымға айналдырып, жүйелендіре түсті.
Сократ (шамамен б.д.д. 469-339 ж.ж.) - ежелгі грек философы, оның ілімі материалистік натурализмнен идеализмге ауысу кезеңін бейнелейді. Афиныда ғұмыр кешіп. одан Платон, Евклид, Антисфен, Аристипп секілді ұлы адамдар дәріс алады. Сократ ілімін тек Платон мен Аристотельдің айтуы бойынша ғана білеміз. сократ әлем құрылымдарын, заттардың физикалық табиғатын танып білу мүмкін емес, біз өзімізді ғана танып білуіміз мүмкін дейді. Танымның мұндай түсінігін Сократ Өзіңді танып - біл формуласы түрінде өрнектеді. Білімнің ең жоғары міндеті теорияда емес, тәжірибеде, яғни өмір сүре білетіндігінде. Сократ этикалық ұғымдарды (айбындылық, әділеттілік) анықтаумен жалпыландырудың үлгісін жасады. Ұғымды анықтаудан бұрын әңгімеге жол берілуі керек, соның барысында бірнеше сұрақтардың көмегімен әңгімелеушінің сөздеріндегі қайшылықтар анықталмақ. Бұл орайда Сократ майевтика (сөйлесу өнері) әдісін ұсынады. Сократтың этикасы рационалды: жаңсақ әрекеттер білместіктен жасалады, ешкімде өз еркімен зұлым болмайды.
Адам өзіне үңілген сайын, өзінің білімсіздігін аңғармақ. Сократқа жүгінсек Менің білетінім ештеңе білмейтіндігім қағидасының мәні ашыла түспек.
Платон (б.д.д. 428427 - 348347 )- ежелгі грек философы, Сократтың шәкірті, объективті идеализмнің негізін қалаушы, 30-дан астам философиялық диалогтар ретінде жазылған еңбектердің авторы. (Парменид, Теэтет, Мемлекет, т.б.) Дүниеге идеалистік көзқарасты қорғаған Платон сол заманның материалистік ілімдеріне қарсы белсенді күресті.
Платон объективті идеализмнің жүйесін жасады. Сезім арқылы қабылданатын заттар дүниесіне идеялар дүниесін қарама-қарсы қойды. Идеялар объективті түрде табиғат пен қоғамға тәуелсіз өмір сүреді. Нақтылы заттар дүниесін Платон көлеңкелер дүниесі деп атады, өйткені заттар дегеніміз идеялардың көшірмелері, көлеңкелері ғана деді. Идеялар дегеніміз заттардың мәңгілік бейнелері, оларды ойша сезілетін заттар ғана көреді. Адамның жаны, рухы тәнге тәуелсіз о дүниеге идеяларда өмір сүреді. Ол материялық емес, мәңгілік нәрсе. Адам бойына уақытша ғана қонақтап, кейін тәннен ажырап, өзінің мәңгілік әлеміне қайта оралады. Платон философиясында идеялар дүниесі - Эйдос деп аталады.
Сезімдік дүние идеялар мен материяның туындысы, арасында, екеуінің ортасын,да тұрады. Идеялар мәңгілік, аспаннан да биік, олар туылмайды, пайда болмайды, өлмейді, салыстырмалы емес, кеңістік пен уақытқа тәуелді емес. Платон ілімі философияның кейінгі уақытта өркендеп, дамуына көрнекті роль атқарды.
Аристотель (б.д.д. 384-322 ж.ж.) - ежелгі грек философы, логика және басқада көптеген ілімдердің негізін қалаған энциклопедист-ғалым. Әлем бойынша бірінші ұстаз атағына ие. Фракңиядағы Стагирда туған, Афиныдағы Платон мектебінде тәрбиеленді. Платонның денесіз форма жөніндегі (идеялар дүниесі пікірін) теориясын сынаса да идеялизм мен материализм арасында екі ұдай күйге түсіп платондық идеяны толықтай жоққа шығара алған жоқ. Аристотельдің айтуы бойынша рух тәннен бөлінбейді, тән өлгенде жанда жоғалады. 335 ж. Афиныда өз мектебін (Ликей деп аталды) ашты. Аристотель философияны үш салада бөліп қарастырды: 1) Теориялық бөлімі - болмыстың кезеңдері, себептері мен түп негізі турасындағы ілім; 2) Практикалық бөлім - адамдардың іс-әрекеті жөнінде ; 3) Поэтикалық бөлім - (творчество) шығармашылық жөнінде. Ал ғылымның зерттейтін объектісі - адамның ақыл-ой өресі жететін дүние.
Аристотель табиғатты материяның формаға, форманың материяға біртіндеп ауысуы түрінде қарастырды. Алайда материядағы қозғалыс бастамасының баяулығын байқап, түбінде қозғалыстың түп төркіні мен мақсатқа келіп тірелетін форманың белсенділігіне баса назар аударды. Қозғалыс атаулының түп төркіні - өзі қозғалмайтын, қозғалтуға түрткі болатын -- Құдай деген тұжырым жасады.
Адамның ақыл-парасатының қабілетін этикадағы ең жоғарғы қозғаушы күш деп тапты. Аристотельдің моральдық үлгісі - Құдай, яғни өзін ойлайтын ой -- нағыз кемелденген философ. Антикалық философияның үшінші кезеңі римдік - эллиндік кезең ( б.д.д. 3ғ - б.д. 6ғ.). Платон мен Аристотельдің философияға енгізген орасан зор еңбектері мен жаңалықтарынан кейін философия айтарлықтай беделге ие болып, дәрежесі өсе бастады. Бұл жағдай Эллиндік дәуірдің өркендеп, гректік ойлау ерекшелігінің Жерорта теңізінің барлық территориясына таралуына септігін тигізген еді. Мұнымен қоса, Александр Македонскийдің бірнеше елді мекендерді жаулап, сол жерлерде жаңа мәдениетті жасауы боды. Бір жағынан грек ойшылдарының философиясы жан-жақты таралып, қанат жая өркендеп өсуі- сол замандағы адамдардың өз өмірдерін жақсартуға деген құлшыныстарына да байланысты болды, өйткені, олар қалай өмір сүру керектігін білу үшін, данагөй болуға тырысты. Соған орай философия жүйеленіп, догматикалық сипатқа ие бола бастады. Қалаған мектебінен, ұстазынан білім алатын жағдайға жетті, себебі әртүрлі философиялық мектептер қалыптаса бастады. Ерекше сипатқа ие болған философиялық мектептер қатарына стоиктер, эпикуршылар және скептиктерді жатқызкға болады. Мүмкін, Сіз, философияның барлық бағыттарын меңгеріп, олар туралы білетін шығарсыз, бірақ қайсысын таңдар едіңіз, әрине, күнделікті өміріңізде қолданатын болғандықтан. Адам өмірінің жандануы мен құлдырауы жөніндегі мәселе сол кездегі негізгі философиялық сұраққа айналды. Бұл сұрақ ақиқатқа жетудің жолын емес, бәрінен бұрын қалай жақсы өмір сүруге болады деген мәселенің шешімін іздеді. Міне, осы сұрақ төңірегінде өрбіген стоик, эпикуршыл және скептиктер секілді ағымдар өздігінше жауап беруге тырысты.
Сіздің басыңыздан мынадай жағдай өтті ме: жақсы не жаман сәттер, оқиғалар болуы мүмкін, бірақ сіз осы жағдайларға салқынқандылықпен қарап, тіпті назарға аудармайсыз. егер солай болса, онда сіз Стоиксіз. Сіз стоик ретінде болып жатқан барлық құбылыстармен оқиғаларға билік етіп, оларды қалағаныңызша өзгерте алмайтындығыңызды түсінесіз. Ал, қаншалықты билігіңіз жүрмегендіктенде, болған істі өзгертуге тырысудың қажеті жоқ.
Стоиктер (стоя) мектебі. Аталған мектептің негізін салған Китиондық Зенон. Өкілдері Сенека, Эпиктет, Марк Аврелий. Стоиктердің басты идеясы - сыртқы дүниенің түрлі әсерлерінен құтылу болды. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін философтар табиғатпен бірлікте болуға шақырып, байлықты, әсемдікті жақтады. Жағымсыз әлде қуанышты сәттер болсын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz