Оқытушылардың іскерлік ойындарын колледж оқушыларын оқытуда қолдануы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41. ІСКЕРЛІК ОЙЫНДАР ТЕХНОЛОГИЯСЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Іскерлік ойындардың іс-әрекеттілік қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8 1.2 Іскерлік ойындардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.1 Іскерлік ойындарды дайындау барысындағы психологиялық-педагогикалық принциптер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2. ІСКЕРЛІК ОЙЫННЫҢ КОЛЛЕДЖ ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ КӘСІБИ ҚАЛЫПТАСУДАҒЫ ОРНЫ ... ... ... ... ... 47
2.1 Оқытушылардың іскерлік ойындарын колледж оқушыларын оқытуда қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
2.2 Іскерлік ойын технологиясы және оның оқыту процессінде қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.3 Кәсіби қалыптасуда іскерлік ойындардың инновациялық атқарушы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбы: Іскерлік ойыны колледж оқушыларының инновациялық қалыптасы әдісі ретінде.
Диплом жұмысының өзектілігі: Іскерлік ойындар студенттер мен оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына, сондай-ақ, өз істерінің маманы болып қалыптасуына зор ықпал етеді.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде кезінде:
-сабақ үстінде білім алушылар мен мұғалімдер арасында тығыз қарым-қатынас орнайды;
-ондай қарым-қатынас білім алушылар әлдебір мәселені талқылап, соның шешімін табуға тырысқан кезде қалыптасады;
онда білім алушылардың жауабынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңызды болады.
Себебі кәсіби қалыптасуда іскерлік ойындардың инновациялық оқытудың басты себебі - білім алушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға үйрету. Іскерлік ойындар әдістемесі өзара қарым-қатынастың мол ауқымын қамтиды.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде таным қабілеттерінің мынадай түрлері қолданылады:
1) фактілерді еске алу;
2) ойлану;
3) алған білімін жаңа жағдайға пайдалану;
4)талдап, синтездеп үйрену (бір ортақ шешімге жету үшін, барлық идеяларды біріктіру);
5)баға беру (сапасын анықтау).
Бұл әдіс осылай жастарды жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына жол ашады. Бұл ретте ең алдымен оқытудың формалары мен түрлерін, әдістерін түрлендіріп, жаңартып отыру, білім беру ісін технологияландыру (озық техникаларды мысалы: ғаламторды, интерактивті тақтаны, электронды оқулықтарды т.б. пайдалану) керек. Ең бастысы білім алушыларды оқу әрекетінің субьектісі ретінде дамуын қаматамасыз ету керек. Олардың оқу әрекеттерін ынталандыруда барлығының көзқарастарына көңіл бөлу керек, пікірлеріне шынайы қызығушылық танытып, келісуі оларды белгілі бір шешім қабылдауға мәжбүрлемеу, пікірлерін сынауға, жоққа шығаруға, кемсітуге жол бермеу керек.
Диплом жұмысының мақсаты: Оқытушылардың іскерлік ойындарын колледж оқушыларын оқытуда қолдануын, іскерлік ойындардың кәсіби мамандарды қалыптастырудағы орнын, іскерлік ойын технологиясы және оның оқыту процессінде қолданылуын, іскерлік ойынды ұйымдастыру барысындағы әдіснамалық қиыншылықтарды анықтау, саралау.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістеме мынандай мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді:
1) білім алушылар мол мағұлмат алып, өздері айтқан пікірлерге логикалық түсініктеме беруге жол ашады;
2) өз пікірлерін терең ойланып айта алатын болады;
3) мәселені талқылаған кезде бұған дейін алған, тәжірибеде жинақтаған білім қорын пайдалана алады;
4)бір-бірінен жаңа мағұлматтар ала отырып, білімін толықтыра алады;
5)шындыққа көз жетуі үшін дәлел іздеп, ойын анықтап көрсете алады;
Диплом жұмысының міндеттері:
зерттеліп отырған тақырып бойынша теориялық аспектілерін айқындау;
зерттеу жүргізілген тақырыптың жалпы сипаттамасына және көрсеткіштерін талдау;
зерттеу тақырыбының оқытушылық деңгейде ұйымдастырылуын қарастыру.
Диплом жұмысының нысаны: Колледж студенттерін оқыту кезіндегі іскерлік ойындардың рөлі, жағдайы, мәселелерінің шешілу жолдары.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде білім алушы мыналармен қарым-қатынасқа түседі:
1) мұғаліммен (сұраққа жауап берген кезде);
2) өзге балалармен (қосақталып жұмыс істеген кезде);
3) шағын топтармен (топпен жұмыс істеген кезде);
4) белгілі бір топпен, аудиториямен (сауалнама алғанда)
5) кейбір техника түрлерімен (компьютермен интернетке шыққанда т.б.).
Диплом жұмысының пәні: Ақтөбе гуманитарлық колледжінің бастауыш білім беру факультетінің БК-205 тобы.
Диплом жұмысының әдістері:
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесі кезінде мыналар ескерілуі керек:
-тұлғаның еркіндігі мен құқықтары сақталуы керек;
-тұлғаның өзін көрсете алуына жағдай жасау керек;
-оған өзіндік даралығын көрсетуге мүмкіндік жасау керек;
-педагогикалық қолдау көрсету.
Диплом жұмысының дереккөздері: еліміздің және шетелдік ақпараттық сайттар, ғылыми зерттеулер мен мақалалар, газет-журналдар, теларналар, ғылыми кітаптар.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы негізі 4 бөлімге құрылған: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Кіріспе бөлім 2 бөлімшеден тұрады, негізгі бөлім 2 тақырып, 4 бөлімшеден тұрады.
Ең алғаш іскерлік ойындар Кеңес одағында ойлап табылып, 1932 жылы М.М. Бирштейннің ұйымдастыруымен Ленинградтағы Инженерлік-Экономикалық Институтында өткізілген. Кейіннен 1938 жылдары іскерлік ойындар ғылыми бағытта қолданыла бастағандықтан, тиым салынды. Бұл әдістің екінші қолданысқа келуі 1960 жылдарда Америка Құрама Штаттарында орын алды. Қазіргі уақытта Қазақстанның кәсіби білім беру орындарында да аталған әдістің қолданылуы жиілеп, іскерлік ойын - мұғалімнің басқаруымен, оқушылардың өзіндік ұйымдастыруымен жоспарланған, ойын сценарийі арқылы мақсатты оқыту формасының ең тиімдісіне айналды [1, 202б.].
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Бүгінгі таңда Қазақстан Ш. Қаланованың, Ж. Қараевтың, Ш. Таубаевтың, Т. Қабдықайыровтың, С. Көшімбетованың т.б. ғалымдардың зерттеулерінде оқытудың жаңа технологиялары мен оқу барсында ікерлік ойындарды қолдануды жан-жақты қарастырылады.
Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған Жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп жетіліп кемелденеді. Біздің бабаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоты болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, азамат қоғамын алға апаратын құдіретті күш-білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы - бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту-бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Педагогикалық үрдісті жетілдіруде ойынның алар орнын қазақстандық ғалым Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала, студент үшін еліктеу, инстинг, күнделікті негізгі әрекет және оның жеке өмірі,-деп дәлелдеген. Н.Құлжанованың айтуынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатта пайдалану жас маманның болашақ өміріне түзу жол салу, үлкендерге еліктеуі және өмірдің талаптарына сай бейімделуі басты педогогикалық мақсаттар.
Оқу үрдісінде оқушылардың белсендігінарттырудың жолдары мен тәсілдерін, танымдық ізденімпаздық, танымдық белсенділігін қалыптастыру мәселелері туралыжазылған еңбектерді атап өтсек, олар Ы.Алтынсарин, О.А. Абдуллина, Ю.к.Бабанский, В.А. Сластенин, А.Е. Щуркова.
Ойын ешқашан білімнің мазмұны мен құнын төмендетпейді, қайта мазмұнын толықтыра түседі. Сабақ үрдісінде пайдаланатын ойындар мынадай түрге бөлінеді: иммитациялық (қимыл -қозғалыс), проблемалық (тақырыптық,) сюжеттік (драма), ситуациялық, шығармашылық, рольдік, іскерлік (басқару), ұжымдық (командалық), нәтиже көрсету ойыны болып бөлінеді.
Ойын логикалық ойлауды дамытады, сөйлеу этикеті, коммуникативтік дағдылар. Іскерлік ойын- кәсіби қызметті модельдеу, сондықтан оны қамтуы керек мұғалімнің қызметінде туындайтын барлық жаңа және прогрессивті жаналықтардың барлығын жасауы тиіс.
Болашақ мұғалімдердің біліктіліктерін қалыптастыру кезінде ойындар шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді:
- студенттерді өз пікірін қалыптастыруға, дұрыс білдіруге, дәлелдеуге үйрету, көзқарас, пікірталас, балама пікірді құрметтеу; конструктивті салу
командадағы тиімді қарым-қатынас; ымыраға келу, диалогқа ұмтылу;
- пікірдің кең ауқымын талдап, мәселені шешуге шығармашылық көзқараспен қарау;
- оқу үрдісінде ынтымақтастық идеясын жүзеге асырады, психологиялық-микроклимат, достық атмосфераны қалыптастыру;
- колледждегі оқу процесін демократиялық деңгейге көтеру.
І ТАРАУ
ІСКЕРЛІК ОЙЫНДАР ТЕХНОЛОГИЯСЫ
ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
Іскерлік ойындардың іс-әрекеттілік қызметі
Елімізде білім жүйесін дамыту талаптарына сай оқушыларға терең білім және тәрбие беру, оларды жан - жақты дамыту бүгінгі күннің басты мәселесі. Білім және тәрбие беру - бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары деңгейін және біліктілігін қамтамасыз ететін үздіксіз үдеріс.
Білім беру жүйесіндегі жаңа білім парадигмасы білім, білік, дағды жиынтығын толық меңгерген, қоғам өміріне белсене араласатын, шығармашылықпен ойлайтын, өзін - өзі көрсете алатын, өздігінен ақпаратты іздеп, талдайтын және оны дамытуға қабілетті, құзыретті жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.
Мектептерде білім беру мен тәрбие жұмыстарының талапқа сай жетілдірілуі оқушылардың болашақ құзыретті маман болып қалыптасуына зор ықпал етеді.
Құзыреттілік ұғымы бүгінгі күні оқыту үдерісінде білімді қолданудың ақырғы нәтижесі ретінде қарастырылуда. Оқыту үдерісінде құзыреттілік ұғымы студенттердің білімі мен тәжірибесін, дағдылары мен біліктерін белгілі бір мәселені шешуде қолдануы. Оқыту үдерісіндегі құзыреттіліктерге ғалымдар әртүрлі анықтамалар береді.
Құзыреттілік ең алдымен оқушылардың ақпаратты сауаттылығы мен кез - келген мәселені дұрыс шеше білу қасиетінен көрініс табады. Оқушы қоғам талабына сай өзін - өзі үздіксіз жетілдіріп отыратын, білімді, жаңа технологияларды меңгерген, ортамен қарым - қатынасқа тез бейімделе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т. б. қасиеттерді жинақтағанда ғана кәсіби құзыретті бола алады.
Ғалымдардың еңбектерінде оқушылардың құзыреттілігін анықтау кезінде компонентерін, өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтаған.
Мақсат - міндеттеріне қарай өлшемдер когнитивтік, эмоционалдық - құндылықты, іс - әрекеттік деп ажыратылады.
Когнитивтік өлшем қажетті ақпаратты таңдау және бағалауын, проблемалық жағдаяттарды шешуін, ғылыми әдебиеттерге талдау жасауын көрсетеді.
Эмоционалдық - құндылықты өлшем білімге деген қызығушылығынан және белсенділігінен, топты қарым - қатынастық құндылық ретінде тануынан көрініс табады.
Іс - әрекеттік өлшем ұжымдық өзара қарым - қатынасқа түсуді, өзара міндеттер бөлісуді, іс - әрекет нормаларын бірлесе меңгеруді, топтық пікірталастарда белсене араласуды қажет етеді.
Анықталған өлшемдер негізінде студенттердің құзыреттілігінің қалыптасу деңгейлері анықталды.
Жоғары деңгейде студент өз ойын еркін түрде баяндайды, мәселені толық ашып көрсете алады. Қосымша құралдарды, атап айтқанда вербальды және вербальды емес құралдарды сауатты пайдаланады, мәселені шешуде шынайы қызығушылық танытады, білуге қызығушылығы басым, топтық қарым - қатынасты орнатуға бейім; диалог, пікірталаста ақпараттың талап етілетін мазмұнын шығармашылықпен қабылдайды, диалогқа, талқылауға белсенді араласады, топтық жұмысты орындау барысында міндеттерді белгілейді.
Орта деңгейде студент өз ойын оқытушы жетекшілігімен ғана түсіндіре алады, мәселені баяндайды, қосымша құралдарды толық пайдалана білмейді; мәселенің шешімін оқытушының талап қоюымен іздейді, шешімін өз бетімен табуға сенімсіз, қатесін табады, бірақ оны түзете алмайды, қарым - қатынас орнатуда білімді мақсат тұтпайды, диалогты ұйымдастыруда енжар, диалог аясында әріптесінің пікірін тыңдайды, топта топтық жұмысты орындау барысында міндеттерді бөліседі.
Төмен деңгейде студент қарапайым үлгідегі тапсырмаларды орындайды, мағыналық құрылымда бағдар жасай алмайды, ойы шашыраңқы, мәселені шешуге қызықпайды, топта енжар, оқу материалының тек кейбір бөліктерін қабылдайды, топтық жұмысты ұйымдастыра алмайды, топта негізінен орындаушы қызметін атқарады, топтық пікірталастарда белсенділік танытпайды [2, 20-22 бб.]. .
Сонымен қатар жаңа технология жүйесінде проблемалық іскерлік ойын арқылы оқытудың маңызы зор. Студенттер әр түрлі проблемаларды талдайды. Оны шешудің жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар студенттердің логикалық ойлау қабілетін дамытады, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Негізінен алғанда іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы 3 кезеңнен тұрады.
І кезең - дайындық кезеңі, яғни рольдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу, проблемаларын алдын ала таныстыру, қажетті материалдарын жинау.
ІІ кезең - ойын кезеңі, оған оқушылар жасаған хабарламаларды тыңдау, пікірталас жасау, қабылданатын шешімді талқылау және оны бақылау, талқыланған шешімді қабылдау.
ІІІ кезең - қорытындылау, оған проблеманы шешуді тиімді жолдарын іздестіру.
Іскерлік ойындарының дидактикалық, тәрбиелік әлеуметтендірушілік маңызы зор.
Студенттердің ойлау қабілетін арттыру, сол қабілетін белсенді ету іскерлік ойын жүргізудің - басты мақсат. Әсіресе, студенттердің білімге деген қызығушылығын арттыратын жүйелі іс - әрекеттер ұйымдастыруға бағдар жасау тиімді. Ол жүйе мына төмендегідей болып келеді:
1. шығармашылықпен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар;
2. әр түрлі анықтамалармен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар;
3. ғылыми әдебиеттерді оқуға баулу;
4. жарыстар, сайыстар әр түрлі танымдық ойындар ұйымдастыру;
5.интернет, телеарна мен мерзімді баспасөздерде берілген соңғы жаңалықтармен таныстырып отыру [3, 12-13 бб.].
Осы әдістерді сабақта қолдана отырып студенттердің ойлау тәсілдерінен бақылауға болады. Берілген материалдан студент ең маңыздысын, ең бастысын бөліп алады, басқа нәрселермен салыстырады, оны жүйелеп, қорытындылайды, нақтылайды, анықтайды және ұғымға түсінік береді, оны дәлелдейді немесе жоққа шығарады, модельдейді. Жаңағы тәсілдерді қолданған студенттің сөзінен, тұжырымынан байқауға болады.
Рөлік және іскерлік ойындар негізінен сабақтың дәстүрлі емес түріне жатады. Бұл ойын қызығушылықты тудырып, шетел тілін меңгеру кезінде қолдануға үлкен септігін тигізеді. Ойында ойыншының кәсіби-педагогикалық ойлау образына енуі, ойынның басты талабы болып табылады. Мұндай ойынның мақсаты - проблемалық тілдік жағдаяттарды тудыру және оларды әртүрлі проблемалық рөлдік жолмен шешудің жүйесі болып табылады. Ойында образға кіру ерекшелігі басқа ойындармен салыстырғанда проблемалық жағдайларды шешуші фактор ретінде қарастырылады. Ойыншы белгілі ережелерді қолдана отырып, ойынның толық мағынасын түсініп, талдау жасай отырып, алда болатын өзгерістерді жобалай білуі қажет. Әртүрлі педпгогикалық тілдік жағдаяттарды моделдеу арқылы тіл меңгеруші меңгеріп жатқан тілінде әрбір ойын кәсіби түрде толық жеткізе білуге бағыттайды. Осылайша ойлау қабілеті нәтижесінде ойыншылар педагогикалық образдарға толығымен ене отырып, қандай өзгерістердің болатынын түсіне алады. Ойыншыларда педагогикалық үрдіс моделінің біркелкі образы ойында болған әртүрлі жағдаяттар негізінде қалыптасады. Бұл модель жеке тұлғалық сипатқа ие болады және ойын кезіндегі ойыншының жасаған іс-әрекетінің шеңберінде ойыншының өзін-өзі ұстай білуі, үйреніп жақан тілінде өз ойын еркін жеткізе білуін және де әр ойыншының өзіне ғана тән ерекшеліктеріне байланысты да қалыптасады. Сонымен қатар, іскерлік ойындардың барысында әр ойыншыда өзін басқалардың көмегімен, яғни сырт көзбен қадағалау және де басқаларды да танып білу қабілеті де қалыптасады. Өздеріне берілген тапсырмаларды бірігіп шешу өзіндік нәтиже шығарумен қатар басқалармен де бірігіп жұмыс істеу және ой тудыру әрбір ойыншыда қалыптасатын жайт. Яғни кезінде кеңес үкіметіндегі: Біріміз үшін бәріміз, бәріміз үшін біріміз! - деген ұран сияқты, тіл үйренушілер ойын барысында бір-бірін қолдау арқылы тілді меңгеруі мақсат етеді. Сонымен қатар, ойының негізгі шартты моделдері ойын арқылы және ойын барысында жинақталған іс-әрекеттер негізінде тілге деген жақындықтарын сезініп, қолданыс аясын кеңейте бастайды.
Іскерлік ойында ойыншыларда екі түрлі көзқарас қалыптасады. Біріншіден, ойыншы образға кіріп, ойын образын жасайды яғни осы образды толық сіңіреді, басқалармен осы образда қарым-қатынаста болады. екіншіден, бұл ойыншылар арасындағы нағыз қарым-қатынас орнығады, себебі әр ойыншы образды өзі деп есептейді. Образға кіру жолында ойын шарты тез ұғынылады сондай-ақ төзімділік, басқалардың ойын құрметтеу, бірігіп жұмыс атқару, жауапкершілік қалыптасады.
Білім алу үрдісі, оны толықтыру, негізін түсіну екі кезеңнен өтеді:
- ойын барысында: образ арасындағы қарым-қатынас кезеңі;
- қорытындылау кезеңінде: пікірталас кезеңі.
Ойын шартында ойыншыларға таныс жайттар көп кездессе және олар образға толық кіре алса ойын қызықты да мағыналы болып өтеді.
А.А. Вербицкий өзінің еңбегінде іскерлік ойындарды маманның болашақтағы кәсіби жұмысының пәндік жіне әлеуметтік мазмұнын қалыптастырудың мазмұны ретінде қарастырады.
Л.В. Ежова іскерлік ойындар арқылы өндірістік мекемелерге мамандар даярлауға арналған ойындарды төмендегідей топтастырады:
1. уақытқа байланысты: уақыты шектелген, уақыты шектелмеген, уақыты дәл нысаналы (дәл қазір), уақыты өлшенген (тығыз) ойындар;
2. Соңғы нәтижеге байланысты: талапты қатал ойындар (алдын-ала жауабы белгілі және ережесі қатал, мысалы: желілі график ойыны, түрлі викториналық ойындар және т.б.); ашық ойындар (алдын-ала жауабы жоқ және ережесі тұрақсыз);
3. Мақсатқа байланысты: оқуға арналған, бекітілген, ізденіске арналған ойындар;
4. Жүзеге асыру тәсілі бойынша: Лақтыру (көл, монополия т.б.); рөлдік ойындар; топтық дискуссия ойындары; имитациялық ойындар және т.б. Мысалы Оқыту кеңесі атты ойында қатысушылар реферат жазады, сосын араларынан төрт ең үдігі таңдалынып алынады. Студенттер өз жұмыстарын рецензенттер алдында қорғап шығады. Соңында рецензенттер шешімдері бойынша ғылыми дәрежені тағайындайды.
Сабақ барысында рөлдік ойынды келесідей ұйымдастыруға болады:
1. Проблема (тақырып) айқындау. Оқытушы студенттерге алдан-ала талқылауды, пікір таластыруды қажет ететін тақырып немесе шешімі қажет проблеманы ұсынады. Студенттер жекелей тақырып немесе проблеманы қарастырып, ұсынылған әдебиетпен танысып, сабаққа дайындалып келеді.
2. Рөлдік топтарға бөліну. Бұл әрекет сабақтан тыс уақытта өтеді: студенттер әртүрлі көзқарастар мен позицияларды ұстанған топтарға бөлінеді (әр топта студенттердің саны 10-нан аспағаны дұрыс). Студенттердің командалары пікірталастағыдай ұстанған көзқарастар бойынша жасақталмай, басқа тұрғыдан жасалуы керек, өйткені ойында студенттер басқа біреудің позициясын ұстанып, проблема шешудің жолдарын қарастырады.
Егерде рөлдік ойында ауқымды мәселелер талқыланатын болса, онда студенттер қоғамның негізгі саяси және әлеуметтік топтары немесе олардың мүдделерін жақтайтын саяси партиялар, кәсіпорындар, компаниялардың рөлдерін ойнайды. Ал егер ойын қандай да бір әлеуметтік маңызы бар проблеманы көпшілік тұрғысынан шешуге бағытталса, онда студенттер пікірлер мен көзқарастар тұрғысынан бөлінеді: жақтаушылар немесе қарсы шығушылар, жаңашылдар немесе консерваторлар.
Мұндай топтардың кемінде екеу болғаны дұрыс. Алайда қоғамда сан алуан пікірлерді туғызатын мәселелерді қарастырғанда (мәселен, ұлт мәселесі, экономикалық дағдарыс, рухани ахуал), топтар санын ұлғайтып жіберуге де болады. Бірақ олардың жалпы саны 4-5-тен аспағаны дұрыс, өйткені рөлдердің көптігі талқылауды бөлшектеп жіберіп, сабақты ұйымдастыруды қиындатуы ықтимал.
Топ ішінде де студенттер жеке рөлдерге бөлінуі мүмкін. Мұндай бөліну екі тұрғыдан жүзеге асырылады:
1) Лауазымдық тұрғыдан, яғни әлеуметтік топ ішіндегі қызметтеріне сәйкес бөліну. Мысалы, егер студенттер тобы өкімет рөлін ойнайтын болса, онда студенттер премьер-министр, министрлер рөлдерін өзара бөліп алуы керек.
2) Қызмет (функция) тұрғысынан, яғни топ ішінде ұстанатын позиция мен атқаратын әрекеттерге сәйкес бөліну. Мәселен, студенттер жоғарыда келтірілген көшбасшы, ынталандырушы, күмәнданушы, сынаушы, т.б. рөлдерді өзара бөліске салуы мүмкін.
3. Рөлдерді талқылау. Рөлдер таңдалғаннан кейін, студенттер топ ішінде олардың басты ерекшеліктерін айқындап, қандай позиция ұстанып, рөлдерді қалай ойнау керектігін талқылайды.
4. Өз ұстанымын дәйектеу. Топтар өз ұстанымын құрастыру үшін бірнеше беттік баяндама жасайды. Баяндаманы дайындау кезінде студенттер өз әрекеттерін таңдап алған рөлдері бойынша атқарады.
5. Жариялау. Әрбір рөлдік топ берілген тақырып (проблема) бойынша өз позициясын жариялауы керек. Бұл үшін топ атынан спикер берілген уақыт ішінде (5-8 минут) басқа қатысушылар алдында сөйлеп, оларға топ ұстанымын жеткізеді.
6. Пікірталас. Студенттер өз позицияларын негіздейді, дәлелдейді. Олар мұнда басқалардың пікірімен санасу, бітімгершілікке келу, мағыналы сөздерді демагогиядан ажырата білу секілді дағдыларды меңгереді.
7. Қорытындылау. Оқытушы рөлдік ойынның берілген тақырыпты (проблеманы) қандай деңгейде ашқандығы, бұл жұмыстағы студенттердің кәсіби деңгейі туралы ой қозғап, өзінің де позициясын келтіреді. Студенттер өз ұстанымдары мен рөлдері жайлы, ойынның қандай деңгейде өткендігі туралы пікірлерін алдымен ауызша келтіріп, соңынан жазбаша есеп береді. Егерде олар өзінің қателерін анықтап, оларды түзету үшін қандай білім мен дағды керектігін түсінсе немесе өз әрекеттерінің дұрыстығына көздерін жеткізсе, бұл жәйттер ойынның өз мақсатына жеткендігін меңзейді [4, 74-78 бб.].
Қорытындылауда басты назарды практика үшін маңызды әрі қолайлы ойын нәтижелерін талдауға аударған дұрыс. Сонымен бірге қорытындылауда бүкіл ойын барысын талдап, оны ой елегінен өткізгенде, келесі әрекеттерді талқылаған орынды:
жеке, топтық, топ аралық ойлау әрекеттерінің өзгерістері;
тұлға аралық қатынастардың өзгеруі нәтижесінде туындаған ұжымдық пікірлердің қалыптасуы;
студенттердің пікірлері мен рөлдерінің өзгеруі, олардың қарым-қатынас динамикасы.
Осылайша, рөлдік және іскерік ойындар оқыудың белсенді әдісіне жатады, студенттердің белсенді шығармашылық іс-әрекеттеріне ықпал жасайды, мотивация және эмоционалдықты жетілдіреді. Оқытушы мен студенттердің қарым-қатынасын жақсартады, сыни ойлауды дамытады. Оқу үдерісінде студенттің лекция, семинар сабақарынан және өзіндік жұмыстарынан алған біліктілігін бекіту мақсатында қолданылады.
Қазіргі заманауи қоғамның ерекшелігі ондағы орын алатын экономикалық және әлеуметтік өзгерістер, бұл өз кезегінде педагогикалық мамандарды даярлаудың принциптерін өзгертуге алып келеді. Білім жүйесінде жай ғана білікті оқытушылар ғана емес, сонымен қатар шығармашылыққа бейімі бар кадрлар мен мамандар да қажет. Шығармашылықты дамытатын әдістердің бірі - рөлдік және іскерлік ойындар. Рөлдік және іскерік ойындар - тиімді интербелсенді әдістердің бірегейлері болып табылады. Педагогика саласында зерттеу жүргізетін ғалымдардың басым көпшілігі оқуоқытудың ойын әдістерін кәсіби дамуды қамтамасыздандырудағы ең тиімді әрі болашағы зор тәсілдер деп есептейді. Өйткені іс-әрекет арқылы үйренуүйрету - танымның ең тиімді тәсілі екендігі баршаға аян: адам жадында бірінші мезетте өзінің жасағаны мен бастан кешкен әсерлері қалады. Ал рөлдік және іскерлік мәселе немесе проблеманы солардың тұрғысынан қарастырып, шешімді өз қолдарымен жасауды меңзейді.
Ойын сөзі сабақта инсценировканың орын алып, әрекеттердің спектакль түрінде көрсетілетіндігін меңзейді. Ал рөлдік сөзі әр қатысушының белгілі бір рөл орындайтынын және де бұл рөлдің басқа рөлдердің қатарында болып, олармен тығыз қарым-қатынаста болатындығын білдіреді. Бұл қарым-қатынас өмірде орын алған қарым-қатынастарды қайталайды, сол себепті де рөлдік ойындар қоғамда кең етек алған проблемалар мен оларды шешудегі тиімді әрекеттерді меңгеруді мақсат тұтады. Мұнда студенттер пікірталастағыдай өз түсініктері мен көзқарастарынан туындаған позицияларды ұстанбай, өздерін басқалардың орнына қояды. Сонымен қатар өзге тілді меңгеру кезінде сөз жаттау дығдысын қалыптастыруға және шетел тілінде тілін дамытуға бірден-бір таптырмайтын құрал боып табылады.
Бұл әдіс студенттерде жинақталған теориялық білім, практикалық тәжірибе, өмірде ұстанатын құндылықтарды еркін түрде меңгеру және қолдану дағдыларын қалыптастырады. Рөлдік және іскерлік ойындарда студент өзінің теориялық білімдерін өмірде (практикада) кездесетін ситуациялар мен жағдаяттарда қолданады. Ол мұндай ойындарда проблемалардың мазмұны мен мән-жайын дұрыс түсінетіндігін көрсетеді, олардың шешу жолдарын қарастыру арқылы өзінің шығармашылық (креативтік) деңгейін дамытады.
Рөлдік ойындарды жүргізу алдында оқытушының әдістемелік тұрғыдан жан-жақты дайындалуы шарт, ол әсіресе келесі мәселелерді алдын-ала мұқият талдап алуы керек:
ойынды өткізудің әдістемесі (ойын шарттары мен ережелері, мақсаттары, кезеңдері, қатысушылар, т.б.);
ойынның мүмкін нәтижелерін болжау;
ойынның нәтижелерін қорытындылау.
Рөлдік ойында студенттердің тобы бүкіл қоғамның кішірейтілген моделі немесе қоғамдық процестің бір көрінісі ретінде қарастырылып, оларға ойын түрінде қоғамдық қатынастарды (проблемаларды, ситуацияларды, т.б.) қайталау, модельдеу, имитациялау, ойнап шығу тапсырмасы беріледі. Сол себепті де рөлдік ойындардың басты тақырыбы - қоғамды ойнау, қоғам проблемаларын қарастыру және талқылау болып табылады.
Сонымен қатар, тіл меңгерту барысында көбінесе іскерлік ойындардың да орны бөлек, және оқыту кезінде оның мынадай модификациялары қолданылады:
- имитациялық ойындар (белгілі бір мекеме, ұйым жұмысы, жиналыстар, жоспарлық кеңестер т.б.);
- операциялық ойындар (конкретті операцияларды орындау, тренингтер өткізу, ұйымдастыру жолдары т.б.);
- рөлдік ойындар (конкретті бір рөлді сомдау, образға кіру т.б.). Рөлдік ойындарды өткізу үшін міндетті түрде жағаяттық модель пьесасын ойлап табу қажет.
- іскерлік театр ойыны (бұл ойында студент бар тәжірибесі мен білімін және біліктілігін көрсете алады.);
- психодрама және социодрама іскерлік театрға жақын, әлеуметтік-психологиялық тұрғыда ортада өзін-өзі ұстауы, басқаларды қабылдауы және жағдайды түсінуі, тіл табысуы сияқты әрекеттерді қамтиды. Бұл ойын болашақ мұғалімдерді, әлеуметтік сала мамандарын, психологтарды даярлауда қолданылады.
Мұндай іскерлік ойындар әртүрлі практикалық жағдайларды көрсету арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі кезде соғыс ойындары, спорт ойындары, дидактикалық және т.б. ойындардың түрлері байырға мәдениеттен туындаған. Алғашқы ойындардың бірі INTOP деп аталынды. 1963 жылы Чикаго қаласында қолданылды, 1995 жылға дейін 55 елде 160 шақты ЖОО қолданылды. Бұл ойында стратегиялық бағыттағы менеджмент, бизнесті оқытуда қолданылды, ойын барысында студенттер топтарға бөлініп, белгілі бір аймақ таңдайды. Бір-бірімен бәсекелес фирма болып өз өнімдерін сауда айналымында жетекші рөлге ие болуы үшін өз ойларын, идеяларын презентациялайды. Әр топ берілген өнімдері бойынша қаржылық, аналитикалық тұстарын берулері тиіс. Осылайша ХХ-шы ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап басқару, экономикалық ойындар бертін келе психологиялық, педагогикалық ойындар пайда бола бастады [5, 19 б.].
Рөлдік және іскерлік ойындарда қатысушылардың топтары әртүрлі қоғамдық топтардың рөлдерін орындап, мәселен: мемлекет, өкімет, парламент, партиялар, бизнес өкілдері немесе субъектілері (компаниялар, фирмалар, кәсіпорындар, банктар, жинақтаушы қорлар), жалдамалы жұмысшылар немесе әлеуметтік топтар (оқушылар, студенттер, зейнеткерлер, мемлекеттік бюджет тарапынан қызмет жасаушылар), әлеуметтік сипаттағы келесідей жағдаяттарды ойнайды:
- пар- парламентте өкімет әрекеттерін партиялар мен әлеуметтік топтар тұрғысынан талдау және баға беру (мысалы, экономикалық дағдарыстан шығу саясаты);
- парламент немесе өкімет отырысында әлеуметтік топтардың ахуалын қарастыру;
- келісім шарт жасау (мемлекетаралық, мемлекет пен жекеменшік компаниялар, компания мен қызметкерлер арасында);
- қызметкерлерді таңдау (кастинг) және жұмысқа қабылдау;
- компанияның бір жылдық (тоқсандық) жұмысын талдау және бағалау;
- компанияның дағдарыстан шығу жолдарын талқылау;
- компанияның нарыққа шығу мақсатында өз өнімдерін презентациялау;
- компанияның даму мәселелерін талқылау және т.б.
Іскерлік ойындары - бұл да белсенді оқытудың бір түрі. Ойынның бұл түрі әртүрлі практикалық жағдайларды көрсету арқылы жүзеге асады. Қазіргі кездегі соғыс ойындары, спорт ойындары, дидактикалық және тағы басқа ойындар осы байырғы мәдениеттен туындаган. Осылайша XX ғ 50 - ші жылдарынан бастап басқару, экономикалық ойындар, бертін келе психологиялық, педагогикалық ойындар пайда бола бастады. Іскерлік ойыны сабақтың дәстүрлі емес түріне жатады. Бұл ойын қызығушылықты тудырып, шет тілін оқыту кезінде қолдануға үлкен мүмкіндік береді. Ойында ойыншынын кәсіби -- педагогикалық ойлау образына енуі, бұл ойынның басты ерекшелігі болып табылады. Іскерлік ойынның негізі- проблемалық педагогиканың ситуацияларды тудыру және оларды әртүрлі проблемалық ролдік шешуді жүйесі. Ойында образға кіру ерекшелігі басқа ойындармеи салыстырғанда проблемалық жағдайларды шешуші фактор ретіндс қарастырылады. Ойыншы белгілі ережелерді қолдана отырып ойынның толық мағынасын түсініп, талдау жасап, алда болатын өзгерістерді жобалап отыруы қажет. Әртүрлі педагогикалық жағдайларды модельдеу болашақ педагогтың әрбір ойын кәсіби түрде жеткізе білуге жетелейді. Осылай ойлау кабілеті нәтижесіндс ойыншылар педагогикалық образға толығымен кіріп, қандай өзгеріс болатынын түсіне алады. Ойыншыларда педагогикалық процесс моделінің біркелкі образы ойьнда болған әртүрлі жағдайлар нәтижесінде калыптасады. Бұл модель жеке түлғалық сипатқа ие болады және ойын кезіндегі ойыншының жасаған іс - әрекетінің таңбасына ойыншының өзін ойын барысында ұстай білуі, ойын толық жеткізе білуін және әр ойыншының өзіне ғана тән ерекшеліктеріне байланысты калыптасады. Сонымен қатар іскерлік ойынның барысында әр ойыншыда өзін басқалардың көмегімен, яғни сырт көзбен қадағалау және басқаларды да танып білу қалыптасады. Өздеріне берілген тапсырмаларды бірігіп шешу жолында өзіндік нәтиже шығарумен қатар басқалармен бірігіп жұмыс істеу және ой тудыру әрбір ойыншыда қалыптасатын жайт Ойынның шартты модельдері және ойын барысында жинақталған іс-әрекеттер ойыншылардың көзқарасын едәуір кеңейтеді.
Іскерлік ойында ойыншыларда екі түрлі козқарас қалыптасады. Біріншіден, ойыншы образға кіріп, ойын образын жасайды яғни осы образды толық сіңіреді, басқалармен осы образда қарым-қатынаста болады. Екіншіден, бұл ойыншылар арасындағы нағыз қарым-қатынас орнығады, себебі әр ойыншы образды өзі деп есептейді. Образға кіру жолында ойын шарты тез үғынылады сондай - ақ төзімділік, басқалардың ойын құрметтеу, бірігіп жұмыс атқару, жауапкершілік қалыптасады.
Білім алу процесі, оны толықтыру, негізін түсіну екі кезеңнен өтеді:
- ойын барысында: образ арасындағы қарым -- катынас кезеңі;
- қорытындылау кезінде: пікірталас кезеңі;
Ойын шартында ойыншыларға таныс жайттар көп кездессе және олар образға толық кіре алса ойын қызықты да мағыналы болып өтеді.
Әрбір ойын мағынасына қарай өзіне тән қүрылымы, рөлі, сюжеті болады және мұғалімнің басқарып, жүргізуіне байланысты ерскшеленеді. Ойынның ойдағыдай өтуі жүргізушінің атқаратын жұмысы толық қарастырылған жағдайда ғана болады. Ол әрбір ойыншының өзіндік ерекшеліктері, мүмкіндіктерін, олардың ойынға тез енуін ойындық ситуацияға кіруін сюжетті ары қарай дамыту дәрежесін білгенде ойын сәтті өтеді. Әрбір топ ойынды өзінше дамытып, жаңа көзқарастар туғызтып, жаңа нәтижелер шығара алады.
Жүргізуші ойыншыларды ойынға дайындап, ұйымдастырып, ойынды өткізіп, соңында қорытынды жасап, ойынға қатысушыларды бағалайды. Ойын алдында бірнеше күн бұрын жүргізуші ойынға қатысушыларды ойынның мақсатымен, мағынасымен, кұрылымымен, ойынның сюжетімен, рөлімен таныстырып, үй тапсырмаларын беріп, орындалғанын қадағалап, рөлдсрді бөлуге көмектеседі. Рөлдердің орындалуы мен сюжеттің дамуына қатаң шарт қою ойынға кызығушылықты және ойыншылардың сюжетті дамытуына кері әсерін тигізеді. Қатаң ережемен ұсынылатын ойын біркелкі жаттығуларға ұқсап, қызығушылықты жоғалтады. Ойын басында жүргізуші ойыншылардың бірқалыпты эмоциялық тұрактылығын қамтамасыз етумен қатар, психологиялық тұрғыдан образға кіруге жағдай жасайды. Бұл іскерлік ойынын жүргізуге 45 - 90 минут кетеді. Ойынның ең маңызды кезеңі - қорытынды жасап, пікір таласу. Қорытынды жасау ойынға кететін уақыттың тең жартысын алады [6, 22 б.].
Іскерлік ойындарда: кіріспе, іскерлік ойындардың өтілуі әдістемесі және көрнекі құралдары сипатталады. Кіріспе бөлімінде іскерлік ойындардың педагогтарды оқыту жолындағы мағынасы жайлы сөз: етіледі. Іскерлік ойындардьң өтілу шарттары мен өтілу әдістемесі керсетіледі және іскерлік ойын материалдары қарастырылады.
Іскерлік ойындардың түрлері
Іскерлік ойындарды педагогтың кәсіби шеберлігін дамытуда, құзырлылығын анықтауда пайдалану арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге болатынын күнделікті тәжірибенің өзі дәлелдеуде. Іскерлік ойындардың өзі бірнеше топқа бөлінеді. Олар: иммитациялық, операциялық, рөлдерді орындау, іскерлік театр, психо және социодрамал.
Психодраманың туып, дамуына ерекше үлес қосқан Джекобу Леви Морена болды. Классикалық психодрама - топтық жұмыстың өте айқын, ең эмоционалды бай бағыттарының бірі. Ол жүргізушіден жоғары кәсіби біліктілік пен зор шығармашылық қабілеттерді талап етеді. Өйткені ол бір мезетте режиссер, терапевт және сарапшы рөлін атқарады. Бұл әдістің мәні жүргізуші режиссер басқаруымен топ мүшелерінің арнайы ұйымдастырылған кеңістікте арнайы тәсілдер көмегімен спектакль қоюында.
Дәстүрлі театрландырылған қойылымдардан оның ерекшелігі- қатысушыларға бейтаныс жағдай емес, керісінше олардың өздерінің өмірлік тәжірибесі, жеке проблемалары немесе өзіндік әлеуметтік рөлдердің ойналуында болып табылады. Сондықтан сахналандырылатын қойылымның авторы қатысушылардың өздері болады. Оларға режиссер мен топтың басқа мүшелері көмектеседі. Мұнда суырып салмалық пен аяқ астынан туған, шын жүректен шыққан ойлар мен пайымдауларға ерекше мән беріледі, ал қойылымның сәтті шығуына кедергі келтіруі де ғажап емес. Әдетте, топта кәсіби актер режиссердің көмекшісі болуы міндетті емес. Психодрамалық сессияларды топтастырудың негізгі кезеңдері төмендегілер болып есептеледі:
-сергіту сәті (драмалық фазасы);
-психодрамалық әрекет фазасы (қойылымның жүзеге асуы);
-кіріктіру фазасы, қатысушылар өз пікірлері мен әсерлерімен алмасады.
Психодрамалық әрекеттер кульминациялық нүктесіне жеткенде, топтың эмоционалдық қуаты шарықтау шегіне жетіп, катарсис - жан дүниесінің тазаруы жүзеге асады. Эмоционалдыққабылдау сәтінде жағдайды басқаша бағалау, қабылдау жүзеге асқандықтан, тұлға аралық қақтығыстарды жағымды шешуге ықпал етеді. Психодрамалық әрекетке режиссер, протогонист (қойылым негізіне тәжірибесі алынып отырған адам), оның әріптестері және аудитория (рөлі жоқ көрермендер) қатысады.
Психодрамаға қатысушылар әрекетке түсу барысында ішкі қайшылықтар мен маза бермейтін ойларынан арылып, емдік терапия жүреді. Сонымен қатар көрермендер де терең эмоцианалдық қоюалжуды бастан кешіретіндіктен, топ мүшелерінің өзара сезіммен бөлісуі жүзеге асады. Рөлдік ойын барысында қатысушылар өз тәжірибесін басынан қайта кешіп қана қоймайды, оны талдап, мінез-құлықтың жаңа моделін сынап көреді.
Психодрамаларда сезімге қатысты мәселелер қарастырылса, әлеуметтік драмаларда өзара қатынас деңгейіндегі мәселелер қарастырылады [7, 265-268 бб.].
Интерактивті әдістер - қарым-қатынас пен біріккен әрекетті танудың жолдары мен тәсілдеріне меңзейді, белсенді диалог негізінде құрылады. Қатысушылар бірігіп жұмыс жасауға үйренеді; өз ойларын ортаға салып, пікірталасқа түседі; өзін-өзі дамытуға деген қажеттіліктерді анықтап, өзін-өзі бақылай, бағалай білуге машықтанады. Олардың қатарында өзіміз тәжірибеде қолданып жүрген мынадай әдістерді атап өтуге болады: ми шабуылы, дөңгелек стол рольдік және іскерлік ойындар, медитация, дискуссия, тренингтік жаттығулар және т.б. Білімгерлерді кең ойлауға, шабыттандыруға негізделген тренингтік жаттығулар жеке тұлға белсенділігін және топтық даму деңгейін көтеруге бағыталған әлеуметтік - психологиялық оқыту және білімгерлерді тәжірибелік бағытта психологиялық дайындауда мүмкіндік беретін оқыту әдістерінің ең тиімдісі ретінде сабақтарда кеңінен қолданылып жүр.
Мәселен рольдік ойын элементтерін пайдалана отырып, Абайдың он жетінші қара сөзін талдағанымызда білімгерлер қайрат, ақыл, жүрек рольдеріне ене отырып, пікірталасқа түсіп, ғылымға жүгінеді. Мұнда әрбір роль өзінің дұрыстығын, ақиқаттығын, адамзат үшін қажеттілігін, адалдығын дәлелдеп өзін жақсы тұстан көрсеткілері келеді. Сонда ғылым жүректің әрі билеуші, әрі әмірші екендігін айғақтап, үшеуінің де бір кісіде табылса, одан асқан бақыттың жоқ екендігін айтады. Мұндай талқылаулар білім құндылығы туралы түсінікті тереңдетіп, дамытады.
Сабақтарда осы сияқты пікірталастар қызықты да тартысты өтіп жүр. Оның бірден-бір себебі: оқытушы - білімгер, білімгер - білімгер арасында жағымды қарым-қатынастың орнауы. Жағымды қарым-қатынас - өзін-өзі және өзгені тану, білу, дамытуда ерекшеленіп, эгоцентризмнен, өзіндік ұстанымнан альтруизмге, өзгеге, басқаға бағыталған ұстанымға көшуде көрініс береді. Ол қатысушылардың өзара түсіністігін тереңдетіп, бірінің жан дүниесін бірі ұғынуға, жағдай жасайды.
Жағымды қарым-қатынасты іске асыру үшін қажетті өмірлік шарттар және қатысушылардың ішкі дайындығы үлкен роль атқарады. Интерактивті оқытуды ұйымдастыруда, біздің байқағанымыз, жағымды қарым-қатынас орната білетін білімгерлердің психикалық денсаулығы, мінездерінің біртұтастығы, салмақтылығы көзге түсердей. Осы тұста негізгі міндеттердің бірі - қарым-қатынасты реттеп отыру, қатынас мәдениетіне баулу.
Келесі кезекте психодрама жеке тұлғаның өмір театрындағы шығармашылық Менін дамытуға негізделіп ұйымдастырылды. Қатысушыларға тек өз ролін ғана емес, басқа да адамдардың роліне еніп шығармашылық тапқырлығын көрсете алатындығы, ойын адам өмірінің ажырамас бөлігі, оның әдеттен озбағаны, шектен шықпағаны абзал екендігі ескертілді.
Топты екі жұпқа бөле отырып Менің құрбым, Жетім бала атты психодраманы рольдер арқылы көрсетуді ұсындық. Мұнда ойыншылар ішкі және сыртқы дамуға, тіл табысуға кері әсер беретін мәселелерге көңіл аударып, баса көрсетті.
Білімгерлерге психогимнастика, соның ішінде вербальді емес қарым-қатынасқа негізделген ойын жаттығуларын орындамас бұрын, бір-бірімізбен сөйлемей-ақ ұғыну арқылы тіл табысуға болатындығы, егер бізге мұндай ұғыну табылса онда тілдік қатынасқа түсу де жеңіл, әрі еркін сипат алатындығы түсіндірілді. Осы орайда ұйымдастырылған арқамен - арқаға, отырып және тұрып, көзбен ұғыну жаттығулары жағымды эмоциялық күй тудырып, ойыншыларды серігітті. Бұл жаттығулар өзін-өзі танупәнінің үш алыбы: қайырымды сөздер, көзбен-көзге, жанасу бойынша құрылды.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге қатысты оқытудың әдістері төмендегідей болмақшы: проблемалық-іскерлік ойын; рефлексивті-рольдік ойын; педагогикалық шеберханалар; панорамалық сабақ; лекция; семинар; практикалық сабақтар; педагогикалық оқулар; педагогикалық ринг; педагогикалық идеялар, аукцион; сынақ мерзімін өткізу; бейнетаспаға түсірілген сабақтар көру; ашық сабақтарға кіру, талдау; педагогикалық тренинг.
2. Дидактикалық ойын
Педагогикада дидактикалық ойындарға былай анықтама беріледі: дидактикалық ойындар дегеніміз - балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет. Ендеше, бұл ойындар оқытуға арналған.
Бала ерте жастан - ақ қоршаған ортамен танысады. Ол адамдармен, жануарлармен, әртүрлі заттармен қарым - қатынасқа түсіп, олардың ерекшеліктері мен қасиет - сапалары туралы мағлұматтар алады. Бірақ, бала тек өзінің тәжірибесіне сүйеніп оқыса, оның білімі нақты болмайтыны сөзсіз. Сондықтан білімді пысықтау, бекіту үшін дидактикалық ойындар пайдаланылады.
Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты - баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі қасиеттерді тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындардың мазмұны - қандай да болмасын ақыл - ой міндеттерін жүзеге асыру. Ережені орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол күнделікті оқуға ұқсамайды, мұнда қиял - ғажайып та, жауапты өз бетінше іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді толықтыру мен кеңейту де,жекеленген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастықты және айырмашылықты тағайындау да бар. Ал ең бастысы, оқушыларды еш қинамай, өздерінің қалауы бойынша дидактикалық ойын арқылы оқу материалын әртүрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін әртүрлі жағдайда қолдануға негіз береді.
Дидактикалық ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы болуы шарт.
Оның құрылмы: міндеті, әрекет, ереже, нәтиже, ойынның аяқталуы.
Егер оның әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық:
1. міндеті - әрбір дидактикалық ойынның белгілі міндеті болады, ол дидактикалық мақсаттан келіп туындайды. Ойынның ( мақсаттан келіп ) міндеті, оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны балалардың қызығушылығын оятады, олардың танымдық іс - әрекетін белсендіреді және жаңа білім, іскерлік, дағдымен байытады;
2. әрекет - ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Әрбір дидактикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41. ІСКЕРЛІК ОЙЫНДАР ТЕХНОЛОГИЯСЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Іскерлік ойындардың іс-әрекеттілік қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8 1.2 Іскерлік ойындардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.1 Іскерлік ойындарды дайындау барысындағы психологиялық-педагогикалық принциптер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2. ІСКЕРЛІК ОЙЫННЫҢ КОЛЛЕДЖ ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ КӘСІБИ ҚАЛЫПТАСУДАҒЫ ОРНЫ ... ... ... ... ... 47
2.1 Оқытушылардың іскерлік ойындарын колледж оқушыларын оқытуда қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
2.2 Іскерлік ойын технологиясы және оның оқыту процессінде қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
2.3 Кәсіби қалыптасуда іскерлік ойындардың инновациялық атқарушы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбы: Іскерлік ойыны колледж оқушыларының инновациялық қалыптасы әдісі ретінде.
Диплом жұмысының өзектілігі: Іскерлік ойындар студенттер мен оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына, сондай-ақ, өз істерінің маманы болып қалыптасуына зор ықпал етеді.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде кезінде:
-сабақ үстінде білім алушылар мен мұғалімдер арасында тығыз қарым-қатынас орнайды;
-ондай қарым-қатынас білім алушылар әлдебір мәселені талқылап, соның шешімін табуға тырысқан кезде қалыптасады;
онда білім алушылардың жауабынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңызды болады.
Себебі кәсіби қалыптасуда іскерлік ойындардың инновациялық оқытудың басты себебі - білім алушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға үйрету. Іскерлік ойындар әдістемесі өзара қарым-қатынастың мол ауқымын қамтиды.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде таным қабілеттерінің мынадай түрлері қолданылады:
1) фактілерді еске алу;
2) ойлану;
3) алған білімін жаңа жағдайға пайдалану;
4)талдап, синтездеп үйрену (бір ортақ шешімге жету үшін, барлық идеяларды біріктіру);
5)баға беру (сапасын анықтау).
Бұл әдіс осылай жастарды жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына жол ашады. Бұл ретте ең алдымен оқытудың формалары мен түрлерін, әдістерін түрлендіріп, жаңартып отыру, білім беру ісін технологияландыру (озық техникаларды мысалы: ғаламторды, интерактивті тақтаны, электронды оқулықтарды т.б. пайдалану) керек. Ең бастысы білім алушыларды оқу әрекетінің субьектісі ретінде дамуын қаматамасыз ету керек. Олардың оқу әрекеттерін ынталандыруда барлығының көзқарастарына көңіл бөлу керек, пікірлеріне шынайы қызығушылық танытып, келісуі оларды белгілі бір шешім қабылдауға мәжбүрлемеу, пікірлерін сынауға, жоққа шығаруға, кемсітуге жол бермеу керек.
Диплом жұмысының мақсаты: Оқытушылардың іскерлік ойындарын колледж оқушыларын оқытуда қолдануын, іскерлік ойындардың кәсіби мамандарды қалыптастырудағы орнын, іскерлік ойын технологиясы және оның оқыту процессінде қолданылуын, іскерлік ойынды ұйымдастыру барысындағы әдіснамалық қиыншылықтарды анықтау, саралау.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістеме мынандай мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді:
1) білім алушылар мол мағұлмат алып, өздері айтқан пікірлерге логикалық түсініктеме беруге жол ашады;
2) өз пікірлерін терең ойланып айта алатын болады;
3) мәселені талқылаған кезде бұған дейін алған, тәжірибеде жинақтаған білім қорын пайдалана алады;
4)бір-бірінен жаңа мағұлматтар ала отырып, білімін толықтыра алады;
5)шындыққа көз жетуі үшін дәлел іздеп, ойын анықтап көрсете алады;
Диплом жұмысының міндеттері:
зерттеліп отырған тақырып бойынша теориялық аспектілерін айқындау;
зерттеу жүргізілген тақырыптың жалпы сипаттамасына және көрсеткіштерін талдау;
зерттеу тақырыбының оқытушылық деңгейде ұйымдастырылуын қарастыру.
Диплом жұмысының нысаны: Колледж студенттерін оқыту кезіндегі іскерлік ойындардың рөлі, жағдайы, мәселелерінің шешілу жолдары.
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесінде білім алушы мыналармен қарым-қатынасқа түседі:
1) мұғаліммен (сұраққа жауап берген кезде);
2) өзге балалармен (қосақталып жұмыс істеген кезде);
3) шағын топтармен (топпен жұмыс істеген кезде);
4) белгілі бір топпен, аудиториямен (сауалнама алғанда)
5) кейбір техника түрлерімен (компьютермен интернетке шыққанда т.б.).
Диплом жұмысының пәні: Ақтөбе гуманитарлық колледжінің бастауыш білім беру факультетінің БК-205 тобы.
Диплом жұмысының әдістері:
Іскерлік ойын арқылы оқыту әдістемесі кезінде мыналар ескерілуі керек:
-тұлғаның еркіндігі мен құқықтары сақталуы керек;
-тұлғаның өзін көрсете алуына жағдай жасау керек;
-оған өзіндік даралығын көрсетуге мүмкіндік жасау керек;
-педагогикалық қолдау көрсету.
Диплом жұмысының дереккөздері: еліміздің және шетелдік ақпараттық сайттар, ғылыми зерттеулер мен мақалалар, газет-журналдар, теларналар, ғылыми кітаптар.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы негізі 4 бөлімге құрылған: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Кіріспе бөлім 2 бөлімшеден тұрады, негізгі бөлім 2 тақырып, 4 бөлімшеден тұрады.
Ең алғаш іскерлік ойындар Кеңес одағында ойлап табылып, 1932 жылы М.М. Бирштейннің ұйымдастыруымен Ленинградтағы Инженерлік-Экономикалық Институтында өткізілген. Кейіннен 1938 жылдары іскерлік ойындар ғылыми бағытта қолданыла бастағандықтан, тиым салынды. Бұл әдістің екінші қолданысқа келуі 1960 жылдарда Америка Құрама Штаттарында орын алды. Қазіргі уақытта Қазақстанның кәсіби білім беру орындарында да аталған әдістің қолданылуы жиілеп, іскерлік ойын - мұғалімнің басқаруымен, оқушылардың өзіндік ұйымдастыруымен жоспарланған, ойын сценарийі арқылы мақсатты оқыту формасының ең тиімдісіне айналды [1, 202б.].
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Бүгінгі таңда Қазақстан Ш. Қаланованың, Ж. Қараевтың, Ш. Таубаевтың, Т. Қабдықайыровтың, С. Көшімбетованың т.б. ғалымдардың зерттеулерінде оқытудың жаңа технологиялары мен оқу барсында ікерлік ойындарды қолдануды жан-жақты қарастырылады.
Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған Жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп жетіліп кемелденеді. Біздің бабаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоты болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, азамат қоғамын алға апаратын құдіретті күш-білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы - бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту-бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Педагогикалық үрдісті жетілдіруде ойынның алар орнын қазақстандық ғалым Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала, студент үшін еліктеу, инстинг, күнделікті негізгі әрекет және оның жеке өмірі,-деп дәлелдеген. Н.Құлжанованың айтуынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатта пайдалану жас маманның болашақ өміріне түзу жол салу, үлкендерге еліктеуі және өмірдің талаптарына сай бейімделуі басты педогогикалық мақсаттар.
Оқу үрдісінде оқушылардың белсендігінарттырудың жолдары мен тәсілдерін, танымдық ізденімпаздық, танымдық белсенділігін қалыптастыру мәселелері туралыжазылған еңбектерді атап өтсек, олар Ы.Алтынсарин, О.А. Абдуллина, Ю.к.Бабанский, В.А. Сластенин, А.Е. Щуркова.
Ойын ешқашан білімнің мазмұны мен құнын төмендетпейді, қайта мазмұнын толықтыра түседі. Сабақ үрдісінде пайдаланатын ойындар мынадай түрге бөлінеді: иммитациялық (қимыл -қозғалыс), проблемалық (тақырыптық,) сюжеттік (драма), ситуациялық, шығармашылық, рольдік, іскерлік (басқару), ұжымдық (командалық), нәтиже көрсету ойыны болып бөлінеді.
Ойын логикалық ойлауды дамытады, сөйлеу этикеті, коммуникативтік дағдылар. Іскерлік ойын- кәсіби қызметті модельдеу, сондықтан оны қамтуы керек мұғалімнің қызметінде туындайтын барлық жаңа және прогрессивті жаналықтардың барлығын жасауы тиіс.
Болашақ мұғалімдердің біліктіліктерін қалыптастыру кезінде ойындар шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді:
- студенттерді өз пікірін қалыптастыруға, дұрыс білдіруге, дәлелдеуге үйрету, көзқарас, пікірталас, балама пікірді құрметтеу; конструктивті салу
командадағы тиімді қарым-қатынас; ымыраға келу, диалогқа ұмтылу;
- пікірдің кең ауқымын талдап, мәселені шешуге шығармашылық көзқараспен қарау;
- оқу үрдісінде ынтымақтастық идеясын жүзеге асырады, психологиялық-микроклимат, достық атмосфераны қалыптастыру;
- колледждегі оқу процесін демократиялық деңгейге көтеру.
І ТАРАУ
ІСКЕРЛІК ОЙЫНДАР ТЕХНОЛОГИЯСЫ
ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
Іскерлік ойындардың іс-әрекеттілік қызметі
Елімізде білім жүйесін дамыту талаптарына сай оқушыларға терең білім және тәрбие беру, оларды жан - жақты дамыту бүгінгі күннің басты мәселесі. Білім және тәрбие беру - бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары деңгейін және біліктілігін қамтамасыз ететін үздіксіз үдеріс.
Білім беру жүйесіндегі жаңа білім парадигмасы білім, білік, дағды жиынтығын толық меңгерген, қоғам өміріне белсене араласатын, шығармашылықпен ойлайтын, өзін - өзі көрсете алатын, өздігінен ақпаратты іздеп, талдайтын және оны дамытуға қабілетті, құзыретті жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.
Мектептерде білім беру мен тәрбие жұмыстарының талапқа сай жетілдірілуі оқушылардың болашақ құзыретті маман болып қалыптасуына зор ықпал етеді.
Құзыреттілік ұғымы бүгінгі күні оқыту үдерісінде білімді қолданудың ақырғы нәтижесі ретінде қарастырылуда. Оқыту үдерісінде құзыреттілік ұғымы студенттердің білімі мен тәжірибесін, дағдылары мен біліктерін белгілі бір мәселені шешуде қолдануы. Оқыту үдерісіндегі құзыреттіліктерге ғалымдар әртүрлі анықтамалар береді.
Құзыреттілік ең алдымен оқушылардың ақпаратты сауаттылығы мен кез - келген мәселені дұрыс шеше білу қасиетінен көрініс табады. Оқушы қоғам талабына сай өзін - өзі үздіксіз жетілдіріп отыратын, білімді, жаңа технологияларды меңгерген, ортамен қарым - қатынасқа тез бейімделе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т. б. қасиеттерді жинақтағанда ғана кәсіби құзыретті бола алады.
Ғалымдардың еңбектерінде оқушылардың құзыреттілігін анықтау кезінде компонентерін, өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтаған.
Мақсат - міндеттеріне қарай өлшемдер когнитивтік, эмоционалдық - құндылықты, іс - әрекеттік деп ажыратылады.
Когнитивтік өлшем қажетті ақпаратты таңдау және бағалауын, проблемалық жағдаяттарды шешуін, ғылыми әдебиеттерге талдау жасауын көрсетеді.
Эмоционалдық - құндылықты өлшем білімге деген қызығушылығынан және белсенділігінен, топты қарым - қатынастық құндылық ретінде тануынан көрініс табады.
Іс - әрекеттік өлшем ұжымдық өзара қарым - қатынасқа түсуді, өзара міндеттер бөлісуді, іс - әрекет нормаларын бірлесе меңгеруді, топтық пікірталастарда белсене араласуды қажет етеді.
Анықталған өлшемдер негізінде студенттердің құзыреттілігінің қалыптасу деңгейлері анықталды.
Жоғары деңгейде студент өз ойын еркін түрде баяндайды, мәселені толық ашып көрсете алады. Қосымша құралдарды, атап айтқанда вербальды және вербальды емес құралдарды сауатты пайдаланады, мәселені шешуде шынайы қызығушылық танытады, білуге қызығушылығы басым, топтық қарым - қатынасты орнатуға бейім; диалог, пікірталаста ақпараттың талап етілетін мазмұнын шығармашылықпен қабылдайды, диалогқа, талқылауға белсенді араласады, топтық жұмысты орындау барысында міндеттерді белгілейді.
Орта деңгейде студент өз ойын оқытушы жетекшілігімен ғана түсіндіре алады, мәселені баяндайды, қосымша құралдарды толық пайдалана білмейді; мәселенің шешімін оқытушының талап қоюымен іздейді, шешімін өз бетімен табуға сенімсіз, қатесін табады, бірақ оны түзете алмайды, қарым - қатынас орнатуда білімді мақсат тұтпайды, диалогты ұйымдастыруда енжар, диалог аясында әріптесінің пікірін тыңдайды, топта топтық жұмысты орындау барысында міндеттерді бөліседі.
Төмен деңгейде студент қарапайым үлгідегі тапсырмаларды орындайды, мағыналық құрылымда бағдар жасай алмайды, ойы шашыраңқы, мәселені шешуге қызықпайды, топта енжар, оқу материалының тек кейбір бөліктерін қабылдайды, топтық жұмысты ұйымдастыра алмайды, топта негізінен орындаушы қызметін атқарады, топтық пікірталастарда белсенділік танытпайды [2, 20-22 бб.]. .
Сонымен қатар жаңа технология жүйесінде проблемалық іскерлік ойын арқылы оқытудың маңызы зор. Студенттер әр түрлі проблемаларды талдайды. Оны шешудің жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар студенттердің логикалық ойлау қабілетін дамытады, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Негізінен алғанда іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы 3 кезеңнен тұрады.
І кезең - дайындық кезеңі, яғни рольдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу, проблемаларын алдын ала таныстыру, қажетті материалдарын жинау.
ІІ кезең - ойын кезеңі, оған оқушылар жасаған хабарламаларды тыңдау, пікірталас жасау, қабылданатын шешімді талқылау және оны бақылау, талқыланған шешімді қабылдау.
ІІІ кезең - қорытындылау, оған проблеманы шешуді тиімді жолдарын іздестіру.
Іскерлік ойындарының дидактикалық, тәрбиелік әлеуметтендірушілік маңызы зор.
Студенттердің ойлау қабілетін арттыру, сол қабілетін белсенді ету іскерлік ойын жүргізудің - басты мақсат. Әсіресе, студенттердің білімге деген қызығушылығын арттыратын жүйелі іс - әрекеттер ұйымдастыруға бағдар жасау тиімді. Ол жүйе мына төмендегідей болып келеді:
1. шығармашылықпен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар;
2. әр түрлі анықтамалармен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар;
3. ғылыми әдебиеттерді оқуға баулу;
4. жарыстар, сайыстар әр түрлі танымдық ойындар ұйымдастыру;
5.интернет, телеарна мен мерзімді баспасөздерде берілген соңғы жаңалықтармен таныстырып отыру [3, 12-13 бб.].
Осы әдістерді сабақта қолдана отырып студенттердің ойлау тәсілдерінен бақылауға болады. Берілген материалдан студент ең маңыздысын, ең бастысын бөліп алады, басқа нәрселермен салыстырады, оны жүйелеп, қорытындылайды, нақтылайды, анықтайды және ұғымға түсінік береді, оны дәлелдейді немесе жоққа шығарады, модельдейді. Жаңағы тәсілдерді қолданған студенттің сөзінен, тұжырымынан байқауға болады.
Рөлік және іскерлік ойындар негізінен сабақтың дәстүрлі емес түріне жатады. Бұл ойын қызығушылықты тудырып, шетел тілін меңгеру кезінде қолдануға үлкен септігін тигізеді. Ойында ойыншының кәсіби-педагогикалық ойлау образына енуі, ойынның басты талабы болып табылады. Мұндай ойынның мақсаты - проблемалық тілдік жағдаяттарды тудыру және оларды әртүрлі проблемалық рөлдік жолмен шешудің жүйесі болып табылады. Ойында образға кіру ерекшелігі басқа ойындармен салыстырғанда проблемалық жағдайларды шешуші фактор ретінде қарастырылады. Ойыншы белгілі ережелерді қолдана отырып, ойынның толық мағынасын түсініп, талдау жасай отырып, алда болатын өзгерістерді жобалай білуі қажет. Әртүрлі педпгогикалық тілдік жағдаяттарды моделдеу арқылы тіл меңгеруші меңгеріп жатқан тілінде әрбір ойын кәсіби түрде толық жеткізе білуге бағыттайды. Осылайша ойлау қабілеті нәтижесінде ойыншылар педагогикалық образдарға толығымен ене отырып, қандай өзгерістердің болатынын түсіне алады. Ойыншыларда педагогикалық үрдіс моделінің біркелкі образы ойында болған әртүрлі жағдаяттар негізінде қалыптасады. Бұл модель жеке тұлғалық сипатқа ие болады және ойын кезіндегі ойыншының жасаған іс-әрекетінің шеңберінде ойыншының өзін-өзі ұстай білуі, үйреніп жақан тілінде өз ойын еркін жеткізе білуін және де әр ойыншының өзіне ғана тән ерекшеліктеріне байланысты да қалыптасады. Сонымен қатар, іскерлік ойындардың барысында әр ойыншыда өзін басқалардың көмегімен, яғни сырт көзбен қадағалау және де басқаларды да танып білу қабілеті де қалыптасады. Өздеріне берілген тапсырмаларды бірігіп шешу өзіндік нәтиже шығарумен қатар басқалармен де бірігіп жұмыс істеу және ой тудыру әрбір ойыншыда қалыптасатын жайт. Яғни кезінде кеңес үкіметіндегі: Біріміз үшін бәріміз, бәріміз үшін біріміз! - деген ұран сияқты, тіл үйренушілер ойын барысында бір-бірін қолдау арқылы тілді меңгеруі мақсат етеді. Сонымен қатар, ойының негізгі шартты моделдері ойын арқылы және ойын барысында жинақталған іс-әрекеттер негізінде тілге деген жақындықтарын сезініп, қолданыс аясын кеңейте бастайды.
Іскерлік ойында ойыншыларда екі түрлі көзқарас қалыптасады. Біріншіден, ойыншы образға кіріп, ойын образын жасайды яғни осы образды толық сіңіреді, басқалармен осы образда қарым-қатынаста болады. екіншіден, бұл ойыншылар арасындағы нағыз қарым-қатынас орнығады, себебі әр ойыншы образды өзі деп есептейді. Образға кіру жолында ойын шарты тез ұғынылады сондай-ақ төзімділік, басқалардың ойын құрметтеу, бірігіп жұмыс атқару, жауапкершілік қалыптасады.
Білім алу үрдісі, оны толықтыру, негізін түсіну екі кезеңнен өтеді:
- ойын барысында: образ арасындағы қарым-қатынас кезеңі;
- қорытындылау кезеңінде: пікірталас кезеңі.
Ойын шартында ойыншыларға таныс жайттар көп кездессе және олар образға толық кіре алса ойын қызықты да мағыналы болып өтеді.
А.А. Вербицкий өзінің еңбегінде іскерлік ойындарды маманның болашақтағы кәсіби жұмысының пәндік жіне әлеуметтік мазмұнын қалыптастырудың мазмұны ретінде қарастырады.
Л.В. Ежова іскерлік ойындар арқылы өндірістік мекемелерге мамандар даярлауға арналған ойындарды төмендегідей топтастырады:
1. уақытқа байланысты: уақыты шектелген, уақыты шектелмеген, уақыты дәл нысаналы (дәл қазір), уақыты өлшенген (тығыз) ойындар;
2. Соңғы нәтижеге байланысты: талапты қатал ойындар (алдын-ала жауабы белгілі және ережесі қатал, мысалы: желілі график ойыны, түрлі викториналық ойындар және т.б.); ашық ойындар (алдын-ала жауабы жоқ және ережесі тұрақсыз);
3. Мақсатқа байланысты: оқуға арналған, бекітілген, ізденіске арналған ойындар;
4. Жүзеге асыру тәсілі бойынша: Лақтыру (көл, монополия т.б.); рөлдік ойындар; топтық дискуссия ойындары; имитациялық ойындар және т.б. Мысалы Оқыту кеңесі атты ойында қатысушылар реферат жазады, сосын араларынан төрт ең үдігі таңдалынып алынады. Студенттер өз жұмыстарын рецензенттер алдында қорғап шығады. Соңында рецензенттер шешімдері бойынша ғылыми дәрежені тағайындайды.
Сабақ барысында рөлдік ойынды келесідей ұйымдастыруға болады:
1. Проблема (тақырып) айқындау. Оқытушы студенттерге алдан-ала талқылауды, пікір таластыруды қажет ететін тақырып немесе шешімі қажет проблеманы ұсынады. Студенттер жекелей тақырып немесе проблеманы қарастырып, ұсынылған әдебиетпен танысып, сабаққа дайындалып келеді.
2. Рөлдік топтарға бөліну. Бұл әрекет сабақтан тыс уақытта өтеді: студенттер әртүрлі көзқарастар мен позицияларды ұстанған топтарға бөлінеді (әр топта студенттердің саны 10-нан аспағаны дұрыс). Студенттердің командалары пікірталастағыдай ұстанған көзқарастар бойынша жасақталмай, басқа тұрғыдан жасалуы керек, өйткені ойында студенттер басқа біреудің позициясын ұстанып, проблема шешудің жолдарын қарастырады.
Егерде рөлдік ойында ауқымды мәселелер талқыланатын болса, онда студенттер қоғамның негізгі саяси және әлеуметтік топтары немесе олардың мүдделерін жақтайтын саяси партиялар, кәсіпорындар, компаниялардың рөлдерін ойнайды. Ал егер ойын қандай да бір әлеуметтік маңызы бар проблеманы көпшілік тұрғысынан шешуге бағытталса, онда студенттер пікірлер мен көзқарастар тұрғысынан бөлінеді: жақтаушылар немесе қарсы шығушылар, жаңашылдар немесе консерваторлар.
Мұндай топтардың кемінде екеу болғаны дұрыс. Алайда қоғамда сан алуан пікірлерді туғызатын мәселелерді қарастырғанда (мәселен, ұлт мәселесі, экономикалық дағдарыс, рухани ахуал), топтар санын ұлғайтып жіберуге де болады. Бірақ олардың жалпы саны 4-5-тен аспағаны дұрыс, өйткені рөлдердің көптігі талқылауды бөлшектеп жіберіп, сабақты ұйымдастыруды қиындатуы ықтимал.
Топ ішінде де студенттер жеке рөлдерге бөлінуі мүмкін. Мұндай бөліну екі тұрғыдан жүзеге асырылады:
1) Лауазымдық тұрғыдан, яғни әлеуметтік топ ішіндегі қызметтеріне сәйкес бөліну. Мысалы, егер студенттер тобы өкімет рөлін ойнайтын болса, онда студенттер премьер-министр, министрлер рөлдерін өзара бөліп алуы керек.
2) Қызмет (функция) тұрғысынан, яғни топ ішінде ұстанатын позиция мен атқаратын әрекеттерге сәйкес бөліну. Мәселен, студенттер жоғарыда келтірілген көшбасшы, ынталандырушы, күмәнданушы, сынаушы, т.б. рөлдерді өзара бөліске салуы мүмкін.
3. Рөлдерді талқылау. Рөлдер таңдалғаннан кейін, студенттер топ ішінде олардың басты ерекшеліктерін айқындап, қандай позиция ұстанып, рөлдерді қалай ойнау керектігін талқылайды.
4. Өз ұстанымын дәйектеу. Топтар өз ұстанымын құрастыру үшін бірнеше беттік баяндама жасайды. Баяндаманы дайындау кезінде студенттер өз әрекеттерін таңдап алған рөлдері бойынша атқарады.
5. Жариялау. Әрбір рөлдік топ берілген тақырып (проблема) бойынша өз позициясын жариялауы керек. Бұл үшін топ атынан спикер берілген уақыт ішінде (5-8 минут) басқа қатысушылар алдында сөйлеп, оларға топ ұстанымын жеткізеді.
6. Пікірталас. Студенттер өз позицияларын негіздейді, дәлелдейді. Олар мұнда басқалардың пікірімен санасу, бітімгершілікке келу, мағыналы сөздерді демагогиядан ажырата білу секілді дағдыларды меңгереді.
7. Қорытындылау. Оқытушы рөлдік ойынның берілген тақырыпты (проблеманы) қандай деңгейде ашқандығы, бұл жұмыстағы студенттердің кәсіби деңгейі туралы ой қозғап, өзінің де позициясын келтіреді. Студенттер өз ұстанымдары мен рөлдері жайлы, ойынның қандай деңгейде өткендігі туралы пікірлерін алдымен ауызша келтіріп, соңынан жазбаша есеп береді. Егерде олар өзінің қателерін анықтап, оларды түзету үшін қандай білім мен дағды керектігін түсінсе немесе өз әрекеттерінің дұрыстығына көздерін жеткізсе, бұл жәйттер ойынның өз мақсатына жеткендігін меңзейді [4, 74-78 бб.].
Қорытындылауда басты назарды практика үшін маңызды әрі қолайлы ойын нәтижелерін талдауға аударған дұрыс. Сонымен бірге қорытындылауда бүкіл ойын барысын талдап, оны ой елегінен өткізгенде, келесі әрекеттерді талқылаған орынды:
жеке, топтық, топ аралық ойлау әрекеттерінің өзгерістері;
тұлға аралық қатынастардың өзгеруі нәтижесінде туындаған ұжымдық пікірлердің қалыптасуы;
студенттердің пікірлері мен рөлдерінің өзгеруі, олардың қарым-қатынас динамикасы.
Осылайша, рөлдік және іскерік ойындар оқыудың белсенді әдісіне жатады, студенттердің белсенді шығармашылық іс-әрекеттеріне ықпал жасайды, мотивация және эмоционалдықты жетілдіреді. Оқытушы мен студенттердің қарым-қатынасын жақсартады, сыни ойлауды дамытады. Оқу үдерісінде студенттің лекция, семинар сабақарынан және өзіндік жұмыстарынан алған біліктілігін бекіту мақсатында қолданылады.
Қазіргі заманауи қоғамның ерекшелігі ондағы орын алатын экономикалық және әлеуметтік өзгерістер, бұл өз кезегінде педагогикалық мамандарды даярлаудың принциптерін өзгертуге алып келеді. Білім жүйесінде жай ғана білікті оқытушылар ғана емес, сонымен қатар шығармашылыққа бейімі бар кадрлар мен мамандар да қажет. Шығармашылықты дамытатын әдістердің бірі - рөлдік және іскерлік ойындар. Рөлдік және іскерік ойындар - тиімді интербелсенді әдістердің бірегейлері болып табылады. Педагогика саласында зерттеу жүргізетін ғалымдардың басым көпшілігі оқуоқытудың ойын әдістерін кәсіби дамуды қамтамасыздандырудағы ең тиімді әрі болашағы зор тәсілдер деп есептейді. Өйткені іс-әрекет арқылы үйренуүйрету - танымның ең тиімді тәсілі екендігі баршаға аян: адам жадында бірінші мезетте өзінің жасағаны мен бастан кешкен әсерлері қалады. Ал рөлдік және іскерлік мәселе немесе проблеманы солардың тұрғысынан қарастырып, шешімді өз қолдарымен жасауды меңзейді.
Ойын сөзі сабақта инсценировканың орын алып, әрекеттердің спектакль түрінде көрсетілетіндігін меңзейді. Ал рөлдік сөзі әр қатысушының белгілі бір рөл орындайтынын және де бұл рөлдің басқа рөлдердің қатарында болып, олармен тығыз қарым-қатынаста болатындығын білдіреді. Бұл қарым-қатынас өмірде орын алған қарым-қатынастарды қайталайды, сол себепті де рөлдік ойындар қоғамда кең етек алған проблемалар мен оларды шешудегі тиімді әрекеттерді меңгеруді мақсат тұтады. Мұнда студенттер пікірталастағыдай өз түсініктері мен көзқарастарынан туындаған позицияларды ұстанбай, өздерін басқалардың орнына қояды. Сонымен қатар өзге тілді меңгеру кезінде сөз жаттау дығдысын қалыптастыруға және шетел тілінде тілін дамытуға бірден-бір таптырмайтын құрал боып табылады.
Бұл әдіс студенттерде жинақталған теориялық білім, практикалық тәжірибе, өмірде ұстанатын құндылықтарды еркін түрде меңгеру және қолдану дағдыларын қалыптастырады. Рөлдік және іскерлік ойындарда студент өзінің теориялық білімдерін өмірде (практикада) кездесетін ситуациялар мен жағдаяттарда қолданады. Ол мұндай ойындарда проблемалардың мазмұны мен мән-жайын дұрыс түсінетіндігін көрсетеді, олардың шешу жолдарын қарастыру арқылы өзінің шығармашылық (креативтік) деңгейін дамытады.
Рөлдік ойындарды жүргізу алдында оқытушының әдістемелік тұрғыдан жан-жақты дайындалуы шарт, ол әсіресе келесі мәселелерді алдын-ала мұқият талдап алуы керек:
ойынды өткізудің әдістемесі (ойын шарттары мен ережелері, мақсаттары, кезеңдері, қатысушылар, т.б.);
ойынның мүмкін нәтижелерін болжау;
ойынның нәтижелерін қорытындылау.
Рөлдік ойында студенттердің тобы бүкіл қоғамның кішірейтілген моделі немесе қоғамдық процестің бір көрінісі ретінде қарастырылып, оларға ойын түрінде қоғамдық қатынастарды (проблемаларды, ситуацияларды, т.б.) қайталау, модельдеу, имитациялау, ойнап шығу тапсырмасы беріледі. Сол себепті де рөлдік ойындардың басты тақырыбы - қоғамды ойнау, қоғам проблемаларын қарастыру және талқылау болып табылады.
Сонымен қатар, тіл меңгерту барысында көбінесе іскерлік ойындардың да орны бөлек, және оқыту кезінде оның мынадай модификациялары қолданылады:
- имитациялық ойындар (белгілі бір мекеме, ұйым жұмысы, жиналыстар, жоспарлық кеңестер т.б.);
- операциялық ойындар (конкретті операцияларды орындау, тренингтер өткізу, ұйымдастыру жолдары т.б.);
- рөлдік ойындар (конкретті бір рөлді сомдау, образға кіру т.б.). Рөлдік ойындарды өткізу үшін міндетті түрде жағаяттық модель пьесасын ойлап табу қажет.
- іскерлік театр ойыны (бұл ойында студент бар тәжірибесі мен білімін және біліктілігін көрсете алады.);
- психодрама және социодрама іскерлік театрға жақын, әлеуметтік-психологиялық тұрғыда ортада өзін-өзі ұстауы, басқаларды қабылдауы және жағдайды түсінуі, тіл табысуы сияқты әрекеттерді қамтиды. Бұл ойын болашақ мұғалімдерді, әлеуметтік сала мамандарын, психологтарды даярлауда қолданылады.
Мұндай іскерлік ойындар әртүрлі практикалық жағдайларды көрсету арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі кезде соғыс ойындары, спорт ойындары, дидактикалық және т.б. ойындардың түрлері байырға мәдениеттен туындаған. Алғашқы ойындардың бірі INTOP деп аталынды. 1963 жылы Чикаго қаласында қолданылды, 1995 жылға дейін 55 елде 160 шақты ЖОО қолданылды. Бұл ойында стратегиялық бағыттағы менеджмент, бизнесті оқытуда қолданылды, ойын барысында студенттер топтарға бөлініп, белгілі бір аймақ таңдайды. Бір-бірімен бәсекелес фирма болып өз өнімдерін сауда айналымында жетекші рөлге ие болуы үшін өз ойларын, идеяларын презентациялайды. Әр топ берілген өнімдері бойынша қаржылық, аналитикалық тұстарын берулері тиіс. Осылайша ХХ-шы ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап басқару, экономикалық ойындар бертін келе психологиялық, педагогикалық ойындар пайда бола бастады [5, 19 б.].
Рөлдік және іскерлік ойындарда қатысушылардың топтары әртүрлі қоғамдық топтардың рөлдерін орындап, мәселен: мемлекет, өкімет, парламент, партиялар, бизнес өкілдері немесе субъектілері (компаниялар, фирмалар, кәсіпорындар, банктар, жинақтаушы қорлар), жалдамалы жұмысшылар немесе әлеуметтік топтар (оқушылар, студенттер, зейнеткерлер, мемлекеттік бюджет тарапынан қызмет жасаушылар), әлеуметтік сипаттағы келесідей жағдаяттарды ойнайды:
- пар- парламентте өкімет әрекеттерін партиялар мен әлеуметтік топтар тұрғысынан талдау және баға беру (мысалы, экономикалық дағдарыстан шығу саясаты);
- парламент немесе өкімет отырысында әлеуметтік топтардың ахуалын қарастыру;
- келісім шарт жасау (мемлекетаралық, мемлекет пен жекеменшік компаниялар, компания мен қызметкерлер арасында);
- қызметкерлерді таңдау (кастинг) және жұмысқа қабылдау;
- компанияның бір жылдық (тоқсандық) жұмысын талдау және бағалау;
- компанияның дағдарыстан шығу жолдарын талқылау;
- компанияның нарыққа шығу мақсатында өз өнімдерін презентациялау;
- компанияның даму мәселелерін талқылау және т.б.
Іскерлік ойындары - бұл да белсенді оқытудың бір түрі. Ойынның бұл түрі әртүрлі практикалық жағдайларды көрсету арқылы жүзеге асады. Қазіргі кездегі соғыс ойындары, спорт ойындары, дидактикалық және тағы басқа ойындар осы байырғы мәдениеттен туындаган. Осылайша XX ғ 50 - ші жылдарынан бастап басқару, экономикалық ойындар, бертін келе психологиялық, педагогикалық ойындар пайда бола бастады. Іскерлік ойыны сабақтың дәстүрлі емес түріне жатады. Бұл ойын қызығушылықты тудырып, шет тілін оқыту кезінде қолдануға үлкен мүмкіндік береді. Ойында ойыншынын кәсіби -- педагогикалық ойлау образына енуі, бұл ойынның басты ерекшелігі болып табылады. Іскерлік ойынның негізі- проблемалық педагогиканың ситуацияларды тудыру және оларды әртүрлі проблемалық ролдік шешуді жүйесі. Ойында образға кіру ерекшелігі басқа ойындармеи салыстырғанда проблемалық жағдайларды шешуші фактор ретіндс қарастырылады. Ойыншы белгілі ережелерді қолдана отырып ойынның толық мағынасын түсініп, талдау жасап, алда болатын өзгерістерді жобалап отыруы қажет. Әртүрлі педагогикалық жағдайларды модельдеу болашақ педагогтың әрбір ойын кәсіби түрде жеткізе білуге жетелейді. Осылай ойлау кабілеті нәтижесіндс ойыншылар педагогикалық образға толығымен кіріп, қандай өзгеріс болатынын түсіне алады. Ойыншыларда педагогикалық процесс моделінің біркелкі образы ойьнда болған әртүрлі жағдайлар нәтижесінде калыптасады. Бұл модель жеке түлғалық сипатқа ие болады және ойын кезіндегі ойыншының жасаған іс - әрекетінің таңбасына ойыншының өзін ойын барысында ұстай білуі, ойын толық жеткізе білуін және әр ойыншының өзіне ғана тән ерекшеліктеріне байланысты калыптасады. Сонымен қатар іскерлік ойынның барысында әр ойыншыда өзін басқалардың көмегімен, яғни сырт көзбен қадағалау және басқаларды да танып білу қалыптасады. Өздеріне берілген тапсырмаларды бірігіп шешу жолында өзіндік нәтиже шығарумен қатар басқалармен бірігіп жұмыс істеу және ой тудыру әрбір ойыншыда қалыптасатын жайт Ойынның шартты модельдері және ойын барысында жинақталған іс-әрекеттер ойыншылардың көзқарасын едәуір кеңейтеді.
Іскерлік ойында ойыншыларда екі түрлі козқарас қалыптасады. Біріншіден, ойыншы образға кіріп, ойын образын жасайды яғни осы образды толық сіңіреді, басқалармен осы образда қарым-қатынаста болады. Екіншіден, бұл ойыншылар арасындағы нағыз қарым-қатынас орнығады, себебі әр ойыншы образды өзі деп есептейді. Образға кіру жолында ойын шарты тез үғынылады сондай - ақ төзімділік, басқалардың ойын құрметтеу, бірігіп жұмыс атқару, жауапкершілік қалыптасады.
Білім алу процесі, оны толықтыру, негізін түсіну екі кезеңнен өтеді:
- ойын барысында: образ арасындағы қарым -- катынас кезеңі;
- қорытындылау кезінде: пікірталас кезеңі;
Ойын шартында ойыншыларға таныс жайттар көп кездессе және олар образға толық кіре алса ойын қызықты да мағыналы болып өтеді.
Әрбір ойын мағынасына қарай өзіне тән қүрылымы, рөлі, сюжеті болады және мұғалімнің басқарып, жүргізуіне байланысты ерскшеленеді. Ойынның ойдағыдай өтуі жүргізушінің атқаратын жұмысы толық қарастырылған жағдайда ғана болады. Ол әрбір ойыншының өзіндік ерекшеліктері, мүмкіндіктерін, олардың ойынға тез енуін ойындық ситуацияға кіруін сюжетті ары қарай дамыту дәрежесін білгенде ойын сәтті өтеді. Әрбір топ ойынды өзінше дамытып, жаңа көзқарастар туғызтып, жаңа нәтижелер шығара алады.
Жүргізуші ойыншыларды ойынға дайындап, ұйымдастырып, ойынды өткізіп, соңында қорытынды жасап, ойынға қатысушыларды бағалайды. Ойын алдында бірнеше күн бұрын жүргізуші ойынға қатысушыларды ойынның мақсатымен, мағынасымен, кұрылымымен, ойынның сюжетімен, рөлімен таныстырып, үй тапсырмаларын беріп, орындалғанын қадағалап, рөлдсрді бөлуге көмектеседі. Рөлдердің орындалуы мен сюжеттің дамуына қатаң шарт қою ойынға кызығушылықты және ойыншылардың сюжетті дамытуына кері әсерін тигізеді. Қатаң ережемен ұсынылатын ойын біркелкі жаттығуларға ұқсап, қызығушылықты жоғалтады. Ойын басында жүргізуші ойыншылардың бірқалыпты эмоциялық тұрактылығын қамтамасыз етумен қатар, психологиялық тұрғыдан образға кіруге жағдай жасайды. Бұл іскерлік ойынын жүргізуге 45 - 90 минут кетеді. Ойынның ең маңызды кезеңі - қорытынды жасап, пікір таласу. Қорытынды жасау ойынға кететін уақыттың тең жартысын алады [6, 22 б.].
Іскерлік ойындарда: кіріспе, іскерлік ойындардың өтілуі әдістемесі және көрнекі құралдары сипатталады. Кіріспе бөлімінде іскерлік ойындардың педагогтарды оқыту жолындағы мағынасы жайлы сөз: етіледі. Іскерлік ойындардьң өтілу шарттары мен өтілу әдістемесі керсетіледі және іскерлік ойын материалдары қарастырылады.
Іскерлік ойындардың түрлері
Іскерлік ойындарды педагогтың кәсіби шеберлігін дамытуда, құзырлылығын анықтауда пайдалану арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге болатынын күнделікті тәжірибенің өзі дәлелдеуде. Іскерлік ойындардың өзі бірнеше топқа бөлінеді. Олар: иммитациялық, операциялық, рөлдерді орындау, іскерлік театр, психо және социодрамал.
Психодраманың туып, дамуына ерекше үлес қосқан Джекобу Леви Морена болды. Классикалық психодрама - топтық жұмыстың өте айқын, ең эмоционалды бай бағыттарының бірі. Ол жүргізушіден жоғары кәсіби біліктілік пен зор шығармашылық қабілеттерді талап етеді. Өйткені ол бір мезетте режиссер, терапевт және сарапшы рөлін атқарады. Бұл әдістің мәні жүргізуші режиссер басқаруымен топ мүшелерінің арнайы ұйымдастырылған кеңістікте арнайы тәсілдер көмегімен спектакль қоюында.
Дәстүрлі театрландырылған қойылымдардан оның ерекшелігі- қатысушыларға бейтаныс жағдай емес, керісінше олардың өздерінің өмірлік тәжірибесі, жеке проблемалары немесе өзіндік әлеуметтік рөлдердің ойналуында болып табылады. Сондықтан сахналандырылатын қойылымның авторы қатысушылардың өздері болады. Оларға режиссер мен топтың басқа мүшелері көмектеседі. Мұнда суырып салмалық пен аяқ астынан туған, шын жүректен шыққан ойлар мен пайымдауларға ерекше мән беріледі, ал қойылымның сәтті шығуына кедергі келтіруі де ғажап емес. Әдетте, топта кәсіби актер режиссердің көмекшісі болуы міндетті емес. Психодрамалық сессияларды топтастырудың негізгі кезеңдері төмендегілер болып есептеледі:
-сергіту сәті (драмалық фазасы);
-психодрамалық әрекет фазасы (қойылымның жүзеге асуы);
-кіріктіру фазасы, қатысушылар өз пікірлері мен әсерлерімен алмасады.
Психодрамалық әрекеттер кульминациялық нүктесіне жеткенде, топтың эмоционалдық қуаты шарықтау шегіне жетіп, катарсис - жан дүниесінің тазаруы жүзеге асады. Эмоционалдыққабылдау сәтінде жағдайды басқаша бағалау, қабылдау жүзеге асқандықтан, тұлға аралық қақтығыстарды жағымды шешуге ықпал етеді. Психодрамалық әрекетке режиссер, протогонист (қойылым негізіне тәжірибесі алынып отырған адам), оның әріптестері және аудитория (рөлі жоқ көрермендер) қатысады.
Психодрамаға қатысушылар әрекетке түсу барысында ішкі қайшылықтар мен маза бермейтін ойларынан арылып, емдік терапия жүреді. Сонымен қатар көрермендер де терең эмоцианалдық қоюалжуды бастан кешіретіндіктен, топ мүшелерінің өзара сезіммен бөлісуі жүзеге асады. Рөлдік ойын барысында қатысушылар өз тәжірибесін басынан қайта кешіп қана қоймайды, оны талдап, мінез-құлықтың жаңа моделін сынап көреді.
Психодрамаларда сезімге қатысты мәселелер қарастырылса, әлеуметтік драмаларда өзара қатынас деңгейіндегі мәселелер қарастырылады [7, 265-268 бб.].
Интерактивті әдістер - қарым-қатынас пен біріккен әрекетті танудың жолдары мен тәсілдеріне меңзейді, белсенді диалог негізінде құрылады. Қатысушылар бірігіп жұмыс жасауға үйренеді; өз ойларын ортаға салып, пікірталасқа түседі; өзін-өзі дамытуға деген қажеттіліктерді анықтап, өзін-өзі бақылай, бағалай білуге машықтанады. Олардың қатарында өзіміз тәжірибеде қолданып жүрген мынадай әдістерді атап өтуге болады: ми шабуылы, дөңгелек стол рольдік және іскерлік ойындар, медитация, дискуссия, тренингтік жаттығулар және т.б. Білімгерлерді кең ойлауға, шабыттандыруға негізделген тренингтік жаттығулар жеке тұлға белсенділігін және топтық даму деңгейін көтеруге бағыталған әлеуметтік - психологиялық оқыту және білімгерлерді тәжірибелік бағытта психологиялық дайындауда мүмкіндік беретін оқыту әдістерінің ең тиімдісі ретінде сабақтарда кеңінен қолданылып жүр.
Мәселен рольдік ойын элементтерін пайдалана отырып, Абайдың он жетінші қара сөзін талдағанымызда білімгерлер қайрат, ақыл, жүрек рольдеріне ене отырып, пікірталасқа түсіп, ғылымға жүгінеді. Мұнда әрбір роль өзінің дұрыстығын, ақиқаттығын, адамзат үшін қажеттілігін, адалдығын дәлелдеп өзін жақсы тұстан көрсеткілері келеді. Сонда ғылым жүректің әрі билеуші, әрі әмірші екендігін айғақтап, үшеуінің де бір кісіде табылса, одан асқан бақыттың жоқ екендігін айтады. Мұндай талқылаулар білім құндылығы туралы түсінікті тереңдетіп, дамытады.
Сабақтарда осы сияқты пікірталастар қызықты да тартысты өтіп жүр. Оның бірден-бір себебі: оқытушы - білімгер, білімгер - білімгер арасында жағымды қарым-қатынастың орнауы. Жағымды қарым-қатынас - өзін-өзі және өзгені тану, білу, дамытуда ерекшеленіп, эгоцентризмнен, өзіндік ұстанымнан альтруизмге, өзгеге, басқаға бағыталған ұстанымға көшуде көрініс береді. Ол қатысушылардың өзара түсіністігін тереңдетіп, бірінің жан дүниесін бірі ұғынуға, жағдай жасайды.
Жағымды қарым-қатынасты іске асыру үшін қажетті өмірлік шарттар және қатысушылардың ішкі дайындығы үлкен роль атқарады. Интерактивті оқытуды ұйымдастыруда, біздің байқағанымыз, жағымды қарым-қатынас орната білетін білімгерлердің психикалық денсаулығы, мінездерінің біртұтастығы, салмақтылығы көзге түсердей. Осы тұста негізгі міндеттердің бірі - қарым-қатынасты реттеп отыру, қатынас мәдениетіне баулу.
Келесі кезекте психодрама жеке тұлғаның өмір театрындағы шығармашылық Менін дамытуға негізделіп ұйымдастырылды. Қатысушыларға тек өз ролін ғана емес, басқа да адамдардың роліне еніп шығармашылық тапқырлығын көрсете алатындығы, ойын адам өмірінің ажырамас бөлігі, оның әдеттен озбағаны, шектен шықпағаны абзал екендігі ескертілді.
Топты екі жұпқа бөле отырып Менің құрбым, Жетім бала атты психодраманы рольдер арқылы көрсетуді ұсындық. Мұнда ойыншылар ішкі және сыртқы дамуға, тіл табысуға кері әсер беретін мәселелерге көңіл аударып, баса көрсетті.
Білімгерлерге психогимнастика, соның ішінде вербальді емес қарым-қатынасқа негізделген ойын жаттығуларын орындамас бұрын, бір-бірімізбен сөйлемей-ақ ұғыну арқылы тіл табысуға болатындығы, егер бізге мұндай ұғыну табылса онда тілдік қатынасқа түсу де жеңіл, әрі еркін сипат алатындығы түсіндірілді. Осы орайда ұйымдастырылған арқамен - арқаға, отырып және тұрып, көзбен ұғыну жаттығулары жағымды эмоциялық күй тудырып, ойыншыларды серігітті. Бұл жаттығулар өзін-өзі танупәнінің үш алыбы: қайырымды сөздер, көзбен-көзге, жанасу бойынша құрылды.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге қатысты оқытудың әдістері төмендегідей болмақшы: проблемалық-іскерлік ойын; рефлексивті-рольдік ойын; педагогикалық шеберханалар; панорамалық сабақ; лекция; семинар; практикалық сабақтар; педагогикалық оқулар; педагогикалық ринг; педагогикалық идеялар, аукцион; сынақ мерзімін өткізу; бейнетаспаға түсірілген сабақтар көру; ашық сабақтарға кіру, талдау; педагогикалық тренинг.
2. Дидактикалық ойын
Педагогикада дидактикалық ойындарға былай анықтама беріледі: дидактикалық ойындар дегеніміз - балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет. Ендеше, бұл ойындар оқытуға арналған.
Бала ерте жастан - ақ қоршаған ортамен танысады. Ол адамдармен, жануарлармен, әртүрлі заттармен қарым - қатынасқа түсіп, олардың ерекшеліктері мен қасиет - сапалары туралы мағлұматтар алады. Бірақ, бала тек өзінің тәжірибесіне сүйеніп оқыса, оның білімі нақты болмайтыны сөзсіз. Сондықтан білімді пысықтау, бекіту үшін дидактикалық ойындар пайдаланылады.
Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты - баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі қасиеттерді тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындардың мазмұны - қандай да болмасын ақыл - ой міндеттерін жүзеге асыру. Ережені орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол күнделікті оқуға ұқсамайды, мұнда қиял - ғажайып та, жауапты өз бетінше іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді толықтыру мен кеңейту де,жекеленген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастықты және айырмашылықты тағайындау да бар. Ал ең бастысы, оқушыларды еш қинамай, өздерінің қалауы бойынша дидактикалық ойын арқылы оқу материалын әртүрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін әртүрлі жағдайда қолдануға негіз береді.
Дидактикалық ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы болуы шарт.
Оның құрылмы: міндеті, әрекет, ереже, нәтиже, ойынның аяқталуы.
Егер оның әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық:
1. міндеті - әрбір дидактикалық ойынның белгілі міндеті болады, ол дидактикалық мақсаттан келіп туындайды. Ойынның ( мақсаттан келіп ) міндеті, оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны балалардың қызығушылығын оятады, олардың танымдық іс - әрекетін белсендіреді және жаңа білім, іскерлік, дағдымен байытады;
2. әрекет - ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Әрбір дидактикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz