Көжек азықтандыру нормасы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Ветеринария факультеті
Ветеринариялық-санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы
Тақырыбы: Қояндарға арналған қоражайларға қойылатын ветеринариялық - санитариялық және гигиеналық талаптар, күркетауықтарды күтіп - бағу жағдайларыжәне оларды жақсарту шаралары
Орындаған: Көптілеуұлы Б.
ВС-307 Тексерген: Джунисбаева С.
АЛМАТЫ, 2014 ж
Жоспары:
І.Кіріспе _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _4-5
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1.1. Жоба тапсырмасын жасау_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 6-8
2.1.2.Көлемді жоспарларды есептеу шешімдері (ені,ұзындығы) кеңдігі, ғимарат көлемі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9-12
2.2. Ветеринариялық - санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық талаптар ( қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б.) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу _ _ _ _ _ _ _ _ _13-14
2.3.Қоян шаруашылық малын азықтандыру және мал азығына қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _15-25
2.4. Суға және су көздеріне қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (ішетін суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыздандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын белгілеу_ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26-29
2.5. Малды күтіп-бағу технологиясын, күтуді, пайдалануды санитариялық-гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін, желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материялдарын есептеу) және оларды жетілдіру шараларын белгілеу_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _30-36
2.6. Мал шаруашылық нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы профилактикалық, санитариялық - гигиеналық шараларын белгілеу _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37-45
ІІІ.Қорытынды _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 46
ІV.Пайдаланған әдебиеттер тізімі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47
РЕФЕРАТ
Жұмыс: 47 беттен , 6 кестеден , 2 суреттен тұрады.
Түйінді сөздер: гигиена, стандарт, гигиеналық-санитариялық талаптар солярий, категория, микроклимат, дезинфекция т.б.
Кіріспе
Қоян шаруашылығы мал шаруашылығының бір саласы. Еті, терісі, түбіті үшін өсіріледі. Еті - диеталық тағам, терісі - бағалы шикізат ретінде, түбіті тоқыма өнеркәсібінде қолданылады. Қазақстанда үй қоянының шиншил, ақ алып, сұр алып, күміс түсті, қара-бурыл, веналық көгілдір, мардер, көбелек, рекс, калифорниялық, ангор мамықты, т.б. тұқымдары өсіріледі. Қояндар өсімтал келеді. Әдетте аналығы жылына төрт рет 6 - 12 көжек туады. Ал еті мен терісі үшін өсірілетін шаруашылықтарда ұрғашы қоян 20-ға жуық көжек туады, олардың бір тобынан 40 - 50 кг ет алынады.
Ет үшін өсірілетін көжектер 2 - 2,5 айдан кейін салмағы 2 кг-ға жеткенде бөлек бағылады. Түбіт алу үшін өсірілетін шаруашылықтарда әрбір ірі қояннан жылына 350 - 500 г түбіт алынады. Қояндар әдетте таза ауада торша ішінде, қораларда және механикаландырылған қораларда өсіріледі. Үй қояндарын өсіруде торша ішінде ұстау жүйесі кең тараған, онда жерден биіктігі 0,5 м жылжымалы және жылжымайтын торшалар болады. Жеке торшалардың көлемі: ұзындығы 100 - 130 см, ені 60 - 70 см, алдыңғы жағының биіктігі 50 - 65 см, артқы жағы 35 - 45 см болады.
Қояндар жасына, жынысына қарай бөлек ұсталады. Қоян өсіретін фермаларда бір мезгілде 1000 - 3000 аналық және 240 - 260 аталық қоян ұстауға болады. Мұндай фермаларда қыста орташа температура 14 - 16°С, ылғалдылық 60 - 75%, тор ішіне ауа жіберу жылдамдығы 0,3 мс болуы керек. Қоян көжектер алдында кеудесіндегі және бауырындағы түбіттерін жұлып төсеніш жасайды. Аналығы көжектеген кезде торшада су мен жемі болмаса жаңа туған көжектерін жеп қояды. Көжектер 16 - 20 күнге дейін сүт ішеді, одан кейін өздігінен қоректенуге көшеді. Үлкен қояндарға және 3 айдан асқан көжектерге күніне екі рет, ал қалғандарына күніне үш рет белгілі бір уақытта шөп (капуста, қызылша, сәбіз, т.б. жапырақтары, көкөніс қалдықтары), шырынды жем (сүрлем, бақша өсімдіктері, картоп, капуста, сәбіз, т.б.) және құрама жем (майлы дақылдар тұқымдары), ірі дақылдар (пішен, шөп ұны, ағаш бұтақтары, т.б.), минералды, витаминді қоспалар (сүйек ұны, үшкальцийфосфат, ас тұзы, балық майы, т.б.) беріледі.
Жазда әр түрлі шөптермен, қыста ірі дақылдармен және шырынды азықтармен қоректендіреді. Қояндар үшін ең тиімді дақыл - сұлы. Қояндардың күндізгі азық рационына минералды азықтар (0,5 - 1,5 г тұз, 1 - 2 г бор, 0,4 - 1,6 г фосфор) қосылады. Қыста және көктемде витаминдер беріледі. Күніне екі рет таза су беріледі, оның температурасы жазда 18 - 20°С, ал қыста 30 - 35°С болуы керек. Қоян өсіретін фермаларда ауру қояндарды оқшаулап ұстайтын бөлмелер болады. Қазіргі уақытта қоян өсірумен көбіне жеке шаруа қожалықтары айналысады. Қазақстанда шаруашылықтың барлық түрлерінде 105,2 мың қоян өсіріледі (2006).
Қояндар (лат. Leporidae) - сүтқоректілердің бір тұқымдасы, 8 туысқа бөлінетін 50 түрі бар. Бұлардың ішінде тез жүгіруге, ін қазуға, жүзуге, ағашқа өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі. Салмағы 0,1 - 4,5 кг, дене тұрқы 12 - 75 см, Мадагаскар аралы, Оңтүстік Американың оңтүстік аймағы, Антарктидадан басқа барлық жерде таралған. Шөп, ағаш қабығын, бүршігін, бұтағын жейді. Жылына 4 рет 2 - 8 (кейде 15) көжек туады. Тұрақты іні болмайды, көжегі жүндес, бірден жүріп кететіндей жетіліп туылады, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. Үй қояны ғана ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. Көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. Кәсіптік маңызы бар, әуестік үшін де ауланады.
Қоянның кейбір түрлері жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. Кейбіреулері індет таратады. Қазақстанда кездесетін 3 түрі (ақ қоян, құм қоян, ор қоян) бар. Ақ қоян, негізінен, қалың қар түсетін Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Ақмола облыстарындағы орманды далаларда, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарындағы таулы аймақтарда көптеп, ал Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Алматы облыстарында сирек кездеседі.
Жыл бойы жайылым жағдайына, қардың түсуіне орай, жыртқыштардың азды-көптігіне қарай қоныстарын ауыстырып отырады. Дене тұрқы 68 см, салмағы 5 - 6 кг-дай болады. Жазда түсі сұрғылт қоңыр, қыста түгелдей аппақ болып түлейді. Ақ қоян еті, терісі мен түбіті үшін ауланады.
2.1.1. Жоба тапсырмасын жасау
Жобалау - құрылыс салудың алғашқы да маңызды кезеңі. Сондықтан да жобалауды ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін, сондай-ақ құрылыс басталар кезде ол іске қосылар кезде технологиялық және өндірісті ұйымдастыру жағынан, механикаландыру, жарықтандыру, сол сияқты архитектуралық- жоспарлау шешімінің дәрежесі, құрылыс конструкциясы жағынан артта қалып қоймастай етіп олардың даму келешегін ескере отырып жасаған жөн. Мал шаруашылығы кәсіпорындарын, ғимараттары мен басқа құрылыстарын жобалауды жобалау мекемелері жүзеге асырады. Ал тапсырма беруші - сол құрылысты салғызуға құқығы бар ұйым.
Мал қораларын жобалағанда әрі салғанда жүргізілетін ветеринариялық - санитариялық бақылау.
Сақтық ветеринариялық - санитариялық бақылау қораларын жобалау және салу барысында мына кезеңдер жүргізіледі:
- Құрылысты техника - экономикалық тұрғыдан негіздегенде;
- Құрылысқа жер таңдағанда
- Жобаларға ветеринариялық - санитариялық тұрғыдан сараптағанда;
- Құрылыс кезінде ветеринариялық - санитариялық нормалардың сақталуына бақылау жүргізгенде;
- қораны пайдалануға қабылдағанда.
Құрылыс саласындағы мемлекеттік стандарттар (МЕМСТ) - негізгі және ұсынылатын ережелерді белгілейді, олар ғимарат пен құрылыстардың жеке бөліктерінің, құрылыс материалдарының нақты параметрлері мен сипаттамасын белгілеп, бұл өнімді құрастыру, өткізу және қолдану кезіндегі техникалық бірлігін қамтамасыз етеді.
Мал қора салынатын жерге қойылатын талаптар: құрғақ , сәл биіктікте, су баспайтын болуы тиіс. Айналасында жасыл желек болуы тиіс. Жер қыртысының құрамы ауа және су өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, дымқыл кемінде 5 м тереңдікте болғаны жөн. Мал шаруашылығының технологиялық жобалау нормаларын (ТЖН) салалық жобалау мен ғылыми-зерттеу институттары жануарлардың жеке түрлеріне, ірі нысандар мен жеке фермерлік шаруашылықтар үшін жасайды.
Құрылысқа арналған жер таңдау. Таңдап алынған жер құрғақ, сәл биіктікте, тасқын не нөсерлі жаңбырдан соң су баспайтын болуы тиіс. Жер қыртысының құрамы ауа және су өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, көк-желек отырғызуға жарамды болуы тиіс. Жер асты сулары 0,5м тереңдікте, су қабаттары 5м артық тереңдікте орналасуы тиіс. Жерге қойылатын басты талап оның топырақтық инфекциялардан таза болуы. Құрылыс материалдарына қойылатын ветеринариялық - санитариялық талаптар.
Мал шаруашылығы нысандарын тұрғызу үшін сан түрлі құрылыс материалдары пайдаланылады. Құрылыс материалдарын келесі топтарға бөледі:
- табиғи тасты материалдар.
- керамикалық бұйымдар.
- бейорганикалық байланыстырғыш (минералды) заттар: бетон, железо бетон, т.б.
- ағаштан жасалған материалдар.
- жылуды изоляциялайтын материалдар.
- битумды материалдар.
- гидроизоляциялаушы материалдар.
- пластмасс, полимер және олардың бұйымдары.
- металдар.
- әйнек.
Лак, бояу материалдары:
Беріктік - қоршаған орта әсерінен бұзылу мен деформациялауға қарсы тұру қасиеті.
Тұрақтылығы - үлгіден салмақты алып тастағаннан кейін деформацияның қалпына келуі.
Иілгіштігі - салмақты алғаннан кейін материалдың пішіні мен көлемін өзгертіп, қалпына келмеуі.
Қаттылық - бөгде қатты заттың енуіне материалдық қарсы тұру қасиеті.
Тығыздығы - материал массасының оның алатын көлеміне қатынасы.
Қуыстылығы - Материал көлемінің қуыстармен толтырылу дәрежесі.
Гигроскопиялық - материалдың ылғалды ауадан су буын сіңіре алу қабілеті.
Ылғалдылық - Материалдағы судың мөлшері.
Су өткізгіштік - қысымның әсерінен материалдың суды өткізу қабілеті.
Жылу өткізгіштік - беткейлердегі температуралардың айырмашылықтарына байланысты бір беткейден екінші беткейге өзінің қалыңдығы арқылы материалдың жылуды өткізе алу қабілеті.
Қоралардың бөліктерін зоогигиеналық тұрғыдан бағалау.
Мал, құс және аң шаруашылықтары үшін көп жағдайда бір қабатты қора-жайлар салынады. Олар тік бұрышты, түзу болып келеді және бір-біріне өзара байланысты жекелей құрылымдылық элементтерден тұрады.
Қораның негізгі тіректі элементтеріне ғимараттың ірге тасы, қабырғалары, едені мен төбелері жатады. Оларға ауырлық, температуралық, көлденең және тік салмақтар түседі. Ғимараттарды құрылымдық типтері бойынша каркасты және каркассыз деп бөлеміз. Қорғаушы құрылымдық элементтер сыртқы және ішкі қабырғалар, төбесі, едені, қоршаулары, терезе мен есік саңылауларын толтыратын материалдар, т.б. көмегімен қоралар сыртқы атмосфералық әсерлерден қорғалып, ғимараттың іші қажетті температуралық - ылғалдылық және акустикалық жағдайлар сақталады. Қора қабырғасының жылу және дымқыл өткізбеуі мақсатында қабырғаның қалыңдығы мен ол жасалатын материал ескеріледі. Жылуға берік және ауаны орташа деңгейде өткізіп тұратын болғаны жөн. Төбе жапқыштар барынша жеңіл, берік, жылуды аз жіберетін, құрғақ, теп - тегіс, су өткізбейтін, қатты, ұзаққа шыдайтын болуы тиіс. Қора төбесі ғимаратты сыртқы табиғи әсерлерден қорғайтын конструкция. Терезелердің саны мен мөлшері ғимаратқа сай және сәулеттік шешімге сай болуы керек. Терезе қимасы қораптардан, жақтаулардан, алдына төселген тақтайшалардан, сыртқы су аққыштардан тұрады. Терезелер бітеу, ашылмалы - жаппалы, бір немесе екі қабат әйнектелген болып жасалуы мүмкін.
2.1.2.Көлемді жоспарларды есептеу шешімдері (ені,ұзындығы) кеңдігі, ғимарат көлемі
Мал қораларының көлемді жоспарлар шешімдері әртүрлі жеке қора жайлардан тұрады. Осы жеке қоралар бірігіп, біртұтас жоспарлау композициялық бірлестігіне айналады және мал қораларының көлемін табады. Құрастыру өзгешеліктеріне қарай өндірістік қоралар әртүрлі жоспарлы жүйеге бөлінеді "Залдарға, секциялық-коридорлы секцияларға т.б бөлінеді". Бір қабатты өндірістік қоралар пайдалы көлеміне қарай бір, екі және үш деңгейлі болып бөлінуі мүмкін. Мал қораларының көлемді жоба жоспарлық шешімдерін шешуде күрделі комплекстік мәселелер қаралады. Мысалы: технологиялы және инженерлік жабдықтарды мүмкіншігіне қолайлы тығыз орналастыру. Мұндай жағдайда технологиялық, экономикалық санитариялық зооветеринарлық шараларды дұрыс ескеру керек. Технологиялық жобалаудың шешімдерінде төмендегідей мәлеметтер көрсетіледі:
Жем тарту және көң шығару жолдарының, жұмысшылар жолдарының ені;
Малды сыртқа шығару, технологиялық жабдықтардың өлшемі (мал орыңдарының, секциялардың, қи таситын жолдардың т.б.) және басқа деректер. Бұл аты аталған өлшемдер малды дұрыс пайдалануға және мал қораларында ойдағыдай оптимальды микроклиматтың болуына бағыттайды. Бұл жерде жабдықтарды дұрыс орналастырудың маңызы көп және оны қолайлы микроклиматта ұстау көлемді жоспарлық шешiмдердi дұрыс есептеудің нәтижесінде болады. Көлемді жоспарлық және конструкциялық; шешімдерді бағалау үшін, көлемді конструкциялық және көлемді жоспарлы өлшемдерін ескере отырып үйлестіріп, оған дұрыс шешім қабылдау керек.
Көлемді жоспарлық шешімдерді бірнеше бағалау жолы бар, солардың біреуін қарастырайық. Мәселен: ірі қараны бордақылау үшін қораны жобалады дейік; жоба бойынша технологиялық берілгені: тесік еденді секцияларда бос ұстау, стационарлық азық таратқыш жабдығы, конвейр - жем салғыш, жалпы ірі қараның орны берілген. Қораның тиімді ауданын анықтау талап етіледі.
Технологиялық кесінді мынандай формуламен есептелінеді.
B=Всn+Вкс n2+Вэпр(n2+2);
Мұндағы: В - қораның ені, м;
Вс - бір баста арналған секцияның ені, м;
п - бордақылау қорасыңдағы секциялардың қатарлы саны.
Вкс -екі жақтама азщы таратқыштың ені м;
Вэпрэвакуациялық шығу жолының ені, м
Бұл үшін: Ғс - бір басқа арналған секциялық ауданы, м2
Ф - бір басты азықтандыруға арналған орын. Секция қатарының санына қарап п = 2,4,6,8, қораның есептеу ені анықталынады. Сол вариантты үйлестіру мөлшерімен салыстырып, ауытқу шешімдері нөлге тең болу керек.
Азыққа арналған қораның ұзындығы мына формуламен анықталады:
i = m
α = Q x l фп + bi;
l = 1
Мұндағы: α- азыққа арналған қораның ұзындығы, м;
Q - азыққа арналған қораның сыйымдылығы;
іn - көлденең жолдарының саны;
bi - көлденең жолдарының ені, м
Бұл жерде бір қатар шектелу сақталуы керек, яғни стационарлық азық таратқышпен малдың қиын шығаратын транспортердің ұзындықтары бірдей болуы керек, т.б. Басқа мал қоралар үшін технологиялық жабдықтары мен қоса жекеленген өлшемдер ескеріледі.
Көп жылдық тәжірбие және ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесі үй қояндарын тек торларда ғана өсіруді немесе бағуды дұрыс деп тауып отыр.
Торда бағу - үй қоянын өсіру жұмысын дұрыс жүргізуге, әрқайсысын бөлек азықтандыруға, шағылыстыру жұмысын қолайлы кезеңде жүргізуге,тұқым жақсартуға,оның нәтижелерін дер кезінде тіркеуге, жоғары сапалы өнімдерді мол алуға, сондай-ақ тиісті сақтық шараларды жүргізуді қамтамасыз етіп, ауырған үй қояндарын дер кезінде жеке бөлуге мүмкіндік туғызады.
Қоян әсіресе, ауаның таза болуын қалайды, аммиактың шамадан тыс көп болуына төзе алмайды. Сондықтан олар үшін жасалынған торлар жақсы желдетіліп тұруы қажет.
Қоян үшін жасалатын үйшіктер. Торлы үйшіктердің қандай түрі жасалынса да, олар белгілі бір талапқа сай болуы қажет. Әрі арзан, әрі ыңғайлы болғаны жөн. Үйшіктер қоянға жақсы пана ғана емес, сондай-ақ таза, жарық пен ауа мол болуы қажет.Тағы бір ойластыратын жағы, үйшік қояндардың еркін жүруіне кең болу керек, әсіресе ол көжектердің өсіп келе жатқан шағында қажетті шарт.
Торлы үйшіктердің жерден биіктігі 80см жоғары болады, аулада, сарайдың қабырғасына жақын жерге немесе сарайдың ішінде қоюға болады.Торлы үйшіктердің ең қолайлы мөлшері : ұзындығы 120 см, ені 60-65 см, биіктігі- 70см . Қабырғаларының биіктігі әртүрлі болады. Әсіресе артұы және алдыңғы қабырғаларының биіктігі жаңбыр суы іркіліп қалмайтындай болуы керек: алдыңғы қабырғасының биіктігі 70-75см де, артқысы 40-45 см болуы шарт, сонымен бірге төбесін жапқан қақпағы алдынан 30см, артынан және жан- жағынан 15см-дей шығып тұрады.
Үй қояндарын қолда ұстаудың бірнеше жолы бар:еркін ұстау және үйшікте ұстау. Осылардың ішінен жалпы қоян өсірушілерден қолдау тапқан жүйе үйшікте өсіру. Жыл бойына қоянды үйшіктерде ашық далада ұстау организмді шынықтырып қана қоймайды, сонымен бірге, олардың тұқымдық және өнімділік қасиеті жақсарады. Жүннің өсуіне қолайлы әсер етеді. Жеке шаруашылықта қоян өсірушілер әртүрлі әдістерді қолданады: көктемде, жазда және күзде үйшіктерді ашық далаға, ал қыста ересек қояндарды шағылыстырғанда, көжектегенде арнайы бөлмелерге орналастырады.
Есейген еркектерін үйшіктерде жеке ұстайды. Ұрғашыларын тыныққан уақытында және көжектенгенге дейін 10күн бұрын үйшіктерде екі-екіден ұстап, содан кейін оларды бөліп жеке ұстайды. Жастарын 3 айға дейін ұяда тобымен ұстап, содан кейін еркегі мен ұрғашыларын бөліп, 2-4 тен үйшіктерге орналастырады. Қоян негізінде қорқақ хайуан, сондықтан олармен өте сақтықпен жұмыс істеу керек. Үйшіктерді құрғақ, суық желден сақтайтын жерлерде орналастыру қажет.
1- Сурет. Қоян өсіруге арналған қора-жай
2- сурет. Үй қояны
2.2. Ветеринариялық - санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық талаптар ( қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б.) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу
Қиды сақтау технологияларына қойылатын - санитариялық талаптар. Көнді өндеу, сақтау және пайдалану қоршаған ортаны ластанудан қорғау және адам мен мал денсаулығына қауіпсіз ету мақсатында жүргізеді. Сұйық көңді өңдеу құрылғысы мал шаруашылығы мекемесінің қоршау ішінде орналасуы керек. Сұйық көңді сақтау, Өңдеу қондырғысының территориясы қоршалып, көпжылдық жасыл ағаштармен қорғалуы керек және жықсы 3,5 м енеді кіріп - шығатын жол салынады. Қою және сұйық көңді дада аймағына тасу техникалық немесе санитарлық жағынан шектелсе, онда оларды арнайы көң сақтағышқа (арнайы ыдыс) сақтайды. Көңсақтағыш конструкциясы, оның сиымдылығы және орналасу орны көнеді шығару технологиясына, годрогеологиялық көрсеткіштерге, мал ұстау әдістеріне жіне т.б. байлансыты.Көңсақтағыштар мал қора - жайына 60м кем емес қашықтықта, ал үйлерден 500 - 600 м қашықтықта жел өтінің ық жағынан орналасады. Мал шаруашылығы орналасқан аймақта жабық көңсақтағыш салуға болады.Көңсақтағыштарда қи органикалық тыңайтқыштар жасау үшін сақталады. Оның жер үстінде, сәл тереңдетілген, терең апаңдардағы, сонымен қатар ашық және жабық түрлері болады.Жабық көңсақтағыш міндетті түрде желдету жүйісімен қамтамсыз етілуі керек, себебі көң сақтағанда көмірқышқыл газының көп мөлшерде, сонымен қатар, жарылғыш қауіпі баржәне улы (метан, сутегі, күкірттісутегі және т.б.) газдардың жиналуы мүмкін. Сұйық көңге арналған көңсақтағыш 2-5м тереңдікте темір - бетонан жасалған, ал қою қи үшін (төсеніштік) ашық аса терең емес (сәл тереңдетілген) су өтпейтін алаң немесе 1,5 - 2м тереңдіктегі көң сақтағыш қоланылады. Мал қора - жайы мен көңсақтағыш арасында алдын алу мақсатында 3 карантиндік көң қабылдағыштан (сұйық нәжісі қабылданғанда) кем болмауы керек. Олар көңді 6 тәулік бойы уақытша ұстау (карантиндік) үшін қажет. Егер кешенде 6 тәулік ішінде ерекше қауіпті ауру байқалмаса, көңді көңсақтағышқа ауыстырады. Карантиндік көңсақтағыштармен қатар, термиялық және басқа да әдістермен көңді залалсыздандыру арналған тұрақты немесе жылжымалы қондырғылар болуы керек, олардың аса қауіпті аурулардың (топалаң және т.б.) қоздырушыларын химреагенттермен толық залалсыздандыру мүмкіндігі болмағанда пайдаланады. Малдың қиын сақтайтын және өңдейтін ғимарат, құрылыстың мынадай түрлерін қамтиды: өңдеу және сақтау орындары, зарарсыздандыру, малдың қиы даярлау және пайдалану орындары, қиды және құстың саңғырығын өңдейтін орын.
Мал өліксілерін уақытша жинау және утильдеу - малдын жүқпалы ауруларын алдын алуда аса маңызды шара болып табылады. Барлық малдың өлексесі топырақты, суды және ауаны ластап, мал мен адамның арасында індет ауруының таралуына себепкер болады. Жұқпалы аурудан өлген мал өлексесімен ішкі ағзалардан потогенді микроорганизімдер ұзақ уақыт сақталады. Өлексені бірнеше тәсілмен жояды: жергілікті жердің жағдайына және аурудың түріне байланысты мал өлекселерін өртейді, биоматериялық шұңқырда залалсыздандырады.
2.3.Қоян шаруашылық малын азықтандыру және мал азығына қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу
Үй қояны жылдам жетілгіш, өсімтал түлік. Жақсы жетілген ұрғашы қоянды бес айлығында ұрықтандырып, 28-32 тәуліктен кейін 8-10 көжек туғызады. Оларды енесінен 1-1,5 айлығында ажыратып, жылына 5-6 рет көжектеген қоянның 30-40 көжегін өсіргенде 60-70 кг дәмді ет, бағалы тері өндіруге болады. Олардан құс еті тәрізді диеталық қасиеті жоғары, белокты, майсыз, жеңіл қорытылатын ет өндіріледі. Қоян еті, әсіресе, гипертониялық ауруларға, асқазаны мен бауыры ауратындарға аса пайдалы да шипалы тағам.
Қоян азықтандыру деңгейінің жекіліктілігін берілген азықтың толық желінуі мен қоянның өсіп-жетілуі, көніл-күйі мен өнімділігіне қарап қадағалайды. Азықтандыру тиімділігінің нақты көрсеткіші болып шығындалған азық бірлігіне, яғни азық өлшеміне, өндірілген өнім мөлшері табылады. Бұл шығын көп болып, өндірілген өніммен өтелмесе, оның себебін анықтап, азықтандыру құрылымына қажетті өзгертулер енгізу қажет. Ол өзгертулерді сақа қоянның тірілей салмағы, физиологиялық ахуалы мен өнімділігіне байланысты өзгеретін қоректік мұқтаждығына сәйкестендіру жеткілікті болса, жылдам өсетін көжек азығын әр декадада (10 күнде) қайта қарап, жаңартып отырады. Қоянның ас қорытуы біршама ерекше. Олардың тістері өткір, қарын сөлінің қышқылдығы жоғары келеді. қоян өсімдік жегенімен күйісті мал секілді ірі жемшөп клетчаткасын жақсы қорыта алмайды. Бірақ олар күйісті малмен салыстырғанда клетчатканы 15-25% кем қорытады. Дегенмен қоянның клетчатка қорытуына және күйісті мал месқарнындағыдай аминқышқылдары мен К, В12 және осы топтағы бірқатар витаминдер түзілуіне копрофагия деп аталатын өзінің түнгі жұмсақ құмалағын жеуді ықпал етеді. Сырты кілегейленіп бітелген құмалақ ішінде бактериялар дамуына қолайлы жағдай сақталатындықтан, копрофагия арқылы қоянның ас қорыту жолындағы микробиологиялық үрдіс мерзімі ұзартылып, ас қорытуына өзінің оң ықпалын тигізеді. Оны мынадан байқауға болады. Қоянның ас қорыту жолындағы негізгі микробиологиялық өзгерістер орын алатын, желінген азық химусы ашытылып, целлюлоза ыдырататын бактериялар белсенділігін көрсететін көлемі қарынның аумағындай немесе тіпті одан 1,5 есе аумақты болып келетін соқыр ішегін кесіп тастағанда, химус клетчаткасының қорытылуы 26,6% - дан 14,6% -ға төмендеп кеткен.
Азық клетчаткасынан көрі қоян көмірсулары мен протеинін жоғары қорытады. Сондықтан олардың азығына пішенге қоса картоп, тамыр жемістілер, дән, кебек, күнжара қосқан жөн. Жазда көк азықтан жоңышқа, беде, сиыр жоңышқа-сұлы көгін, азықтық капуста жегізеді. Жегізген азықтың биологиялық құндылығын жоғарылату үшін ет ұнын, балық ұнын, қан ұнын, ал көжектерге сиыр суті мен көк сүт береді. Олардың азығына асханалық көкөніс қалдықтарын да жұмсауға болады.
Қоян организмінің энергиялық және қоректік қажеттілігі сұлылық не энергиялық азық өлшемі және алмасу энергиясымен (ккал, кДж не МДж) белгіленеді. Қоян мұқтаждығы мен оның азығының қоректік куаттылығын есептегенде 1 ккал 4,187 Дж немесе 1 Дж 0,239 ккал тең екені ескеріледі. Әдетте, іс жүзінде олардың килоджоуль (кДж), килокалория (ккал) секілді мың есе не тіпті мега джоуль (МДж) секілді миллион есе көбейтілген мөлшері қолданылады. 1 энергиялық азық өлшемі ретінде - 10 МДж немесе 2390 ккал қуаттылығы алынады. Организмнің энергиялық және қоректік мұқтаждығы қоян азығының қоректік құрамымен қамтамасыз етіледі. Әр түрлі ылғалдылықтағы азық құрғақ затының қоректік құндылығын (Ү, МДжкг) қорытылу коэффициенті арқылы Ю. Калугин (1985) ұсынған регрессиялық теңеумен есептеуге болады:
y = 0,588 + 0,164 К, r + 0,6979
Мысалы, азық құрғақ затының қорытылу коэффициенті - 57,4 г болса осы теңеумен есептелген оның энергиялық қуаттылығы - 12 МДж шығады. Демек, желінген азық құрғақ затының 1 г жоғарылауы оның энергия қуаттылығын 0,164 МДж көтереді, ал түйіршік жжем құрғақ затының 1г жоғарылауы оның энергия қуаттылығын 1 кг арттырады.
Қысыр қоян азығының 1 кг-да - 1,14-1,21 а.ө., 17-18 шикі протеин болуы жеткілікті болса, буаз қоян азығының 1 кг-да тиісінше, 1,28-1,33 азық өнімінде, 20-22 шикі протеин болуға тиіс. Етке бордақыланған көжек азығының 1 кг-да - 1,31-1,33 азық өнімінде, 20-22 шикі протеин жеткізу үшін олардың әр 1 кг тірілей салмағына - құрамында шикі клетчаткасы 12-15 азық құрғақ затының 60-65 г беріледі. Енесінен ажырағаннан кейін 4 айға дейінгі көжек басына 100 грамында 16-17 г қорытылатын протеині бар 1,75 азық өнімінде жеткізілуі қажет. Үй қоянының жасы, физиологиялық ахуалы мен тірілей салмағына байланысты азықтандыру нормалары келесі кестелерде келтірілген.
1-кесте
Көрсеткіштер
Шағылыспаған кезеңде
Шағылыстыру кезеңінде
Буаздық
Кезеңінде
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
4,5
5
4
4,5
5
4
4,5
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
130
1,36
160
25
18
23
1,0
1,0
6,6
1,1
400
8
145
1,52
155
28
20
25
1,0
1,1
0,6
1,3
450
9
160
1,68
175
30
22
28
1,0
1,2
0,7
1,4
500
10
160
1,68
170
31
23
29
1,0
1,2
0,8
1,6
400
8
180
1,89
190
35
26
32
1,0
1,3
0,9
1,8
450
9
200
2,09
210
39
29
36
1,0
1,5
1,0
2,0
500
10
180
1,89
185
36
28
33
1,2
1,6
1,0
1,6
400
8
200
2,09
210
40
31
36
1,4
1,8
1,1
1,8
450
9
220
2,30
230
41
34
40
1,5
2,0
1,2
2,0
500
10
Ұрғашы үй қоянын азықтандыру нормасы
Физиологиялық ахуалына байланысты өзгеретін ұрғашы үй қоянының қоректік мұқтаждығы қысқы кезеңде тәулігіне бір басқа - 85-95 г сұлы мен арпа дәні жармасының қосындысын, 5-15 г кебек, 20-40 г күнбағыс не зығыр күнжарасын, 60-90 г бұршақ-астық тұқымдастардаң аралас пішенін, 200-260 г тамыр жемістілер жегізу арқылы өтеледі. Жазғы тұры тамыржемістілердің орнына бұршақ тұқымдастар (беде, жоңышқа, эспарцет, т.б.) көгін әр басқа тәулігіне 230-330 г көлемінде жегізеді.
Еркек үй қоянының жыныстық қабілетін жандандырып, ұрығының сапасын жақсартып, ұрықтандыру қабілетін арттыру үшін балық ұны, ет-сүйек ұны, наубайханалық ашытқы секілді қоретендірудің энергиялық және белоктық-витаминдік құндылығын арттыратын азықтарды үстемелеп қосады.
2-кесте
Көрсеткіштер
1-10-шы күндері
11-21-ші күндері
21-30-шы күндері
31-45-ші күндері
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
5
4
5
4
5
4
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
260
2,72
280
56
43
43
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
330
3,46
350
71
54
54
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
360
3,77
375
77
59
59
2,0
2,5
1,6
2,6
400
8
440
4,61
470
95
79
72
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
450
4,71
470
99
77
61
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
560
5,87
590
124
95
75
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
570
5,97
570
126
97
90
2,5
2,4
1,6
2,6
400
8
700
7,33
710
155
119
110
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
Көжегін емізетін қоянды азықтандыру нормасы
Өмірінің алғашқы күндері жас көжектердің жылдам өсіп-дамуы ене сүтіне жаруына тәуелді болғандықтан, көжектеген қоян азығының қоректік деңгейін жоғарылатуды рацион құрамындағы құнарлы жем көлемін (жалпы қоректілігі бойынша) - 60-70% жеткізіп, жеңіл қорытылатын шырынды жемшөп көлемін ұлғайту арқылы іске асырады (8-кесте).
3-кесте
Көрсеткіштер
1-10-шы күндері
11-21-ші күндері
21-30-шы күндері
31-45-ші күндері
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
5
4
5
4
5
4
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
260
2,72
280
56
43
43
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
330
3,46
350
71
54
54
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
360
3,77
375
77
59
59
2,0
2,5
1,6
2,6
400
8
440
4,61
470
95
79
72
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
450
4,71
470
99
77
61
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
560
5,87
590
124
95
75
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
570
5,97
570
126
97
90
2,5
2,4
1,6
2,6
400
8
700
7,33
710
155
119
110
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
Көжегін емізетін үй қоянының рационы
Ескерту. Жазғы азықтандыру рационында пішен мен тамыр жемістілерді 500-1000 көлеміндегі беде, жоңышқа көгімен алмастырады.
4-кесте
Көрсеткіштер
45-60 күндігіне
61-90
күндігіне
91-120
күндігіне
120 күннен
асқанына
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
1,0-1,7
1,7-2,4
2,4-3,0
3,2-3,8
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
70-125
0,73-1,31
73-130
15-27
12-21
9-17
0,3-0,5
0,4-0,7
0,2-0,3
0,8-1,4
100-170
2,0-3,4
125-170
1,31-1,78
130-195
27-37
21-28
17-23
0,6-0,8
0,7-0,9
0,4-0,5
1,5-2,0
170-240
3,4-4,8
170-225
1,78-2,36
195-235
37-49
28-37
23-30
0,8-1,0
0,9-1,2
0,5-0,6
2,0-2,6
240-300
4,8-6,0
200-220
2,09-2,30
200-220
34-37
26-29
35-39
0,9-1,0
1,1-1,2
0,5-0,6
2,4-2,6
320-380
6,4-7,6
Көжек азықтандыру нормасы
Азықтандыру нормаларында келтірілген қоректік мұқтаждықтарын шаруашылықтағы түрлі жемшөпті жегізу арқылы өтейді.
Үй қоянына берілетін азықтардың ең құнарлысы да, ең арзаны және оларға ең бейімдісі де - көк азық, яғни табиғи және екпе шөптердің көгі болып табылады. Көкшөп құрамында қоян тіршілігіне қажет барлық дерлік қоректік және биологиялық әсерлі заттар жеңіл қорытылымды және жоғары сіңімді түрде жиналған. шағылыстан тыс тыныстану кезеңінде сақа қоян азығына көкшөппен қоса пішен, жапырақты бұтақ, көкөніс қалдықтары секілді арзан аумақты азықтарды молынан пайдаланып, бір жағынан азықтандыру шығынын азайтса, екінші жағынан қояндардың бекер семіріп, ұрықтандырғыштығын әлсіретпеуін көздейді.
Шағылысуға дайындау кезеңінде қоянның азықтандыру деңгейі мен құнарлығын жазда көкшөпке әр түрлі дәне қосындыларын, ал қыста сәбіз, асқабақ, жануар тексес азықтар қосу арқылы арттырады. буаз қояндарға да буаздығының екінші жартысында берілетін ірі де аумақты жемшөп көлемін азайтып, протеиндік, минералдік және витаминдік құндылығы жоғары азықтар үлесін молайтады.Көжектеген қоян көжектерін құрамында 20 май, 15 белок, 2 қант, 2,5 минералдық заттар болатын сүтпен қамтамасыз ету үшін азығына шырынды азықтарды үстемелеп енгізеді. Енесінен 45-күндігінде ажыратылған көжектерді алғашқыда енесімен бірге жеп үйренген азықтармен азықтандырып, 1,5-2- айлықтарында жеңіл қорытылатын көкөніс, сәбіз, піскен картап, қызылша, сұлы ұнтағы мен тазартылған дән жармаларын береді. Алдын ала жылы суға бөктіріліп, жұмсартылған азықтың науада қалмай 1-1,5 сағатта толық желінуін бақылайды.
5-кесте
Азықтар
Сақа қоян
1-3 айлық
4-6 айлық
к ө ж е к т е р
Табиғи жайлым көгі
Бұршақ тұқымдастар көгі
Бұтақты азық
Қызылша пәлегі
Азықтық қырыққабат
Қырыққабат жапырағы
Сәбіз
Азықтық қызылша
Қант қызылшасы
Турнепс
Піскен картоп
Шикі картоп
Сүрлем
Пішен
Астықтұқымдастар дәні
Бұршақтұқымдастар дәні
Майлы дақылдар дәні
Кебек
Күнжара, шроттар
Ет-сүйек ұны
Ас тұзы
Азықтық бор
1500
1200
600
200
300
600
200
600
400
400
150
300
300
300
150
50
20
100
100
15
2,5
2,0
200-500
150-400
50-200
50 100-150 100 100-250 100 100-200
50-100 50-150
50
20-80
100
30-60 10-20 5-10
5-20 5-20 5-10 0,5-1
0,5-1
500-900
400-700
200-400
50-100
250-400
100-200
250-400
100-250
250-400
100-200
150-300
50-250
80-200
100-200
60-100
20-30
10-15
20-80
20-80
10
1
1
Үй қоянының азықтарды жеу мөлшері, тәулігіне 1 басқа, г
Азық құрғақ затын жеу мөлшері қоянның жасы, салмағы, физиологиялық ахуалы, сыртқы температура, сумен қамтамасыз етілуі секілді факторларға байланысты өзгереді. Оған желінген азық құрамы, ондағы жем үлесі, ықпал етеді. Азығындағы құнарлы жем үлесінің мол (жалпы қоректілігі бойынша 60-80), орта (40-50) және аз (20-30) болуына байланысты 1 кг тірілей салмағына шаққанда тәулігіне сақа қояндар, тиісінше, 30 г, 33 г, 36 г, ал көжектер - 55-60 г, 60-70 г, 70-80 г құрғақ зат жейді7
Үй қояны кеміргіш жәндіктерге жататындықтан, олраға әрдайым қатты жемшөп пен азықтар берген жөн. Майда ұнтақтардан олар 2-3 күннен кейін шығып кетеді. Сондықтан оларды көлденеңі - 2-5 мм, ұзындығы - 10-12 мм 1 кг-да - 10-15 МДж АЭ, 170 г шикі протеин, 150 г қорытылатын протеин, оның ішінде 9 г лизин, 6 г метионин мен цистині бар қатты түйіршіктелген құрамажем азықтандырған дұрыс. Шаруашылықта мұндай түйіршіктелген құрамажем болмаса ұнтақталған дәнді ылғандандырып, ірі және шырынды жем шөппен араластырып, табиғатынан түнде қоректенетін түлік болғандықтан, берілетін азықтың басым бөлігін кешке қарай салады.
Азықтандыру тәртібі. Эволюция барысында үй қояны түнде қоректенуге біимделген. Қарнының сиымдылығы 180-200 мл ғана болғандықтан оларды аздап, бірақ жиі азықтандырып, түнге қарай алдына молынан шөп, пішен, бұтақ секілді аумақты жемшөпті аяқ астына бастырмай, оттыққа салады. Өз еркінше тәулігіне сақа басы 30 ретке дейін, ал көжектері одан да жиі азықтанатын ашқарақ қоян азықты көбірек жеп қойса, оны жөнді қорыта алмай, іш ауруына жиі шалдығады. Сондықтан оларды белшілі мерзімде азықтандыру арқылы сол кезге қарай ас қорытуға бейімдейтін динамикалық стереотип рефлекстерін қалыптастырған жөн. Ол үшін көжегін емізетін қоян мен 2,5-айлығына дейінгі көжектерді тәулігіне азықтандыруға болады:
1. сағат 8-9-да - тәулігіне берілетін ірі және құнарлы азықтың жартысымен;
2. сағат 12-13-те - тамыр-түйнек жемістілердің тәуліктік мөлшерімен;
3. сағат 17-18-де - құнарлы жемнің қалған жартысы берілгеннен кейін түнге пішен, сабан мен бұталы азық салынады.
Жазда қоянға ертеңімен берілетін азықтың тәуліктік мөлшерінің жартысы жегізілгеннен кейін шабылған көкшөп не пішен салып, кешкітұрым қалған азықты жеғізіп, оттыққа кеміретін бұтақтар салып қояды. емізетін қоян сүттілігін арттыру үшін кешкі сағат 10-11-де оларды шырынды тамыртүйнектермен қосымша азықтандырады. Қоянды күніне жылдың салқын мезгілінде - 2 рет, ал ыстық мезгілінде - 3 рет таза сумен суарады.
Қоян азықтандыруда бірнеше ережелерді сақтау қажет. алдымен оларға науасының тазалығына жете көңіл аударады. Көктемде қояндарды жеңіл қорытылатын протеинге, углеводтар мен витаминдерге бай көк балаусаға неғұрлым ерте үйреткен жөн. Оларды көкке біртіндеп үйретпесе, іші өтуі мүмкін. Жас қояндарды күніне - 30-50 г, сақа қояндарды - 50-100 г көк балауса беріп, оны тойынғанша жеуге 7-10 күнде машықтандырады. Жаңа шабылған, жауын немесе жоса суымен ылғалдандырылған шөп дегдітіліп, сүрлем мен картоп жапырағы да кептіріліп берілгені жөн. Күнжараның күнделікті жегізілетін мөлшерін жылы суға жібітіп беруге болады. Асхана қалдықтары таза, иіссіз болуға тиіс. Балық ұны қоян етінің дәмін бұзбауы үшін сойлуынан 30 күн бұрын азығынан алынып тасталады. Минералды заттармен қамтамасыз ету үшін 200 г ұнтақталған борды 300 г әк және 500 г қызыл топырақпен араластырып, 1 л-де 50 г ас тұзы ерітілген сумен ылғалдандырып, түйіршіктеліп кептірілген ұнтақ түрінде қолданса, қоян сүйсініп жейді.
Сақа қоян басына тәулігіне көк шөпті - 800-1000 г, сүрлемді - 200-300 г, тамыр жемістілерді - 200-350 г, сәбізді - 350-400 г, тарыны - 300 г, пішенді - 175-200 г, жас бұтақты - 100 г, астық тұқымдастар дәнін - 75-100 г, бұршақ тұқымдастар дәнін - 50-60 г, кебектерді - 50-70 г, күнжараны - 30-50 г, шротты - 20-30 г, қырыққабат (капуста) жапырағын - 400 г, көк сүтті - 50 г, ет-сүйек ұнын - 5-8 г, минералды қосындыларды - 2-3 г беруге болады.
Қыста қояндарға ағаш қылтаңын берген пайдалы. Қоян азығына арналып шығарылған түіршікті құрама жемді басқа азықтармен араластырып берген жөн. Өйткені өзіндік құны жоғары болғандықтан бірыңғай құрама жеммен азықтандыру қымбатқа түседі.
Ұрықтандыру кезеңінде еркек қоянның энергиялық мұқтаждығы 20-25 өседі де оны қамтамасыз ету үшін азығындағы жем мөлшерін - 140, ал түйіршікті жемді - 180 г-ға дейін жеткізіп, құнарлы жем үлесін рационның жалпы қоректілігінің 60-65г дейін көтереді.
Нәтижелі ұрықтанып, буаздығы анықталатын ұрғашы қоянды ұрық салмағының жаңа туған кездегі көжек салмағының 1-нан аспайтын буаздығының алғашқы 11-14 күнінде қоректілігі жоғары көк азықпен қоректендіру жеткілікті.
Ұрғашы қоян буаздығы анықталатын 11-14 күн ішінде оларды жеткілікті көлемде көк балаусамен қамтамасыз етіп, буаздығы анықталғаннан бастап әр басына 200-300 г шырынды жемшөп, 50 г құнарлы жем қосындысын береді. Содан кейнгі ұрықтың жедел дамып, буаздықтың 20-ші күні 40 г, яғни жаңа туған көжек салмағының 6-10 жететін кезеңінде буаз қоян басына 200-300 г көк және шырынды жемшөп пен 50 г жжем береді. Құрамында 40-50г пішен ұны немесе 20г сабан ұнтағымен дайындалған түйіршіктерді қоян алдына жегенінше салып қоюға болады. Олар буаздықтың алғашқы 3 аптасында тәулігіне 30 ретке дейін, әр ретте 5 г, ал буаздықтың соңғы аптасында тәулігіне 22 рет, әр ретте тек 4 г мөлшерінде азық жеп қоректенетінін ескереді.
Буаздықтың үшінші кезеңінде ас қорыту жолындағы орын алатын өзгерістерге байланысты қоянның желінген азық қоректік заттарын қорыту қабілеті төмендейтіндіктен рациондағы аумақты ірі жемшөп пен тамыр жемістілер үлесін азайтып, жұғымды құнарлы жем үлесін өсіреді. Буаз қояндар суды азықтанған сайын және азық көлемінен екі есе көп ішеді. Көжек емізетін қояндар су ішуін азайтқан кездің өзінде ішетін су мөлшері азықтан 2,4 есе көп болады. Түйіршіктелген құрғақ азыкпен қоректенген қоян тәулігіне бір рет қана суарылса 5-8 минутта 200-300 мл су ішеді.
Көжектенген қоянға алғашқы аптада сүттілігін арттыратын шырынды азықтарды біртіндеп молайтып беріп, желініне жиналған сүтті көжектері толық емуін бақылайды. Өйткені толық емілмеген сүт емшекте қатып, қоянды желінсауға шаодықтырады.
Тәулігіне 180 г сүт шығатын қоян (орта есеппен) әр г қосымша салмағына 1,8-2 г сүт түзеді де сүттің бұл көлемі тәулігіне енесін еметін 8 көжектің - 12 г, 7 көжектің - 14 г, 6 көжектің - 18 г салмақ қосымын қамтамасыз етеді. Енесі құнарлы азықтандырылған жағдайда оны емген и6-8 көжектің 20 күндегі салмағы - 300 г, 30 күндегі салмағы - 550-600 г, 45 күндегі салмағы - 900-1100 г тартуға тиіс.
2.4. Суға және су көздеріне қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (ішетін суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыздандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Ветеринария факультеті
Ветеринариялық-санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы
Тақырыбы: Қояндарға арналған қоражайларға қойылатын ветеринариялық - санитариялық және гигиеналық талаптар, күркетауықтарды күтіп - бағу жағдайларыжәне оларды жақсарту шаралары
Орындаған: Көптілеуұлы Б.
ВС-307 Тексерген: Джунисбаева С.
АЛМАТЫ, 2014 ж
Жоспары:
І.Кіріспе _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _4-5
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1.1. Жоба тапсырмасын жасау_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 6-8
2.1.2.Көлемді жоспарларды есептеу шешімдері (ені,ұзындығы) кеңдігі, ғимарат көлемі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9-12
2.2. Ветеринариялық - санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық талаптар ( қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б.) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу _ _ _ _ _ _ _ _ _13-14
2.3.Қоян шаруашылық малын азықтандыру және мал азығына қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _15-25
2.4. Суға және су көздеріне қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (ішетін суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыздандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын белгілеу_ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26-29
2.5. Малды күтіп-бағу технологиясын, күтуді, пайдалануды санитариялық-гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін, желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материялдарын есептеу) және оларды жетілдіру шараларын белгілеу_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _30-36
2.6. Мал шаруашылық нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы профилактикалық, санитариялық - гигиеналық шараларын белгілеу _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37-45
ІІІ.Қорытынды _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 46
ІV.Пайдаланған әдебиеттер тізімі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47
РЕФЕРАТ
Жұмыс: 47 беттен , 6 кестеден , 2 суреттен тұрады.
Түйінді сөздер: гигиена, стандарт, гигиеналық-санитариялық талаптар солярий, категория, микроклимат, дезинфекция т.б.
Кіріспе
Қоян шаруашылығы мал шаруашылығының бір саласы. Еті, терісі, түбіті үшін өсіріледі. Еті - диеталық тағам, терісі - бағалы шикізат ретінде, түбіті тоқыма өнеркәсібінде қолданылады. Қазақстанда үй қоянының шиншил, ақ алып, сұр алып, күміс түсті, қара-бурыл, веналық көгілдір, мардер, көбелек, рекс, калифорниялық, ангор мамықты, т.б. тұқымдары өсіріледі. Қояндар өсімтал келеді. Әдетте аналығы жылына төрт рет 6 - 12 көжек туады. Ал еті мен терісі үшін өсірілетін шаруашылықтарда ұрғашы қоян 20-ға жуық көжек туады, олардың бір тобынан 40 - 50 кг ет алынады.
Ет үшін өсірілетін көжектер 2 - 2,5 айдан кейін салмағы 2 кг-ға жеткенде бөлек бағылады. Түбіт алу үшін өсірілетін шаруашылықтарда әрбір ірі қояннан жылына 350 - 500 г түбіт алынады. Қояндар әдетте таза ауада торша ішінде, қораларда және механикаландырылған қораларда өсіріледі. Үй қояндарын өсіруде торша ішінде ұстау жүйесі кең тараған, онда жерден биіктігі 0,5 м жылжымалы және жылжымайтын торшалар болады. Жеке торшалардың көлемі: ұзындығы 100 - 130 см, ені 60 - 70 см, алдыңғы жағының биіктігі 50 - 65 см, артқы жағы 35 - 45 см болады.
Қояндар жасына, жынысына қарай бөлек ұсталады. Қоян өсіретін фермаларда бір мезгілде 1000 - 3000 аналық және 240 - 260 аталық қоян ұстауға болады. Мұндай фермаларда қыста орташа температура 14 - 16°С, ылғалдылық 60 - 75%, тор ішіне ауа жіберу жылдамдығы 0,3 мс болуы керек. Қоян көжектер алдында кеудесіндегі және бауырындағы түбіттерін жұлып төсеніш жасайды. Аналығы көжектеген кезде торшада су мен жемі болмаса жаңа туған көжектерін жеп қояды. Көжектер 16 - 20 күнге дейін сүт ішеді, одан кейін өздігінен қоректенуге көшеді. Үлкен қояндарға және 3 айдан асқан көжектерге күніне екі рет, ал қалғандарына күніне үш рет белгілі бір уақытта шөп (капуста, қызылша, сәбіз, т.б. жапырақтары, көкөніс қалдықтары), шырынды жем (сүрлем, бақша өсімдіктері, картоп, капуста, сәбіз, т.б.) және құрама жем (майлы дақылдар тұқымдары), ірі дақылдар (пішен, шөп ұны, ағаш бұтақтары, т.б.), минералды, витаминді қоспалар (сүйек ұны, үшкальцийфосфат, ас тұзы, балық майы, т.б.) беріледі.
Жазда әр түрлі шөптермен, қыста ірі дақылдармен және шырынды азықтармен қоректендіреді. Қояндар үшін ең тиімді дақыл - сұлы. Қояндардың күндізгі азық рационына минералды азықтар (0,5 - 1,5 г тұз, 1 - 2 г бор, 0,4 - 1,6 г фосфор) қосылады. Қыста және көктемде витаминдер беріледі. Күніне екі рет таза су беріледі, оның температурасы жазда 18 - 20°С, ал қыста 30 - 35°С болуы керек. Қоян өсіретін фермаларда ауру қояндарды оқшаулап ұстайтын бөлмелер болады. Қазіргі уақытта қоян өсірумен көбіне жеке шаруа қожалықтары айналысады. Қазақстанда шаруашылықтың барлық түрлерінде 105,2 мың қоян өсіріледі (2006).
Қояндар (лат. Leporidae) - сүтқоректілердің бір тұқымдасы, 8 туысқа бөлінетін 50 түрі бар. Бұлардың ішінде тез жүгіруге, ін қазуға, жүзуге, ағашқа өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі. Салмағы 0,1 - 4,5 кг, дене тұрқы 12 - 75 см, Мадагаскар аралы, Оңтүстік Американың оңтүстік аймағы, Антарктидадан басқа барлық жерде таралған. Шөп, ағаш қабығын, бүршігін, бұтағын жейді. Жылына 4 рет 2 - 8 (кейде 15) көжек туады. Тұрақты іні болмайды, көжегі жүндес, бірден жүріп кететіндей жетіліп туылады, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. Үй қояны ғана ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. Көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. Кәсіптік маңызы бар, әуестік үшін де ауланады.
Қоянның кейбір түрлері жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. Кейбіреулері індет таратады. Қазақстанда кездесетін 3 түрі (ақ қоян, құм қоян, ор қоян) бар. Ақ қоян, негізінен, қалың қар түсетін Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Ақмола облыстарындағы орманды далаларда, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарындағы таулы аймақтарда көптеп, ал Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Алматы облыстарында сирек кездеседі.
Жыл бойы жайылым жағдайына, қардың түсуіне орай, жыртқыштардың азды-көптігіне қарай қоныстарын ауыстырып отырады. Дене тұрқы 68 см, салмағы 5 - 6 кг-дай болады. Жазда түсі сұрғылт қоңыр, қыста түгелдей аппақ болып түлейді. Ақ қоян еті, терісі мен түбіті үшін ауланады.
2.1.1. Жоба тапсырмасын жасау
Жобалау - құрылыс салудың алғашқы да маңызды кезеңі. Сондықтан да жобалауды ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін, сондай-ақ құрылыс басталар кезде ол іске қосылар кезде технологиялық және өндірісті ұйымдастыру жағынан, механикаландыру, жарықтандыру, сол сияқты архитектуралық- жоспарлау шешімінің дәрежесі, құрылыс конструкциясы жағынан артта қалып қоймастай етіп олардың даму келешегін ескере отырып жасаған жөн. Мал шаруашылығы кәсіпорындарын, ғимараттары мен басқа құрылыстарын жобалауды жобалау мекемелері жүзеге асырады. Ал тапсырма беруші - сол құрылысты салғызуға құқығы бар ұйым.
Мал қораларын жобалағанда әрі салғанда жүргізілетін ветеринариялық - санитариялық бақылау.
Сақтық ветеринариялық - санитариялық бақылау қораларын жобалау және салу барысында мына кезеңдер жүргізіледі:
- Құрылысты техника - экономикалық тұрғыдан негіздегенде;
- Құрылысқа жер таңдағанда
- Жобаларға ветеринариялық - санитариялық тұрғыдан сараптағанда;
- Құрылыс кезінде ветеринариялық - санитариялық нормалардың сақталуына бақылау жүргізгенде;
- қораны пайдалануға қабылдағанда.
Құрылыс саласындағы мемлекеттік стандарттар (МЕМСТ) - негізгі және ұсынылатын ережелерді белгілейді, олар ғимарат пен құрылыстардың жеке бөліктерінің, құрылыс материалдарының нақты параметрлері мен сипаттамасын белгілеп, бұл өнімді құрастыру, өткізу және қолдану кезіндегі техникалық бірлігін қамтамасыз етеді.
Мал қора салынатын жерге қойылатын талаптар: құрғақ , сәл биіктікте, су баспайтын болуы тиіс. Айналасында жасыл желек болуы тиіс. Жер қыртысының құрамы ауа және су өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, дымқыл кемінде 5 м тереңдікте болғаны жөн. Мал шаруашылығының технологиялық жобалау нормаларын (ТЖН) салалық жобалау мен ғылыми-зерттеу институттары жануарлардың жеке түрлеріне, ірі нысандар мен жеке фермерлік шаруашылықтар үшін жасайды.
Құрылысқа арналған жер таңдау. Таңдап алынған жер құрғақ, сәл биіктікте, тасқын не нөсерлі жаңбырдан соң су баспайтын болуы тиіс. Жер қыртысының құрамы ауа және су өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, көк-желек отырғызуға жарамды болуы тиіс. Жер асты сулары 0,5м тереңдікте, су қабаттары 5м артық тереңдікте орналасуы тиіс. Жерге қойылатын басты талап оның топырақтық инфекциялардан таза болуы. Құрылыс материалдарына қойылатын ветеринариялық - санитариялық талаптар.
Мал шаруашылығы нысандарын тұрғызу үшін сан түрлі құрылыс материалдары пайдаланылады. Құрылыс материалдарын келесі топтарға бөледі:
- табиғи тасты материалдар.
- керамикалық бұйымдар.
- бейорганикалық байланыстырғыш (минералды) заттар: бетон, железо бетон, т.б.
- ағаштан жасалған материалдар.
- жылуды изоляциялайтын материалдар.
- битумды материалдар.
- гидроизоляциялаушы материалдар.
- пластмасс, полимер және олардың бұйымдары.
- металдар.
- әйнек.
Лак, бояу материалдары:
Беріктік - қоршаған орта әсерінен бұзылу мен деформациялауға қарсы тұру қасиеті.
Тұрақтылығы - үлгіден салмақты алып тастағаннан кейін деформацияның қалпына келуі.
Иілгіштігі - салмақты алғаннан кейін материалдың пішіні мен көлемін өзгертіп, қалпына келмеуі.
Қаттылық - бөгде қатты заттың енуіне материалдық қарсы тұру қасиеті.
Тығыздығы - материал массасының оның алатын көлеміне қатынасы.
Қуыстылығы - Материал көлемінің қуыстармен толтырылу дәрежесі.
Гигроскопиялық - материалдың ылғалды ауадан су буын сіңіре алу қабілеті.
Ылғалдылық - Материалдағы судың мөлшері.
Су өткізгіштік - қысымның әсерінен материалдың суды өткізу қабілеті.
Жылу өткізгіштік - беткейлердегі температуралардың айырмашылықтарына байланысты бір беткейден екінші беткейге өзінің қалыңдығы арқылы материалдың жылуды өткізе алу қабілеті.
Қоралардың бөліктерін зоогигиеналық тұрғыдан бағалау.
Мал, құс және аң шаруашылықтары үшін көп жағдайда бір қабатты қора-жайлар салынады. Олар тік бұрышты, түзу болып келеді және бір-біріне өзара байланысты жекелей құрылымдылық элементтерден тұрады.
Қораның негізгі тіректі элементтеріне ғимараттың ірге тасы, қабырғалары, едені мен төбелері жатады. Оларға ауырлық, температуралық, көлденең және тік салмақтар түседі. Ғимараттарды құрылымдық типтері бойынша каркасты және каркассыз деп бөлеміз. Қорғаушы құрылымдық элементтер сыртқы және ішкі қабырғалар, төбесі, едені, қоршаулары, терезе мен есік саңылауларын толтыратын материалдар, т.б. көмегімен қоралар сыртқы атмосфералық әсерлерден қорғалып, ғимараттың іші қажетті температуралық - ылғалдылық және акустикалық жағдайлар сақталады. Қора қабырғасының жылу және дымқыл өткізбеуі мақсатында қабырғаның қалыңдығы мен ол жасалатын материал ескеріледі. Жылуға берік және ауаны орташа деңгейде өткізіп тұратын болғаны жөн. Төбе жапқыштар барынша жеңіл, берік, жылуды аз жіберетін, құрғақ, теп - тегіс, су өткізбейтін, қатты, ұзаққа шыдайтын болуы тиіс. Қора төбесі ғимаратты сыртқы табиғи әсерлерден қорғайтын конструкция. Терезелердің саны мен мөлшері ғимаратқа сай және сәулеттік шешімге сай болуы керек. Терезе қимасы қораптардан, жақтаулардан, алдына төселген тақтайшалардан, сыртқы су аққыштардан тұрады. Терезелер бітеу, ашылмалы - жаппалы, бір немесе екі қабат әйнектелген болып жасалуы мүмкін.
2.1.2.Көлемді жоспарларды есептеу шешімдері (ені,ұзындығы) кеңдігі, ғимарат көлемі
Мал қораларының көлемді жоспарлар шешімдері әртүрлі жеке қора жайлардан тұрады. Осы жеке қоралар бірігіп, біртұтас жоспарлау композициялық бірлестігіне айналады және мал қораларының көлемін табады. Құрастыру өзгешеліктеріне қарай өндірістік қоралар әртүрлі жоспарлы жүйеге бөлінеді "Залдарға, секциялық-коридорлы секцияларға т.б бөлінеді". Бір қабатты өндірістік қоралар пайдалы көлеміне қарай бір, екі және үш деңгейлі болып бөлінуі мүмкін. Мал қораларының көлемді жоба жоспарлық шешімдерін шешуде күрделі комплекстік мәселелер қаралады. Мысалы: технологиялы және инженерлік жабдықтарды мүмкіншігіне қолайлы тығыз орналастыру. Мұндай жағдайда технологиялық, экономикалық санитариялық зооветеринарлық шараларды дұрыс ескеру керек. Технологиялық жобалаудың шешімдерінде төмендегідей мәлеметтер көрсетіледі:
Жем тарту және көң шығару жолдарының, жұмысшылар жолдарының ені;
Малды сыртқа шығару, технологиялық жабдықтардың өлшемі (мал орыңдарының, секциялардың, қи таситын жолдардың т.б.) және басқа деректер. Бұл аты аталған өлшемдер малды дұрыс пайдалануға және мал қораларында ойдағыдай оптимальды микроклиматтың болуына бағыттайды. Бұл жерде жабдықтарды дұрыс орналастырудың маңызы көп және оны қолайлы микроклиматта ұстау көлемді жоспарлық шешiмдердi дұрыс есептеудің нәтижесінде болады. Көлемді жоспарлық және конструкциялық; шешімдерді бағалау үшін, көлемді конструкциялық және көлемді жоспарлы өлшемдерін ескере отырып үйлестіріп, оған дұрыс шешім қабылдау керек.
Көлемді жоспарлық шешімдерді бірнеше бағалау жолы бар, солардың біреуін қарастырайық. Мәселен: ірі қараны бордақылау үшін қораны жобалады дейік; жоба бойынша технологиялық берілгені: тесік еденді секцияларда бос ұстау, стационарлық азық таратқыш жабдығы, конвейр - жем салғыш, жалпы ірі қараның орны берілген. Қораның тиімді ауданын анықтау талап етіледі.
Технологиялық кесінді мынандай формуламен есептелінеді.
B=Всn+Вкс n2+Вэпр(n2+2);
Мұндағы: В - қораның ені, м;
Вс - бір баста арналған секцияның ені, м;
п - бордақылау қорасыңдағы секциялардың қатарлы саны.
Вкс -екі жақтама азщы таратқыштың ені м;
Вэпрэвакуациялық шығу жолының ені, м
Бұл үшін: Ғс - бір басқа арналған секциялық ауданы, м2
Ф - бір басты азықтандыруға арналған орын. Секция қатарының санына қарап п = 2,4,6,8, қораның есептеу ені анықталынады. Сол вариантты үйлестіру мөлшерімен салыстырып, ауытқу шешімдері нөлге тең болу керек.
Азыққа арналған қораның ұзындығы мына формуламен анықталады:
i = m
α = Q x l фп + bi;
l = 1
Мұндағы: α- азыққа арналған қораның ұзындығы, м;
Q - азыққа арналған қораның сыйымдылығы;
іn - көлденең жолдарының саны;
bi - көлденең жолдарының ені, м
Бұл жерде бір қатар шектелу сақталуы керек, яғни стационарлық азық таратқышпен малдың қиын шығаратын транспортердің ұзындықтары бірдей болуы керек, т.б. Басқа мал қоралар үшін технологиялық жабдықтары мен қоса жекеленген өлшемдер ескеріледі.
Көп жылдық тәжірбие және ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесі үй қояндарын тек торларда ғана өсіруді немесе бағуды дұрыс деп тауып отыр.
Торда бағу - үй қоянын өсіру жұмысын дұрыс жүргізуге, әрқайсысын бөлек азықтандыруға, шағылыстыру жұмысын қолайлы кезеңде жүргізуге,тұқым жақсартуға,оның нәтижелерін дер кезінде тіркеуге, жоғары сапалы өнімдерді мол алуға, сондай-ақ тиісті сақтық шараларды жүргізуді қамтамасыз етіп, ауырған үй қояндарын дер кезінде жеке бөлуге мүмкіндік туғызады.
Қоян әсіресе, ауаның таза болуын қалайды, аммиактың шамадан тыс көп болуына төзе алмайды. Сондықтан олар үшін жасалынған торлар жақсы желдетіліп тұруы қажет.
Қоян үшін жасалатын үйшіктер. Торлы үйшіктердің қандай түрі жасалынса да, олар белгілі бір талапқа сай болуы қажет. Әрі арзан, әрі ыңғайлы болғаны жөн. Үйшіктер қоянға жақсы пана ғана емес, сондай-ақ таза, жарық пен ауа мол болуы қажет.Тағы бір ойластыратын жағы, үйшік қояндардың еркін жүруіне кең болу керек, әсіресе ол көжектердің өсіп келе жатқан шағында қажетті шарт.
Торлы үйшіктердің жерден биіктігі 80см жоғары болады, аулада, сарайдың қабырғасына жақын жерге немесе сарайдың ішінде қоюға болады.Торлы үйшіктердің ең қолайлы мөлшері : ұзындығы 120 см, ені 60-65 см, биіктігі- 70см . Қабырғаларының биіктігі әртүрлі болады. Әсіресе артұы және алдыңғы қабырғаларының биіктігі жаңбыр суы іркіліп қалмайтындай болуы керек: алдыңғы қабырғасының биіктігі 70-75см де, артқысы 40-45 см болуы шарт, сонымен бірге төбесін жапқан қақпағы алдынан 30см, артынан және жан- жағынан 15см-дей шығып тұрады.
Үй қояндарын қолда ұстаудың бірнеше жолы бар:еркін ұстау және үйшікте ұстау. Осылардың ішінен жалпы қоян өсірушілерден қолдау тапқан жүйе үйшікте өсіру. Жыл бойына қоянды үйшіктерде ашық далада ұстау организмді шынықтырып қана қоймайды, сонымен бірге, олардың тұқымдық және өнімділік қасиеті жақсарады. Жүннің өсуіне қолайлы әсер етеді. Жеке шаруашылықта қоян өсірушілер әртүрлі әдістерді қолданады: көктемде, жазда және күзде үйшіктерді ашық далаға, ал қыста ересек қояндарды шағылыстырғанда, көжектегенде арнайы бөлмелерге орналастырады.
Есейген еркектерін үйшіктерде жеке ұстайды. Ұрғашыларын тыныққан уақытында және көжектенгенге дейін 10күн бұрын үйшіктерде екі-екіден ұстап, содан кейін оларды бөліп жеке ұстайды. Жастарын 3 айға дейін ұяда тобымен ұстап, содан кейін еркегі мен ұрғашыларын бөліп, 2-4 тен үйшіктерге орналастырады. Қоян негізінде қорқақ хайуан, сондықтан олармен өте сақтықпен жұмыс істеу керек. Үйшіктерді құрғақ, суық желден сақтайтын жерлерде орналастыру қажет.
1- Сурет. Қоян өсіруге арналған қора-жай
2- сурет. Үй қояны
2.2. Ветеринариялық - санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық талаптар ( қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б.) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу
Қиды сақтау технологияларына қойылатын - санитариялық талаптар. Көнді өндеу, сақтау және пайдалану қоршаған ортаны ластанудан қорғау және адам мен мал денсаулығына қауіпсіз ету мақсатында жүргізеді. Сұйық көңді өңдеу құрылғысы мал шаруашылығы мекемесінің қоршау ішінде орналасуы керек. Сұйық көңді сақтау, Өңдеу қондырғысының территориясы қоршалып, көпжылдық жасыл ағаштармен қорғалуы керек және жықсы 3,5 м енеді кіріп - шығатын жол салынады. Қою және сұйық көңді дада аймағына тасу техникалық немесе санитарлық жағынан шектелсе, онда оларды арнайы көң сақтағышқа (арнайы ыдыс) сақтайды. Көңсақтағыш конструкциясы, оның сиымдылығы және орналасу орны көнеді шығару технологиясына, годрогеологиялық көрсеткіштерге, мал ұстау әдістеріне жіне т.б. байлансыты.Көңсақтағыштар мал қора - жайына 60м кем емес қашықтықта, ал үйлерден 500 - 600 м қашықтықта жел өтінің ық жағынан орналасады. Мал шаруашылығы орналасқан аймақта жабық көңсақтағыш салуға болады.Көңсақтағыштарда қи органикалық тыңайтқыштар жасау үшін сақталады. Оның жер үстінде, сәл тереңдетілген, терең апаңдардағы, сонымен қатар ашық және жабық түрлері болады.Жабық көңсақтағыш міндетті түрде желдету жүйісімен қамтамсыз етілуі керек, себебі көң сақтағанда көмірқышқыл газының көп мөлшерде, сонымен қатар, жарылғыш қауіпі баржәне улы (метан, сутегі, күкірттісутегі және т.б.) газдардың жиналуы мүмкін. Сұйық көңге арналған көңсақтағыш 2-5м тереңдікте темір - бетонан жасалған, ал қою қи үшін (төсеніштік) ашық аса терең емес (сәл тереңдетілген) су өтпейтін алаң немесе 1,5 - 2м тереңдіктегі көң сақтағыш қоланылады. Мал қора - жайы мен көңсақтағыш арасында алдын алу мақсатында 3 карантиндік көң қабылдағыштан (сұйық нәжісі қабылданғанда) кем болмауы керек. Олар көңді 6 тәулік бойы уақытша ұстау (карантиндік) үшін қажет. Егер кешенде 6 тәулік ішінде ерекше қауіпті ауру байқалмаса, көңді көңсақтағышқа ауыстырады. Карантиндік көңсақтағыштармен қатар, термиялық және басқа да әдістермен көңді залалсыздандыру арналған тұрақты немесе жылжымалы қондырғылар болуы керек, олардың аса қауіпті аурулардың (топалаң және т.б.) қоздырушыларын химреагенттермен толық залалсыздандыру мүмкіндігі болмағанда пайдаланады. Малдың қиын сақтайтын және өңдейтін ғимарат, құрылыстың мынадай түрлерін қамтиды: өңдеу және сақтау орындары, зарарсыздандыру, малдың қиы даярлау және пайдалану орындары, қиды және құстың саңғырығын өңдейтін орын.
Мал өліксілерін уақытша жинау және утильдеу - малдын жүқпалы ауруларын алдын алуда аса маңызды шара болып табылады. Барлық малдың өлексесі топырақты, суды және ауаны ластап, мал мен адамның арасында індет ауруының таралуына себепкер болады. Жұқпалы аурудан өлген мал өлексесімен ішкі ағзалардан потогенді микроорганизімдер ұзақ уақыт сақталады. Өлексені бірнеше тәсілмен жояды: жергілікті жердің жағдайына және аурудың түріне байланысты мал өлекселерін өртейді, биоматериялық шұңқырда залалсыздандырады.
2.3.Қоян шаруашылық малын азықтандыру және мал азығына қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу
Үй қояны жылдам жетілгіш, өсімтал түлік. Жақсы жетілген ұрғашы қоянды бес айлығында ұрықтандырып, 28-32 тәуліктен кейін 8-10 көжек туғызады. Оларды енесінен 1-1,5 айлығында ажыратып, жылына 5-6 рет көжектеген қоянның 30-40 көжегін өсіргенде 60-70 кг дәмді ет, бағалы тері өндіруге болады. Олардан құс еті тәрізді диеталық қасиеті жоғары, белокты, майсыз, жеңіл қорытылатын ет өндіріледі. Қоян еті, әсіресе, гипертониялық ауруларға, асқазаны мен бауыры ауратындарға аса пайдалы да шипалы тағам.
Қоян азықтандыру деңгейінің жекіліктілігін берілген азықтың толық желінуі мен қоянның өсіп-жетілуі, көніл-күйі мен өнімділігіне қарап қадағалайды. Азықтандыру тиімділігінің нақты көрсеткіші болып шығындалған азық бірлігіне, яғни азық өлшеміне, өндірілген өнім мөлшері табылады. Бұл шығын көп болып, өндірілген өніммен өтелмесе, оның себебін анықтап, азықтандыру құрылымына қажетті өзгертулер енгізу қажет. Ол өзгертулерді сақа қоянның тірілей салмағы, физиологиялық ахуалы мен өнімділігіне байланысты өзгеретін қоректік мұқтаждығына сәйкестендіру жеткілікті болса, жылдам өсетін көжек азығын әр декадада (10 күнде) қайта қарап, жаңартып отырады. Қоянның ас қорытуы біршама ерекше. Олардың тістері өткір, қарын сөлінің қышқылдығы жоғары келеді. қоян өсімдік жегенімен күйісті мал секілді ірі жемшөп клетчаткасын жақсы қорыта алмайды. Бірақ олар күйісті малмен салыстырғанда клетчатканы 15-25% кем қорытады. Дегенмен қоянның клетчатка қорытуына және күйісті мал месқарнындағыдай аминқышқылдары мен К, В12 және осы топтағы бірқатар витаминдер түзілуіне копрофагия деп аталатын өзінің түнгі жұмсақ құмалағын жеуді ықпал етеді. Сырты кілегейленіп бітелген құмалақ ішінде бактериялар дамуына қолайлы жағдай сақталатындықтан, копрофагия арқылы қоянның ас қорыту жолындағы микробиологиялық үрдіс мерзімі ұзартылып, ас қорытуына өзінің оң ықпалын тигізеді. Оны мынадан байқауға болады. Қоянның ас қорыту жолындағы негізгі микробиологиялық өзгерістер орын алатын, желінген азық химусы ашытылып, целлюлоза ыдырататын бактериялар белсенділігін көрсететін көлемі қарынның аумағындай немесе тіпті одан 1,5 есе аумақты болып келетін соқыр ішегін кесіп тастағанда, химус клетчаткасының қорытылуы 26,6% - дан 14,6% -ға төмендеп кеткен.
Азық клетчаткасынан көрі қоян көмірсулары мен протеинін жоғары қорытады. Сондықтан олардың азығына пішенге қоса картоп, тамыр жемістілер, дән, кебек, күнжара қосқан жөн. Жазда көк азықтан жоңышқа, беде, сиыр жоңышқа-сұлы көгін, азықтық капуста жегізеді. Жегізген азықтың биологиялық құндылығын жоғарылату үшін ет ұнын, балық ұнын, қан ұнын, ал көжектерге сиыр суті мен көк сүт береді. Олардың азығына асханалық көкөніс қалдықтарын да жұмсауға болады.
Қоян организмінің энергиялық және қоректік қажеттілігі сұлылық не энергиялық азық өлшемі және алмасу энергиясымен (ккал, кДж не МДж) белгіленеді. Қоян мұқтаждығы мен оның азығының қоректік куаттылығын есептегенде 1 ккал 4,187 Дж немесе 1 Дж 0,239 ккал тең екені ескеріледі. Әдетте, іс жүзінде олардың килоджоуль (кДж), килокалория (ккал) секілді мың есе не тіпті мега джоуль (МДж) секілді миллион есе көбейтілген мөлшері қолданылады. 1 энергиялық азық өлшемі ретінде - 10 МДж немесе 2390 ккал қуаттылығы алынады. Организмнің энергиялық және қоректік мұқтаждығы қоян азығының қоректік құрамымен қамтамасыз етіледі. Әр түрлі ылғалдылықтағы азық құрғақ затының қоректік құндылығын (Ү, МДжкг) қорытылу коэффициенті арқылы Ю. Калугин (1985) ұсынған регрессиялық теңеумен есептеуге болады:
y = 0,588 + 0,164 К, r + 0,6979
Мысалы, азық құрғақ затының қорытылу коэффициенті - 57,4 г болса осы теңеумен есептелген оның энергиялық қуаттылығы - 12 МДж шығады. Демек, желінген азық құрғақ затының 1 г жоғарылауы оның энергия қуаттылығын 0,164 МДж көтереді, ал түйіршік жжем құрғақ затының 1г жоғарылауы оның энергия қуаттылығын 1 кг арттырады.
Қысыр қоян азығының 1 кг-да - 1,14-1,21 а.ө., 17-18 шикі протеин болуы жеткілікті болса, буаз қоян азығының 1 кг-да тиісінше, 1,28-1,33 азық өнімінде, 20-22 шикі протеин болуға тиіс. Етке бордақыланған көжек азығының 1 кг-да - 1,31-1,33 азық өнімінде, 20-22 шикі протеин жеткізу үшін олардың әр 1 кг тірілей салмағына - құрамында шикі клетчаткасы 12-15 азық құрғақ затының 60-65 г беріледі. Енесінен ажырағаннан кейін 4 айға дейінгі көжек басына 100 грамында 16-17 г қорытылатын протеині бар 1,75 азық өнімінде жеткізілуі қажет. Үй қоянының жасы, физиологиялық ахуалы мен тірілей салмағына байланысты азықтандыру нормалары келесі кестелерде келтірілген.
1-кесте
Көрсеткіштер
Шағылыспаған кезеңде
Шағылыстыру кезеңінде
Буаздық
Кезеңінде
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
4,5
5
4
4,5
5
4
4,5
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
130
1,36
160
25
18
23
1,0
1,0
6,6
1,1
400
8
145
1,52
155
28
20
25
1,0
1,1
0,6
1,3
450
9
160
1,68
175
30
22
28
1,0
1,2
0,7
1,4
500
10
160
1,68
170
31
23
29
1,0
1,2
0,8
1,6
400
8
180
1,89
190
35
26
32
1,0
1,3
0,9
1,8
450
9
200
2,09
210
39
29
36
1,0
1,5
1,0
2,0
500
10
180
1,89
185
36
28
33
1,2
1,6
1,0
1,6
400
8
200
2,09
210
40
31
36
1,4
1,8
1,1
1,8
450
9
220
2,30
230
41
34
40
1,5
2,0
1,2
2,0
500
10
Ұрғашы үй қоянын азықтандыру нормасы
Физиологиялық ахуалына байланысты өзгеретін ұрғашы үй қоянының қоректік мұқтаждығы қысқы кезеңде тәулігіне бір басқа - 85-95 г сұлы мен арпа дәні жармасының қосындысын, 5-15 г кебек, 20-40 г күнбағыс не зығыр күнжарасын, 60-90 г бұршақ-астық тұқымдастардаң аралас пішенін, 200-260 г тамыр жемістілер жегізу арқылы өтеледі. Жазғы тұры тамыржемістілердің орнына бұршақ тұқымдастар (беде, жоңышқа, эспарцет, т.б.) көгін әр басқа тәулігіне 230-330 г көлемінде жегізеді.
Еркек үй қоянының жыныстық қабілетін жандандырып, ұрығының сапасын жақсартып, ұрықтандыру қабілетін арттыру үшін балық ұны, ет-сүйек ұны, наубайханалық ашытқы секілді қоретендірудің энергиялық және белоктық-витаминдік құндылығын арттыратын азықтарды үстемелеп қосады.
2-кесте
Көрсеткіштер
1-10-шы күндері
11-21-ші күндері
21-30-шы күндері
31-45-ші күндері
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
5
4
5
4
5
4
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
260
2,72
280
56
43
43
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
330
3,46
350
71
54
54
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
360
3,77
375
77
59
59
2,0
2,5
1,6
2,6
400
8
440
4,61
470
95
79
72
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
450
4,71
470
99
77
61
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
560
5,87
590
124
95
75
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
570
5,97
570
126
97
90
2,5
2,4
1,6
2,6
400
8
700
7,33
710
155
119
110
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
Көжегін емізетін қоянды азықтандыру нормасы
Өмірінің алғашқы күндері жас көжектердің жылдам өсіп-дамуы ене сүтіне жаруына тәуелді болғандықтан, көжектеген қоян азығының қоректік деңгейін жоғарылатуды рацион құрамындағы құнарлы жем көлемін (жалпы қоректілігі бойынша) - 60-70% жеткізіп, жеңіл қорытылатын шырынды жемшөп көлемін ұлғайту арқылы іске асырады (8-кесте).
3-кесте
Көрсеткіштер
1-10-шы күндері
11-21-ші күндері
21-30-шы күндері
31-45-ші күндері
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
4
5
4
5
4
5
4
5
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
260
2,72
280
56
43
43
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
330
3,46
350
71
54
54
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
360
3,77
375
77
59
59
2,0
2,5
1,6
2,6
400
8
440
4,61
470
95
79
72
2,0
3,0
2,0
3,2
500
10
450
4,71
470
99
77
61
2,0
2,4
1,6
2,6
400
8
560
5,87
590
124
95
75
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
570
5,97
570
126
97
90
2,5
2,4
1,6
2,6
400
8
700
7,33
710
155
119
110
2,5
3,0
2,0
3,2
500
10
Көжегін емізетін үй қоянының рационы
Ескерту. Жазғы азықтандыру рационында пішен мен тамыр жемістілерді 500-1000 көлеміндегі беде, жоңышқа көгімен алмастырады.
4-кесте
Көрсеткіштер
45-60 күндігіне
61-90
күндігіне
91-120
күндігіне
120 күннен
асқанына
Т і р і л е й с а л м а ғ ы, кг
1,0-1,7
1,7-2,4
2,4-3,0
3,2-3,8
Азық өлшемі, г
Алмасу энергиясы, МДж
Құрғақ зат, г
"Шикі" протеин, г
Қорытылатын протеин, г
"Шикі" клетчатка, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Каротин, мг
Д витамині, х.ө.
Е витамині, мг
70-125
0,73-1,31
73-130
15-27
12-21
9-17
0,3-0,5
0,4-0,7
0,2-0,3
0,8-1,4
100-170
2,0-3,4
125-170
1,31-1,78
130-195
27-37
21-28
17-23
0,6-0,8
0,7-0,9
0,4-0,5
1,5-2,0
170-240
3,4-4,8
170-225
1,78-2,36
195-235
37-49
28-37
23-30
0,8-1,0
0,9-1,2
0,5-0,6
2,0-2,6
240-300
4,8-6,0
200-220
2,09-2,30
200-220
34-37
26-29
35-39
0,9-1,0
1,1-1,2
0,5-0,6
2,4-2,6
320-380
6,4-7,6
Көжек азықтандыру нормасы
Азықтандыру нормаларында келтірілген қоректік мұқтаждықтарын шаруашылықтағы түрлі жемшөпті жегізу арқылы өтейді.
Үй қоянына берілетін азықтардың ең құнарлысы да, ең арзаны және оларға ең бейімдісі де - көк азық, яғни табиғи және екпе шөптердің көгі болып табылады. Көкшөп құрамында қоян тіршілігіне қажет барлық дерлік қоректік және биологиялық әсерлі заттар жеңіл қорытылымды және жоғары сіңімді түрде жиналған. шағылыстан тыс тыныстану кезеңінде сақа қоян азығына көкшөппен қоса пішен, жапырақты бұтақ, көкөніс қалдықтары секілді арзан аумақты азықтарды молынан пайдаланып, бір жағынан азықтандыру шығынын азайтса, екінші жағынан қояндардың бекер семіріп, ұрықтандырғыштығын әлсіретпеуін көздейді.
Шағылысуға дайындау кезеңінде қоянның азықтандыру деңгейі мен құнарлығын жазда көкшөпке әр түрлі дәне қосындыларын, ал қыста сәбіз, асқабақ, жануар тексес азықтар қосу арқылы арттырады. буаз қояндарға да буаздығының екінші жартысында берілетін ірі де аумақты жемшөп көлемін азайтып, протеиндік, минералдік және витаминдік құндылығы жоғары азықтар үлесін молайтады.Көжектеген қоян көжектерін құрамында 20 май, 15 белок, 2 қант, 2,5 минералдық заттар болатын сүтпен қамтамасыз ету үшін азығына шырынды азықтарды үстемелеп енгізеді. Енесінен 45-күндігінде ажыратылған көжектерді алғашқыда енесімен бірге жеп үйренген азықтармен азықтандырып, 1,5-2- айлықтарында жеңіл қорытылатын көкөніс, сәбіз, піскен картап, қызылша, сұлы ұнтағы мен тазартылған дән жармаларын береді. Алдын ала жылы суға бөктіріліп, жұмсартылған азықтың науада қалмай 1-1,5 сағатта толық желінуін бақылайды.
5-кесте
Азықтар
Сақа қоян
1-3 айлық
4-6 айлық
к ө ж е к т е р
Табиғи жайлым көгі
Бұршақ тұқымдастар көгі
Бұтақты азық
Қызылша пәлегі
Азықтық қырыққабат
Қырыққабат жапырағы
Сәбіз
Азықтық қызылша
Қант қызылшасы
Турнепс
Піскен картоп
Шикі картоп
Сүрлем
Пішен
Астықтұқымдастар дәні
Бұршақтұқымдастар дәні
Майлы дақылдар дәні
Кебек
Күнжара, шроттар
Ет-сүйек ұны
Ас тұзы
Азықтық бор
1500
1200
600
200
300
600
200
600
400
400
150
300
300
300
150
50
20
100
100
15
2,5
2,0
200-500
150-400
50-200
50 100-150 100 100-250 100 100-200
50-100 50-150
50
20-80
100
30-60 10-20 5-10
5-20 5-20 5-10 0,5-1
0,5-1
500-900
400-700
200-400
50-100
250-400
100-200
250-400
100-250
250-400
100-200
150-300
50-250
80-200
100-200
60-100
20-30
10-15
20-80
20-80
10
1
1
Үй қоянының азықтарды жеу мөлшері, тәулігіне 1 басқа, г
Азық құрғақ затын жеу мөлшері қоянның жасы, салмағы, физиологиялық ахуалы, сыртқы температура, сумен қамтамасыз етілуі секілді факторларға байланысты өзгереді. Оған желінген азық құрамы, ондағы жем үлесі, ықпал етеді. Азығындағы құнарлы жем үлесінің мол (жалпы қоректілігі бойынша 60-80), орта (40-50) және аз (20-30) болуына байланысты 1 кг тірілей салмағына шаққанда тәулігіне сақа қояндар, тиісінше, 30 г, 33 г, 36 г, ал көжектер - 55-60 г, 60-70 г, 70-80 г құрғақ зат жейді7
Үй қояны кеміргіш жәндіктерге жататындықтан, олраға әрдайым қатты жемшөп пен азықтар берген жөн. Майда ұнтақтардан олар 2-3 күннен кейін шығып кетеді. Сондықтан оларды көлденеңі - 2-5 мм, ұзындығы - 10-12 мм 1 кг-да - 10-15 МДж АЭ, 170 г шикі протеин, 150 г қорытылатын протеин, оның ішінде 9 г лизин, 6 г метионин мен цистині бар қатты түйіршіктелген құрамажем азықтандырған дұрыс. Шаруашылықта мұндай түйіршіктелген құрамажем болмаса ұнтақталған дәнді ылғандандырып, ірі және шырынды жем шөппен араластырып, табиғатынан түнде қоректенетін түлік болғандықтан, берілетін азықтың басым бөлігін кешке қарай салады.
Азықтандыру тәртібі. Эволюция барысында үй қояны түнде қоректенуге біимделген. Қарнының сиымдылығы 180-200 мл ғана болғандықтан оларды аздап, бірақ жиі азықтандырып, түнге қарай алдына молынан шөп, пішен, бұтақ секілді аумақты жемшөпті аяқ астына бастырмай, оттыққа салады. Өз еркінше тәулігіне сақа басы 30 ретке дейін, ал көжектері одан да жиі азықтанатын ашқарақ қоян азықты көбірек жеп қойса, оны жөнді қорыта алмай, іш ауруына жиі шалдығады. Сондықтан оларды белшілі мерзімде азықтандыру арқылы сол кезге қарай ас қорытуға бейімдейтін динамикалық стереотип рефлекстерін қалыптастырған жөн. Ол үшін көжегін емізетін қоян мен 2,5-айлығына дейінгі көжектерді тәулігіне азықтандыруға болады:
1. сағат 8-9-да - тәулігіне берілетін ірі және құнарлы азықтың жартысымен;
2. сағат 12-13-те - тамыр-түйнек жемістілердің тәуліктік мөлшерімен;
3. сағат 17-18-де - құнарлы жемнің қалған жартысы берілгеннен кейін түнге пішен, сабан мен бұталы азық салынады.
Жазда қоянға ертеңімен берілетін азықтың тәуліктік мөлшерінің жартысы жегізілгеннен кейін шабылған көкшөп не пішен салып, кешкітұрым қалған азықты жеғізіп, оттыққа кеміретін бұтақтар салып қояды. емізетін қоян сүттілігін арттыру үшін кешкі сағат 10-11-де оларды шырынды тамыртүйнектермен қосымша азықтандырады. Қоянды күніне жылдың салқын мезгілінде - 2 рет, ал ыстық мезгілінде - 3 рет таза сумен суарады.
Қоян азықтандыруда бірнеше ережелерді сақтау қажет. алдымен оларға науасының тазалығына жете көңіл аударады. Көктемде қояндарды жеңіл қорытылатын протеинге, углеводтар мен витаминдерге бай көк балаусаға неғұрлым ерте үйреткен жөн. Оларды көкке біртіндеп үйретпесе, іші өтуі мүмкін. Жас қояндарды күніне - 30-50 г, сақа қояндарды - 50-100 г көк балауса беріп, оны тойынғанша жеуге 7-10 күнде машықтандырады. Жаңа шабылған, жауын немесе жоса суымен ылғалдандырылған шөп дегдітіліп, сүрлем мен картоп жапырағы да кептіріліп берілгені жөн. Күнжараның күнделікті жегізілетін мөлшерін жылы суға жібітіп беруге болады. Асхана қалдықтары таза, иіссіз болуға тиіс. Балық ұны қоян етінің дәмін бұзбауы үшін сойлуынан 30 күн бұрын азығынан алынып тасталады. Минералды заттармен қамтамасыз ету үшін 200 г ұнтақталған борды 300 г әк және 500 г қызыл топырақпен араластырып, 1 л-де 50 г ас тұзы ерітілген сумен ылғалдандырып, түйіршіктеліп кептірілген ұнтақ түрінде қолданса, қоян сүйсініп жейді.
Сақа қоян басына тәулігіне көк шөпті - 800-1000 г, сүрлемді - 200-300 г, тамыр жемістілерді - 200-350 г, сәбізді - 350-400 г, тарыны - 300 г, пішенді - 175-200 г, жас бұтақты - 100 г, астық тұқымдастар дәнін - 75-100 г, бұршақ тұқымдастар дәнін - 50-60 г, кебектерді - 50-70 г, күнжараны - 30-50 г, шротты - 20-30 г, қырыққабат (капуста) жапырағын - 400 г, көк сүтті - 50 г, ет-сүйек ұнын - 5-8 г, минералды қосындыларды - 2-3 г беруге болады.
Қыста қояндарға ағаш қылтаңын берген пайдалы. Қоян азығына арналып шығарылған түіршікті құрама жемді басқа азықтармен араластырып берген жөн. Өйткені өзіндік құны жоғары болғандықтан бірыңғай құрама жеммен азықтандыру қымбатқа түседі.
Ұрықтандыру кезеңінде еркек қоянның энергиялық мұқтаждығы 20-25 өседі де оны қамтамасыз ету үшін азығындағы жем мөлшерін - 140, ал түйіршікті жемді - 180 г-ға дейін жеткізіп, құнарлы жем үлесін рационның жалпы қоректілігінің 60-65г дейін көтереді.
Нәтижелі ұрықтанып, буаздығы анықталатын ұрғашы қоянды ұрық салмағының жаңа туған кездегі көжек салмағының 1-нан аспайтын буаздығының алғашқы 11-14 күнінде қоректілігі жоғары көк азықпен қоректендіру жеткілікті.
Ұрғашы қоян буаздығы анықталатын 11-14 күн ішінде оларды жеткілікті көлемде көк балаусамен қамтамасыз етіп, буаздығы анықталғаннан бастап әр басына 200-300 г шырынды жемшөп, 50 г құнарлы жем қосындысын береді. Содан кейнгі ұрықтың жедел дамып, буаздықтың 20-ші күні 40 г, яғни жаңа туған көжек салмағының 6-10 жететін кезеңінде буаз қоян басына 200-300 г көк және шырынды жемшөп пен 50 г жжем береді. Құрамында 40-50г пішен ұны немесе 20г сабан ұнтағымен дайындалған түйіршіктерді қоян алдына жегенінше салып қоюға болады. Олар буаздықтың алғашқы 3 аптасында тәулігіне 30 ретке дейін, әр ретте 5 г, ал буаздықтың соңғы аптасында тәулігіне 22 рет, әр ретте тек 4 г мөлшерінде азық жеп қоректенетінін ескереді.
Буаздықтың үшінші кезеңінде ас қорыту жолындағы орын алатын өзгерістерге байланысты қоянның желінген азық қоректік заттарын қорыту қабілеті төмендейтіндіктен рациондағы аумақты ірі жемшөп пен тамыр жемістілер үлесін азайтып, жұғымды құнарлы жем үлесін өсіреді. Буаз қояндар суды азықтанған сайын және азық көлемінен екі есе көп ішеді. Көжек емізетін қояндар су ішуін азайтқан кездің өзінде ішетін су мөлшері азықтан 2,4 есе көп болады. Түйіршіктелген құрғақ азыкпен қоректенген қоян тәулігіне бір рет қана суарылса 5-8 минутта 200-300 мл су ішеді.
Көжектенген қоянға алғашқы аптада сүттілігін арттыратын шырынды азықтарды біртіндеп молайтып беріп, желініне жиналған сүтті көжектері толық емуін бақылайды. Өйткені толық емілмеген сүт емшекте қатып, қоянды желінсауға шаодықтырады.
Тәулігіне 180 г сүт шығатын қоян (орта есеппен) әр г қосымша салмағына 1,8-2 г сүт түзеді де сүттің бұл көлемі тәулігіне енесін еметін 8 көжектің - 12 г, 7 көжектің - 14 г, 6 көжектің - 18 г салмақ қосымын қамтамасыз етеді. Енесі құнарлы азықтандырылған жағдайда оны емген и6-8 көжектің 20 күндегі салмағы - 300 г, 30 күндегі салмағы - 550-600 г, 45 күндегі салмағы - 900-1100 г тартуға тиіс.
2.4. Суға және су көздеріне қойылатын санитариялық - гигиеналық талаптар (ішетін суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыздандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz