Тау жоталары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1. Таулы жер бедерінің негізгі элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Жер бедер формалары мен элементтерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ...5
3. Биік таулы аймақтарда белсенді туризм түрлерін ұйымдастыру ... ... ... ... ... .7
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .15
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстанның туристік болашағында белсенді туризмнің маңызы ерекше, себебі елімізде туристік рекреациялық ресурстардың ішінде табиғи ресурстар басым рөл атқарады. Олардың ішінде ең алдымен тау туризмі мен альпинизм т.б. ресурстары. Орталық Қазақстан аумағындағы таулар, Солтүстік және Батыс Тянь-Шань, Алтай мен Жоңғар Алатауы. 1986 жылы Бұрынғы КСРО құрамына енген республика арасында туристік ресурстарға талдау жүргізгенде Қазақстан территориясысы белсенді туристік саяхаттарға қажетті туристік ресурстар мүмкіндігінің мол екендігі анықталған болатын. Бұл ресурстардың көпшілігі әсіресе тау туризмінің белсенді түрлерін дамытуға қолайлы. Бұған Тянь- Шань, Алтай және Жоңғар Алатауының қазақ жеріне кіретін орта, солтүстік және батыс бөліктері жатады. Тянь-Шаньда альпинизм, таудағы шаңғы туризмін дамытуға мол мүмкіншілік бар. Шымбұлақта тау шаңғысын қазіргі жағдайдан жоғары деңгейге көтеріп дамытуға болады. Жоңғар Алатау Қазақстанның оңтүстік Шығысында орналасқан тау жүйесі. Жоңғар Алатауының Қазақстандағыдағы бөлігінің шыңы Семенов Тянь Шаньский(4662 м) болады. Бұл тау жүйесінде альпенизмді дамыту мүмкіншілігі мол. Алтай тау жүйесі Азия құрлығының орта тұсындағы таулы өлке. Тау жүйесінің ең биік шыңы Мұзтау (4056 м). Бұл тау жүйесінде де шаңғы туризмін дамытуға болады. Алатау- Орталық Азия мемлекеті мен Сібірдегі тау жоталарының жалпы атауы. Оларға Күңгей, Іле Алатауы және т.б. жатқызуға болады. Бұл өңірлерде де шаңғы туризмін дамытуға мол мүмкіншілік бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізігі бөлім
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Таулы жер бедерінің негізгі элементтері.
Таулар - жер бетінің жазықтардан оқшау көтеріліп жатқан қатпарлы және қатпарлы-жақпарлы құрылымды бөлігі. Ұзындығы жүздеген және мыңдаған км-ге дейін созылады. Негізінен түзу сызықты (Үлкен Кавказ, Пиреней) немесе доға тәрізді (Альпі, Карпат) көтерілімдер болып келеді. Таулар алып жатқан көлеміне, құрылымына, жасына қарай: Жота, Тау Жүйесі, тау массиві, таулы қырат, таулы үстірт, тау сілеміболып бөлінеді. Аралықтарындағы аласа көтерілімдер, оларды бөліп тұратын ойпауыттардың (тауаралық ойпаңдар, тау аңғарлары, т.б.) бір-бірімен үйлесуінен тілімделеді. Таулар жерсілкінулер мен жанартау атқылауынан жиі көтеріліп, әдетте тектоник аймақтарда қалыптасады. Пайда болуына қарай тектоник таулар - қатпарлы немесе қатпарлы-жақпарлы құрылымды, бірнеше км-ге көтерілуімен және жер бедерінің қарқынды қалыптасуы мен терең тілімделуімен ерекшелінеді; эрозиялық Таулар - неотектоникалық көтерілімдерге ұшыраған, өзен аңғарларымен және уақытша ағын сулармен тілімделген, жер бетінің үстірт тәріздес көтеріңкі бөлігі; жанартаулық Таулар - жас таулы аймақ немесе көне платформалық құрылым үстіндегі жанартаулық конус, жоғары көтерілген лавалық жабынды таулар болып бөлінеді. Таулар бедерінің негізгі элементтері - шыңы, басы, жоны, беткейі, етегі, өзен аңғарлары. Жазық жер бедерінен айырмашылығы тілімделуінің айтарлықтай тереңдігі мен уатылуы, барлық табиғат жағдайларының ала-құлалығы мен қарама-қарсылығының күшеюі. Таулы аумақтың негізгі географиялық заңдылығы - ландшафтың биіктік белдеулілігі (биіктік белдемділік) анық көрінеді. Тауларды биіктігіне қарай аласа (1000 м-ге дейін), орташа (1000 - 3000 м), биік таулар (3000 м) деп бөледі. Қазақстандағы ең биік тауы - Тянь-Шянь тауы болып табылады (Хантәңірі шыңы 6995 м). Жер бедері (рельеф) дегеніміз - әртүрлі көлем мен кескінмен сипатталатын жер қыртысының дөң мен ойпат жерлерінің жинағы. Құрлықта жазық ойпаттар (200 м дейін), биікке көтерілген үстірттер мен жайпақтаулар (2000 м және одан да жоғары) және шұғыл да ірі биіктік айырмашылықтарымен сипатталатын таулар (7000 м - 8848 м дейін) орналасады. Шығу тегі бойынша таулар тектоникалық, жанартаулық, эрозиялық тауларға бөлінеді. Тау жыныстардың экзогендік факторлар әсерінен ыдырауы үгілу деп аталады, ал үгілген жыныстардың тау беткейінен төмен жаққа тасымалдануы денудация деп аталады. Жер бедердің қалыптасуы тау жыныстарына байланысты. Мығым тау жыныстар жер бедердің биік жерлерін қалыптастырады. Әктас пен доломиттер тік құлайтын қабырғаларды қалыптастырады. Бұл қабырғалар аз тілімделген, тік бұрышты жұмыр кескінді болады. Балшық тақтатастардан, мергельден тұратын жер бедер формалары ті қабырға қалыптастырмайды. Қатты тілімделген, нобайы жұмсақ, жайпақ болады. Гранит пен гнейс бірқалыпты түрде үгілмейді; беткейлері тік, адыр-бұдыр, көрініп тұратын жондарды, жоталарды қалыптастырады. Көлеміне байланысты макрорельеф (жер бетінің өте ірі формалары: тау жоталары, жайпақтаулар және т.б.); мезорельеф (жер бедердің ірі бөліктері: шатқалдар, аңғарлар, жон, т.б.); микрорельеф (жер бедердің ұсақ формалары).
1-сурет. Тау жоталары.
2. Жер бедер формалары мен элементтерінің сипаттамасы.
Таулар немесе таулы аймақтар дегеніміз тектоникалық үрдістердің нәтижесінде пайда болған, тілімделген және биіктіктің шұғыл айырмашылықтарымен сипатталатын, жер бетінің биікке көтерілген үлкен аймақтары болып табылады. Тау бөктері (предгорья) - таулар мен тау жүйелерінің шеткі аласалау өңірлері. Адырлы немесе таулы болады. Шоқы ( пик) - үшкір шың. Шың - таудың ең биік нүктесі. Шыңдардың талай түрлері болады: шоқы, ине, тіс, мүйіз, мұнара, пирамида, конус, күмбез, үстел тау. Тау массивы - биіктік айырмашылығы шамалы болатын таудың бөлек тобы. Тау жотасы - ұзынынан-ұзақ түзілген, ойпаттар және асулармен бөлінген тау шыңдарының тізбегі. Беткейлері сайлармен тілімделген. Тау тізбегі - бірнеше ұзын тау жоталарының тобы. Таулар тобы - басқа тау топтарынан терең және енді аңғарлармен бөлінген таудың дербес тобы. Қырқа, жота - тау жотасының қарама-қарсы беткейлерін қосатын сызық. Жоталар үшкір, жайпақ, ара тәрізді (испан тілінде сьерра) болады. Жартас мойнағы (перемычка) - екі шағын төбенің (жандармның, шағын шыңның) арасындағы жота бөлігі. Асу - жотаның ең төмен жері, жотадан екі жаққа қарай төмендейтін аңғарларды қосатын, бір аңғардан екіншіге өтуге жеңілдеу жері. Беткей - таудың жоғарыдан төмен қарай орналасқан кең жағы. Таудың қыры - тау шыңы тұсындағы қысқа жон, негізгі жотадан басталатын екінші дәрежедегі жота. Контрфорс - таудың немесе жотаның тік беткейінде орналасқан анық көрінбейтін қыр. Иық (плечо) - жотаның жайпақтау, бүгілген жері, жотаның шыңның жанындағы кертпеш. Шұғыл көтерілу (взлёт) - жота көлбеуінің күрт өсуі. Жандарм - жота шыңының маңындағы екінші дәрежедегі шағын шың, жартас. Аңғар - екі беткейдің қосылатын жері (олардың қиылысы аңғар түбін қалыптастырады), жер бедерінің ұзартылған оыйс формасы. Түбінде әдетте өзен немесе кеуіп кеткен су арнасы орналасады. Аңғар түбі көктемде немесе су асқыны кезінде суға толатын болса, оны жайылма дейді. Егер аңғар баткейі немесе түбі сатыларды құраса, ол террасалы аңғар болады. Аспалы (висячая) аңғар - түбі негізгі аңғар түбінен әлдеқайда биік орналасқан және оның шеті жыра болып құлап жатқан сала болып келген аңғар. Шатқал (ущелье) - тік беткейлі, профилі V-тәрізді аңғар. Каньон - беткейлері тік, терең, тар шатқал, түбі тар, толығымен өзен суымен толтырылған. Қазаншұңқыр (котловина) - тау арасындағы ірі шеңберлі немесе сопақ ойпат. Кар - таудың шың маңайындағы тостаған тәрізді шұңқыр. Кейде кардың ішінде кар мұздығы немесе фирн жатады. Шөгінділер (осыпь) - тау жыныстар сынықтарының тау етектерінде жиналуы. Шөгінділер конусы (конус выноса) - жұмсақ жыныстардың (құм, малта тас, қиыршық тас) немесе көшкін қарының кулуар мен сайлардың төменгі тұсындағы үйінділері. Жарық (трещина) - тастағы ені бірнеше мм қуыс; оған жартас ілгектерін қағуға болады. Қуыс ( щель) - ені 10 см-ге шейін болады, оған алақан немесе ағаш сына сыйяды. Кең құыс (расщелина) - ені үлкен, аяқ, қол сиятындай қуыс. Камин - альпинист сиятындай кең тік немесе қиғаш қуыс. Бітеу (пробка) - камин немесе ірі қуыста қыстырылып қалған тас. Науа (жёлоб) - тар және саяз жылға. Кулуар - таудың жыра беткейінде, су ағысы бағытымен орналасқан астау немесе V-тәрізді жылға. Қабырға (стена) - беткейдің немесе жотаның тік құлайтын (70және одан да тік), биіктігі ондаған, жүздеген метр бөлігі. Қабырғаша (стенка) - 10 м шейін.
2-сурет. Плита суретінің көрінісі.
Плита (тақта) - тау жынысының қиғаш орналасқан тақташасы. Кертпеш (карниз) - қабырғаның үстінен шығып тұрған тас немесе қар. Кемер (уступ) - жартастағы солақ, кішкентай шұңқыр, саты сияқты құыс. Кемердің үстінде тұруға, сүйенуге болады, бірақ қолмен ұстап тұра алмайсың. Сөре (полка) - ұзын горизонтальды немесе қиғаш шағын кемер. Терраса - горизонтальды немесеқиғаш кең сөре. Террасаның үстімен жүруге болады. Балкон - қабырғадағы кең горизонталды алаңша. Қой маңдайы - шатқал түбі немесе беткейіндегі мұздықпен тегістелген жартастар. Мульда - аңғар жағына қарай ашық, беткейдегі астау тәрізді ойыс.
3. Биік таулы аймақтарда белсенді туризм түрлерін ұйымдастыру.
Қазақстанның шығысында және оңтүстік - шығысында жатқан таулы аймақтары Орталық Азияның шеткі тау тізбектерінің жүйесіне жатады. Олар бір - бірінен едәуір кең тау аралық ойыстары арқылы бөлінген жеке тау жүйелерінен тұрады. Бұл таулы аймақтар солтүстіктен оңтүстікке қарай мынадай тау аралық ойыстармен кезектесіп отырады: Алтай, Зайсан қазан шұңқыры, Сауыр- Тарбағатай, Балқаш-Алакөл ойысы, Жоңғар Алатауы, Іле ойысы, Солтүстік Тянь - Шань, Шу - Талас ойысы, Батыс Тянь - Шань. Қазақстанның шығысындағы және оңтүстік - шығысындағы барлық тау жүйелерінің кейбір жалпы орографиялық ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл әрбір тау жүйелерінен батысқа және солтүстік- батысқа қарай созылып жатқан үлкенді кішілі тарамдары (жоталары) байқалады: Алтайдан, Қалба жотасы, Сауыр - Тарбағатай Қазақтың қатпарлы өлкесімен жалғасады, Жоңғар Алатауынан Үшкөл жотасы, Солтүстік Тянь - Шаньнан Шу - Іле таулары, Батыс Тянь - Шаньнан Қаратау жотасы. Осы жоталардың бәрі де негізгі жүйеден қашықтаған сайын бірте - бірте аласырып, жазықтармен ұласады. Бұл жоталар Альпі орогенезіне аз ұшыраған. Олардың қазіргі бағыты (солтүстік, солтүстік - батыс) ежелгі жоталардың орналасу бағытына сәйкес келеді, бұл жағдай Орал-Тянь - Шань геосинклинальының жалпы ішкі байланыстығын көрсетеді. Екіншіден, Қазақстанның шығыс, солтүстік-шығысындағы таулы өлкелердің төменгі палеозой жыныстарынан құралған солтүстік бөліктерінде төбесі тегіс биік тау қыраттары көп, ал жоғарғы палеозой жыныстарынан құралған оңтүстік бөліктерінде тау қыраттары сирек кездеседі және олар едәуір биік, ауданы жағынан кіші болады. Таулы өлкелердің барлық жоталарының солтүстік беткейі көлбеу, оңтүстік беткейі тік келеді. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.